Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
KaLaMi (lat.) = QaMışın iti ucu -KaLeM (türk) - QəLəM
LaBium (lat.) LaBial (dodaqlanan) - LəB (dodaq) DenS (lat.) TiŞ (türk) - DiŞ SeNeks (yun.) = qoca kişi və qarı – SəNə (ə) /il,yaş/ - iN/li/yaşlı SeMeNis (lat.) = toxum - SəMəNi SaKSun (lat.) = qaya, daş - SKala (rus) - SaXSı KaYuK (lat.) KaYıK (türk) - QaYıQ PeSsimist (lat.) = bədbin - PiSi görən BRiLliante (ital.) = PaRıLdayan = PaRLaq - BRiLyant PaR-PaR PaRıLdamaq /PaRıLdayan/ PıRıL-PıRıL (türk) PoLis (yun) = çox - PoLiqlot - FuLl (ing)- FazLa (türk.) - BoL /DoLu PLenus (lat) - PoLnıy- PoLno (rus) BeauTiFuL (ing) = gözəl = PuLchra (lat) - BüT(fars)+DoLu Ən gözəl adamı bütə bənzədirlər, onu bütləşdirirlər. Belə halda, etimoloji cəhətdən “BeauTy(gözəl)+FuLl (tam) sözü = büsBüTün /BüTöv (tam şəkildə), yəni BüTəbənzər semantikasına uyğun gələcək. FaCe [FeyS] (ing.) = üZ = ViSage (frans.) - SiFət BaRrikada (frans.) BaRyer (rus) = BaRiyer/ler/ (türk.) - BaRı /hasar/ Burada “baryer” sözü doğma səslənişi ilə özünə cəlb edir. Sadəcə, mürəkkəb quruluşlu “barı + yer” (hasarlı yer) sözündə “ı” eliziyaya uğramışdır. Demək olar ki, əksər Avropa dilləri üçün “ı” yad bir səs kimi ya ixtisar olunur, ya da “i” ilə əvəzlənir. Bu baxımdan “karyer” sözü də iki komponentlidir: kar (fars)+yer = (iş yeri). MuRDer (ing) = öldürmək, MuRDar (fars),MüRDəşir -əRDiməzar STation (ing) = “dayanacaq yeri” = iSTqah =oSTan (fars) poST (rus.- növbə;vəzifə) oSTanovka = meSTo (rus.) /yer/ SToyanka (rus.) – aSTana - STansiya D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 324 Yer bildirən farsmənşəli -ıstan 4 leksik şəkilçisi də buraya daxildir: Çeçenistan, Monqolustan, gülüstan. Belə şəkilçi variantına başqa bir misal gətirək: LoQos (yun.) = yer, məkan - LoQovo (rus.) berLoQa(rus)=bear(ing) /ayı/ + LoQa = /ayı yuvası/ Azərbaycan dilində yer bildirən -LaQ və -LıQ 4 şəkilçiləri mövcuddur: YayLaQ, otLaQ, daşLıQ, ÇəmənLiK LaNd (ing.) = yer, məkan = LaNdşaft (ing.) – LaNe (fars.) - LoNo (rus.) Bəzi hallarda ingilis dilində türk-ərəb sözləri müşahidə olunur: BoDy (ing.) - BəTn - (a)BorT (lat.) - BəDən VəTən – TəN (fars.) İnsanın bu dünyaya gəlməzdən qabaq VəTəNi ana BəTNidir. Fars dilində bu söz ilk hecasını itirirək TəN olur. (Məs.: ingilis dilində avtobus – BuS , türk dilində BüTüN TüM olduğu kimi). BraiN [BreYN] (ing.) - BeYiN CHiN (ing.) - ÇəNə TooTH (ing.) TiŞ (türk.) - DiŞ QooSe (ing.) QuS (rus.) - QaZ DuCK (ing.) - örDəK MeaN (ing.) = seMaNtika (yun.) - MəNa GaNgSTeR (ing.) =qulqur, QaN+iSTəR - CaNi Başqa dillərlə müqayisədə də maraqlı leksik faktlar üzə çıxır: KaSTRirovat (rus.) - KəSDiRmək ToPoR (rus.) TəBəR (fars.) –TəBəRzin - BaLTA BoloTo (rus) - BaTaq/lıq/ maSTer (rus) uSTad (ərəb.) - uSTa magiSTr (lat.) - maeSTro (ital.) miSTer (ing.) – maSTitıy (rus.) hiSToRi (yun) = tarix = hiSToRy (ing.) - iSToRiya (rus) SToRy (ing.) /hekayə (təhkiyə)/ STaRıy (rus.) – STaRik (rus) Söhbət keçmişdən, köhnə xatirələrdən gedirsə, belə anda yaşlı kəsə “köhnə adamdır” deyirlər. Bax bu baxımdan rus dilindəki starıy-starik sözləri istoriya ilə bağlanmalıdır. aLBus /-a,-um/ (lat.) = ağ – BeLilo (rus) - BeLıy (rus) BeLla – BeLlona (ital) LYaPsis (lat.) = səhv - LYaPnut (rus) /ağızdan söz qaçırmaq/ D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 325 TaLK [ToK] (ing.) = danışıq - ToLKovat (rus) oKuLuS (lat.) = /oKuList (lat.- göz həkimi), oKo (rus), oKno (rus) – oKolo (rus) oÇi (rus.- gözlər = QLaZ = GöZ Hər bir otaq /ev/ yalnız divarlardan ibarət olsa, o, qazamata bənzəyər. Belə olmasın deyə, həmin otaqda bayırı nəzarət etmək məqsədilə oyuq – göz yeri qoyurlar ki, bunu ruslar gözə bənzədib okodan törəmə okno sözü işlədirlər. Digər maraqlı fakt da ondan ibarətdir ki, azərbaycanlılar “mənim yanımda dur” dedikdə yan sözündən istifadə etdiyi halda, ruslar sanki gözümün qabağında ol/dur demək istədiklərinə görə “postoy okolo menya” ifadəsini işlədirlər. E.ə. Ylll əsrdə Qədim Romada ilin başlanğıcını (Novus annus) mart ayından qeyd ediblər. Bu bizim Novruz bayramımıza uygun gəlir. Sadəcə fərq ondan ibarətdir ki, il Mart (Müharibə allahı Mars) ayının 1-dən başlayıb. Həmin dövrdə cəmi on ay mövcud olub və bunların əksəriyyətinin adı allahlarla bağlı idi. İyul və Avqust ayları iki sezarın - Yuli Sezar və Oktavian Avqustun şərəfinə qoyulub. Son dörd ay isə latın miqdar sayları ilə verilib: 7 - septem - sentyabr 8 - okto - oktyabr 9 - novem - noyabr 10 - decem - dekabr Aydınca görünür ki, bu dörd ay Mart ayına münasibətdə sıralanıb.Novruz bayramı da məhz ilin başlanğıcını təsdiqləmirmi? Çinlilər də ayı (月[yue] –“yüe”), hətta ili miqdar sayı ilə göstərirlər və bu bizə görə belə anlaşılır: 一月 i yüe = 1 (-ci) ay – Yanvar 二月 ar yüe = 2 (-ci) ay – Fevral 三月 san yüe = 3 (-cü) ay – Mart və i.a. Bu xüsusiyyət türklərin illəri miqdar sayı ilə verdiyi kimidir: 1951- de və s. Çinlilərdə həftələrin də adı yoxdur. Onlar 星期 (xingqi) [sintsi] “həftə” sözünə 1- 6 miqdar saylarını artırırlar. Bircə bazar gününə 日 (rı) – [jı] və ya (tian) [tyən] – “gün” mənası verən söz artırırlar: 星期 一sintsi i (sətri tərcümədə: həftə bir) Bazar ertəsi 星期二sintsi ar (həftə iki) Çərşənbə axşamı 星期 三sintsi san (həftə üç) Çərşənbə D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 326 星期 四sintsi sı (həftə dörd) Cümə axşamı 星期 五sintsi vü (həftə beş) Cümə 星期 六sintsi liu (həftə altı) Şənbə 星期日sintsi jı /星期天 sintsi tyən / (həftə gün) Bazar İngilislərin təqvimində həftə günləri bir başqa sistem üzrə qurulub. Burada bir sıra günlər planetlər – göy cisimləri olan Günəş (Sunday), Ay (Monday), Saturn (Saturday) ... ilə bağlı olduğu halda, Cümə günü Friday[ Fraydi] – “boş, azad gün” mənası verir. Belə çıxır ki, həmin günü ingilislər, ümumən xristiuanlar istirahət edirmişlər. Qəribə də olsa, belə təqvim müsəlman aləminə daha uyğun gəlir, çünki Şərqdə Cümə azad, istirahət günüdür. Maraqlıdır ki, belə istirahət günlərindən biri yəhudilər üçün תבש םוי “yom Şabat” (ibri) - Şənbə günü - Суббота - Subbota (rus) – Saturday (ing.) günüdür. Astroloji cəhətdən həmin gün Saturn planetinə bağlıdır və o planetin enerjisi ağır olduğu səbəbdən yəhudilər o gün heç bir iş görmürlər. Amma farslarda tam tərsinədir. Onlarda həftə günləri Şənbəyə köklənir və Cüməyə qədər miqdar sayı ilə sıralanır : ﮫﺒﻨﺷ Şənbe Şənbə ﮫﺒﻨﺸﮑﯾ Yekşənbe Bazar ﮫﺒﻨﺷود Doşənbe Bazar ertəsi ﮫﺒﻨﺸﮭﺳ Seşənbe Çərşənbə axşamı ﮫﺒﻨﺷ رﺎﮭﭼÇaharşənbe Çərşənbə ﮫﺒﻨﺷ ﺞﻨﭘPəncşənbe Cümə axşamı ﮫﻌﻤﺟ Come Cümə Türklər ilin fəsillərinə Azərbaycan türklərindən fərqli yanaşırlar: ilkbahar - yaz - sonbahar - kış bahar/yaz/ - yay - payız - qış Türklərin nəyə görə ilkbahar və sonbahar deməsinə aydınlıq gətir- mək “payız” sözündən asılıdır. Bu söz iki hissədən ibarətdir: pa (farsca “ayaq”) və yaz . Nəticədə, pa+yaz = payız alınır. Doğrudan da, ilin başında və sonunda isti-soyuq fəsillərə keçiddə havalar çox qarışıq olur və bu cəhətdən bahar və payız bir-birinə bənzəyir. Maraqlıdır ki, qədim rusların işlətdiyi “roVeSNik” sözü əsl mənasına görə “VeSNa” /bahar/ sözünə bağlı olub, “eyni bahar qədər yaşı olan”, yəni “yaşıd” deməkdir. Belə bir fakt onu göstərir ki, bir sıra xalqlarda yeni il baharın gəlişi təbiətin oyanışı – yenidən “dünyaya göz açması” ilə başlanırdı. Bu da onu göstərir ki, Novruz bayramı heç bir dinə əsaslanmayaraq, təbiətin D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 327 özünü əks etdirir və artıq BMT onu Azərbaycan dövlətinin səyi nəticəsində beynəlxalq bayram kimi təsdiqləyib. Фикрет Ализаде Лингвистические палитры (историко-лингвистический, этимологический подход) Резюме Язык огромный и ценный материал каждого народа. В нём много разнообразий в определении чего-то. В словообразовании особую роль играют корневые согласные, невзирая на разносистемность языков. Можно придти к такому мнению, что это - остатки праязыка. У каждого народа своё понимание в отношении названия чисел, времён года, календарных месяцев и прочих. Fikrat Alizada Linguistic boards (historical-linguistic, etymological approach) Summary Language is a huge and valuable material for every people. There are many varieties in the definition of something. In the word formation, root consonants play a special role, despite the diversity of languages. One can come to the opinion that these are the remnants of the pralanguage. Each nation has its own understanding with respect to the name of numbers, the seasons, calendar months, etc. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 328 Günel Bayramova ADU, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru gunelf@mail.ru Orta əsr Venesiya yazılı mənbələrində türk və ərəb dillərinə aid ifadələrin işlənmə xüsusiyyətləri Açar sözlər: mədəniyyət, mənimsəmə, mental model, etimologiya, kontaminasiya Ключевые слова: культура, заимствование, ментальная модель, этимология, контаминация Key words: culture, adoption, mental model, etymology, contamination Avropaya türk dilinin gəlişi türklərin Balkan yarımadasında yerləşməsi, Osmanlı imperiyasının qurulması və onun Qərbin ən yaxın sərhədlərinə qədər kök salması mərhələsinə təsadüf edir. Məhz tarixi hadisələrin belə inkişafı bu mərhələyə qədər bir növ diqqətdən kənarda qalan türk dilinin əhəmiyyətini xeyli dərəcədə artırırdı. Artıq Avropa türk dilinin hegemon olduğu yeni bir reallıqla hesablaşmaq məcburiyyətində qalırdı. Əlbəttə, ilkin mərhələdə bu prosesin kütləvi şəkildə baş verdiyini demək olmaz. Çünki, hələ səlcuqlardan başlayaraq Yaxın Şərqə doğru irəliləməyə başlayan türk tayfaları (bunların içərisində oğuz qrupuna aid olan- salurlar, bayatlar, bayandırlar, qaramanlar və s. var idi) özləri də müxtəlif ləhcələrdə danışırdı. A.N.Samoyloviç qeyd edirdi ki, günümüzə gəlib çatan türk ədəbi dilinə aid əsərləri XIII-XIV yüzilliklərə aid etmək olar. M.Mansuroğlu isə Anadoluya səlcuqlarla birlikdə gələn türklərin “eski Türk kültürünün temsilcileri olmadığını”(?!-G.B.) irəli sürmüşdür [1, səh.6]. Onun fikrincə, bu, türklərin öz yazılarının olmadığından, buna görə də ərəb və fars dillərində yazmaq məcburiyyətində qaldıqlarından irəli gəlirdi. Biz, əlbəttə, ərəb və fars qrafikasının tarixin müəyyən mərhələsində türk dilləri üçün əsas götürülməsi faktını türklərin qədim “türk mədəniyyətinin təmsilçiləri olmaması” üçün səbəb hesab etmirik. Avropada Türk-Azərbaycan dilinə aid ilk əsərlər XIV əsrin sonlarından etibarən yazılmağa başlamışdır. Bunlardan ilk olaraq İ.Şiltberger (1427), Pietro Ferraguto (1611), Pietro della Valle (1620), B. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 329 Pianzola [2] Poletti Andrea [3] və digərlərinin adlarını çəkmək olar. Bu isə hələ orta əsrlərdə Qərb dünyasında Türk-Azərbaycan dili və mədəniyyətinə olan marağın göstəricisidir. Bəkir Çobanzadə yazırdı ki, qrammatika Şərqdə dini kitabları, Qərbdə isə qədim ədəbiyyat memoriallarını düzgün anlamaq zərurətindən irəli gəlmişdir. Orta əsrlərdə bu sahədə aparılan araşdırmaların əsas məqsədinin dini mətnlərin öyrənilməsi və missionerlik fəaliyyətinin başqa ölkələrə doğru genişləndirilməsi ilə sıx bağlı olunduğu düşünülür [bax: 4, səh.106]. Lakin araşdırmamız onu da müəyyən edir ki, bu məqsədlər arasında həm də siyasi-diplomatik əlaqələrin qurulması, Venesiya Respublikası kimi qüvvətli dəniz dövlətinin öz sərhədləri yaxınlığında digər güc mərkəzinin - Osmanlıların -möhkəmlənməsi ilə də əlaqədar idi. Qərbdə şərqşünaslığa olan marağın miqyasını müəyyənləşdirmək üçün bir sıra mənbələrin adlarını çəkməyi məqsədəuyğun hesab edirik: Xorvatiyalı humanist Lüdovik Krijeviç Tuberonun (Ludovik Crijevic Tu- beron) De Turcarum Origine, Moribus, & Rebus Gestis Commentariis (Floransa, 1590);Alman diplomat İohan Lövenklau (Johannes Löwenk- lau) Historiae Musulmanae Turcorum (Frankfurt, 1590);Alman humanist Yoaxim Kamerar (Joachim Camerarius) De Rebus Turcicis Commentarii Duo (Frankfurt, 1598); italyan dilçi alimi Pietro Ferraguto-nun Gramma- tica Turchesca (1611);Alman dilçi və şərqşünası Yeronim Miqizanın (Hieronymus Megiser) Institutionum Linguae Turcicae Libri Quattuor (Leipzig, 1617);Fransız şərqşünası Andre dü Ryenin Rudimenta Gram- matica Linguae Turcicae (Paris, 1630);Yeddi il Türkiyədə yaşamış macar soylu Yakob Harşani-Nagın (Jakab Harsányi-Nagy) Colloquia Familia- ria Turcico-Latina seu Status Turcicus Loquens (Köln,1672);Alman şərqşünası J.D.Şifedekerin (J.D. Schieferdecker) Grammatica Turcica (Weissenburg, 1695);F. Meninskinin Thesaurus Linguarum Orientali- umTurcicae, Arabicae, et Persicae: Lexicon Turcico-Arabico-Persicum & Grammatica Turcica (Viyana, 1680) və ayrıca əlavə olaraq nəşr etdiyi Latinca-Osmanlıca kiçik lüğət Onomasticum (Viyana, 1687) əsəri və bir çox adlarını çəkmədiyimiz əsərlər. [4, s.114-116]. Hələ 1500-1600-cü illərdə məqsədyönlü qələmə alınmış və missionerlik və ya tədqiqat yönümlü araşdırmaları nəzərə almasaq belə, Türk-Azərbaycan, ərəb-fars dilinin izlərini bir çox öncəki mərhələlərə aid qədim əlyazmalarda da müşahidə etmək olar. Bu mərhələdə hələ qrammatik qaydalar, morfoloji xüsusiyyətlər və ya sintaktik quruluşdan bəhs etmək yersizdir. Belə ki, yeni dünyanın ilk təzahürü onun yad elementləri olan fərqli təfəkkür xüsusiyyətlərinə xas ifadə və anlayışların D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 330 təqdimatında öz əksini tapmışdır. Burada hələ sırf şərqşünaslıq ənənələri deyil, yeni təfəkkür modeli ilə qarşı-qarşıya dayanan ayrı-ayrı fərdlərin fərqli dil faktlarını ifadə etməsi üçün yaranan ilkin tələbat və çatışmazlıqlardan söhbət gedir. Öz mənafeyi naminə Osmanlıya xüsusi “diqqət” göstərən, Aralıq və Qara dəniz hövzəsində özünəməxsus mövqeyə malik Venesiya Respublikası bir-birinin ardınca öz elçilərini şərq kəşfiyyatlarına yönəltmişdir. Bu baxımdan bir tərəfdən Qafqaz sərhədlərində yaranan Ağqoyunlu dövləti və onun hökmdarı Uzun Həsənin sarayına, digər tərəfdən Konstantinopola “Böyük Qapı”ya göndərilən Venesiya elçilərinin orta əsr əlyazmalarında Türk-Azərbaycan, ərəb-fars mənşəli ifadələrin əks olunması maraq doğurur. Bu məqamda Lukas Notarasın (1453) dilçilik baxımından irəlidə aydınlıq gətirəcəyimiz məşhur deyimini də nəzərə çatdırmaq istərdik: “Meglio vedere in città il potere del turbante turco che non quello della tiara latina.”- “Şəhərdə (Konstantinopol – G.B.) türkün əmmaməsinin hökmranlığını görmək latının tacını görməkdən daha yaxşıdır” [5]. İfadənin ilk baxışdan anlaşılmaz görünə biləcəyini nəzərə alaraq onun şərhini vermək istərdik. Katolik kilsəsini təmsil edən “latın tacı” ifadəsi burada İslam dini və ya müsəlman hakimiyyətini təmsil edən “türk əmmaməsi” ilə qarşılaşdırılmışdır. Konstantinopolun fəthi ərəfəsində Bizans imperiyasının sonuncu hersoqu, yunan mənşəli L.Notaras tərəfindən söylənilən bu ifadə katolik kilsəsindənsə Osmanlı himayəsinin üstün tutulmasını aydınlığı ilə əks etdirir. Tədqiqata cəlb etdiyimiz və hələ Azərbaycan oxucusuna məlum olmayan Venesiya mənbələrində rast gəlinən ifadə və anlayışları təhlil edərkən məlum olur ki, burada ilk növbədə səs cildinin təqlidinə əsaslanan mənimsəmə üstünlük təşkil edir. Konkret olaraq məşhur italyan, daha doğrusu, venesiyalı səyyah və diplomat, Uzun Həsənin sarayında elçilikdə olan Cozafat Barbaro (Giosafat Barbaro) 1487-ci ildə qələmə aldığı “Səyahətnamə”sində bu cür səs təqlidi alınmaları müşahidə etmək olar. C.Barbaro yazır: “Essendo un giorno io sotto el paviglion de un Turco amico mio, capitò li uno di quelli dravis...” - “Bir gün bir türk dostumun çadırında olarkən o dərviş-lərdən biri gəldi...” [6, səh.167]. Qeyd edək ki, müasir italyan dilində “derviscio” formasını alan ərəb-fars mənşəli “ﺶﯾورد” – “darwīsh” sözü “kasıb”, “fiziki dünyadan əl çəkən” dindar insan anlamını ifadə edir və orta əsrlərdə daha çox “dravis”/ “darvis” formasında italyan dilinə daxil olmuşdur. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 331 Digər bir hadisənin nəqlində C. Barbaro qeyd edir ki, “Venne la cosa ad orecchie dil signor el qual lo misse nelle man del cadi laschar”– “Bu söhbət hökmdarın qulağına çatdı və o, həmin bu şəxsi qazi-nin mühakiməsinə verdi” (yenə orada). Ərəb mənşəli “ضﺎﻗ ٍ ” sözündən olan bu leksik vahidin C.Barbaronun hekayəsində yer alması və onun italyan dilinə sırf türk dilindən keçməsi də şübhə doğurmur. M.Viallon qeyd edirdi ki, italyan-venesiya dili ilə türk dilləri o qədər fərqli dil sistemlərinə malikdirlər ki, bu dillərdə heç bir linqvistik kontaminasiya mövcud deyil və dil mübadiləsi anlayışları olduğu kimi mənimsəməklə məhdudlaşır [7, səh.7]. C.Barbaronun yazılarında belə mənimsəmələr az deyil. Məs: “Et questo era vero, conzosia che Buran Taiapietra nostro truzimanno haveva un occhio solo...” - “Və bu doğru idi, çünki, bizim tərcüməçimiz, Buran Tayapyetranın bir gözü var idi...” [6, səh.75]. Gildani mənşəli bu söz yahudilər vasitəsilə ərəblərə (نﺎﻤﺟﺮﺗ -tarǧumān ) keçmiş və orta əsrlərdə Qərb dünyasında türk, ərəb və fars dillərindən “tərcümə edən şəxs”i göstərmək üçün ifadə olunmuşdur. “Truzimanno”- həmin dövrlərdə həm də savadlı, bilikli şəxs anlamında istifadə edilirdi. Lakin venesiyalılar bu sözü “interprete” – dilmanc, vasitəçi, tərcüməçi anlamında işlədirdilər. Bir çox mənbələrdə göstərilir ki, “turzimanno” – “təcüman”, yəni “tərcüməçi” və ya dil “vasitəçi”si olan bu mühüm şəxs həm osmanlı türkçəsini, həm ərəb dilini və bundan savayı ən azı, bir Avropa dilini bilməli idi. Şərqlə Qərb əlaqələrinin vasitəçisi olan bu “tərcüməçi” fiquru mühüm diplomatik mövqeyə malik olmaqla müasir məna tutumundan daha geniş anlayışı ifadə edirdi. C.Barbaronun əsərində “truzimanno” kimi qeydə alınan bu söz müxtəlif mənbələrdə bəzən “turzimanno”, bəzən “torcimanno” formalarını almış və müasir italyan dilində “turcimanno”, “dragomanno” şəklində mövcuddur. Yuxarıda L.Notaras-dan gətirdiyimiz sitatda yer alan “turbante turco” – “türk əmmaməsi” birləşməsindəki turbante sözünün məhz türk dilindən italyan dilinə keçdiyini qeyd etmək istərdik. Fars mənşəli ﺪ"""""""ﻨﺒﻟود və ya ﺪ"""""""ﻨﺒﻟد anlamını verən bu söz türk dilinə “tülbent” şəklində keçmiş və buradan da “turbante” formasında italyan dilinə daxil olmuşdur. Göründüyü kimi, orta əsr türk-ərəb mənşəli alınmalar əsasən realilər, yad elementlər, yəni fərqli təfəkkür və mental modellərə malik xalqların ətraf mühit və dünyagörüşündən yaranan anlayış və ifadələrin işarələnməsi ilə bağlıdır. Dini, siyasi, bəşəri “forma mentis”lə bağlı bu kimi məfhumları ifadə etməyin çətinliklərindən M.Barbaro (1573), G.Mororosini (1585) və digərlərinin Venesiya Senatına etdikləri məruzələrində rast gəlmək olar. Bu ifadə və anlayışların yaranmasında Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|