AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Şer
472 İfadənin ərəbcəsi: "La yəhullu-1-malu əl-məru-n-muslinu illə mən təyyibə nəfsəhu".
473 İfadənin ərəbcəsi: "Ləysə min əhlikə innəhu əməlun ğeyru-salehin".
677
Hər kimin yaxşılığı yoxsa əgər, Xeyri varmı o görə peyğəmbər? 474
.
Yazılanlara əsasən, üləma qəzavü qədərə əsaslanıb, onların alqışlanmasını qadağan etmişdir. Məlumatsızlığa baxmayaraq, [demək olar ki,] onlar əqidələri puçdur. Yazmışlar ki, rəcəb ayı haram aylardandır və bu ayda hərb etmək vəziyyətində olmayan insanlarla hərb etmək cayiz deyil. Cavabı budur ki, haram ayların haram olunması fikri artıq dəyişilmişdir (mənsux). Məşhur səhih hədislərə əsasən həzrət əmirəl-möminin Əlinin - Allah onun üzünü nurlu etsin - etdiyi bəzi müharibələr və o həzrətin döyüşlərə yollanması bu ayda baş vermişdir. Yazılanlara əsasən, bu ayə - "İnsanlan və cinləri ancaq mənə ibadət etmələri üçün yaratdım" 475
ayəsi möhkəm ayələrdəndir və ona şəkk yoxdur. Lakin [buna da] şəkk yoxdur ki, kafirlərlə cəhad böyük ibadətlərdəndir. Vay o camaata ki, ibadəti tərk edərək böyük səhabələri yamanlayır və küfr və günahı savab sanırlar. [Hətta] məlun şeytanın lənətlənməsində də savab yoxdur. Baymayaraq ki, onlardan bəziləri ayə və hədislərin zahiri mənalarını bilirlər, amma bu batil məzhəbdən dönmürlər, on iki imama və sələfə (Məhəmməd peyğəmbərə - Ş.F.) tabe olmuşlar. “Biz ayələri onları dərk edən tayfalar üçün bəyan edirik" 476
. Əgər bəzi yol azanlar iftira yağdıraraq bəzi imamlardan və sələfdən özlərinin pis etiqadlarının güclənməsi üçün xəbər çatdırsalar, yaxud hər kəsin bu deyilənlərə şəkki olarsa, gərək öz rəisləri Abdullahı (Abdulla xan Özbəki - Ş.F.) kənara göndərsinlər ta aman verilsin ki, hümayun məiyyət mülazimlərinə nəzər yetirsinlər və haqq məzhəb hamıya cayiz olsun. Hidayətə tabe olan hər kəsə salam olsun". 477
Mövlana Məhəmməd Müşəkkək Rüstəmdarinin yazdığı cavab məktubu Mavərənnəhr dərgahının fazillərinin" Allah onları düzgün yola hidayət etsin və qorusun, bizi də təəssüflənməkdən və inaddan hifz etsin" 478
, yazdıqları söz və fikirləri diqqətimizə yetişdi.
474 Beytin farscası: Hər ke u ruy be behbud nədaşt, Didəne-ruye-nəbi sud nodaşt. 475 İfadənin ərəbcəsi: "Və ma xələfəti-l-cinnə və-l-insə illa li yəbudunə". 476 İfadənin ərəbcəsi: "Qəd bəyyənnə-1-ayati li-qovlin yəqulun". 477 İfadənin ərəbcəsi: "Və-s-səlamu əla mən il-iəbə-əl-huda". 478 İfadənin ərəbcəsi: "Hədə hum Allahu ilə səbili rəşadi və həfəzə-humu-l-lahu- təalə".
678
Əvvəlki məktubda əcz və savaba səbəb olan düzgün yol zikr olunmuşdu və o ali həzrətlərin hikmətli nəzərlərindən gizli qalmadı ki, həzrət seyyidül-mürsəlin (Məhəmməd peyğəmbər - Ş.F.) və əhli- sünnə kitablarında yazıldığı kimi ümmətin Allahın kitabına və [peyğəmbərin] pak ailəsinə riayət etməsi buyurulubdur. Həzrət imaməl-cinn və-l-üns sultan Əbülhəsən Əli ibn Musa Rza - ona Allahın salamı olsun - əcəm ölkəsində qərib olduğu üçün və bu məktubu yazan Məhəmməd Xadim o həzrətin qəribliyinə ehtiram əlaməti kimi, həmçinin o həzrətin pak ruhunun bərəkətindən feyzlənməkdən ötrü onun mülazimətini ixtiyar etmişdir. [Onun] nə qızılbaşlara ülfəti, nə də özbəklərə külfəti (qohumluğu - Ş.F.) vardır. Din məsələsində inadkarlıq etmədən təhqiq və təftişdən sonra yəqin etdim ki, Quran və hədisin lazım bildiyinə və həzrət məlikin əmrinə müvafiq olaraq belə qərara gəlmişəm ki, insaf üzündən bir neçə kəlmə ərz edim. Bu məktub əgər siz həzrətlərə çatarsa və onu oxuyarsınızsa, bu bizim murada yetməyimiz demək olar, yoxsa
Mən bəlağətlə sanə söyləyirəm sözlərimi, İstəsən kəlmələrimdənya sevin, ya qamlən. 479
Bu sözün nə demək olduğunu başa düşən şəxs kamil dərkə və şamil (aidiyyətli - Ş.F.) insafa malik şəxs ola bilər. Mavərənnəhrdən buraya gələn adamlardan eşitdiyimiz fikir belədir ki, bizim ali nəvvab xaqanımız (Şah Abbas - Ş.F.) hər iki gözəl fikirlə bəzənmişdir və həmçinin sizin əmirlərinizdən Kukəltaş bahadır və başqaları da fəzilət fənlərini mənimsəmişlər.
Amma onların indiyədək Mavərənnəhr üləmaları barəsindəki hekayətləri öz təsdiqini tapa bilməmişdir. Belə bir məşhur məsəl var: "Tək qazinin sözü ilə bir razılığa gəlmək kifayət etməz". On iki imam məzhəbinin fazil adamları hələ onların yüksək məclislərinə getməklə müşərrəf olmamışlar, çünki sünni üləmaları xatırladırlar ki, şiə məzhəbi yeni bir məzhəbdir və onun əsası yoxdur. Biz hər iki firqənin nəzər və üsullarının təhqiqindən sonra
479
Beytin farscası: Mən ançe şərte-bəlağəst bato miquyəm, To xah əz söxənəm pənd gir, xah məlal.
679
bildik ki, hər iki məzhəb rəhbərləri [Allahın] kəlamı ilə hökm etsələr faydalı olar. Bunlar şiə və sünnülərin bir çox hədis kitablarına yığcam şəkildə [möcməl] qeyd olunmuşdur. Hər iki firqənin qəbul etdiyi hədislər etimada layiqdir. Ehtiyatkarlıq odur ki, hər iki firqə tərəfindən qəbul olunanlar müxtəlif hədislərin [düzgün söylənilməməsi üzündən] unudulmasm. Çünki islam əhli bu iki firqə ilə məhdudlaşmır. Əgər peyğəmbərdən (s.) sonra fasiləsiz olaraq Əbubəkri haqq xəlifə bilsələr onlar əhli sünnüdürlər və əgər həzrət əmirəl-möminin Əli ibn əbu Talebi [haqq xəlifə] bilsələr şiədirlər. [Bu barədə] üçüncü fikir yoxdur. Yox, əgər bu iki firqə müştərək bir nöqteyi-nəzərə gələrlərsə, bu islam əhlinin ümumi rəyi olar, onu tərk etmək batil [bir əməl] sayılar. [Bu məktubun] müqəddiməsindən sonra, ərz edirəm ki, ali həzrətlərin araşdırmadan sonra yazdıqları sözlər ale-peyğəmbər şiəsinin küfrünə fitva verməkdir. Müxtəlif dəlillərlə siz buyurursunuz ki, əvvəla həzrət peyğəmbər (s.) üç xəlifəni mədh etmişdir. O həzrətin sözü kəramətli ayəyə əsasən "O, keyfi istəyəni danışmır, bu ancaq [ona] nazil olan bir vəhydir" 480 . Üç
xəlifəni məzəmmət edən şiə [belə çıxır ki,] vəhy ilə müxalifət edir, vohy ilə müxalifət etmək isə küfrdür. Cavab budur ki, üç xəlifənin mədhinə və onların xəlifəliklərinin batil olmasına dair dəlil gətirmək lazım gəlir. Əhli-sünnənin böyük alimlərindən olan Amədinin "Şərhe-məvaqef əsərində nəql olunur ki, həzrət peyğəmbərin dünyadan köçməsinə (rehlət) yaxın bir vaxtda islam əhli arasında bir neçə ixtilaf yarandı. Birinci ixtilaf budur ki, o həzrət ölüm ayağında buyurdu: "Mənə bir kağız (qərtas) verin, sizin üçün bir şey yazım ki, məndən sonra yolunuzu azmayasınız" 481
. Ömər buna razı olmayıb dedi: "Bu kişi qızdırmalıdır. Bizə Allahın kitabı (yəni Qurani-Kərim - Ş.F.) kifayət edər" 482
. Səhabələr arasına ixtilaf düşdü, səslər ucaldı, həzrət peyğəmbər (s.) inciyərək buyurdu: "Durun gedin ki, mənim yanımda mübahisə etmək [mənim şənimə] layiq deyil" 483
. Bu hədis Buxarinin "Sihah" kitabının əvvəlində və əhli-sünnə kitablarının əksəriyyətində müxtəlif cür zikr olunmuşdur. İkinci ixtilaf [isə] budur: "O həzrət ölüm ayağında ikən bir dəstə adamın Usamə bin Zeyd ilə səfərə çıxmasını buyurdu.
480 İfadənin ərəbcəsi: "və ma yəntiqu əni-l-həva irınə həvan lə vəhyun yuhə". 481 İfadənin ərəbcəsi: "İtuni bi-qirlasin huaktubu ləkum şeyən lə -n-təzullu bədi". 482 İfadənin ərəbcəsi: "İnn-əl-rəculə ğələbət-əl-vəcə və indəna ketabullahi həsəbnə". 483 Cümlənin farscası: "Bər xizid ke, pişe-mən neza səzavar nist". 680
Yanındakılardan bəziləri bundan boyun qaçırdılar. Bu söhbət [o həzrətə] çatdırıldı və o buyurdu: "Mən Usamənin ordusunu təchiz etmişəm. Sözümdən boyun qaçıranlara Allahın lənəti olsun" 484 . Hər
üç xəlifə də Usamənin ordusunda idilər və [peyğəmbərin əmrinə] tabe olmadılar. Mən (yəni Məhəmməd Xadim Ş.F.) deyirəm ki, peyğəmbərin vəsiyyət yazmaq istəyi, qeyd olunmuş kəramətli ayəyə əsasən vəhydir, amma Ömərin etirazı həmin vəhyi rədd etmək oldu, vəhyin rədd olunması isə küfrdür. Bildiyiniz kimi, Allah buyurmuşdur ki, "Hər kim Allahın nazil etdiyinə əsasən hökm etməzsə, o, kafirdir" 485
. Kafir isə xilafət etməyə layiq deyil. Hərçənd Ömərin küfrü və xilafətə layiq olmaması sübut olundu, sizin dəlillərinizə əsasən Əbubəkr və Osmanın da xəlifə olmaları lazım deyildi ki, cəmiyyət parçalanmasın. Əhli-sünnənin bütün məzhəblərinin nöqteyi-nəzərincə onların hər üçü xəlifədir, amma şiə məzhəbinə görə onların heç biri xəlifə deyil. Ömərin xəlifə olmaması və Əbubəkrlə Osmanın [həmçinin] xəlifə olmaları islam əhlinin heç birinin rəyinə uyğun deyildir. Habelə Usamənin ordusundan boyun qaçırmaq [yuxarıda] deyilən dəlilə əsasən küfrdür. Üç xəlifənin Usamə ordusundan boyun qaçırmaları [yuxarıda] zikr olunan iki rəvayətə görə şiə məzhəbində müfəssəl şəkildə isbat olunmuşdur, bu fikrin əksi də gərək [tərəfinizdən] sübut olunsun. Bu məsələnin təfsili bu səhifəyə sığmaz. Şiə əhlinin öz məzhəblərinin isbatında, o camaatın isə təkzibində (nəfy) bir neçə ağlabatan (məqul) və nəql olunan dəlil vardır ki, onu Allah-təala bilir. Bu səhifələrdə yuxarıda deyilən fikirlərə [cavab] yazılması mümkün deyildir, [çünki] "Allah haqqı bərqərar edir və doğru yola yönəldir" 486 . Siz ali həzrət öz şərafətli məktubunuzda etiraf etdiniz ki, həzrət peyğəmbərin əməli də vəhydir. Buna əsasən də biz deyirik ki, həzrət rəsulun Mərvanı* Mədinədən çıxarmağı (ixrac) da vəhydir. Osmanın onu Mədinəyə gətirib böyük vəzifəyə qoyması həzrətin (Məhəmməd peyğəmbərin - Ş. F.) sözünün rədd edilməsidir və küfrdür. Bu da iki dəlilə əsaslanır. Birinci dəlil sizin buyurduğunuz dəlildir. İkinci dəlil isə Allah-təalanın buyurduğu bu ayədir: "Allaha və axirət gününə inanan heç bir tayfanın Allah və
484 İfadənin ərəbcəsi: "Cəhhəzu ceyşə Usamə lən-əl-lahu mən təxəlləfə ənhu". 485
5 İfadənin ərəbcəsi: "Mən ləm yəhkumu bimə ənz-əl-Allahu fəulaikə humu-1- kafərunə" 486 İfadənin ərəbcəsi: "və Allahu yəhuqqul-həqq və yuhdi ilə səbili-r-rəşad". 681
onun peyğəmbəri əleyhinə çıxanlarla dostluq etdiyini görməzsən 487 ".
Bu ayə İmamət məsələsində haqqın öz yerini tapması və batilin aradan getməsində ən tutarlı dəlildir. Sübut və mübahisə çoxdur. Xorasanda məşhur bir məsəl var: "Buse be peyğaməst" (yəni sənin dediyini qəbul edirəm - Ş.F)" Əgər sizin yanınıza gəlmək mənə müyəssər olsa, bu barədə sizə xəbər verərəm.
Mən səninlə görüş istəsəm əgər, Ola bilsin bizi Rəbb görüşdürər. 488
Amma, bu şərtlə ki, bəhsin (mübahisənin - Ş.F.) müqəddiməsi qılınc gücünə deyil, elmi tərzdə olsun, yəni məsələ qələm və qələmtəraşla (bükdə və qələmtəraş) icra edilsin. Və həmçinin bu mənada üç xəlifənin mədh edilməsi hər iki firqənin bunu qəbul etməsi demək deyildir. Bundan şiə kitablarında əsər- əlamət yoxdur. Onların məzəmmətlənməsi üçün qeyd olunan rəvayət xüsusiyyətli dəlillər hər iki firqə kitablarında yazılmışdır. Həmçinin əhli-sünnədən bəziləri məsləhətlə hədis yazmışlar. [Amma] müştərək olmayan hədisə etimad yoxdur. Xüsusilə o vaxt ki, onu nəql edən kəs hədis yaratmağı cayiz bilmişdir, yaxud, onun özü adil adam olmamışdır, yalnız o halda ki, hamının fikri bunun əksinə olmasın. Vahid məlumata əsasən razılaşmamaq, yuxarıda qeyd olunan xüsusiyyətlərə görə küfrdür.
Gər olsa o cür, Yerdə müsəlman qalmaz. 489
[Məlumdur ki,] tək-tük müctəhidlər müxalifətə yol vermişlər. Üç xəlifənin müxalifətindən öncə peyğəmbərin onları uca
487
İfadənin ərəbcəsi: "Qəvluhu təalə lə yəcidu qovmən yuminunə li -l-lahi və-l- yovmil-axeri yuəddinə mənhadə-l-lahu və rəsuləhu". 488 Bu beytin fars və ərəbcə yazılmış misralarının tərcüməsi: Be hər cəmiyyəti vəsle-to cuyəm, Ləəllə-lahu-yəcməuni va iyyəkə 489 Misranın farscası: Pəs dər həme dəhr yek mosəlman nəbovəd. 682
tutması onların aqibətlərinin gözəl və sağlam olmasına dəlaləl etmir. Cinayətdən əvvəl cəzalandırılma rəva deyildir! Buna görə də, həzrət Əli (ə.) ibn-Mülcəmin-lənət olsun ona - əməlindən xəbər tutdu, amma onu cəzalandırmadı. Xüsusi bir əməlin düzgün olmasına dəlalət edən rəvayətin faydası yoxdur, necə ki, bu hal "Allah razı qaldı" 490
ayəsində zikr olunmuşdur. İkinci dəlil budur: "And olsun ki, ağac altında sənə beyət etdikləri zaman Allah möminlərdən razı qaldı 491
" ayəsinə əsasən üç xəlifə Allah-təalanın cənnətini qazandılar və onların yamanlanması küfrdür. Cavab budur ki "uğurun gerçəkləşməsində Allahın razılığı vardır"
492 deyimi həmin ayənin dəlalətidir. Beyət olan o xüsusi əmələ heç kimin etirazı yoxdur. Onların bəzi qəbul olunmuş gözəl işlər görmələrinə heç bir söz ola bilməz, amma etdikləri bəzi qəbahətli əməllər əhdin və beyətin xilafınadır. Necə ki, xilafət işində müxaliflik etmək peyğəmbərin əzminə müxalif olmaqdır ki, bu haqda hər iki firqə kitablarında zikr olunmuşdur. Onlar xilafəti qəsb etdilər və həzrət Fatimə səlamullahi əleyhanı - ona salam olsun - incitdibr. Buxarinin "Səhih" kitabında yazılanlar aşağıdakı rəvayəti tamamlayır: "Çıxdı və öbnədək onunla danışmadı". 493 Bunu mən özüm [adı çəkilən] "Səhih" kitabında oxumuşam. Həmçinin "Səhihe-Buxari"də həzrət Fatimə (s) haqqında belə zikr olunur ki, "onu qəzəbləndirən məni qəzəbləndirmişdir" 494
. "Mişkat" kitabının "Mənaqeb" bölməsində o həzrət haqqında nəql olunur ki, "onu incidən moni incitmişdir və məni incidən Allahı incitmişdir" 495
. Bu məzmunlu düzgün kəlamı "Allahı və peyğəmbərləri incidənlərə dünya və axirətdə Allahın lənəti olsun" 496
ayəsi də ifadə edir. Belə məlumdur ki, elə əməllər vasitəsilə həzrət [peyğəmbərin] vəsiyyətinin yazılmasının qadağan edilməsi, Usamə ordusundan boyun qaçırılması və sair kimi məsələlər saysız-hesabsız (ehsa) baş vermişdir ki, elə bunlar da məzəmmətə səbəb oldu. Onlar bəs
490 İfadənin ərəbcəsi: "Lə qəd radiyə-l-lahu". 491 İfadənin ərəbcəsi: "Lə qəd radi-l-lahu ənil-mömininə əzibən yəunnukə təhtə-ş- şəcərə". 492
İfadənin ərəbcəsi: "İnd-ə-t-tovfiq ridau-l-lahi" 493
İfadənin ərəbcəsi: "Fəxərəcəl ənhu və ləm yətukəlləm məəhu hətta matət". 494
İfadənin ərəbcəsi: "Mən əqzəbəhə fəqəd əqzəbəni" 495
İfadənin ərəbcəsi: "Mən əzəhə fəqəd əzəzəni və mən əzəni fəqəd əzə-l-lahə" 496
İfadonin ərəbcəsi: "İnn-əl-ləzinə yuzunə-1-lahə və rəsuləhu lənə-humə-1-lahu fi-d- donya və-1-axirəti". 683
əməllərinin yaxşı bitməsinə, əhdə vəfa etmələrinə, aqibətlərinin salim olmasına və həzrət rəsula (s.) beyət etmələrinə necə iddia edə bilərlər? Beyətin pozulması və həzrət rəsul ilə müxalifət etmələri üzündən hər kəs aqibətinin salim olması səadətinə yetməzsə cəzalanmalıdır. Necə ki, kəramətli ayə həmin məsələyə dəlalət edir: "Hər kəs beyəti pozsa ancaq öz əleyhinə pozmuş olar. Kim Allahla etdiyi əhdi yerinə yetirsə [Allah] ona böyük mükafat verər" 497
. Üçüncü dəlil budur ki, həzrət Allah-təala Əbubəkri peyğəmbərin dostu adlandırır və dost məzəmmətə layiq deyil. Cavab budur ki, ayənin "[bunu] öz dostuna dediyi zaman o danışırdı" 498
və kafir arasında vaq edir, hər iki tərəfin razılığı ilədir. Məlum olduğu kimi, hər bir qardaş başqasına nisbətdə qardaşdır - istər müsəlman olsun, istərsə kafir - qardaşlardan hər biri digəri ilə yoldaş (həmrah) və müsahibdir - istər müsəlman olsun, istərsə kafir. "Ey mənim iki zindan yoldaşım, ayrı-ayrı tanrılar daha yaxşıdır, yoxsa bir olan qadir Allah?" 499 ayəsi deyilən sözlərin məzmunu bildirir. "Kəşşaf kitabının müəllifi, həmçinin Beyzavi bu ayənin təfsirində belə yazmışlar: "Ey mənim zindanda olan iki yoldaşım, Yusif əleyhissəlam peyğəmbər idi və iki bütpərəsti "yoldaş" adlandırırdı, necə ki, zikr olunan bu ayə aşkar surətdə buna dəlalət edir." Buradan məlum olur ki, peyğəmbərin yoldaşı olmaq [heç də] yaxşı dəlil deyil. [Aşağıdakı beyt] həzrətlərin səadətli qələmi ilə necə də gözəl yazılmışdır:
Hər kimin yaxşılığı yoxsa əgər, Xeyri varmı o görə peyğəmbər? 500
497 İfadənin ərəbcəsi: "Fo mən nəkəsə fə innəmə yonkusu ələ-nəfsihi və mən ovfo bimə ahədə əleyhə-1-lahu" 498
İfadənin ərəbcəsi: "İz qalə li-sahibihi və huva yuhaviruhu". 499
İfadənin ərəbcəsi: "Ya sahibeyi-s-sicin, ərbabu mutəfərriqunə xəyru-ummil-lahil-l- vahed-əl qəhhar?" 500 Beytin farscası: Hər ke u ruy be behbud nədaşt, Didəne-ruye-nəbi sud nədaşt.
684
Amma o həzrətlər ki, Quranı dəqiq dərk etmişlər, qeyd olunan bu beytdə "hər ke-ra" əvəzinə "hər ke u" ("hər kimi" əvəzinə "hər keo" - Ş.F.) yazmaqla həmin zikr olunan misraların rabitəsini pozmuşlar və [bununla da] hər iki misranı natəmam qoymuşlar və indiki dəqiqəyədək Molla Caminin (Əbdürrəhman Cami - Ş.F.) hələ soyumamış ruhunu incitmişlər". Lakin bütün Xorasan əhlinə qarət və talan üz verdiyi vaxt evlər viran oldu. Həzrət mövləvi də o camaatdandır. Əgər onun başqa bir beyti də dəyişilərsə, bunun heç bir qorxusu olmaz, çünki bir ərəb şerinin bu misrası da buna bir sübutdur:
Hamılıqla gələn bəla xoş olur". 501
Elə ərəb şeirlərində (əşar) belə fikirlər vardır. Amma bu misranı burada zikr etmək məsləhət deyil. Bu məktubu ünvanladığımız həzrətlərdən iltimas olunur ki, hər hansı bir sözün düşünülmədən mənalandırılmasına meyl etməsinlər. Dördüncü dəlil budur ki, həzrət mürtəza əleyhissalam (yəni İmam Əli - Ş.F.) ona xas şücaətinə baxmayaraq, xalqın üç xəlifəyə beyət etdiyi vaxt orada olmuşdur, amma bu işi qadağan etməmişdir. Bunun özü də beyətin həqiqətinə bir sübutdur. Əgər bu belə deyilsə, o həzrəti məzəmmət etmək lazım gəlir. [Sizin bu fikrinizə] cavab belədir: Həzrət əmir (yəni İmam Əli - Ş.F.) rəsulun təkənlənməsindən əvvəl üç xəlifə "Səqifeye-bəne-Saidə"də səhabələri yığıb, Əbubəkrin xəlifə olmasından ötrü onun haqqı olmadığı beyəti həyata keçirdi. Amma, o əhvalatın şərhi bu səhifəyə yerləşmir. O həzrət bundan xəbər tutduqdan sonra, tərəfdarlarının azlığından, haqq əhlinin həlak ediləcəyi qorxusundan, yaxud da başqa səbəbdən hərbə başlamadı. Bu heç də qarşı tərəfin haqlı olmasının sübutu deyildir. Həzrət əmir böyük şücaətlə həzrət peyğəmbərin mülazimətində dayanmışdı və heç də qüvvət və şücaət baxımından o camaatdan əskik deyildi. Məlumatlar və kitablar buna dəlalət edir ki, həzrət peyğəmbər (s.) və həzrət Əli (ə.) və digər
501
Misranın ərəbcəsi: "Əl-bəliyyətu izə ammət tabət". 685
səhabələr Qüreyş ilə döyüşmədilər və Məkkeye-müəzzimədən hicrət etdilər. Bir müddət keçdikdən sonra Məkkəyə gələrək onlar Hudeybiyyə sülh sazişini bağlayıb geri qayıtdılar. [O vaxt] həzrət peyğəmbərin (s.) və digər səhabələrin cəng etməmələrinin səbəbini həzrət əmirin (İmam Əlinin - Ş.F.) də cəng etməməsinə şamil etmək olar. [Bu məsələdə] qüreyş kafərlərinin haqlı olmaları mütləq surətdə təsəvvürə gəlmir. Bu nöqsan təhqiq əhlinin nəzəri kimi yuxarıda da qeyd olunmuşdu. Baxmayaraq ki, firon allahlıq iddiası ilə dörd yüz il hakimiyyətdə oldu, [o cümlədən] Şəddad, Nəmrud və başqaları da həmin batil iddiada idilər. [Amma,] həzrət Allah-təala öz kamil qüdrəti ilə onları həlak etmədi, bir çox adamlar isə onların batil iddialarına inandılar. Əgər hər vaxt Allahın düşməni dəf etməsi təxirə salınarsa, bu bəndənin fikrincə, bu əməl elə əvvəlki qayda üzrə həyata keçiriləcəkdir. Necə ki, buyurulubdur, həzrət əmir onlara beyət etdi və həmin beyət ikrah edilmədən oldu, çünki təqiyyə
502 qadağandır ki, təqiyyənin təhqiqi bu səhifəyə sığmaz. Necə ki, Nəcəfi 503
əqidələrinin şərhçisinin dediyinə görə Şeyxeyni (iki şeyxi - Ş.F.) yamanlamaq küfrdür ki, həmin fikrin özü batildir. "Camiətül-üsul" kitabının sahibi şiələri islam firqələrinin kübar adamlarından sayır, "Məvaqif kitabının müəllifi də o yolla gedərək, şiənin təkfirindən ötrü toplanılan məbləği (vocuh) rədd edir. İmam Məhəmməd Qəzali də şeyxeynin yamanlanmasını küfr bilməmişdir. [Siz cənabın isə] şiəni təkfir etməyiniz nə möminlərin xatirinədir, nə də Qurana və hədislərə uyğundur. "Təşəyyə" məfhumu bu məktubun əvvəllində açıqlandı və şiələri yamanlamaq əsaslı sayılmadı. Üç xəlifənin adları heç vaxt [ağıllı] şiənin dilindən cari olmur, amma əgər cahil şiələr lənət oxumağın vacibliyi hökmünü verərlərsə, onların sözləri mötəbər deyildir, necə ki, cahil sünnilər şiələrin öldürülməsinin vacibliyi hökmünü verirlər. Bu hökm mütləq surətdə sələfin (Məhəmməd peyğəmbərin - Ş.F.) və ondan sonrakıların fikirlərinə uyğun gəlmir. Sizin isə buyurduğunuz "bəzi hekayətləri
502 Təqiyyə - Hər hansı bir şəxsə mali, cani və ərzi zərər dəyə biləcəyi halda əqidə və məzhəb axtarışı (Bax: D-r M.Moin. Göst. Lüğət, c. I, səh. 1123). 503
Nəcəfi - Adı Ömər ibn Məhəmməd ibn Əhməd Nəcəfi Səmərqəndi Hənəfi (hicri- qəməri tarixlə 461-537) olmuşdur. Ləqəbi Nəcməddin olan Nəcəfi məşhur alim, fəqih, müfəssir (təfsirçi - Ş.F.) və mühəddis (hədisçi - Ş.F.) idi. Fiqh mübahisələrinə dair yüzədək risalə yazmışdır ki, onlara misal olaraq "Əkmələt-lul", "Və-t-təysir fi-t- təfsir", "Əl-əqayed ən-Nəsifə, "Tarix-Səmərqənd" kitablarını göstərmək olar.
686
eşidib onları qadağan etməyən şəxs kafərdir" fikri şəriət və əql sübutuna müvafiq deyildir. Şeyx ibn Sina buyurmuşdur: "Dəlilsiz bir fikri təsdiq edən kəs insanlıq fitrətindən kənar olmuşdur" 504 .
söylənilən fikirdən (fəhşa) əlhəzər, əlhəzər! Ayişə xüsusunda qətiyyən elə fikir deyilməmişdir. İnsanları söymək (fəhş) haramdır, illah ki, həzrət rəsulun xanımı ola. Amma Ayişə "Evlərinizdə qərar tutun, ilkin cahiliyyət dövründəki kimi açıq-saçıq olmayın" 505
Ş.F.) müharibə etdi. "Sənin döyüşün mənim döyüşümdür" 506
hədisinə əsasən hər iki firqədən olanlar o həzrətin hərbini noql etmişlər. Həzrət peyğəmbərlə hərb edən kəs heç vaxt məqbul sayıla bilməz. [Ayişə] buna görə də tənəyə məruz qalmışdır. Bu zəif şəxs (yəni) məktubu yazanın müəllifi - Ş.F) şiə kitabları arasındakı bir hədis kitabında oxumuşdur ki, Ayişə həzrət əmirin yanında müharibədən tövbə etmişdir. Baxmayaraq ki, müharibə hadisəsi mütəvatirdir 507 , tövbə hekayəti də vahid xəbərdir. 508 Amma baş verən hadisədən sonra Bəsrənin dağıdılmasından və səhabələrdən qırx min nəfərinin və başqa adamların qətl olunmalarından sonra, əgər o, tövbə qəbul olunarsa, müharibə üçün lənət yağdırmaq lazım gəlmir. "Allah bütün işlərin həqiqətini bilir və sur çalınacağı gün haqq ilə hökm edəcəkdir" 509
. Habelə "Xəbis qadınlar xəbis kişilər üçün, xəbis kişilər xəbis qadınlar üçün, pak qadınlar pak kişilər üçün, pak kişilər pak qadınlar üçündür" 510
ayəsi bu mənada deyil ki, ər-arvad (zövceyn) bütün mədh və məzəmmətlərdə şərikdirlər, yəni əgər onlardan biri cənnətlik və cəhənnəmlik olsa, digəri də elə olmuş olsun. Yoxsa, həzrət Nuh və Lut və onların zövcələri -
504
İfadənin ərəbcəsi: "Mən tuəvvidu ən yusəddiqə min ğeyri dəlilin fəqəd ənsələxə ən-i-l-fitrətil insaniyyəti". 505 fadənin ərəbcəsi: "və qərrin fi biyutukunnə və lə təbərrəcənnə". 506 İfadənin ərəbcəsi: "Hərbukə hərbi". 507 Mütəvatir - hədis istilahı olub hamı tərəfindən eyni cür qəbul edilən fikir mənasındadır (Bax: D-r M.Moin. Göst. Lüğət, cild III, səh. 3842). 508
Tövbə - Bu da hədis istilahıdır, günahdan əl çəkməkdir ki, hamı bunu "vahid bir xəbər", yəni günahdan əl çəkmək kimi başa düşməlidir. Tövbəni pozmaq olmaz! (Bax: D-r M.Moin. Göst. Lüğət, cild III, səh. 1160). 509
Ərəbcəsi: "və əl-lahu əiəmu bi həqayeq-əl-ümuri və huvə yəhkumu bi-l-həqqi yövmun yənfəxu fi-s-sur". 510 Ərəbcəsi: "əl-xəbisatu l-il-xəbisinə və-l-xəbisinə l-il xəbisat, və-l-təyyibatu l-il- təyyibin, və-l təyyibunə l-il-təyyibat". 687
Asiya 511 və Firon 512 kimi ola bilərlər. Yuxarıda zikr olunan ayə başqa bir ayədə belə şərh olunmuşdur: "Zinakar kişi evlənməz zinakar, ya müşrik qadınla, zinakar qadın isə evlənməz zinakar, ya müşrik kişi ilə" 513
. Seyyidül-ənamın (islam peyğəmbərinin - Ş.F.) övladları olan böyük seyidləri təkfir etmək təəccüblüdür. Hərgah peyğəmbərin xanımı o həzrətin əmri xilafına olaraq səfərə çıxsa və müsəlmanların qəbul etdikləri bir şəxs xəlifə olsa və həmin şəxs də həzrətdən (Məhəmməd peyğəmbərdən - Ş.F) eşidərək nəyisə nəql etsə [və peyğəmbərin xanımı o şəxslə müharibə etsə] hədisin bu hökmünə əsasən peyğəmbərlə müharibə etmiş sayılır. Həmçinin Ayişə qırx min səhabə və tabeinin (səhabələri görən şəxslərin - Ş.F) qətlinə bais olmuş kimidir. Peyğəmbər övladı bəzi müsəlmanlara xəlifə olan bir şəxsi yamanlayarsa və həmin peyğəmbər övladının yanında o şəxsin müxalifəti sübut olunarsa belə görünür ki, həmin şəxs peyğəmbərə müxalif olmuş, o həzrətlə aralarında olan əhdi pozmuşdur. Həmçinin peyğəmbər övladının sözündən kimsəyə mali və cani cəhətdən əziyyət gəlməz və əgər səhv (xəta) olsa haqqında danışılan adam üçün savab hasil olar. Bu iki əməldən hansı daha pisdir? Birinci əməl qətiyyən tənəyə (qədh) səbəb olmur. İkinci əməl isə əgər küfr olarsa bundan nə kimi hadisə baş verər? Əgər şeyxeyni yamanlamağın küfr olması yalançı hədisə arxalanarsa, bunun savab olması yuxarıda yazıldı. Yox, əgər bundan başqa bir şey ifadə olunursa, [qoy bizə bildirilsin ki,] biz də eşidib ondan faydalanaq. Hər halda, insaf yaxşı şeydir. Şiə kitablarında belə nəql olunur ki, iki gözündən kor olan ibn Əmmi Məktum Əma peyğəmbər salavatullahın yanında idi. Bu vaxt, o həzrətə məhrəm olan ailə üzvlərindən biri (qadın - Ş.F.) onların yanından keçdi. Peyğəmbər (s.) həmin qadına etiraz etdi. Qadın dedi: "Ya rəsulallah, bu şəxs kordur". Peyğəmbər buyurdu: "Sən (ki) kər deyilsən".
511 Asiya - XIII Ramsesin oğlunun xanımı idi və tək Allaha iman gətirmişdi. O, dörd "cənnət xanımı"nın (Asiya, Məryəm, Xədicə və Fatimə) biri idi. 512
Musa peyğəmbərin müasiri olmuş Misir padşahının vəzifə adıdır və XIII Ramsesin oğludur. Bu padşahın hakimiyyəti dövründə Misirin şöhrət və iqtidarı azalmışdı. Elə buna görə də o, özü üçün tikdirməyə başladığı aramgahın inşasını bitirməyə müvəffəq olmamışdır (Bax: D-r M.Moin. Göst. Lüğət, cild VI, s. 1341-1342). 513 İfadənin ərəbcəsi: İa yənkəhu-1-əzəniyət ov muşrikətun və-z-zaniyətu lə yənkəkuhə-1-əzənu ov muşrikun". 688
Əhli sünnə alimləri danışırlar ki, həzrət peyğəmbər küçədə çalıb-oxuyan çalğıçılara tamaşa etsinlər deyə Ayişəni öz çiyni (kətf) üstünə qaldırdı. Bir müddətdən sonra buyurdu: "Ya Homeyra, baxmaqdan doymadın?" 514
. Sünnilərin yazdıqları belə qəbahətli işi (yəni, peyğəmbərin guya Ayişəni çiyni üstünə qaldırmasını - Ş.F.) [nəinki peyğəmbərə, hətta] ən rəzil adama belə aid etmək olmaz. Bu qəbahət elə dərəcədədir ki, onu heç açıq-aşkar danışmaq da olmaz. Bu əhvalatdan hasil olan odur ki, əgər hər bir şəxsin etiqadı olarsa [aləmdə] kafər tapılmaz. Hər halda biz həzrət Allahdan sonra peyğəmbər kimi heç bir şərafətli və kamil varlıq tanımırıq və o həzrətin şərəfinə zidd olan heç nəyi qəbul etmirik. Amma, fəryad ondan ki, o həzrətin etdiyi cürətdən bəzi təəssübkeşlər [yalançı] hədislərə arxalanıb şəriət və din mövzusunu:
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|