Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu



Yüklə 1,8 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə16/41
tarix12.12.2019
ölçüsü1,8 Mb.
#29906
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   41
Dilcilik-institutunun-eserleri-1-2018

Məlikzadə. C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyası) 
Yaxşı olardı ki, kinoaktyorlar yuxarıdakı sözləri də mötərizədə olduğu 
kimi tələffüz etsinlər. 
Yekun  kimi  bildirmək  olar  ki,  kino  dilində  saitlərdə  olduğu  kimi 
samitlərin tələffüzündə bu gün də kifayət qədər nöqsanlara rast gəlmək olur. 
Biz  misal  kimi  göstərdiyimiz  cümlələri  80-ci  illərin  istehsalı  olan  
filmlərdən təqdim etdik. Lakin bu gün çəkiln filmlərin isə, demək olar ki, 
hər  birində  belə  qüsurlara  tez-tez  rast  gəlirik.  Ümidvarıq  ki,  kino 
işçilərimiz  gələcəksə  sözü  gedən  səhvlərə  yol  verməyəcək,  yetişməkdə 
olan  gənc  nəsillərə  qrammatik  tələblərə  kifayət  qədər  cavab  verən, 
orfoepik  normalara  hörmət  edən,  ədəbi  dil  normalarına,  tələffüz 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
152 
 
qaydalarına  riayət  olunan,  danışıqda  dil,  üslub  problemlərini  gözləyən 
mənalı, məzmunlu və keyfiyyətli filmlər ərsəyə gətirəcəklər. 
 
ƏDƏBİYYAT: 
 
1.  Şirəliyev  M.Ş.  Azərbaycan  dili  orfoepiyasının  əsasları.  Bakı, 
1970, səh. 5, 19. 
2. Kazım Ziya. Səhnə dili. Bakı, 1947, səh. 8. 
3. Axundov A. Seçilmiş əsərləri. Bakı, 2012, səh. 221. 
4. Sariçeva E.F. Seçilmiş əsərləri. Moskva, 1985, səh. 59. 
5.  Dəmirçizadə  Ə.  Azərbaycan  dili  orfoepiyasının  əsasları.  Bakı, 
1965, səh. 83, 24. 
6.Əfəndizadə  Ə.R.  Azərbaycan  dilinin  orfoepiyası  (namizədlik 
dissertasiyası). Bakı, 1954, səh. 52. 
7. Ələkbərov A. Azərbaycan ədəbi tələffüzü. Bakı, 1980, səh. 89. 
8.  Axundov  A.  Azərbaycan  dilinin  fonemlər  sistemi.  Bakı,  1973, 
səh. 302. 
 
Filmlər 
1. “Qoca palıdın nağılı” tammetrajlı bədii filmi, 1984. 
2. “Süd dişinin ağrısı” tammetrajlı bədii filmi, 1987. 
3. “Pəncərə” tammetrajlı bədii filmi, 1988. 
 
                                                                       Физули Мустафаев  
Произношение согласных на языке кино 
Резюме 
 
Представленная 
статья 
посвящена 
произношению 
согласных на языке кино и проблемам, возникающим во время 
их употребления. 
Говоря  о  литературном  произношении,  а  также  разговоре 
актеров азербайджанского кино, в статье особое место занимает 
вопрос соблюдения фонетических событий, особенно ударения, 
интонации,  паузы  и  тона,  правил  разделения  предложений  на 
правильные  смысловые  группы  на  языке  отдельных  фильмов, 
фонетические  изменения  в  звуках  во  время  произношения  в 
зависимости  от  места  употребления:  исследования,  проведе-
нные до сих пор в азербайджанской лингвистике при отдельном 
произношения  звуков  в  предложении  и  при  добавлении  к 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
153 
 
словам суффиксов, основывались, в основном, на лексическое 
произношение,  и  спорные  вопросы  в  связи  с  заменой 
согласных  звуков  в  конце  слов  не  смогли  найти  своего 
разрешения.  Потому что  отдельно  взятое  слово  соотносится  в 
предложении  с  другими  словами  и  при  выражении 
определенной  мысли  суффиксы  влияют  на  это  слово  и  могут 
изменить  его.  В  статье  представлено  достаточно  примеров  из 
отдельных  фильмов  согласно  произношению  согласных, 
упомянуты различные источники и литература. 
 
Fizuli Mustafayev  
Pronunciation of consonants in the language of 
cinema 
Summary 
 
The  article  is  devoted  to  the  pronunciation  of  consonants  in 
the language of cinema and problems arising during their use. 
Speaking  about  literary  pronunciation,  as  well  as  the 
conversation of Azerbaijani film actors, the article focuses on the 
observation of phonetic events, especially stress, intonation, pause 
and  tone,  the  rules  for  dividing  sentences  into  the  right  semantic 
groups  in  the  language  of  individual  films,  phonetic  changes  in 
sounds  during  pronunciation  depending  on  the  place  of  use:  the 
studies  conducted  so  far  in  Azerbaijani  linguistics  with  a  separate 
pronunciation of sounds in the sentence and adding suffixes to the 
words based mainly on lexical pronunciation, and the controversial 
issues  in  connection  with  the  replacement  of  consonant  sounds  at 
the  end  of  words  could  not  find  their  solution.  Because  a  single 
word  is  correlated  in  a  sentence  with  other  words  and  when 
expressing  a  certain  thought,  suffixes  affect  this  word  and  can 
change it. The article presents enough examples from certain films 
according to the pronunciation of consonants, various sources and 
literature are mentioned. 
 
 
 
 
 
 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
154 
 
  Xədicə Heydərova 
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, 
 filologiya üzrə fəlsəfə doktoru 
heyderova73@mail.ru
 
 
Vaqifin dilinin bəzi semantik və qrammatik xüsusiyyətləri 
 
Açar sözlər: qoşma, frazeologizm, okkazionalizm, -ib
4
 keçmiş 
zaman və feili bağlama şəkilçisi, -ıban
4
 feili bağlama şəkilçisi 
Ключевые  слова:  Гошма,  фразеологизм,  окказионализм, 
аффикс  прошедшего  времени  и  деепричастии  -ıb
4
,  аффикс 
деепричастии -ıban
4

Keywords:  Goshma,  phraseologism,  occasionalism,  affix  of  the 
past and gerunds -ıb
4
, affix of the gerunds -ıban
4

 
Dahi Hippokrat demişdir ki, təbabət üç nəhəngin çiyinləri üzərində 
dayanır:  bitki,  bıçaq  və  söz!  Suyun  molekulyar  quruluşunu,  insan 
taleyinin gərdişini dəyişmə qüdrətinə malik olan söz – söz xiridarları, söz 
ustadlarının bir aləti olmuşdur: onlar gözəlləri, təbiəti tərənnüm etməklə 
bu gözəlliyi əbədiləşdirəcəklərinə inanmış, haqsızlıqlara şeirlərində etiraz 
etməklə ictimai-siyasi vəziyyətə təsir edə biləcəklrinə ümid etmişlər. Bu 
baxımdan bədii söz qüdrətli ideya vasitəsi, əvəzsiz tərbiyə üsuludur.  
İncə hisslər, dərin və nikbin duyğular şairi olan Molla Pənah Vaqifin 
Azərbaycan  dilinin  inkişafında,  sözün  müxtəlif  məqamlara  salınaraq 
semantik çalarlar qazandırmasında, dilimizin söz-ifadə yaradıcılığı prose-
sindəki rolu danılmazdır və o, dil tariximizdə seçilən sənətkarlardandır.  
Vaqifin yaradıcılığı xalq şeirinin gələcək inkişafı üçün ciddi zəmin 
olmuşdur. Onun poeziyasındakı sözlərin etimoloji baxımdan rəngarəngliyi 
adamı  heyran  qoyur.  Bir  tərəfdən  ərəb  və  fars  mənşəli  sözlərlə  zəngin 
qəzəl, müxəmməs, müstəzad və müəşşərləri, digər tərəfdən sadə, şirin heca 
vəznində yazdığı təcnis və qoşmaları şairin fitri istedadından əlavə, ərəb və 
fars dillərini gözəl bilməsi, dərin savad sahibi olmasından xəbər verir.  
Gülnəfəs, bixarü xəs, məhbubi-növrəs, еyşbaz, 
Xоşliqa, bürqigüşa əbrunüma, xatirnəvaz, 
Aşinadil, dоsta mail, nazü istiğnası az, 
Qəddi nazik, cismi fərbеh, üzü gеn, zülfü diraz, 
Çеşmi şux, müjganı оx, qaşı kaman sеvmək gərək. 
Bu  cür  qəliz  ərəb  və  fars  tərkibləri  ilə  yazmağı  bacaran    şairin 
"Ayrıldıq"  qoşmasının  dili  müasir  Azərbaycan  dili  ilə  eyniyyət  təşkil 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
155 
 
etməsi  baxımından  heyrət  doğurur.  Sanki  müasirimiz  olan  bir  şairin 
şeiridir: 
Xеyli vaxtdır ayrılmışıq yar ilən,  
Gördük, amma tanışmadıq, ayrıldıq,  
Qaldı canda gizli-gizli dərdimiz,  
Bircə kəlmə danışmadıq, ayrıldıq!  
Yarım saat bir arada qalmadıq,  
Еşq atəşin canımıza salmadıq.  
Yalvarıban yarın könlün almadıq,  
Еlə gеtdi, barışmadıq, ayrıldıq!  
Bu  qoşmada  dilçi  kimi  diqqətimizi  cəlb  edən  məqamlardan  biri 
şeirin hər bəndində qarşılıq növünə aid feillərin işlənməsidir: tanışmamaq, 
danışmamaq,  yanışmamaq,  barışmamaq,  qоnuşmamaq,  sarışmamaq, 
qucaqlaşmaq,  halallaşmaq,  hümmətləşmək,  təmənnəşmək.  "Yanışmaq", 
"təmənnəşmək" və "hümmətləşmək" feilləri çox güman ki, Vaqif tərəfindən 
yaradılmış  okkazionalizmlərdir.  Texniki  inkişafın  verdiyi  imkanlaradan 
yararlanaraq  Fizulinin  "Divanı"nın  pdf  variantına  müraciət  etdik  və  bu 
sözləri axtarışa verdik, lakin heç bir müsbət cavab ala bilmədik. Düşündük 
ki,  şeirlərində  xəlqilik  olan  Şah  İsmayıl  Xətainin  əsərlərində  bəlkə  tapa 
bilərik, amma burda da yox idi. O zaman qərara gəldik ki, Vaqifin müasiri 
və dostu olmuş Molla Vəli Vidadinin yenə pdf variantlı əsərlərinə müraciət 
edək,  amma  burda  da  həmin  sözlər  tapılmadı.  Dialektizm  kimi  işlənə 
bilməsi  ehtimalı  təsdiq  olunmadı.  Bu  o  deməkdir  ki,  həqiqətən  də, 
"yanışmamaq",  "təmənnəşmək",  "hümmətləşmək"  feilləri  Vaqif  tərəfindən 
yaradılmış okkazionalizmlərdir.  
"Yanışmamaq" "yanmaq" feilindən əmələ gətirilmiş qarşılıq növünün 
inkarıdır və şair "pərvanələrin eşq odunda yanması" semantikasına birgəlik 
anlamını  qatır:  "Dönmədik  başına  pərvanələr  tək,  Еşq  оduna  yanışmadıq, 
ayrıldıq!"  
"Təmənnəşib"  "arzu,  istək,  xahiş"  ifadə  edən  ərəb  mənşəli  təmənna 
sözünə,  "hümmətləşib"  "əl-ələ  verib  çalışma"  bildirən  yenə  ərəb  mənşəli 
hümmət leksik vahidinə qarşılıq semantikası əlavə edilən düzəltmə feildən 
yaradılmış  feili  bağlamalardır:  "Halallaşıb,  hümmətləşib  dоst  ilən, 
Təmənnəşib görüşmədik, ayrıldıq."  
"Ayrıldıq" qoşmasının sonuncu bəndində şair çox maraqlı metoforik 
məcazlar yaradır:   
Vaqifəm, üstümə gəlməz xas əli 
 Silinmədi hеç könlümün pas əli. 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
156 
 
Birinci misrada "üstümə gəlməz xas əli" söyləməklə şair yara xas, 
yara  məxsus  əli  nəzərdə  tutur.  Qeyri-müəyyən  gələcək  zaman  feilinin 
inkarında olan "gəlməz" feilini işlədən Vaqif bununla öz inamsızlığını ifadə 
edir.  İkinci  misrasında  metaforik  anlamlı  ifadələr  yaradır:  "Silinmədi  hеç 
könlümün  pas  əli".  Məcazi  mənada  işlənən  "könlümün  əli"  yarın  əlinə 
toxunmadığına  görə  pas  atmışdır  və  "könlümün  pas  əli"  şair  tərəfindən 
yaradılmış frazeologizmdir. 
Dilimizdə "havalı" sözünün dördcildlik izahlı lüğətdə iki semanteması 
verilib: "1. Azğınlaşmış; ağlı başından oynamış kimi; 2. Yaxşı havası olan; 
şəfalı" [1, s. 335]. Lakin son zamanlar "havalı" leksik vahidinin türk dilindən 
"göz alıcı, çəkici, heyranedici; gürurlu" məcazi mənaları da gənclərin dilinə 
daxil  olmuşdur.  Maraqlı  bir  haldır  ki,  Vaqifin  "Sevmişəm"  qoşmasında 
həmin bu mənanı görə bilirik: 
Çоx gözəlsən, amma xоyundur yaman, 
Baxmazsan üzümə mənim çоx zaman, 
Vaqif dеyir, sənin əlindən aman! 
Mən biçarə nə havalı sеvmişəm! 
Maraqlıdır  ki,  izahlı  lüğətdə  Aşıq  Ələsgərdən  misal  gətirilir: 
Gəzirlər havalı ağalar, bəylər. İşləyir qan-tərdə naxırçı, nökər [s. 335]. 
Birinci  misrada  havalı  lekseminin  "göstərişli,  qürurlu"  anlamı  olsa  da, 
təəssüf  ki,  izahlı  lüğətdə  bu  izah  semlər  sırasında  öz  əksini  tapmamış, 
əksinə  sovet  ideologiyasına  uyğun  olaraq  "azğın,  qudurmuş"  mənaları 
verilmişdir.  Belə  məlum  olur  ki,  müasir  gəncliyin  dilinə  türk  dilindən 
daxil olan məna əslində Azərbaycanın Qərb dialektlərində işlənibmiş.  
Molla  Pənah  Vaqifin  şeirlərində  -ıb

nəqli  keçmiş  zaman 
şəkilçisinin bol işlənməsi araşdırma zamanı diqqətimizi cəlb etdi: 
Sənə sığal vеrib, əcəb tər düşüb, 
Hörülüb qəddilən bərabər düşüb, 
Sanasan mələkdən balü pər düşüb
Düzülüb dalında qatara tеllər.  
Biz bununla bağlı tədqiqat aparmaq qərarına gəldik. Molla Pənah 
Vaqifin  42  qoşması  [9],  Molla  Vəli  Vidadinin  20  qoşma,  gəraylı  və 
bayatıları [10], Şah İsmayıl Xətainin 34 ədəd qoşma, varsağı, gəraylı və 
bayatıları  [11],  Məhəmməd Füzulinin  "Leyli və  Məcnun" (42 səh.)  [7], 
Nəsiminin 33 qəzəli [3], "Kitabi-Dədə Qorqud"da 20 səhifə (səh. 31-51) 
[5] üzərində apardığımız tədqiqat zamanı aşağıdakı statistik nəticələr əldə 
olundu: 
 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
157 
 
 
Bu  müqayisə  onu  göstərir  ki,  nəqli  keçmiş  zaman  -ıb

şəkilçisi  
XVIII  əsrdə  Azərbaycan  dilində  daha  çox  işləklik  qazanmışdır.  Çünki 
Vaqifin  şeirlərində  -ıb  zaman  şəkilçisinin  sayı  ilə  feili  bağlama 
şəkilçisinin sayı arasında fərq yoxdur: 23-25.  M.V.Vidadidə də demək 
olar  eyni  işlənmə  nisbəti  müşahidə  olunur:  21-19.  "Dədə  Qorqud" 
dastanında isə kəskin fərq nəzərə çarpır: -ıb zaman şəkilçisi kimi 4, feili 
bağlama  şəkilçisi  kimi  isə  25  dəfə  işlənir.  Müşahidələrimiz  əsasında 
söyləyə bilərik ki, -ıb zaman şəkilçisi XI əsrdə -mış şəkilçisinə nisbətən 
çox  az  intensivliyə  malik  olmuşdur  və  əsrlər  keçdikcə  bu  intensivlik 
artmağa başlamış Vaqif dövründə 6 dəfə artıq işlənmə həddinə çatmışdır. 
Müşahidələrimizi  yuxarıdakı  cədvəli  izləməklə  aydın  görmək 
mümkündür. -ıb feili bağlama şəkilçisi isə XI-XVIII əsrlərarası dövrlərdə 
öz aktivliyini olduğu kimi qoruyub saxlamışdır: KDQ – 25 və Vaqif – 25. 
Qeyd etmək lazımdır ki, bu qədim dastanda (KDQ) -ıb şəkilçisi -
dır
4
  xəbər  şəkilçisi  ilə  işlənir:  "Oğlu-qızı  olmıyanı  Allah-təala  qar-

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
158 
 
ğayıbdır"  [5,  s.34],  "Qarıyıbdur  otu  bitməz",  "Qurıyıbdır  suyu  gəlməz" 
[5, s. 49]. -ıb şəkilçisinin adyektivləşmə funksiyası, Vaqif dilində olduğu 
kimi,  dastanda  da  kifayət  qədər  məhsuldardır:  "Bədəvi  ata  binüb 
oğlancuğın istəyi getdi" [5, s. 38]. "..qara qaurma bişürüb qırq bəg qı-
zına ilətün" [5, s. 46]. 
Q.Kazımov -ıb

nəqli keçmiş zaman şəkilçilərinin canlı danışıq dili 
üçün  daha  səciyyəvi  olduğunu  qeyd  edir.  Bu  baxımdan  xəlqiliyi  ilə 
seçilən Vaqif dilində bu şəkilçinin daha çox işlənməsi təsadüfi deyil.  
-ıb feili bağlama şəkilçisi gördüyümüz kimi, bütün dövrlərdə aktiv 
şəkildə  işlənən  məhsuldar  bir  şəkilçidir.  Vaqifin  əsərlərində:  "Könlün 
alıb  barışmadıq,  ayrıldıq",  "Tərk  еdib  dəhrin  səfasın  xеyrü  şərdən 
kеçmişəm", " İncəlib saətbəsaət tarü marın оlmuşam", "Şux nigahından 
düşüb şirin şikarın оlmuşam" və s. bu cür feili bağlamalı misralara rast 
gəlmək mümkündür. 
H.Mirzəzadə  -ıban  şəkilçisinin  -ıb  feili  bağlama  şəkilçisi  ilə  tam 
eyni  semantikaya  malik  olduğunu  söyləsə  də,  səhifə  285-də  bunlar 
arasında  müəyyən  məna  incəliyinin  mövcud  olduğunu  qeyd  edir, 
Azərbaycan  dilinin  Qazax,  Quba,  Zaqatala  və  Şamaxı  dialektlərində 
fonetik variantlarının işləndiyini göstərir. Bu şəkilçinin hələ qədim tatar, 
türkmən,  osmanlı  türklərinin  dilində  mövcud  olduğunu,  "Dədə 
Qorqud"da -ibani şəklində işləndiyini bildirir [5, s. 284-286]. Biz -ibani 
şəkilçisini  Nəsiminin  dilində  də  müşahidə  edirik:  "Daş  alubani  dilbər, 
könlüm şişəsin atar". [3, s.18]  
T.Hacıyev  Vaqifin  dilində  Qazax  dialektinə  xas  dialektizmlərin 
mövcud  olduğunu qeyd  edir və  bu baxımdan -ıban  şəkilçisinin  Vaqifin 
dilində  çox  işlənməsi  təbii  bir  haldır.  XIX  əsr  tatar  poeziyasında  feilin 
qrammatik formalarının variativliyini araşdıran tatar dilçisi A.F.Yusupov 
–üban  feili  bağlama  şəkilçisinin  ıb  şəkilçisi  ilə  qrammatik  sinonim 
olduğunu  və  yalnız  təsdiqdə  olan  köklərə  birləşə  bildiyini  göstərir 
(Деепричастие  на  -ubän  выступает  грамматическим  синонимом 
формы  на  -yb/-eb.  При  помощи  данной  формы  образуются 
деепричастия только от положительных основ: igre jullarny qujubän 
tuγry jula warasy «оставив другие пути, надо идти прямой дорогой») 
[12,  s.158].  Həqiqətən  də  biz  -ıban
4
  şəkilçisinin  Vaqif  şeirlərində  də 
yalnız  təsdiqdə  olan  köklərə  birləşə  bildiyini  görə  bilirik:  "Yalvarıban 
vara-vara  dеməyə",    "Yaslanıban  еşiyində  qalmağa",  "Ağlayıban 
götürərsiz Vaqifi", "Nazlı-nazlı danışıban güləndə", "Günbəgün incəlibən 
оldu  tənim  muyə  misal",  "Çəkibən  xəncəri,  bağrım  başını  bir  dələsən, 
Baxıban bəndə çəkən cövrü cəfanı biləsən", "Rişxənd еdibən daxi nеçün 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
159 
 
çöp dərən еylər Hatəm xan ağanı", "Bu qədər çəkibən azar, ağlarsan?". 
Vaqif  şeirlərində  bu  şəkilçili  feili  bağlamaların  inkarda  olan  feilləri 
açıqlamaq  məqsədilə  işləndiyinin  də  şahidi  oluruq:  "Görüşübən 
еyləmədik xоş səfa". 
-ıbam  şəkilçisi  bizim  bu  kiçik  tədqiqatımızda  yalnız  Fizuli  və 
Nəsiminin şeirlərində müşahidə olundu. Füzulinin "Mən həm olubam bu 
işdən agah, Əmma nə deyim, nə söyləyim? Ah! " [6, s. 70] və Nəsiminin 
"Kəpənək gеymişəm, əndişədən azad olubam, Üşümək müşkülünü еylədi 
asan kəpənək" [3, s. 117] misralarındakı -ıbam, -ubam I şəxsin təki olan 
nəqli  keçmiş  zaman  şəkilçisi  Xətai,  Vidadi  və  Vaqifin  şeirlərində 
müşahidə olunmur.  
Vaqif  dilinin  leksik-semantik  və  qrammatik  aspektlərdə  tədqiqi 
Azərbaycan  dilçiliyi  üçün  olduqca  əhəmiyyətli  məsələlərdən  biridir, 
çünki müasir Azərbaycan dilinin formalaşmasında və inkişafında böyük 
rolu  olmuş  bu  dahi  sənətkarın  bədii  irsi    sinxron  və  diaxron  aspektdə 
aparıla biləcək tədqiqatların sanki giriş və çıxış qapısıdır. 
 
ƏDƏBİYYAT: 
 
1.  Azərbaycan  dilinin  izahlı  lüğəti.  Dörd  cilddə.  Bakı:  “Şərq-Qərb”, 
2006-2011. 
2.  Hacıyev T.İ. Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi. I hissə. Bakı: “Elm”, 
2012, 476 səh. 
3.  İmadəddin  Nəsimi.  Sеçilmiş  əsərləri.  İki  cilddə.  I  cild.  Bakı, 
“Lidеrnəşriyyat”, 2004, 336 səh. 
4.  Kazımov  Q.Ş.  Müasir  Azərbaycan  dili.  Morfologiya.  Bakı, 
"Nurlan", 2010, səh. 400. 
5.  Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı: Yazıçı, 1988. 265 s. 
6.  Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. Altı cilddə. I cild. Bakı, “Şərq-Qərb”, 
2005, 400 səh. 
7.  Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. Altı cilddə. II cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 
2005, 336 səh. 
8.  Mirzəzadə  H.  Azərbaycan  dilinin  tarixi  morfologiyası.  Bakı: 
Azərbaycan Dövlət Tədris-pedoqoji Ədəbiyyatı, 1962, 370 s. 
9.  Molla Pənah Vaqif. Əsərləri. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2004, 264 səh. 
10.   Mоlla  Vəli  Vidadi.  Əsərləri.  Bakı,  “Öndər  nəşriyyat”,  2004,  128 
səh. 
11.  Şah İsmayıl Xətai. Əsərləri. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2005, 384 səh. 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
160 
 
12.   Юсупов А.Ф. Вариативность грамматических форм глагола в 
языке татарских поэтических произведений XIX века. Ученые 
записки  казанского  государственного  университета.  Том  150, 
кн. 8, Гуманитарные науки 2008, s. 154-160. 
 
Хадиджа Гейдарова 
Некоторые семантические и грамматические  
особенности в языке Вагифа 
Резюме 
В статье высоко оценивается роль Молла Панах Вагифа в разв-
итии  азербайджанского  языка,  в  его  способности  придавать  словам 
новые  оттенки  значений  в  процессе  создания  новых  выразительных 
средств;  анализируются  лингвистические  особенности  его  поэзии. 
Автор статьи анализируя глаголы "yanışmaq", "təmənnəşmək" и "hümmət-
ləşmək" из гошмы "Ayrıldıq", определяет их как окказионализмы, так как 
не  находит  их  в  "Диване"  М.Физули  (XVI  век),  в  стихах  Ш.И.Хатаи 
(XV-XVI века) и М.В.Видади (XVIII век). Здесь автор высказывает свои 
суждения о фразеологизме "könlümün pas əli" (ржавая рука души моей) 
и  слове  "havalı"  (самодовольная,  самонадеянная).  В  статье  автором 
проведено небольшое расследование по аффиксу прошедшего времени 
-ıb

в произведениях М.П.Вагифа (42 гошма), М.В.Видади (20 гошма), 
"Лейли  и  Меджнун"  М.Физули  (42стр.),  Ш.И.Хатаи  (  34  гошмы, 
варсаги, герайлы и баяты) и Насими (33 газел) и на основе статисти-
ческих данных составлена таблица, отражающая его использование.   
 
Khadija Heydarova 
Some semantic and grammatical features in the language of 
Vagif  
Summary 
 
The  article  investigates  the  role  of  Moll  Panah  Vagif  in  the 
development  of  the  Azerbaijani  language,  his  ability  to  impart  new 
meanings to the words in the process of creating new expressive means 
and  other  linguistic  features  of  his  poetry.  The  verbs  "yanışmaq", 
"təmənnəşmək"  and  "hümmətləşmək"  from  the  goshma  "Ayrıldıq",  the 
author of the article choosing defines them as occasionalisms, as she does 
not  find  them  in  M.  Fizuli's  "Diwan"  (XVI  century),  in  the  poems  of 
Sh.I.Khatai  (XV-XVI  century)  and  M.V.Vidadi  (XVIII  century).  Here 
the author expresses her judgments about the phraseology "könlümün pas 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
161 
 
əli" (rusty hand of my soul) and the word "havalı" (self-satisfied, cool, 
swanky). In the article, the author carried out a small investigation into 
the affix of the past tense -ıb
4
 in the works of M.P.Vagif (42 goshmas), 
M.V.Vidadi  (20  goshmas),  "Leyli  and  Majnun"  of  M.Fizuli  (42  pg.), 
Sh.I.Khatai  (34  goshmas,  varsagis,  geyraylies  and  bayatis)  and  Nasimi 
(33 gazels) and based according to the researches, results are presented in 
the table form. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

D i l ç i l i k   İ n s t i t u t u n u n   ə s ə r l ə r i   –   2 0 1 8  
 
162 
 
Qasımova Şəlalə  
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, 
 filologiya üzrə fəlsəfə doktoru 
tahmina-ismayilova@mail.ru
 
 
Müasir tərcümə lüğətləri və onların xüsusiyyətləri 
 
Açar sözlər: lüğətlər, tərcümə lüğətləri, sözlər, tərcümə, ana dili, 
məna 
Ключевые слова: словарный запас, переводческие словари, 
слова, перевод, родной язык, значение 
Key words: vocabulary, translation dictionaries, words, translation, 

Yüklə 1,8 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   41




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin