AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qazi Gəray xan Tatarın qacar qaziləri tərəfindən tutulması
- [Misra]
- Misra
- Xəlil xanın qələndər qoşunu ilə cəngi ilə öldürülməsi
- Kuh-Giluyə hakimi İsgəndər xanın qətli
|
Şirzadın qətli:
Amma, Gilan rəiyyəti heç veçhlə qızılbaşlara ram olmur, meşə və cəngəlliklərə üz tutub müxaliflərə qoşulurdular. Əmirlərsə, hər gecə biri başqa olmaqla bir dəstə Kuhdəm adamıyla qarovuli sifətiylə yola düşür, ehtiyat tədbirləri görürdülər. Nəhayət Məhəmməd bəy və Əli bəy çoxlu nərdivan hazırlatdırıb, Cəmşid xanın mənzillərinə daxil olmaqdan və Salman xanı qətlə yetirməkdən ötrü bir gecə şəhərə üz tutdular. Keşik çəkən Qara Bahadur və Salman xanın mülazimləri onlarla döyüşərək, bir neçə
466
Gilan qazisini ələ keçirdilər. Onlar qarovul ləşkərinin bu hücumundan xəbər tutub nərdivanlar aşağı endilər. Ertəsi gün isə əmirlər Şirzadın sağ qalmasını məsləhət bilməyərək onu qətlə yetirdilər. Bundan şad olan Bayandur xan Talış, Əmir Siyavuş və Əmir Həmzə xan Kəskər və Tavalişdən Rəştə gəlib Salman xanla görüşdülər. Onlar zahirdə öz şadlıqlarını gözlətmirdilərsə də, batində qızılbaş əmirlərinin Gilana dəxalət etmələrinə razı deyildilər və buna görə də maneçilik göstərirdilər. Meşə və cəngəlliklərə səpələnmiş rəiyyət geri qayıtmır, əmirlərin mənafeləri üçün cəhd etmirdilər. Qarət həvəsiylə gəlmiş mülazimlər dağılışmağa başladılar. Elə dövlət başçıları tərəfindən də heç bir kömək gəlmədi. Əmirlər qarovuliyə getmək və keşik çəkməkdən təngə gələrək Gilan işlərini ürəkləri istədiyi kimi görmədiklərindən, oranın hakimliyindən əl çəkib uzaqlaşmaq qərarına gəldilər. Salman xan bununla razılaşmır, heç bir vəchlə onların Gilanı tərk etmələrinə razılıq vermirdi. Ağıllı, təcrübəli adam olan Şahqulu Qarınca bu məsələni müşahidə edərək Gilandan çıxıb-çıxmamağı ustaclı tayfasının ixtiyarına verdi, bu barədə Mirzə Kamran, Bayandur xan və Əmir Həmzə ilə məsləhətləşdi, onlar da bu fikri bəyəndilər. Məsələ əmirlər tərəfindən də bəyənildi. Sübh açıldıqda Kəskər və Kuhdəm piyadalarını hər tərəfdən gətirdilər ki, meşə və cəngəllikbrdə gilanlılar tərəfindən qızılbaş süvarilərinə nəsə bir xətər toxunmasın. Beləliklə, Rəştdən çıxmalı oldular və Gilan camaatı bu məsələdən elə həmin gecə xəbər tutdu. Sübh çağı bir tərəfdən qızılbaşlar atlara süvar olub şəhərdən çıxır, o biri tərəfdənsə gilanlılar şəhərə daxil olurdular. Onlar qızılbaşları təqib edərək, onlara əl uzatmağa da başladılar. Əzəmətli əmirlər döyüşə-döyüşə iki-üç fərsəx yol gedib günün axırında Kuhdəmə çatdılar. Elə həmin gün Mirzə Kamran, Bayandur xan, Əmirə Səyavuş və Qara Bahadur əmirlərdən ayrıldılar, günün sonunda qorxularından bir-birləriylə vidalaşmadan belə, münasib yollarla öz yerlərinə çıxıb getdilər, qızılbaş əmirləri isə pərişan və nizamsız bir halda Qəzvin darülsəltənəsinə qayıtdılar. Bu sətirlərin müəllifi həmin səfərdə Salman xanla yol yoldaşı olduğundan, baş verənləri öz gözüylə gördüyü üçün uzunçuluqdan çəkinməyib onlan təfsilatla qələmə aldı.
467
HADİSƏLƏR VƏ TATAR QAZİ GƏRAY XANIN ALLAHIN TƏQDİRİ İLƏ MÜZƏFFƏR QAZİLƏR TƏRƏFİNDƏN ƏSİR ALINMASINA DAİR SÖHBƏT Bu balıq ilinin qışı qışlaq yerində başa çatdı və türkicə ilan ilinin aləmi işıqlandıran novruzu yaxşılıqla cilvələndi, baharın ənbər qoxulu nəsimi rüzgar gülşəninə təravət gətirdi, soyuğun qarət ləşkəri isə bahar əsgərlərinin gözəl qədəmləri müqabilində məğlub olaraq geri çəkildi. Yuxarıda yazıldığı kimi, İbrahim xan Tükman sülhü təzələmək üçün İstanbula göndərildi. Həmişə bu xanədana tabe olan Gürcüstanın Kaxet vilayətinin valisi Aleksandr xan rumilərlə əlaqə yaradıb onlarla bağlı olduğunu bildirdi, özünü bu dövlətin həvaxahlarından sayan Gürcüstanın Kartil 349 valisi Səmayun xan ilə Aleksandr xan arasında ziddiyyət və inadkarlıq yaranmışdı və Səmayun xan onu rumilərlə dostluq və xoş münasibətlərdə ittiham edirdi. Belə töhmətlərdən hərçənd uzaq olan Səmayun xan Lələ paşa Şirvana hücum edəndə rumilərə qarşı çıxdı, onunla [osmanlı döyüşçüləri] arasında dəfələrlə böyük hərblər baş verdi. Bu il [də] rumilər Tiflis, Qori və başqa qalalara ehtiyat tədarük və silah yolladıqları vaxt Qarabağ bəylərbəyi İmamqulu xan tərəfindən onların yolu kəsildi, hərblər vaqe oldu, göndərdikləri hər şey qızılbaşların əlinə keçdi. Amma, könül rahətliyindən ötrü İsgəndər şanlı nəvvab və əbədi dövlətin sütunları (başçıları - Ş.F.) Səmayun xanın qızını nəvvab şahzadə [Həmzə Mirzə] üçün almaq onun sadiq qalacağından tamamilə arxayınlaşmaq və Aleksandr xan məsələsini onun rəyi və məsləhəti ilə etmək fikrinə düşdülər və bundan ötrü Müseyib xan Şərəfəddinoğlu Təkəlini Gürcüstana, Səmayun xanın yanına yolladılar. Xan zahirən bu qohumluqdan iftixar duyduğunu və şadlandığını bildirirdisə də, batinən din fərqinə və başqa xüsusiyyətləri nəzərə alan gürcülər bu qohumluğa razı deyildilər. Onlar zəruri yaraq tədarükü hazırlamaq bəhanəsi ilə vaxtı uzadırdılar. Elə o vaxtlarda tatar Qazi Gəray xan və Səfi Gəray xanın Şirvana gəlmə xəbəri eşidildi. İmamqulu xan tatar ləşkəri gəlib çatmazdan əvvəl Şirvana - Peykər xana çoxlu kömək
349
Kartli - Ş.F.
468
göndərmişdi. Osman paşa da Dərbəndin Qarabağından bir dəstə rum döyüşçüsünü Dəlduvançı (?) Rumi ilə birlikdə tatarlara qoşub qızılbaşlar üzərinə yola salmışdı. Onlar Şamaxıya yaxınlaşdıqları vaxt, bu tərəfdən Şirvanda olan Peykər xan, qacar, cagirli və qaramanlı əmirləri tatar və rumiyyə ləşkərindən müdafiə olunmaq üçün irəli çıxdılar. Şamaxı və Şabran arasında onların arasında döyüş başlandı. Qızılbaşlarla müharibədə cəsurlaşan və onlardan qorxmayan Qazi Gəray xan öz igidlik kəhərini şücaət meydanında cövlana gətirib qəhrəmanlıqla vuruşurdu. Döyüş əsnasında o, qacar qaziləri tərəfindən hücuma məruz qaldı, onun xilas və nicat qapısı bağlandı, Allahın təqdiri ilə qəza pəncəsinin əsiri oldu. Onun ələ keçməsi nəticəsində Peykər xanın qızılbaş əmirlərinin bayrağını fəth və zəfər küləyi dalğalandırdı, qızılbaşlar qalib, müxaliflər isə məğlub oldular. Səfi Gəray xan yüz həyəcanla o döyüşdən canını xilas edə bildi, vətəninə çatanadək əlini atının cilovundan çəkmədi. Bu xidmətinə görə Peykər xan öz tay-tuşları arasında başıuca oldu və şah tərəfindən nəvaziş və lütfkarlıqla qarşılandı. Amma, ona taleyin gözü dəydi və elə həmin il taqətsizlik yatağına uzandı, təbii əcəllə vəfat etdi. Azacıq sonra isə Xəlifə Ənsar Qaradağlı [onun əvəzinə] Şirvana vali təyin edildi.
Amma, göylərin iradəsi ilə gərək Şirvan vilayəti [yenə rumilərin əlinə keçəydi və osmanlılar] bir müddət orada hakimiyyət büsatı quraydılar. [Buna görə də] qızılbaşların cidd-cəhdləri nəticəsiz qaldı, Xəlifə Ənsar Şirvanda bir iş görə bilməyib tezliklə vəfat etdi, bəqa aləminə yollandı.
Getdi ki,başqa cahan mülkünü işğal eləsin 350
Xəlifə Ənsarın vəfatına, hümayun şah məiyyətinin İraqa qayıtmasına və gələcək il baş verən Xorasan səfərinə görə daha qızılbaşlardan kimsə Şirvanda qalmadı. Osman paşa [isə]
350 Misranın farscası: Rəft ta molke-an cəhan girəd. 469
Dərbənddən Şamaxıya gələrək qalanı möhkəmləndirdi, həmin vilayətdə yerləşdi ki, bu hadisələrin hər birinin təfsilatı gələcəkdə yazılacaqdır. Xülasə, elə ki, Qazi Gərayı orduya gətirdilər, onu etibarlı gözətçilərin müşayiəti ilə Qəzvin və Gilanın arasında yerləşən - dövranın məşhur qalalarından və İsmailiyyə* məliklərinin iqamətgahı olan – Ələmut qalasına göndərib, qala hakiminə tapşırdılar. Qızının gəlin göndərilmə vaxtının yubadılması səbəbindən Mirzə Salman sayı iyirmi min nəfəri ötən döyüşçüləri və əzəmətli əmirləri ilə birlikdə Aleksandr xan və Səmayun xanın arasındakı məsələləri dövlətin xeyrinə müvafiq həll etmək üçün Gürcüstana yollandı. Gürcüstan hakimləri qızılbaş ləşkərinin gəlişindən həyəcanlanıb üzrxahlıq etdilər. Aleksandr xan rumilərə "itaət cəriməsi": ("tərcumane-etaət") ödəsə də, qızılbaşlara xərac ödəməyi qəbul etdi, Mirzə Salman və əmirlərlə görüşdü. Onlar məsləhət gördülər ki, onun da qızını adlı-sanlı şahzadəyə alsınlar, onu rumilərə müxalif etmək məqsədilə bu sülalə ilə qohum, rumilərəsə müxalif etsinlər. And içirildi, arada gediş-gəliş başlandı. Aleksandr xan Mirzə Salmandan və qızılbaş əmirlərindən xatircəm olduqdan sonra onların yanına gəldi, görüşdü. Səmayun xan da Müseyib xanla birlikdə oraya təşrif gətirdi və bağlanan əhd-peymandan sonra əzəmətli əmirlərlə onların arasında sülh yarandı. Onlar məsihi millətinin təbirincə xaça (xac) - gürcülərin istilahınca səlibə - və incilə and içib bundan sonra bu sülalə ilə dost olacaqlarına, birlikdə rumiyyə ləşkərini dəf edəcəklərinə, qızılbaşlarla yoldaş olacaqlarına and içdilər. Mirzə Salman və əmirlər təkcə onların qızlarının deyil, hər birinin oğlanlarından birini də şahzadənin mülazimi sifətilə ali orduya gətirilməsini əmr etdilər. Gürcü xanlarının itaətdən başqa çarələri qalmadı. Aleksandr xan o zaman on iki yaşı olan oğlu Kostandil 351 Mirzəni, Səmayun xan isə elə o yaşda olan Luvarsab Mirzəni ali xidmətə göndərdilər. Mirzə Salman və əmirlər İsgəndər şanlı nəvvabın və cahan nəvvabı adından onlara şahanə xələtlər verdilər. Aleksandr xan isə bir neçə il ödəmədiyi borc və xəracı verdi. Belə ki, üç min tümən İraq şahisini 352 sərkare-xasseye- şərifəyə, min tümən pulu şahzadəyə, min tümən isə Mirzə Salman,
351 Konstantin - Ş.F. 352 Pul vahidi – Ş.F. 470
əmirlər və dövlət başçıları üçün müəyyən edib, həmin məbləği varlı, ağıllı və etibarlı vəziri cuhud Yaqubla göndərdi və Gəncədə pulları təhvil verdilər. Aleksandr xan xahiş etdi ki, qardaşı İsa xanın Gürcüstanda qalmasına icazə versin. Həmçinin Səmayun xan da Aleksandr xanın yanında olan qardaşı Davud xanı geri çağırdı və hər ikisi boyun oldular ki, bundan sonra qardaşları ilə yaxşı rəftar edəcəklər. Səmayun xan və Aleksandr xan da qardaşlarının hər biri üçün dolanacaq xərci kimi öz ölkələrində mahal müəyyən etdilər ki, məişət xərcləri ödənsin və əziyyət çəkməsinlər. Amma onların hər ikisi qardaşları xüsusunda verdikləri sözdən qaçıb az bir vaxt içində onları aradan götürməyə çalışdılar və öldüklərini bildirdilər. Zamanın tələbi (vəqte-moqtəza) olmadığına görə onlar bu hərəkətlərinə görə cəzalandırılmadılar. Xülasə, Mirzə Salman və əzəmətli əmirlər Gürcüstanla bağlı işləri, yuxarıda yazdığımız kimi, yoluna qoyub, Gürcü hakimlərindən xatircəm oldular və geri qayıtdılar. Onlar yuxarıda barələrində söhbət gedən oğlanlar və qızlarla ali orduya çatıb, baş verənlər barədə İsgəndər şanlı nəvvaba və aləmdəkilər şahzadəsinə məlumat verdilər və onların qəlbi rahat oldu. Oradan Meydancuq yaylağına gedib bir müddət istirahət etdilər. Sənan paşanın İstambula qayıtması xəbəri eşidildi. Həmin il rumilər tərəfindən heç bir narahatlıq olmadı. İbrahim xan sülh məsələsi ilə bağlı [İstanbula] getmişdi. Gürcüstan işləri isə, yuxarıda yazıldığı kimi, həll olunmuşdu. Həmin il qızılbaş ləşkəri Şirvanda qaldı. Xorasandan şamlı və ustaclı əmrlərinin üsyanı haqqında xəbərlər gəlirdi. Narahat (dəğdəğe) idilər ki, məbadə Gilandan çıxmış ustaclı əmirləri Xorasana gedib orada fitnəkarlıq edərlər. [Buna görə də,] hümayun məiyyətin dövlət paytaxtına (məqəre-səltənət) qayıtması vəziyyətə münasib bilindi, yaylaq havasının soyumağa başladığı payız [fəslində] qalibiyyətli qoşunlar İraqa qayıdaraq, sağ-salamat dövlət paytaxtına yetişdilər. O qışın qışlağı Qəzvin darüssəltənətində oldu. KUH-GİLUYƏDƏ BİR QƏLƏNDƏRİN QİYAM (XORUC) QALDIRMASI VƏ O BƏD TALELİ ADAMIN ALLAHIN TƏQDİRİ İLƏ CƏZALANDIRILMASININ ZİKRİ
Bu ilin hadisələrindən biri də Kuh-Giluyədə bir qələndərin xüruc etməsidir. Bu qəribə hadisənin qısa təsviri belədir: İlin başlanğıcında olduqca İsmayıl Mirzəyə oxşayan və onun kimi cəmi 471
iki dişi olan bir qələndər, bəlkə də adamları özünə inandırmaqdan ötrü dişlərini özü çəkmişdir, Kuh-Giluyə əlvarının (lurlarının – Ş.F.)* yanına gedib hiylə və yalan qapılarını açdı, hamıya belə dedi: "Mən İsmayıl Mirzəyəm. Bir dəstə haramnəmək adam birləşib məni öldürmək istədilər. Məsləhətə qulaq asıb qaçmaq və qeybə çəkilməkdən başqa çarə görmədim. Ramazan ayı gecələrinin birində mən Halvaçıoğlu ilə dostcasına yatmışdım, gördüm ki, mənə qarşı ürəklərində ədavətləri olan bir dəstə adam mənim yataq otağımı dövrəyə alıb içəri soxulmaq istəyirlər. Mən otağın pəncərəsini sındırıb özümü çölə atdım və səllənət və şahlıq libasından üryan olub dərviş və qələndər geyimində bir guşədə gizləndim. O adamlar mənə oxşayan bir adamı öldürüb qışqırdılar ki, "Şah İsmayıl vəfat etmişdir" Mən İrandan çıxaraq iki il qələndər libasında dünyanın müxtəlif yerlərində xüsusilə, Rum vilayətində yaşadım, həmin vilayətin yaxşılıq və pisliklərini öz gözümlə seyr etdim. Amma öz sirrimi gözlədib heç kimə bildirmədim, çünki düşmənlərimin əksəriyyətinin bir-bir aradan çıxmalarını və əməllərinin cəzasına çatmalarını gözləyirdim. Elə ki vaxt yetişdi və düşmənlərimin məkrindən xatircəm oldum, özümün kim olduğumu elan etdim. İnşallah, sağ qalan düşmənlərimdən də intiqam alıb Rum ölkəsinin hər tərəfində yaşayan özümə sadiq və müfaviq adamlarla Rum mülkünü fəth edəcəyəm və filan-filan işlər görəcəyəm". Qələndər tiryəkin (bəng) təsiri vaxtı lotuluq edir, beyninə çirkin xəyallar doldurub boş-boş danışır, adamlara gözəl vədlər edir, onların hər birinə İran, Turan və Rum ölkələrində vəzifələr boyun olurdu. Həmin səhra nadanları da ağlı başından çıxmış əbləh qələndərin sözlərinə inandılar, düz yoldan çıxıb aldandılar. Elə ki, İsmayıl Mirzənin ölüm xəbərinin yalan olduğu hər yana yayıldı, işin düzgünlüyündən xəbərdar olmayanlar o yalanları həqiqət kimi qəbul etdilər. Bu xəbər get-gedə bütün lur (mətndə əlvar - Ş.F.) tayfaları arasında yayıldı, "İsmayıl Mirzə" üzə çıxdı və o yerlərin adamları gəlib nəzir və peşkəş gətirdilər. Qələndər öz işinin o ağılsız adamlar arasında keçdiyini görüb şahanə büsatlar qurdu. Onun xidmətinə çox adamlar gəlir, səcdə edir, ayağını öpürdülər. Hər tayfanın ən gözəl qızlarını nəzir kimi ona gətirib, onları fərraşlıq şərəfinə nail edirdilər. Xülasə, o ağıllı görünən divanə adam əbləhliyi üzündən öz səltənət və şahlıq dükanını bəzəyərək, müxtəlif təbəqələrdən olan şəxsləri ali vəzifələrə namizəd etdi və qoşun yığılması üçün fərman 472
verdi. Caki, cəvanki, bəndani və başqa lur tayfalarından yığılan döyüşçülərin sayı iyirmi min nəfərə çatdı. Qələndər bu ordu ilə Kuh- Giluyənin paytaxtı Dehtəştə gəldi. Əfşar tayfası qələndərin xürucu barədə həqiqəti o zaman ali orduda olan Kuh-Giluyə vilayətinin hakimi Xəlil xana bildirdi və qələndəri dəf etmək məqsədilə əfşarlar, sərkərdəsi Rüstəm bəy olan Xəlil xanın övladlarının ətrafına yığıldılar. Tərəflər arasında bir neçə hərb oldu. Qələndərin adamları gah qələbə çalır, gah da məğlub olurdular. Əfşar və əlvarlardan çox adam bu döyüşlərdə öldürüldü. Allahdan gələn qəza nəticəsində Xəlil xanın oğlu Rüstəm bəy də öldürüldü və onun ölümü qələndərin qalib gəlməsinə səbəb oldu. Əfşar tayfası müqavimət edə bilmədi, əksəriyyəti öldürüldü. Qələndərin adamları əfşarların çoxlu qız və qadınlarını əsir götürdülər və Fars Xuzistanının hər tərəfinə hökm və məktublar yollayıb, tərəfdarlarını öz yanlarına çağırdılar. Şahın hümayun məiyyəti və özü uzaq Azərbaycan sərhədində böyük tədbirlərlə məşğul olduqlarından, qələndərin hökmü hər yana göndərildi, əksər yerlərin əhalisi itaətdən başqa çarə görməyib ona peşkəşlər yolladılar. Amma, qələndər ağılsız və əbləh adam olduğundan
Yalan çırağının işığı olmaz 353
misrasında deyildiyi kimi onun yalan sözləri gündən-günə bütün Əlvar tayfası arasında şübhəyə səbəb oldu, onların ağıllı adamları onun barəsində tərəddüdə düşdülər.
Bu arada Xəlil xanın gəlişi xəbəri də ətrala yayıldı. Qələndər luların bəzi adamlarından biguman və etimadsız olaraq hərbdən əl çəkib yardım almaq məqsədilə o vaxtlarda müşəşə ata- babaları Həvizə və ətrafının valiləri olmuş ərəb Seyid Şücaəddinin yanına - Həvizə və Dizfula getdi, əlvar əhalisinə isə onun əmrini gözləyərək öz evlərində qalmaq icazəsi verdi. Amma ali sarayda
353 Misranın farscası: Çerağe kəzb-ra nəbovəd foruği. 473
olan Kuhgiluyə hakimi Xəlil xan qələndərin peyda olmasını eşidib onun üstünə yollandı. Əlvarın səmayəndani camaatı qələndərin ətrayına yığışıb Xəlil xanın önünə çıxdılar və cəngə başladılar. Onlar təkcə bir yolu olan dağın dərəsində pusqu qurub, Xəlil xan göründükdə dağdan onun qoşununun üstünə daş yuvarlatmağa və ox-tüfəng atmağa başladılar. Qəza nəticəsində Xəlil xana bir ox dəydi və o, öldü. Onun ölümündən əfşar döyüşçüləri çox pərişan oldular və əlvar camaatı qətlə və qarətə başladı. Xəlil xanın qətli xəbəri qələndərə çatdıqda təzədən Dizfuldan Kuh-Giluyəyə getdi, yenidən onun başına çoxlu adam toplaşdı, Dehdəştə gəldilər. Qələndər orada bir neçə müddət də qalıb işinin üstünün açılacağı günədək bir neçə gün də nəfsani ləzzətlə ömür sürmək istədi. Amma Xəlil xanın qətli və şücaətli əfşar xanədanına qarşı qırğın törədilməsi xəbəri hər tərəfə yayıldı və xəbər şaha da yetişdi. O Xəlil xanın qardaşı İsgəndər xanı Kuh-Giluyəyə hakim təyin edib, oraya yolladı. O həmçinin Fars bəylərbəyi Ümmət xanı və Fars hakimləri olan zülqədər əmirlərini də qələndərin fitnəsini aradan qaldırmaqdan ötrü İsgəndər xanın köməyinə rəvan etdi.
Ertəsi il padşah Xorasana yollananda Ümmət xan bir dəstə Fars döyüşçüsünü Duraq Xəlifənin sərkərdəliyi ilə Kuh-Giluyəyə yolladı. İsgəndər xan və əfşarlar onunla birləşib Dehdəştə üz tutdular. Əvvəllər qələndərin ətrafına toplaşanlar arasında indi ixtilaf və dağınıqlıq düşmüşdü. Fars ləşkəri gəlib çatdığı zaman qələndərin fitnəsinin üstü artıq açılmışdı və onun barəsində əlvar camaatının rəyi dəyişilmişdi. Daha qələndərin köməyinə ətrafdan heç kəs gəlmirdi. Naəlac qalıb qalaya girərək qapıları bağladı. Onunla olan bir neçə adam bir neçə gün əhəmiyətsiz cəhdlər etdilər, zülqədər qazilərinin hücumu nəticəsində qala içindəkilərin hamısı qətlə yetirildi. Qələndəri isə tutub çəkə-çəkə çölə çıxardılar. Zülqədərlər qələndəri diri halda saraya aparmaq istəyirdilər, amma əfşar qaziləri hücum edib, zülqədərlərin razılığı olmadan onu qətl etdilər, başını kəsib ali dərgaha yolladılar. Hümayun şah və məiyyəti Xorasanın "Heydəriyyə türbəsi"nə gəlib çatdıqda, oranın mühasirəsinə başladılar. Orada şaha dedilər ki, Kuh-Giluyədə o tiryəkinin [qələndərin] fitnə atəşi söndürülmüş və İsgəndər xan Kuh-Giluyənin müstəqil hakimi olmuşdur.
474
Amma, az vaxtdan sonra əfşarlar bir dəstə fitnəkar adamı Xəlil xanın oğlu Şahqulu bəyin ətrafına toplanaraq Kuh-Giluyəni ələ keçirmək üçün İsgəndər xana qəfil hücum etdilər. Şahqulu bəy özünü "Şahqulu xan" adlandırıb, hakimlik bayrağını yuxarı qaldırdı. Amma Xəlil xanla qohum və əfşar əmirzadələrindən olan Əbdüllətif bəy Əfşarın oğlu Həsən bəy, Şahqulu xanın hakimliyinə razı olmayıb, onunla düşmənçiliyə başladı. O özünü "Həsən xan" adlandıraraq bir dəstə əfşarla Kuh-Giluyəyə gəldi. Arada inad yarandı, hər ikisi göstərilən vilayətdə biri-digərinə tabe olmayaraq hakimlik etməyə başladılar. Amma, padşah Şirazda olan vaxt onların hər ikisi onun xidmətinə gəldilər və Şahqulu, Həsən xan tərəfindən öldürüldü, Kuh-Giluyə hakimliyi ona verildi. Xülasə, yuxarıda adı çəkilən qələndərin başına gələn hadisədən sonra başqa tiryəki qələndərlər də İsmayıl Mirzə olmaq həvəsinə düşdülər və bir neçə yerdə vaxtaşırı yeni İsmayıl Mirzələr peyda olmağa başladı. Camaat da onların ətrafına yığılır və yenidən dağılışırdılar. Onların biri Luristan və Çəmçalda ortaya çıxdı və Əlişəkərin tabeliyindəki kürdlər və lurlar (əlvarlar) onun yanına yığıldılar. [Yeni qələndərin] döyüşçülərinin sayı on minə çatdı. O da əmirləri və başqa adamları müxtəlif vəzifələrə təyin edərək, o yerlərdə fitnə qaldırdı. Qələndər Solaq Hüseyn Təkəlinin yanına bir adam yollayıb onu tabe olmağa dəvət etdi. Ona hətta vəkalət hökmünü də yolladı və onu Çuhə Sultan Təkəlinin yerinə vəkil və rüknüssəltənə təyin etdi. Solaq Hüseyn əqlinin çoxluğundan, guya onun dəf olunmasını deyil, ona itaət etməyi və vəzifə almağı üstün sayıb razılaşdı, sanki qələndərin İsmayıl Mirzəliyini qəbul etdi. O, ardı-ardınca qələndərə barxanələr 354 göndərib onun təşrif gətirməsini xahiş etdi, xeymə, yaraq və başqa şahanə mallar yolladı. Biçarə qələndər də ona inanıb tam şan-şöhrət ilə Çəmçala yollandı. Solaq Hüseyn və təkəli əyanları onun xidmətinə gəlib səcdəyə və ayaq öpməyə başladılar. Ağıl və biliyinə arxalanaraq Solaq Hüseyn qələndərin adamlarını tezliklə dağıtdı. Belə ki, fürsət tapıb onu həbs etdi. Müzəffər şah ordusu Xorasan səfərindən qayıdıb Qəzvin darüssəltənəsinə gəldikdə Solaq Hüseyn qələndəri ali dərgaha yolladı. Şahzadə (Həmzə Mirzə) "Meydane-əsb" xiyabanında ona barıt doldurulmuş libas geydirdi və partlatdı.
354 Müxtəlif mallar - Ş.F. 475
Buna baxmayaraq, yenə də avara qələndərlərə ibrət dərsi olmadı. Talışda başqa bir qələndər da həmin arzuda oldu və onun ətrafında bir dəstə nadan adam toplaşdı. Həmin qələndəri də tutub Ərdəbil darülərşadına gətirdilər və cəzalandırdılar. Başqa bir qələndərsə Gurda və Xorasanın Fərah adlı yerində zühur etdi. Onun dövrəsinə fitnəkar bır çox adam yığıldı, fitnə-fəsad başlandı.
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|