" character time", " author time", "reader time", "story time", " event and
events time". Most of these concepts are determined by artifacts as a
result of various criteria according to various criteria. Artistic time is
considered as collective times of events that depict the work created by
the author.
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8
180
Gülnara Сəfərova (Əliyeva)
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu,
gulnarajafarova@yahoo.com
Leksik semantikada sözün komponentlərinə görə təhlili
Açar sözlər: semantika, komponent, təhlil, leksik vahid, məna, söz,
xüsusiyyət
Ключевые слова: семантика, компонент, анализ, лексическая
единица, значение, слово, характеристикa
Key words: semantics, component, analysis, lexical unit, meaning,
word, characteristics
Görkəmli dilçi alimlərimizdən Afad Qurbanov dilin komponentlərinin
zaman keçdikcə müntəzəm şəkildə inkişaf etdiyini, dəyişikliyə uğradığını
qeyd etmişdir. Fonetik sistemə və qrammatik quruluşa nisbətən, dilin leksik
tərkibinin daha çox dəyişkən olduğunu, dilin lüğət tərkibinin daima inkişaf
etdiyini söyləmişdir [1,193].
Dilin leksikonu həmin dilin bütün sözlərinin toplumu kimi başa
düşülür. Afad Qurbanov dediyi kimi dil vahidlərdən ibarətdir. Vahidlərsiz
hər hansı bir dilin mövcudiyyətini, onun varlığını təsəvvür etmək qeyri-
mümkündür. Bəzən söz leksik vahid və yaxud leksem də adlandırılır.
Semantikanın bir sahəsi olan leksik semantika sözün mənasından bəhs edir.
Leksik semantika söz mənaları arasındakı əlaqələri təhlil edir.
Məsələn, aşağıdakı yarımfəsildə rastlaşacağımız kimi, Leksik
semantikada bir tərəfdən “ər” və “arvad” sözləri arasındakı əlaqə, digər
tərəfdən isə bu sözlərin “insan” sözü ilə əlaqəsi araşdırılır. “Açıq” və
“bağlı” sifətlərinin eyni qrupa aid olmasına və bu kimi sözlər arasındakı
əlaqəyə baxmayaraq onlar arasındakı fərq, “gec” və “tez” sözləri arasın-
dakı müxtəliflik və bu kimi bir çox məsələlər araşdırılır.
Leksik semantika dilin leksikonunun necə təşkil olunduğunu, leksik
vahidlərin mənalarının bir-biriləri ilə necə qarşılıqlı əlaqəyə girdiyini
öyrənir. Leksik semantikanın əsas məqsədi sözlər arasında əlaqə tiplərini
kateqoriyalara ayıraraq, dil leksikonunun strukturu üçün modellər
qurmaqdır. Leksik semantika linqvistik mənaya əsaslanır. Bu baxımdan
leksik semantikanın semantik təhlildə xüsusi əhəmiyyəti vardır. Belə ki,
yuxarıda qeyd olunduğu kimi semantikanın sahələrindən biri olan leksik
semantika sözün mənasından bəhs edir, söz və ya söz birləşmələri
arasındakı əlaqələri təhlil edir. Bütün bunlar semantik təhlilin işini
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8
181
asanlaşdırır. Semantik təhlil zamanı lazım olan məna işlənmə yerinə görə
müəyyənləşdirilir.
Leksik semantikada komponentlərinə görə təhlil semantik təhlilin
işini asanlaşdırır. Komponentlərinə görə təhlil semantik təhlilin müasir
istiqamətlərindən biridir. Komponentlərinə görə təhlil mənanı ən kiçik
komponentlərinə ayırır və təhlil edir. Mənanın komponentlərinə görə
yanaşması dilçilikdə uzun müddətdən bəri mövcuddur. Komponentlərinə
görə təhlil metodunu təklif edən ilk tədqiqatçılardan Amerika dilçiləri
F.G.Lounsbury və W.H.Goodenough və başqalarının adlarını qeyd edə
bilərik. Bir çox dilçi alimlər komponentlərinə görə təhlillə əlaqədar olaraq
kifayət qədər araşdırmalar aparmışlar: J.Fodor, J.Katz, E.A.Nida, U.Wein-
reich, I.V.Arnold, R.S.Ginzburg, E.M.Mednikova, O.N.Seliverstova,
I.A.Sternin və s. adlarını qeyd edə bilərik.
Komponentlərinə görə təhlilin xüsusi xarakteristikası ondan ibarətdir
ki, bu təhlil yalnız eyni semantik sahə çərçivəsində yerinə yetirilir. Bütün
lüğət bazası çərçivəsində komponentlərinə görə təhlili genişləndirmək
mümkün deyildir.
Sem semantik komponent hesab olunur. Bu, sözün leksik-semantik
variantı və ya ən kiçik məna elementi kimi qeyd edilir.
Semdən fərqli olaraq, semem kontekst çərçivəsində daha geniş
məna elementidir. Hər bir leksik-semantik variant və ya semem mənanın
ən kiçik komponentlərinə bölünür ki, bu da sem adlanır. Dilçi alimlər
sem anlayışını müxtəlif formalarda qeyd edirlər: sem, semantik
komponent, semantik funksiya, semantik anlayış, semantik amil və s. bu
kimi adları nəzərə çatdırmaq olar.
Semantik xüsusiyyətlər semantik işarələr və fərqləndiricilərlə
klassifikasiya edilir. Semantik işarə bəzi tədqiqatlarda semantik marker
də adlanır. Semantik marker başqa leksik vahidlərlə ümumi səciyyə
daşıyan leksemdən ibarət semantik xüsusiyyətə malikdir. Fərqləndirici
element isə başqa sözlərin leksik mənalarında mövcud olmayan semantik
xüsusiyyətləri özündə əks etdirir. Sintaktik marker isə sözlərin aid olduğu
nitq hissəsini müəyyən edir.
Komponentlərinə görə təhlil lüğətdəki sözlərin izahı əsasında
yerinə yetirilir. Bu baxımdan bəzən komponentlərinə görə təhlili “izahlı
təhlil” də adlandırırlar. Komponentlərinə görə təhlil semantik təhlilin
yerinə yetirilməsində əhəmiyyətli rola malikdir. Bu, sözlərin mənalarının
öyrənilməsində semantik tədqiqat metodu kimi inkişaf etdirilmişdir.
Komponentlərinə görə təhlil polisemantik sözlərin, sinonimlərin,
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8
182
antonimlərin və bu kimi başqa növ klassifikasiyaların təhlilində istifadə
edilir.
Mənanın komponentlərinə görə təhlili məsələsində müxtəlif
yanaşmalar mövcuddur. Dildəki sözlərin mənaları bir-birilə daxili
əlaqəyə girir və dildəki başqa sözlərlə əlaqələrinə görə müəyyən edilir.
Eyni semantik sahə kimi təhlil aparılarkən sözlər oxşar və fərqli
xüsusiyyətlərinə görə xarakterizə edilir. Bir sözün mənasını ən kiçik
fərqləndirici xüsusiyyətlərinə bölmək üçün mənanın komponentlərinin
təhlili ən düzgün yanaşmadır. Komponentlərinə görə təhlil bir sözün və
ya leksemin tərkib hissələrinin aşkarlanmasıdır. Baxmayaraq ki, mənanın
komponentlərinə görə təhlili zamanı bir sıra çətinliklər yaranır, amma
hələ də bu təhlil növü müasir dilçilikdə geniş tətbiq edilir.
F.R.Palmer qeyd edir ki, sözün ümumi mənası mənanın bir neçə
fərqli elementləri və komponentləri baxımından müəyyən edilə bilər
[3,85]. Sözün komponentlərinə görə təhlilində fərqləndirmə funksiyası
mövcuddur və bu bir leksemin mənasını semantik cəhətdən əlaqəli olan
leksemlərdən fərqləndirir. Daha dəqiq desək, eyni semantik sahədə
yerləşən leksemlərin mənaları arasında fərqlənmə aparır.
Hər hansısa bir formanın mənasını müəyyən etmək lazım gəldikdə
ziddiyyətliliyi aşkara çıxarmaq lazımdır.
Howard Jackson “Words and their meaning” və Nida Eugene
“Componential analysis of meaning” adlı əsərlərində komponentin iki
əhəmiyyətli növünü qeyd edirlər: ümumiləşdirmə komponenti (common
component) və fərqləndirmə komponenti (distinctive component).
1. Ümumiləşdirmə komponenti (common component) – eyni
semantik və leksik sahədə yerləşən bütün leksemləri birləşdirən mərkəzi
komponentdir.
2. Fərqləndirmə komponenti (distinctive component) – eyni leksik
və semantik sahədə olan leksemləri mənalarına görə bir-birindən
fərqləndirir. Məsələn, sadə bir nümunə ilə hər iki növ arasındakı fərqi
görə bilərik. Geoffrey Leech “Semantics” adlı dərsliyində belə bir
nümunə verir:
Komponentlər
ər
arvad
oğlan
qız
(insan)
+
+
+
+
(gənc)
-
-
+
+
(kişi)
+
-
+
-
(qadın)
-
+
-
+
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8
183
“Ər, arvad, oğlan, qız” sözlərinin semantik sahəsində “insan”
komponenti ümumiləşdirmə komponentidir. “Gənc, kişi, qadın”
komponentləri isə fərqləndirmə komponentləridir. Hətta hər bir sözün
ayrıca mənası aşağıdakı xüsusiyyətlər vasitəsilə də birləşə bilər:
ər+insan-gənc+kişi
arvad+insan-gənc-qadın
oğlan+insan+gənc+kişi
qız+insan+gənc-qadın
Komponentlərinə görə təhlildən öncə fərqləndirmə komponentləri
vasitəsilə mümkün qədər fərqləri müəyyən etmək əhəmiyyətlidir [5,38].
Komponentlərinə görə təhlil semantik komponentlərdən ibarət olan
sözün mənasının təhlilini əks etdirir.
Mənanı aşkara çıxaran əsas xüsusiyyətlər semantik səviyyədə mövcud
olan vahidlərdir. Komponentlərinə görə təhlildə minimal komponentlərin ən
kiçik bölünməz vahidlərini göstərmək mümkündür [2,92].
Komponentlərinə görə təhlil eyni semantik sahədə olan və yaxud
semantik cəhətdən bir-biri ilə əlaqəli olan leksemlərin mənalarını
fərqləndirmək üçün tətbiq olunur. Burada əsasən sözün mənasını aşkara
çıxarmaq
üçün sözün ən minimal fərqləndirici xüsusiyyətləri müəyyənləşdirilir
[6,48]. Bunlar aşağıdakılardır:
1)
Ümumi xüsusiyyətləri müəyyən etmək, məlum olan müvafiq
fərqlilikləri forma halında sıralamaq və bu kimi əlaqədar funksiyaları
aşkarlamaq;
2)
Bir-biri ilə əlaqəli xüsusiyyətləri müəyyən etmək;
3)
Fərqləndirici xüsusiyyətlər dəstini qurmaq və uyğunluq
baxımından bunu yoxlamaq.
Bütün bu sadalananlardan başqa, Nida Eugene (Yuceyn) bir-biri ilə
əlaqəli mənalar dəstinin komponentlərini təhlil etmək üçün əhəmiyyətli olan
daha üç addım irəli sürmüşdür [7,54-61].
1) Ümumi komponentləri özündə əks etdirən semantik sahədə bir-biri
ilə əlaqəli olan mənaların ilkin seçimini təşkil etmək;
2) Sahəyə aid olan hər bir mənalara uyğun bütün xüsusi istinadları
qruplaşdırmaq;
Bəzi xüsusi situasiyalarda bir məna hətta bütün istinadları siyahıya
alır.
3) Bir və ya bir neçə terminlərin mənalarına uyğun olan
komponentləri müəyyənləşdirmək;
4) Hər bir mənaya uyğun fərqli komponentləri müəyyən etmək;
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8
184
5) İlk mərhələdə əldə edilən məlumatlarla çarpaz yoxlama
aparmaq;
6) Fərqləndirici xüsusiyyətlərin əsasında bu xüsusiyyətlərə malik
olan istinadlara düzgün terminləri tətbiq etmək;
7) Sistemli şəkildə fərqləndirici xüsusiyyətləri təsvir etmək.
Hər bir məna üçün fərqləndirici xüsusiyyətlər qruplaşdırıla bilər.
Komponentlərinə görə təhlil struktur semantikanın ənənəvi
metodudur. Burada mənaların struktur təhlili aparılır. Beləliklə, bu yolla
sözləri fərqləndirmək üçün əhəmiyyətli xüsusiyyətlər aşkara çıxır.
Real linqvistik prosedurlar və ya üsullar komponentlərinə görə
təhlil zamanı həyata keçirilir və bu üsullar dörd qrupa əsasən yerinə
yetirilir: adlandırma, aydınlaşdırma, təyin etmə və təsnifləndirmə.
a) Adlandırma – bu proses istinada bənzəyən müəyyən bir
mərhələdir. İstinad adətən istinad olunan sözlər arasında qurulmuş
əlaqələr kimi təsvir edilir. Adlandırma prosesi istinadı təyin edən xüsusi
metoddur.
b) Mənanı açma – bu mərhələ çox mühüm linqvistik funksiyadır və
bu istənilən bir semantik vahidin fərqli xüsusiyyətlərini aşkara çıxara
bilir. Məsələn, “bibi” sözü “atanın bacısı kimi”, “xala” sözü isə “ananın
bacısı kimi” frazalara ayrılır və mənanı aşkara çıxarır.
c) Müəyyənləşdirmə - bu proses mənalarına görə frazalara
ayrılmanın başqa forması kimi görünə bilər, amma bu metod nadir
hallarda aktual dil situasiyalarında istifadə edilir. Bu, xüsusi mənanın
fərqləndirici komponentlərindən asılı olan tək bir ifadədə bütün spesifik
frazaların və ya ifadələrin birləşməsindən ibarətdir.
d) Qruplaşdırma – bu növ üç mərhələni özündə birləşdirir: 1)
ümumən müəyyən xüsusiyyətlərə malik vahidləri birləşdirmə; 2) bir-
birindən fərqlənən vahidləri ayırma; 3) həmin qruplar üçün baza yaratma.
Komponentlərinə
görə
təhlil
leksemlərin
mənalarının
birləşdirilməsində xüsusi rol oynayır [4,91-92]. Gəlin bəzi yanaşmalara
nəzər yetirək:
a) Sinonimliyin dərki – Bir cüt sinonimlər dəsti eyni semantik
komponentlər dəstini bölüşür. Məsələn, ingilis dilində “adult” və
“growing-up” sözləri eyni komponentlərə malikdir.
b) Antonimliyin dərki – antonimlər dəsti adətən bir komponentdən
başqa qalan bütün komponentləri bölüşürlər; məsələn, “ər” və “arvad”
sözləri “konkretlik”, “canlılıq”, “insan” komponentlərini bölüşürlər,
amma “qadın” komponenti ziddiyyət yaradır.
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8
185
Nida Eugene qeyd edir ki, komponentlərinə görə təhlil tərcümə
zamanı faydalı olan leksik məna vahidlərinin əsas xüsusiyyətlərini
müəyyən edir [8,7].
ƏDƏBİYYAT:
1. Afad Qurbanov. Müasir Azərbaycan ədəbi dili, I cild [2 cilddə],
Bakı – “Nurlan” – 2003, 450səh., səhifə 193
2. Aitchison Jane. Linguistics, London: Hodder and Stoughton, Ltd.
2003, page 92
3. F.R.Palmer. Semantics, (2nd edition), Cambridge: Cambridge
University Press, 1983, page 85
4. Howard Jackson. Words and their Meaning, New York: Addison
Wesley Longman Inc., 1996, page 91-92
5. Nida Eugene. Componential Analysis of Meaning, Belgium,
Mouton, 1975, page 38
6. Nida Eugene. Componential Analysis of Meaning, Belgium,
Mouton, 1975, page 48
7. Nida Eugene. Componential Analysis of Meaning, Belgium,
Mouton, 1975, page 54-61
8. Nida Eugene. Componential Analysis of Meaning, Belgium,
Mouton, 1975, page 7
Гюльнара Джафарова
Компонентный анализ слова в лексической семантике
Резюме
В статье дана роль лексической семантики в семантическом
анализе. Лексическая семантика изучает формирование лексической
структуры языка, взаимодействие значений лексических единиц
друг с другом. Очень важно установить модели для структуры
лексики языка в Лексической семантике. Компонентный анализ в
лексической семантике облегчает работу семантического анализа.
Компонентный анализ используется при анализе многозначных слов,
синонимов, антонимов и других видов классификаций, таких как это.
Компонентный анализ отделяет слово от наименьших
компонентов и анализирует его. Слова также анализируются для их
значений в семантическом анализе. Для этой цели компонентный
анализ настолько важен для выполнения семантического анализа. В
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8
186
статье рассматриваются вопросы компонентного анализа слова в
лексической семантике.
Gulnara Jafarova
Componential analysis of the word in the lexical semantics
Summary
The role of the lexical semantics in the semantic analysis is given
in the article. Lexical semantics learns the formation of lexical structure
of the language, the interaction of meanings of the lexical units with one
another. It is so important to set up the models for the structure of lexicon
of the language in the lexical semantics. Componential analysis
facilitates the work of the semantic analysis in the lexical semantics.
Componential analysis is used in the analysis of the polysemantic words,
synonyms, antonyms and other kind of classifications such as this.
Componential analysis separates the word to the smallest
components and analyzes it. The words are analyzed for their meanings
in the semantic analysis, too. For this purpose, componential analysis is
so important in the accomplishment of the semantic analysis. The article
is dealt with the issues of the componential analysis of the word in the
lexical semantics.
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8
187
Mətanət Ağasıyeva
Sumqayıt Dövlət Universitetinin dissertantı
agasiyeva1983@gmail.com
Qantəmir nəsrinin sintaktik-üslubi xüsusiyyətləri
Açar sözlər: sintaksis, sual cümləsi, ara sözlər, ismi birləşmələr,
həmcins xəbərlər
Ключевые слова:синтаксис, вопросительное предложение,
вводные слова, однородные сказуемые
Key words: syntax, interrogative sentence, parenthesis, noun
combinations, homogeneous predicative
Yazıçının fərdi yaradıcılıq üslubunun müəyyənləşməsində onun
dilinin sintaksisi ən başlıca vasitədir. Eyni zamanda, yazıçı dilinin
sintaksisinin müəyyənləşməsində onun mənsub olduğu bədii yaradıcılıq
metodu da istiqamətverici funksiya daşıyır.
"Dil materialı məhz sintaksis vasitəsilə dinamika qazanır, nitqə
çevrilir" [8,146].Dil materiallarının nitqə çevrilməsi prosesi bədii
yaradıcılıq müstəvisində müxtəlif sənətkarlarda fərqli şəkildə baş verir.
Qantəmir nəsrində sintaksisin sadəliyini şərtləndirən digər amil
onun möv-zusudur. V.P.Belyanin yazır ki, “Bədii mətnin dili onun
mövzusu, problemi və ideyası ilə bağlıdır. Məsələn, mövzu seçimi əsərin
dil həcmini və ideyanın dil reallaşmasını müəyyənləşdirir…Mövzu həm
də sintaktik konstruksiyaların seçimini müəyyənləşdirir” [1, 2].
Qantəmirin nəsr dilinin sintaktik üslubu da onun mənsub olduğu
realist-satirik bədii yaradıcılıq metodunun müəyyənləşdirdiyi istiqamətdə
formalaşmışdır. Məlumdur ki, realist-satirik üslubun sintaksisi, adətən,
xalq danışıq dili üslubunda qurulur. Qantəmirin nəsr dili özünün xalq dili
elementləri ilə zəngindir. Ümumiyyətlə, onun nəsr dilinin xalq danışıq
ifadələri ilə zənginliyi bədii sintaksisini fərqləndirən vasitədir: Beş
manatı alıb qoydum cibimə. Bacım, anamın gözünü oğurlayıb, arağımı
gətirdi. Çünki o bilir ki, mən vurmamış şəhərə çıxan deyiləm. Yumurta
boyda bir qırmızı pamidoru yarı bölüb üstünə bir çimdik duz səpdim.
Arağı atdım, gözüm yaşardı, lap ağzımı pörtlədi. Bir tikə çörəyi tutdum
burnuma, pamidoru da ötürdüm getdi [7, 187].
Qantəmir yaradıcılığında mövzu-problem xalq məişətindən
gəldiyindən onun məzmunu çoxqatlı sintaktik birləşmələr və çoxgedişli
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8
188
cümlələr tələb etmir. Xalq məişəti problemlərinin zahiri sadəliyi həm də
sintaksisin sadəliyini şərtlən-dirmişdir.
Yazıçı nəsr əsərlərinin bədii sintaksisini mümkün qədər ritmik
qurmağa çalışmış, bunun üçün azsözlü cümlə tiplərindən istifadə
etmişdir. Belə cümlələrə istər müəllif təhkiyəsində, istərsə də obrazların
nitqində rast gəlirik.
Obraz nitqində:
-Xeyr, qardaş! Məndən başqa bir ağ çarşablı arvad da var. Evə
getdi ki, qab gətirsin. Bax, qardaş! O... mənim dalımdır. Bir qoca arvad
da mənim qabağımda var. O da bu urusun dalıdır. Mən ondan dalıyam
[7, 275].
Müəllif nitqində:
Demək, ağ çarşablı arvad bu imiş. Heç bəlkə, buraya gəlməyibdir.
Özü də evdə çörək bişirir [7, 275].
Qantəmir yaradıcılıığında xalq danışıq dilinin mühüm əlamətlərindən
biri də söz sırasıdır. Xəbərin önə keçməsi çox zaman müəllif təhkiyəsini
canlı danışıq dilinə yaxınlaşdırır: Xülasə, gələk mətləb üstünə[7, 274].
Çox vaxt Qantəmir nəsrində nağılvarı bir təhkiyə tərzinə rast gəlinir.
Adam da var, adam da. Kiminin dili var, qələmi yoxdur, kiminsə
qələmi var, dili yoxdur. Və kiminin nə dili var, nə qələmi [7, 169].
Bu cümlələr gələcək hadisələrə maraqlı, sirli bir müqəddimə kimi
çıxış edir.
Qantəmir nəsrində müşahidə olunan maraqlı məqamlardan biri də
hökmün əksərən ismi xəbərlə ifadəsidir.
Amma o, məharətlidir, zəkidir, gözüaçıqdır, cəld və zirəkdir [7, 176].
Onun boyu azca uzun, şalvarı azca qalife, çənəsi azca yastı, bədəni
azca arıqdır [7, 176].
Ümumiyyətlə, Qantəmirin yaradıcılığında həmcins xəbərlərə üstünlük
veril-diyini müşahidə edirik. Onun əsərlərində ismi və feili xəbərlərin daha
çox həmcinsləşdirildiyini görürük.
Sən xamsan, nabələdsən, bişməmisən [7, 176].
Kobudam, yonulmamışam, bəlkə doğrudur 7, 159].
Nəsr dilinin imkanları çərçivəsində nəsr dilinin poetik gücünüartır-
mağa çalışan Qantəmir yaradıcılığında xəbərin bədii təkririgeniş yer tutur.
"Eyni sözlərin, ifadələrin əsərdə ustalıqla, şüurlu təkrarı təkrir adlanır. Təkrir
lüzumsuz təkrardan fərqli olaraq, bədii əsəri mənaca daha da genişləndirir,
onun dilini və üslubunu daha da qüvvətləndirir”.
İşlər sürətlə dəyişir, Aybikə də dəyişir, onun fikri də dəyişir [7, 322].
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8
189
Adam lap ürəkdən kommunist olsun, millətbaz olsun, idealist,
sofiməzhəb olsun, şeyx olsun, peyğəmbər olsun, nə olur-olun, yenə Hacı
Əliqulu ona lazım olur. 220
Nə isə qonaqların hamısıağıllı idi, hamısının gözlərindən od
yağırdı,hamısı ciddi bir mübahisəyə hazırlanıb gəlmişlər kimi görünürdü [7,
161].
Kitab şkafı hara, arvad hara, açarı hamama aparmaq hara? [7, 283].
Bu cümlələrdə dəyişmək, olmaq, hamı, hara sözlərinin təkrarı dilin
bədiiliyini qüvvətləndirmişdir.
Ə.Dəmirçizadə “Gülmək və şarlatanlar” məqaləsində yazır:
“Qantəmirin cümlələri heç də rus, fars dillərinin təsiri altında qalan
yazıçıların cümlələrinə bənzəmir. Bu cümlə bugünkü canlı dilimizin doğma
cümlələridir” [3, 40].
Qantəmir yaradıcılığında bədii dilin canlılığını təmin edən vasitələr-
dən biri də xalq danışıq dilindən gələn ara sözlərdir.
Dostları ilə paylaş: |