AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adııra tariX İnstitutu

m on ilorin  
bu 
lioroKOtlorino 
A 101  lorolindon  heç 
bir 
kosk
İ
ii
 
reaKsiya  vcrilmomosi, 
OKsino, 
Minsk  qrupu  hotnsodrlorinin  scn- 
tyabrın  sonlarmda  bölgoyo  solorlori  zamani  A.Qukasvani 
“prezident  ' scçilmosi  münasiboti  ilo tobrik etnıolori  vo  İrovaııda 
R.Koçaryanla  danışıqlar  osnasında  N.Qribkovun  bu  had i soy о 
obyeKtiv  mövqedon 
y a n a şm a m a sı 
iso  onlarm  lıeç  do  nıünaqişo-

H. İ.M əm nm lo у а
nin  həllinə  naii  olmaq  niyyatindəıı  xəbər  vermirdi.  Bu  saxta 
seçKİdən 
bir  neçə  gün  sonra,  yəni  2002-ci  ii  avqustun  14-də. 
hər 
İkİ 
dö vb tin   prezidentbri  Sədərak  sərhəd  z o n -ın d a  görüşa- 
гек  bu  məsələlər  ətrafında  dörd  saathq  müzaKİralər  apardılar. 
Görüş  başa  çatdıqdan  sonra  onlar  miizaKİrabrin  faydalı  və  sa- 
mərəli  olduğunu  desəlar  da,  əslinda  bu  damşıqlardun  hcç  bir 
müsbət naticə  hasil  olmadı.  Bunun  səbəbi  isa  о  idi  gj.  göriiş  za- 
mam  R.Koçaryan  da  Minsk  qrupu  ham sadrbri  ib   eyni  movqe- 
dən  çıxış  edirdi.  B eb   Kİ,  о,  danışıq  asnasında  söhbatin  mövzu- 
sunu mahz  güzaşt m əsəbsinin  iizarina yönaltmaya  vahşırdı.
2002-ci  il  sentyabr  aynın  son  günbrincfo  Minsk  qrupu 
hamsədrlərinin  Ermanistana  va  Azarbaycana  safar  etmalərinda 
əsas  maqsəd  hər 
iki 
ölka  başçısının  Praqa  dansşjqianna  dair 
fiKrini  öyranmak,  Sadarak  danışıqlarıtıı  bir  daha  nazardan 
KeçirməK 
idi.  Hələ  Praqa  damşıqları  zanumı  T.Markaryanm 
Ermənistan  tərəfınin  atəşkasi  pozmayacağı  barodə  minnat  dolu 
vədindən  sonra  sanxi,  nahayat,  navasa  ııail  olu b b n n ış 
Kİmi 
özlərindən  razı  qalan  həm sadrbrə  və  Ermonistanm  ınüdafb  va 
təhliİKosizlİK 
naziri  S.SarKİsyana  Heydər 
Ə liy e v  
çox  kəskin 
şəkİW ə 
müraciət  etdi:  "Man  hesab  edirəm  ki,  bu.  çox  gözai 
deyildir.  Istəyiram 
siz 
də  bibsiniz.  о  da  bilsin  ki,  bizə  minnat 
qoyursa,  bu,  əbasdir.  Indi  о  dövr  deyil,  agər  о  başlasa,  özü  də 
layiqli cavabmı alacaqdır”  (10,  23  sentyabr 2002-ci  il).
Həmin  ilin  oKtyabr  aymda  MDB  iizvü  oian  ölkəbrin 
d ö v b t  başçıları  saviyyəsinda  Kişinyovda  Keçiribn  (7  oKtyabr
2002-ci ildə) növbati  zirva  görüşündə Azərbaycan  dipiomatiya- 
sınm  ortaya  qoyduğu  qatiyyətli  mövqedən  sonra,  M insk  qrupu 
öz  təaliyyətində  müəyyən  dayişİKİİKİər  etməyə  məcbur  oldu. 
Burada Azərbaycan və  Ermənistan  prezidentlərinin  iki  saat  da­
vam  edən  təkbətak  söhbəti  Praqa  danışıqlarmm 
sü rə tlə n d iril- 
məsınə təxan vermiş oldu.
Bu görüşdan təxminən bir ay sonra  Heydət; Əliyev  Minsk 
qrupunun  yeni  təyin  olunmuş  fransalı  həmsədri  Anri  Jakianı
286
A m rh a yca n   RespııM iKasımn x a ric i siy u s jlim b
lıvm
qəbul  edarkan  işbtdiyi  “ ...man  güman  ediram  ki,  Minsk  qrupu 
bundan  sonra  ıızun  nıöddot  davam  etmayacakdir.  Biz  bu  masa- 
'ani  hall  edocayik  va  Minsk  qrupu  da  öz  baliyyatini  son  çat- 
dıracaqdır”  sözlari  ib   artıq  Dağlıq  Qarabağ  probleminin  hallt 
zamanmm yetişdiyinə  işarə vururdu (10, 8  noyabr 2002-ci  il).
Buna  baxmayaraq,  ycna  da  gözbnilənin  aKsina  olaraq. 
noyabrm  sonlarında 
Keçirilən 
NATO  Avroatlantika  Taraidaşlıq 
Şurasının  üzvii  olan  ölkabrin  dövbt  va  hökumat  başçılarnıın 
PraqadaKi  zirva  toplantısı,  2003-cii  il  yanvarın  28-29-da  MDB 
üzvü  olan  ölkabrin  dövlat  başçılarmın  Kiyevda  baş  tutmuş 
sammitinin gedişinda Rusiya,  Azarbaycan,  Gürcüstan  va  l.rma- 
nistan  prezidentbrinin  Qafqazda sabitlik  va tahlükəsizlik  masa- 
blərinə 
dair 
apardıqları  damşıqlar,sammit  çarçivasində  Minsk 
qrupu  həmsədrlərinm  Heydar  Əliyev  və  R.Koçaryanla  problc- 
min  hallina  dair  apardıqları  müzaKİralar  heç  da  asaslı  bir 
ıcev- 
fıyyati  ib   fərqbnmadi.  Bütün  bunlarm  yalnız  faaliyyat  görün- 
tiisü  yaratmaq  cahdi  olduğu  iiza çıxdı  (409).  Mahz  bu sababdan 
da 
Heydar  Oliyev  sonralar 
iştiraK 
etdiyi  bütün  rasmi  va  qeyri- 
rasmi  tadbirbrda  bcynəlxalq taşkilatların.  xüsusib da  Л ГО I -in 
baliyyatini  yararsız adlandırmışdır (126).
2003-cü  ilin  sentyabrmda  Fransa  scnatmın  Qaiqaz  ü/ra 
dostluq  qrupunun  sadri  A.Düpon  Azarbaycana  dörd  günlüK  sn- 
fəra  galdi.  Milli  MaelisdaKİ  görüşda  parlameııt  sadri  Minsk 
qrupunu  Dağlıq  Qarabağ  münaqişasiııin  nizama  salınma.sında 
son  zamanlar  passiv  baliyyat  göstardiyina  göra  tanqid  etdi. 
Tanqida  cavab  olaraq  Düpon  bildirdi  Kİ,  arlıq  lıamsadrlar 
problemin  hallina  dair  ycııi  taklilbr  hazırlamışiar,  lakin  bıı 
taklifbr  Azarbaycaııda  KeçirilacoK  prezident  soykibrincbıı 
sonra açıqlanacaq.  Buradan bcla  natica  çıxırdı  Kİ,  Min.sk  qrııpu- 
nun  hamsadrlari  prezident  seçkilarinin  naticabıinin  Dağhq 
Qarabağ  probleminin  ATO!  çarçivasinda  hallma  birba^a  lasir 
göstara  bibeaytni  düşünürmüşbr  (52).  Vani.  bununla  da  onlar 
ham  seçKİdan  sonra  Azarbaycanda  varanacaq  yeni  iettmai-
287

H.İ.Mdmmadova
siyasi  vəziyyətdən  istifadə  edərəK  gərginliıcdən 
yaxa  quıiara və 
həm  də  münaqişənin  həllini  qeyri-m üəyyən 
vaxtadək 
uzatmaq 
şansı qazana bibrdibr.
Azarbaycan  Respublikasınm  baş 
nazıri  liham  ƏHyev 
«Azorbaycan 
Dağlıq  Qarabağ 
münaqişəsinin 
«mövcud  realhq» 
əsasında 
həll 
vaıiantı 
i b  heç  zanıaıı 
razdaşmayacaq  və torpağmm 
bir  qanşım  beb  heç  Kİmə  verməyəcoivdir» 
boyanatı  mimaqişənin 
həllinə obyeıctiv yanaşmağm vaciblivini 
ortaya qovdu  (20).
2003-cü  il  sentyabrın  8-də  iso  Istanbulda  işgüzar  səfordə 
olan  Ilham  Əliyev  türkiyəli  Ьэгпкап  R.'I'.Orciuğtın  taraftndən 
təşkil  olunmuş  rəsmi  qobııi  zamanı  Ermonistan-Azorbyacan 
münaqişəsino toxunmuş, bu problemin  sülh  voiu  ib   aradan qal- 
dırılması  imkanlarmm  hələ  tükənmədiyino  inandığuu  demişdi: 
“Мэп əminəm ki,  bu məsələ  ib   məşğul  olan  d ö v b tb r,  ATƏT- 
in Minsk qrupuırun  həm sədrbri -   Rusiya,  ABŞ,  Fransa bundan 
sonra  öz  fəaliyyətbrini  daha  da  güciəndirəcək  və  bizə  ədalətii 
təkliflər təqdim edəcəkbr” (11).
Ilham  Əliyevin  2003-cü  il  prezident  seçkibrindən  sonra 
dövbt  başçısı  qismində 
iştiraK 
etdiyi  bütiin  rəsmi  todbirlərdə 
Dağlıq  Qarabağ  probleminin  aradan  qaldmlması 
ü ç ü ı ı  
alter- 
nativ  həll  variantlarmm  h əb   də  tüKənməməsi  barədə  bir  neço 
dəfə səsləndirdiyi xəbərdarlıq  xarakterli  bəyanatları  Minsk qru- 
punu  öz  fəaliyyot  istiqam ətbrm i  cbqiqbşdirməyə,  iş  tempini 
artırmağa  və  üzərinə  götürdüyii  öhdəliyi  geciKmədən  yerinə 
yetirməyə məcbur etdi  (11;  241).
Dekabnn  2-də  ATƏT-in  üzvü  olan  ö lkəbrin  Xarici  Işlər 
Nazirləri  Şurasmın  Niderlandm  Maastrixt  şəhərindo  təşıcil 
olunmuş  növbəti  sammitində  Minsk  qrupu  həm sədrbri  Ermə- 
nistan-Azərbayean,  Dağlıq  Qarabağ  mtoıaqişəsi  ib   bağiı  yeni 
təklifbr  irəli  süi'dübr.  Ancaq,  m üzakirəbr  zamam  Ermənistan 
nümayəndəsi  bu  tƏKİifbrİn  bir  çoxu  ib   razılaşmadı  və  уепэ  do 
heç bir müsbət nəticə əldə olunmadı.
288
Bundan  bir  neçə  gün  sonra,  yəni  dckabrın  5-do.  Bnkıvu 
gəlmiş  Minsk  qrupu  homsodrlori  “Hyatt-Park"  otelindo  keçir- 
dkləri  mətbuat  konfransında  Ermonistan-Azorbt:>ean.  Dajfıq 
Qarabağ  münaqişəsinin  nizamlanmasma  dair  hor  hansı  yeni 
təklifm  olmadığı  vo  torolbrin  öz  aralarında  ovvolcodon  ra/alaş- 
dırmadıqları məsəblərin müzakirə olunmasmm heç  bir ohomiy- 
yot daşımadığını  bildirdibr.
MinsK 
qrupu  həmsədriərinin  bu  sofəri  zamanı 
İkİ 
vacib 
ınoqarn  diqqəti  cəlb etdi.  Birinci,  Prezident  Ilham  Əlivcvin 
ton- 
qidbrino  Minsk qrupu həmsədrlarinin 
farqli 
reaksıya vermolori 
idi.  B eb  kİ,  münaqişənin  müharibə  yolu  ib   hoUino  üstünlüK 
veriləcoyi  təqdirdə  Azorbaycanın  özünün  bir  sıra 
çotinlixlorlo 
qarşdaşa  bibcəyini  deyən  Rusiya  Federasiyası  XlN-nin  birinci 
m üavini 
V.Trubnikov  problemin  danışıqlar  yolu  ilo  aradan 
qaldırılmastnda  vasitoçilİK  vəzifəsini  öz  üzəriııo  götiirmüş 
Minsk  qrupunun  2001-ci  ildən  bəri  somorosiz  baliyyotiııi  fıan- 
sısa  obyektiv  səbəblərb  bağlamaqla  ona  haqq 
qazandırm ağa 
çalışdı.  iKİnci,  onun 
oKsino 
olaraq,  ABŞ-ın  Minsk  qrupundakı 
lıomsodri  R.Perina  mocbari  köçkiinbrlə  görüşdiiyünü, 
onlarm  
həyat  torzi  ib   yaxından  tanış  olduğunu  vo  bundan  çox  böyiİK 
toossiif hissi 
Kcçirdiyini 
deyoroK 
Azorbaycan  prezidcntınin 
on- 
ların  iinvanma  söylodiyi  tonqidbrb  razılaşdığını  bildirdi: 
'Wlon 
deınok  istoyirom  ki,  bizim  tomsil  ctdiyimz  ölkolor  vo  beynol- 
xalq  ictimaiyyot bu  münaqişonin  davam  ctmosi  ilo 
olaqodar 
hcç 
bir iş  göro  bilmodiyimizo göro xocalot 
hissbri 
keçirir '.
2004-cü  ildo  A'l'öT-o  yeni  sədr  toyin  plunnnış  Stivcıı 
Mon  öz  vozifəsinin  icrasına  başladığı  İ1
k
  giinbrdon  Pracjacla 
ıceçiribn  danışıqlarda  yaxmdan  iştiraı<  ctdi.  Sonra  o.  Hrmonts- 
taııa  solbr  edoroK  R.Koçaryanla,  daiıa  soııra  Azorbaycana  go- 
broK  llham  Əliyevb  görüşdü.  Soforinin  yeıaınunda  iso  Azor­
baycan  RcspublİKasınm  miidalio  naziri  S.übiycvlo  görü.şorok 
Dağlıq  Qarabağ  problemi  ilo  bağh  lİKİr miibadilosi  apardı.
A zərh aycan   RespublİKastnnı x a ric i siya sM in d ı
----------   --------
B tim n istan -A zprbu ycaıı  Duğlıq  Qarabuğnüinsi
289

H .İ.M m ım ddova
Daıuşıqlar  prosesinin  gücbndirilm əsi  baxımmdan  Azər- 
baycan  rəhbərliyi  də  öz  fəaliyyətini  artırmaga  başladı.  Azər- 
baycan  xarici  iş b   aaziri  E.Məmmodyarovla  onun  ermənistanlı 
Ьэшкап  V.OsKanyan  münaqişənin  həllinə  dair  müzaıärələr 
aparmaq  üçün  2004-cü  il  aprelin  16-da  Praqada  görüşdübr. 
MüzaKİrəiərin  sonunda  n azirb r  tərəfmdon  vcribn  birgə  bəya- 
natda  deyilirdi:  «MinsK  qrupu  hoınsədrbri  tərəfmdən  təşKİl 
olunmuş  bu görüş tərəflərə  irəliyə  gedon  тш пкйп yollar barədə 
fiKİr 
mübadiləsi  aparmağa  imKan  yeratmişdır.  Ermənistan- 
Azərbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişosinin  həliindo  qarşılıqlı 
şəKİldə  maraqlı  olduqlarını  yenidon  boyan  elmiş  və  bu  faydalı 
dialoqun  davam  etdirılməsi  üzrə  razılıqlarıııı  biidirmişbr»  (10, 
20  aprel  2004-cü  il).  N azirbrin  boyanatmda  sosbnən  bu  fı- 
K İ r b r d ə n  
b e b   anlaşılırdı 
kİ, 
onlar  miinaqişənin  hollinə  nail 
olunması  üçün  artıq  real 
im K a n la rm  
varandıği  qonaətindədirbr 
və  qarşıda  duran  əsas  mosolo  bəzi  detailar  й д а   razılığm  əldə 
olunnıasdır (510).
Polşanın  paytaxtı  Varşavada 
K e ç i r i b n  
Dünya  (Davos)  Iq­
tisadi  Sammitində  iştiraK  edon  Azorbavean  \.ı  Ermənistan  pre- 
zidentbri  yaranm ış  imKandan  istifadə  edəroK  aprelin  28-də, əv- 
vəlcə  MinsK  qrupu  həm sədrbrinin  iştiraıo  ib .  sonra  isə  təxbə- 
tƏK  görüşorəK  Praqa  damşıqları  ətratinda  bir  daha  öz  fiKİrlərini 
bölüşdübr.  Azərbaycan  RespubÜKasmm  Prezidenti müzaKİrələ- 
rin nəticobri  barodo  KlV-o  verdiyi  açıqlamada  son  danışıqlann 
qarşılıqh 
anlaşma  şəraitində  KeçiriSdiyini  söybyərəK  məsəbrun 
həllini hər İkİ  tərəfin arzuladığmı  diqqətə  çatdırdı,  Koçaryan isə 
bu  danışıqlardan.  üm um iyyətb,  müsbət  bir  nəucə  gözləmədi- 
yini  laKİn  «m üzaK İrəbrin  xaraKterinin  və  ab-bavasmm əlverişlı 
olm asım ı  bildirdi  (10.  29  aprel  2004-cü  il).
Azərbaycan  və  Ermonistan  xarici  işlər  nazirbrinin MinsK 
qrupu  həmsədrlərinin  vasitəçiliyi  ilə  iyunun  21-də  Praqada 
Keçirilən  növbəti  görüşiindən  sonra  bir  dalıa  aydm  oldu 
ki
, 
Dağlıq  Qarabağ  problem inin  nizamlanması  i b   bağlı  Emıənıs-
290
•
/><:»ı ,ııı  Ki'\!),ıi 
----- 
I'.rııı.ıııistun-Az.ırbuycdn  Dıt^lıt/  (Jıırtıhn^ ıniuımjiş.ısi
tana  beytıolxalq  toşKİIatlar  torolındon  gliclii  .D/vıqlpj  ipstorti- 
moyoeoyi  toqdirdo  onıı  tııtduğu  qeyri-KonstruKtiv  m övqöbn  л| 
yoKİImoyo  moebur etımıc  müniK j;!  olmayacaq  (138).
Sentyabrın  16-da  Ml)B  ü/.vü olan  öİKəlorin  dsftİİl  başyı- 
lannııı  iştiraKi  ib   Keçiribıı  Astana  toplaııtısında  iştiгак  edoıı  ül- 
kə
  başçdarı  Dağlıq  Qarabağ  münaqip'siııin  ni/ama  salınmasma 
dair  bir  sıra  müzaKİrAbr  apardılar.  üvvolco  Azərbaycaıı  \л  Er­
monistan  prezident!ori  arasında  tokbotoK  görü.s  oldıı.  Sonra  pre- 
zidcııtbr  ıniizaKİroləri  Rusiya  prezidenti  V.Putinin.  bunun  ar- 
dınca  iso  Minsıc  qrupu  homsodrbrinin  iştiraki  ib   davam  ctdir- 
dibr.  MiizaKİfəbr  zanıanı  lıoblİK  heç  bir  uğurlu  notico  oldo 
olıınmamasına vo danışıqların osas  inch zu.su  barodo  ictimaix vo- 
to heç  bir açıqlama verilmomosino  baxmayaraq  bu  danı^ıqlatda 
osason  Praqa  görüşbrmdə  razılaşdırılan  mosobbrm  mü/aKiro 
obyeKtiııo  çevrilmosi  Azorbaycan  farafinin  isto\ inr>  uun  ııvğun 
idt.  Bundan  bir  neçə  giin  soııra  A lüT -in  Ibaliwntdə  nlan 
sodrinin  Azorbaycan  vn  Hrmənistan  üzro  xüsusi  nümayoıubsi 
l;ilfpp  Dimitrov  lıor  iki  öIkovo  solbr  edorniv  homin  m osobbr 
otralmda torollorlo gcrıiş  miı/aKİrobr apardı.
(Üiman  olunur 
kİ, 
mohz.  bu  l'aki  bir neyo  aydır  danışıqlar- 
dan  boyuıı  qaçjran  lirmonistan  rohborliyinı  mocbur  elmı.şdı 
k
İ. 
Praqa  görü.şiimb  müzaKİroyo  çıxardmtş  mosolobro  Hr  dai;a 
baxnıaq  iiçiiıı  ııoyabrm  19-da  Berlindo  (376),  ıfı-ıcabrm  9-da  iso 
Minsıc  qrupu  həmsodrlorinin  iştiraid  ib   Briis.sckb  ксупil.ın 
görii^lordo  iştirax ctsin.
llİıam  Oliyev  2005-ci  il  yanvamı  ЗчЬ  НМ  I  1 Ş-nin  ıcla- 
sında  Dağlıq  Qaıabağ  miinaqişosinin  lıolli  baxımından  gtVrıilon 
işlorin  dalıa  uyğun  istiqamolo  yöııoldilmosiııo  nail  olundiii'iinu 
vo  miinaqişnnin  l’raqa  daııışıc|lan  voı\'i\osiınl.'i  Iblli  iiyiin  |<\еги 
morhololorin,7  başlandığmı  iclas  iştiraKyıiamıın  diqqatiuo  yat 
dırmı.şdı  (123,  4  vanvar 2005-ci  ıl).
Veııi  ilin 
i
I
k
  giinlorindo mtin*ti|işo hälgosindoM  vo/iwntlo 
yaxmdan  taııış  olmaq  iiyün.  Minsx  qrupuınm  lıomsodrlon  ıb
2(>1

H.İ.Mzmmədova
yanaşı,  Almaniya,  Italiya,  Isveçrə  və  Finlandiyadan  olan  exs- 
pert,  siyasətçi  və diplomatlar da bura  səfər  etdilər.  Sələrin  baş- 
lıca  maqsadi  Ermanistan  rəhbarliyinin  işğ'ü  edilmiş  Azarbay­
can  ərazibrinə  ermani  osilli  ohalini  xöçürm oxb 
dem oqrafiK 
tarazhğı  öz xeyirlərinə  dəyişdirməK  və  bununla  da  burada təx- 
millətli  bir  ərazi  yaratmaq  niyyəti  ilə  bağlı  faxtları  araşdırmaq 
idi.  Bütün  bunlar  isa  münaqişanin  nizamlanması  istiqamatində 
bir  sıra  Avropa  d öv btb rin in   də  öz  dastaxbrini  təxlif  etməsi 
qənaatini  yaradırdı.
2005-ci  il yanvarm  11- də  Strasburqda AŞ  PA-ıun  Siyasi 
Komitəsinda  qurumun  Dağlıq  Qarabağ  üzro  moruzəçisi  D.At- 
xinsonun  hesabatı  dinlənildi.  Hesabatda  Ermonistan-Azarbay­
can,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişasinin  real  nəticobrinin  xonxret 
faxtlarla  va  tam  obyextivliyi  i b   öz  axsini  tapması,  bununla da 
bir  daha  Ermanistanm  işğalçı  d öv bt  ximi  tarnmnası  onu 
demaya  asas  verirdi  xi,  nahayat,  beynalxalq  taşxilaüar  va bazi 
dövbtlər da  olxalar arasmda iqtisadi  alaqabrin  va  haşqa istiqa- 
matbrda  münasibatbrin  inxişafı  yolunda  mancoya  çcvrilmiş 
Dağlıq  Qarabağ  probleminin  birdafəlix  adabtli  şaKÜdə  aradan 
qaldınlmasında ATƏT-ə va onun Minsx qrupuna vardim etmax 
niyyatindadirbr  (398;  418).  Bu  baximdan  siyasi  exspertlar 
2005-ci  ilda  bu  va bir çox  digar problem brin oz adabtli  hallini 
tapacağını düşünürdübr.
Minsx  qrupu  həmsədrlərinin  vasitəçiliyi  i b   Azarbaycan 
va  Ermanistan  Respublixalarmm  xarici  işlar  nazirbrinin  va 
prezidentlərin  münaqişə  üzra  xüsusi  nüm ayəndəbrinin  ardicd 
surətda apardıqları damşıqlar, e b c a  da dövlət başçıları  səviyyə- 
sində  xeçıribn  Varşava  görüşiində  problemin  «m ərhəbli  hall» 
formatında  müzaxira  edilmasi,  nahayat,  Praqa  danışıqlarından 
uğurlu naticələr alda edibcayinə  inam  yaradırdı.  ABŞ-m dövlət 
xatibi  Kolin  Pauell  E.M ammədyarova  göndərdiyi  məKtubda öz 
dövbtinin  bu  m əsəbya  münasibətini  bela  açıqlayırdj:  «Birlaş- 
miş  Ştatlar  münaqişanin  sülh  yolu  i b   hallitıa  sadiqdir  və  bu
292
AzıH'huycan  ü ’jjiKWıcüiıııı» xarici 
__ ._____ _____ I'.rı>ıjnistatt-A(,,>rhayc(iıı  Dctjjlıq Оига/шЦ >nüıııiiji\l>\i
maqsadb  A 1 0 ! -in  Minsx  qrupu  çarçivasinda  va  dalıa  gcniş 
diplomatİK  saviyyada  bal  işimizi  davam  ctdiracaviı<»  (ЗУ8). 
Amerixalt  siyasətçi  l’raqa  prosesinda  alda  ctE ;лп  irnlibvişbrin 
«ümidverici  va  səmaroli»  olduğunu 
sö y b yird i 
(10,  18 
yanvar
2005-ci  il).  Xatırladaq  kİ.  Rusiya  Fedcrasiyası  X1N  Matbuat  va 
fnl'onnasiya  Departamcntinin  bu  proscslo  bap.li  verdiyi 
məlumatda  diqqəti  avvaİKİbrdan  brqli  olaraq  dalıa  копкге! 
maqamlara yönaldirdi:  «Azarbaycan  va  Frmanistan  tamsilçibri 
beynalxalq 
egidıı
  altmda  Keçan  masbhatbşmalar  zamanı  Qara- 
bağ miinaşiqasi  ila bağlı yaranmış  vaziyyatin  biitün  aspextlarini 
nəzərdən  Keçiriv.  Onlarm  sırasmda  qoşunların  çıxarılması. 
arazibrin  silahsı/.laşdınlması.  beynalxalq  taminat.  Dağlıq 
Qarabağın  statusu  va  digar  masablar  var...  ! b r  İkİ  taral'...  C'a- 
nubi  Qal'qaz  regionunda  garginlivin  azaldılınası  istiqamaündn 
saybr gösbrmaxda maraqlı  olduğıınu  niimayiş ctdirir» ( 125.  16 
yanvar 2005-ci  il; 410).
Mahz  Ilham  Olivevin  yüriitdüyü  düzgün  diplomatix 
siyasatin  ııaticasi  idi  id,  Ermanistan  miinaqişanm  Praqa  prosesi. 
yani  «marhabli  hall»  modeli  ila  razdaşmaq  macburiyyatinda 
qalmışdı.  llham  Əliyevin  xasKİn  şaxilda  il'ada  etdiyi  «Azarbay­
can  torpaqlan  damşıqlann  möv/.usu  ola  bilvıw»  İİ
kv
İ  har  bir 
Azarbaycan  valandaşında  Oağlıq Qarabağ pmbleminiıı о/. müs- 
bat  hallini  tapacağı  barada  inann  güclaııdirdi.
lllıanı  Oliyev  .siyasa!İJiiıı  nalica.si  idi  hi,  Mİ
ii
.
nk
  qmpuııım 
son dövrlardaıci  ilin  noyabrmda MosKva bayaıınamasi  ilaycni  viisat  aldı.
2008-ci  il  novabrm  2-da  Mosxva  bavanııamasinin  ba/a 
prinsipbrini  öziinda  elıtiva  edan  sanad  qabnl  edildi.  Hıı  satıad 
Madridda  müayyanla^diribmş  prinsiplar  asasmda  Moskvada 
tasdiq  oluııdu.  Burada  arazi  biitövliiyü  va  işğal  Гаки  ö /  atvsiııi 
(apırdı.  MosKva  bayannamasi  sıilh  sa/işi  iiçiin  müshat  bir 
addım  olaraq  böyiiK  alıamiyyata  malİKdir.  Aneaq  ıtazara  almaq

H.İ.Məmmədova
lazımdır  Kİ,  bu  sonədin  əhəmiyyəti  prinsipbrin  bəyata  Keçlril- 
mə prosesində özünü göstərəcəıcdir.
BeləlİKİə,  mövcud  reallıqlar  göstərir  Kİ,  Azərbaycan  hö- 
Kumətinin 
böyüK  qətiyyətlə  həyata  ıceçirdiyi  xarici  siyasət  киг- 
su  xalqımızın  milli  maraqlanna  tam  cavab  vcrir,  Respubli- 
Kamızm 
beynəlxalq  abm də  daha  da  tanınmasma,  süSh,  этэк - 
daşlıq və tərəqqi тэгкэ/лпэ çevrilməsino xıdm.ət  edir.  Azərbay- 
canm malİK olduğu iqtisadi potensial,  ö k ə  rəhbərliyi  tərəfmdən 
lıəyata  Keçirilən  KompleKS  islahatlar  Kursunuıı  rcspublİKamızm 
milli  maraq  və  m ənafebrini  daha  etibarh  səviyyodə  təmin 
etməsi,  bir  sözlə,  Azərbaycamn  sürətli  inKİşaf yolunda  olması 
Ermənistan-Azərbaycan,  Dağlıq  Qarabağ miinaqişəsinin  həllin- 
də uğurlu nəticə эЫэ etməyə böyüK inam yaradır (437; 472).
Ermonistan 
faK tixi 
olaraq  başqa  d ö v b tin   ərazism i  «hərbi 
işğal  obyeKtinə  çevirməməıc»  haqqında  ATƏT-in  prinsipbrini 
Kobud şəıdldə pozmuş,  ATƏT-in  bəyan  etdiyi  «A vropa  dövlət- 
brinin  sərhədbri  pozulmaz  sərhədbrdir»,  s ə rh ə d b r  yainız 
«dinc  yolla  və  razılığa 
gəlməK 
əsasmda  doyişdirib  b ib r» ,  «bu 
sərhədbrə  heç  bir  şəKİldə  qəsd»  ediiməmolıdir  prm sipbrinə 
zidd  çıxmışdır.  ATƏT-in  bir  üzvü  -   Ermənistan  R espııblkası 
ATƏT-in digər bir üzvünün -  Azərbaycan RespublİKasmm sər- 
hədlərini  pozmuş,  ərazisini  hərbi  yolla  zəbt  etmiş,  bununla  da 
ATƏT-in  tələbbrini 
aşKar 
şəıdldə  pozmuşdur,  Errnənistan 
АТЭТ-ад  boyan  etdiyi  xalqlar  öz  «statusunu 
K ən ard a n  
müda- 
x ib   olmadan»  müəyyənləşdirməlidir  prinsipinə  məhəl  qoy- 
madan  xarici  miirtəce  qüvvələrin  Köməıdiyi  i b   Azərbaycan 
RespublİKasmm  orazibrini  işğal  etmiş  və  işğal  altında  saxlayır. 
Bu  və  digər  səbəbbrdən  ATƏT-in  uzun  m üddətdir  Kİ,  gös- 
tərdiyi  cəhdlər hob də  lazimi  notico  vermomiş.  Dağlıq  Qarabağ 
problemi birdəfəlİK həllini tapmamışdır.
294
AZ'irbaycıuı  й & р и Ш т м и т  xarici
L rm jn ıstu n -A zjrh aycu n   Duğhıı  Qarabtığ  m im ıit/işjsi
4.3.  Avropa  Şurası, Avropa  Birlivi  v.ı 
İ.slam  K onfransı  T.ışkilatı
Uzun  ilbrdən  sonra  öz  dövbt  mÜSioqilliyini  barpa  ctmiş 
vo  eyni  zamanda  Ermonislan  loroiindon  odabtsiz  miiharibnvn 
calb  cdilmiş  A/nrbaycan  RcspublİKast  19c)2-ci  ilin  yanvannda 
ona  «xüsusi  dovot  olunmuş  qonaq»  slatusu  \ crilnıosi  iiyiin 
A vropa  Şurasına 
(AŞ)  rosmi  müracbl  etdi.  VUiraeiotin  edil- 
məsində  əsas  məqsod  AŞ  Kİmi  mötəbar  bir  taşKİIaijn  bərabar- 
hiiquqlu  üzvii  olmaqla  yanaşı,  Avropa  pİKobri  ib   siyas'i'. 
iqtisadi,  madoni  vo  lıumankar  sahobrdo  omaKdaşIığın  dalıa  da 
gcnişlondirilmşsi  idi.  Gözbnildiyi  Kİmi.  AŞ  ib  alaqabrin  vara- 
dılmasına  nail  olunduqdaıı  dorhal  sonra  bu  taşkiiat  Azarbav- 
canda  baş  vcron  hadisobrə.  о  ciimbdan  Dağlıq  Qarabağ  müna- 
qişositıo münasibntini  bildirdi.
1992-ci  il  fcvralın  5-do  AŞ  Pariament  Assamblevasmm 
(PA)  Uzvii  Olmayan  Avropa  Ö ta b r i  ilo  ülaqnbr  Konutnsi 
Dağhq  Qarabağ  münaqişəsinə  dair  İI
k
  bayanalmı  üçıqladt. 
Boyanatda  dcyilirdi:  «Komıl.ı  Dağlıq  Oarabağda  \oziyyotin 
pisbşmosi  ib   nlaqodar  aləşin  dayandınlması  ınoqsrtdib  Erm> 
nistan  vo  Azorbaycan  toralinn  miiracbt  счЬгок  hor  iıd  maraqlı 
lornli  miinaqişonin  siilh yolu  ill holl  edilmosina çağırır^ (476).
Bnyaııatda  hnmçinin  BMT  rŞ-dnıı  lirmanislanın  tab.bi  i!о 
Dağlıq  Qarabağa  ВМГ  qiivvabrinin  ^nliriltıiMİ  xahiş  olu 
nurdu.  Azorbaycanın  monaleyino  zidd  olan  bıı 
icimi 
lİKİrlarin 
boyanalda  ö/.  OKSİni  tapması  AŞ-niıı  dn  mlvqcyiııin  nbycıcliv- 
lİK'dnn  uzaq  olması  barodn  toassürat  yaradırdı.  1  aıcin  inşKİIaHn 
bundan  sonra qabul  otdiyi  sonadlarda  liar 
İkİ 
taralin  nlaraqlannı 
ııoznro  alması,  onun  öz  mövqcyiııi  dalıa  dii/.L’iin  isпс[аnıлtл 
yönollrnayo  ba.şladığmı  göstortli.  ГВu  nianada  lW?,*ci  ü  rtrarhn 
12-da  A^  Nazirlar  Komitosinin  qobul  ctdiyi  bayanaUhı  Ьпагл! 
mövqcdən  çıxış  ctmasi  miihiim  ahamiyyal  Kasb  ctlırdı.  Ba 
vanatda  dcyilirdi:  «Komita  Dağlıq  ПагаЬай  luidisalan  ib

H.İ.Məmmədova
əlaqədar  dərin  təşviş  hissi  Keçirdiyini  bildirir  və  Azərbaycanm 
Dağlıq  Qarabağ  vilayətinin  dinc  əhalisi  barəcb  zoraKihğı 
pısbyir» (61,  34). Bəyanatda həmçinin Dağlıq  Qarab 
miinaqi- 
şəsinin  güc  müstəvisində  həllinin  bcynəlxalq  ictimaiyyət 
tərəfmdən dəstəKİənməməsi vo bütün sərhodbrin toxunulmazlığı 
prinsiplərinə  riayət  edilməsinin vacib  olduğu  g o sb rib ',  eyni  za­
manda,  sərhədlərin  dəyişdirilməsinin  yalnız  dinc  yolia  və  qarşı- 
lıqli razılıq əsasmda həyata Keçirib bibcəyi qeyd olunurdu.
Qarabağda  hərbi  əməliyyatların  getdiıccə  daha  da  geniş- 
bnməsindən  narahatçılıq  hissi  Kcçiron  AŞ  N azirb r  Komibsi
1993-cü  il  aprelin  16-da  bəyanat  qəbul  etdi.  Bəyanaida  deyi- 
lirdi:  «Nazirbr  Komitasi  BMT  TəhltiKəsizlİK  Şurasj  sədrinin 
bütün  döyüş  əməiiyyatlarını  dərhal  dayandırmaq  çağ u ışm a  tə- 
rəfdar çıxır,  bu regionda  sülh və 
təhlüfcəsizlİK 
üçün  tahıüKƏ  ya- 
radan  qüvvələrin  aradan  qaldırılmasını  tə b b   edir».  Ib y an atd a 
qeyri-obyeıctivliyə  də  yol  veriürdi.  B eb  
Kİ, 
burada  Az.şrbayea- 
nın  Kəlbəeər  rayoııunun  işğalından  yox,  yalnız  bölgədə  döyüş 
əməliyyatlarmm  gücbnməsindən  narahatlıq  hissinin  Koçirildiyi 
qeyd  olunurdu.  Bununla  yanaşı,  sonəddə  regionda  sfilh  üçün 
təhlüKə 
yaradan  silahlı  q ü w ə b rin   həmin  ərazidən  çıxarılması 
təbbində  ümumi  sö z b rb   Kİfayətbnilirdi.  Yəni,  bu  qüvvəbrin 
Komcret  olaraq  Kİmə  aid  olması  və  tərxibi  göstərilmir,  о  cüm- 
bd ən   təcavüz  aKtlarımn  məhz  Kİm  tərəfındən  həvata 
K eçiril- 
məsi  dəqiqliyi  ib   öz 
OKsini 
tapmır,  Ermanistanm  adi  isə  bu 
məsələdə ümumiyyətb heç bir formada qcyd olunmurdu  (61).
Büffin  bunlar  azmış