AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adııra tariX İnstitutu

ö/ünün  geniş  sleralı  xarakterino  gürn  Inrqlnnii'tli.  Tndbifo 
Minsk  qrupıı  homsndrlori  ib   yanaşı  <
r'()XS:l.v' 1  dijtiomallarm. 
K1V  tnmsilyilorinin  da qaldması  bu  Ljörii^tiл  лк!л  есЬ1лелк  плп-
27 1

H.İ.Məmmədova
cələrə dünya ictimaiyyəti taröfindən no dəracədə  ahamiyyat  ve- 
rildiyini göstnrirdi.
Eyni zamanda,  görüş  ərəfasində  Heydər Əliyevin  Rusiya­
nm  dövlət  başçısı  Vladimir  Putinlə  problemin  həlli  ib   bağlı 
apardığı telefon  damşığı,  Ermənistanm  xarici  işb r  naziri  V.Os- 
kanyanın  isə  Vaşinqtona  safer 
cdornı<
  orada 
A B Ş - m   d ö v b t
  ka­
tibi K.Pauellə görüşməsi do Minsk qrupu hamsədrbrinin  müna- 
qişənin aradan qaldmlması  yönümünda birga  səv gösiarmaic is- 
təyində  olduqlaıını  açıb  göstarirdi.  Bunu  danışıqlar  üçün  seçil- 
miş  yerbrin  ardıcıllığı  da  -  Moskva-Paris-lvi-Vest-  bir  daha 
təsdiq edir.
MinsK  qrupunun  həmsədrbri  tərafmdən  problemin 
həllina  dair buna qədor  irəli  sürülmüş  üç  taklitm  -   pakel.  mər- 
hələli və  «Ümumi dövbt» təklifbrinin -  hər iki təratm rnənafe- 
yinə uyğun olan müddəalarının  birbşdirilməsi, habeb  Paris  gö- 
rüşündə  əidə  oiunmuş  bir  sıra  müsbət  ııəticəb r   Ki-Vest  gorii- 
şünün  təməl  prinsipbrini  təşkil  edirdi.  Bu  görüş  beynəlxalq  si­
yasi arenada böyük əks-sədaya səbəb olmuşdu.
Münaqişə  tərəflərinin  sülhə  daha  da  yaxmlaşchqian  ba- 
rədə Minsk qrupu həmsədrbrinin nikbinlİKİə v e rd k b n   bayana- 
tın Heydər Əliyev tərəfmdən  razıbqla qarşılanması  da onu  gös- 
tərirdi 
k
İ,  Ki-Vest danışıqlarmdan müsbət nəticə  gözləməK heç 
də əsassız deyil (125, 3  aprel 2001-ci  il).
Dağlıq  Qarabağ  probleminin  həlli  ilə  bağlı  Azarbaycan 
və  Ermənistan  prezidentbrinin  növbəti  görüşüna  öz  sə- 
hifələrində  geniş  yer  ayırmış  ABŞ-ın  ən  nüfuzlu  mətbu  orqan- 
larmdan  biri  olan  «Vaşinqton  Post»  qəzeti  4  aprei  tm x li  sa- 
ymda  diqqəti  K.Pauellin  Ki-Vestə  golmozdən  əvvəi  söyiədiyi 
bir  fikrinə  yönəldirdi:  «Avropa  və  Asiyanm  qovuşuğunda  ver- 
bşan regionda sülhün və sabitlivin  olmasmda bütiin  beynəlxalq 
ictimaiyyət maraqhdır,  çünki bu regionda  siilh,  diinyada sülhün 
açarıdır» (453,  06.  04.  2001).
274
i!v<  на  Re\j)iil>lit
l.rtihitıist
Beynalxalq  K1V  iyarisinda  an  giiclü  xəbar  agentliyj  Kİmi 
ten man  «Assoşicyted  Press»  isə  4  aprel  tarixli  buraxdı.şmda 
Minsk 
q r u p u n t . i  
arnerikalı  haınsadri  K.Kavanoya  istinadnıı 
yaydığı  açıqlamuda  bu  məsələya  dair  öz  fİKİrbrini  h eb   ifada 
etmişdi:  «Müzakira  masasında  hor  hansı  sənadi  razdaşdmrıaq 
nnimkün  olarsa,  prezidentlarin  qarşısıııda  duran  osas  çntınlik 
həmm  sonədin  sülh  iiçiin  nhomiyyətini  xalqlarma  açtqlamaq 
olacaq».
Rusiyanm  an  mötobar  siyasi  matbu  orqanı  okın  «Nexavi- 
simava qazeta»nm  siyasi  iemälfisı  V.Şuvalov  4  aprel  2001 -ci  il 
larixli  «Zaman  lleydar Oliyeva  ıştayir»  sarlövhali  ya/ısmda  bu 
danışıqlarda  R.Koçaryamn  mövqeyiııin  daha  zaif  olduğımu 
vurğulayırdı:  «Bu  gün  Ktıçaryana  Ermanistanın  üz  maraqlan 
baxımından  da  xeyli  .şiibhali  görüııan  Rıısiya  mrmalebrini 
tanıin  ctmokdansa,  etibarlı  siilh  yaratmaq,  iqtisadiyyaü  inkişaf 
e t d i m u k
  ü m i d i b  
Bakı  ila  do,  Ankara  ib  
d n  
normal 
т С ш -  
sibalbri  barpa  ctmək  daha  vaeibdir.  Buna  iso,  birincisi,  (,)aıa- 
bağ  miinaqişasinin  tənz.imbnmasi  gedişinda müayynn  gii/r^lbr 
etınadan.  ikincisi  isa,  Moskva  ib  bir çox  amnkdaşlıqlardan  t.xl- 
ricon  vaz  keçmadon  nail olmaq  nıümkıin  deyil».
(iö /b n ib n b rin   OKSİıın olaraq  K.Kavanonun  «Thc  Rııssie 
journal »a  verdiyi  müsahibnsmdn  demiş  oldugu  «Hız  iimiıj 
edirik  ki.  Horidada  danışıqlar  prosesindn  iraliyo  doğru  nuilnim 
əddrın  ata  bil.ıcoyik.  Ogor  buna  nail  olsaq.  möcii/n  baş  vero- 
eak>>  sö/Jarİ.  dcmaıc olar  kİ.  btitün  ömidlbrln  iislündnn  xolt  çaıc- 
tli  (125,  7  aprel  2001-ci  il).  ('iinki  münaqişanın  halljııiH  nsaslı 
gii/.a^llor besabıııa  miimkün  ota  bibcoyiııi  dii.şiinan  Ьлг  iкi  ölıo 
rohbari  eyni  zamanda  onıı  da  d.ıık  edirdi  ki,  xalqm  inuhsimn 
/iddina 
0.1
 an  hor  hansı  bir  qorarın  lı.ıyata  Kevirilməsi  chtimalı 
çox  a/.dır.
DanışKjlar  haşa  \;atdıqdan  sonra  AB$  pre/ıdcu(ı  ( ’uıc 
Buşun  har  İ
k
İ  dövbl  baijyısmı  qobul  edar-ж  oıılarla  Daglk. 
Qarabag  mnsola.si  olral'mda  IİKİr  inülxUİİlasi  aparması.  habcl.-ı
?'7->

H.İ.Məmmədova
bu  tədbirdə  ABŞ-m  birinci  vitse-prezidenti  Dik  Çcynimn. 
dövlət  katibi  Kolin  Pauellin  və  prezidentin  təhlükasizlik  üzrə 
köməkçisi  Kondaliza  Raysın  da  iştirak  etməsi  nıosoi;  .  cyni 
zamanda,  Ki-Vest  sammitində  Rusiya,  Fransa  və  ABŞ-ı  tamsil 
edon  nümayandabrin  bir  neçə  giin  ərzində  bütiin  mütnkün 
problemin  həllinə  imKan  veracaK  üsulların  müayyon  edilməsi 
üçün  gargin  müzaıcirəbr  aparması  danışıqlarm  Cenevrədo  nə- 
zərdə tutulmuş  növbati  mərhəbsina  taıcan vermiş  oktu.  АТЭТ- 
in  sammitdə  iştirak  edən  baş  katibi  Yan  Kubiş  bu  danışıqlann 
Ermanistan-Azarbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsirıin  niza­
ma  salınmasına  həlledici  təsir  göstərəcayina  omin  oldıığunu 
bildirmişdi (10,  15  aprel 2001-ci  il).
Aprelin  6-da  ham sadrbr  K.Kavano  (ABŞ),  J.J.Qayvard 
(Fransa)  vo  V.Trubnikovun  (Rusiya)  iştirası  ib   К i-Vest  danı- 
şıqlarmın naticələrinə dair jurnalistiəra brifinq verildi.
Bu  danışıqlarda  gözbnildiyindən  daha  çox  brəqqi  əldə 
olunduğunu  deyən  K.Kavano  eyni  zamanda Azərbaycaıı  müxa- 
lifətinə  da  müraciat  etdi.  0 ,  dövbt  idarəçiliyinda  «məsul  vəzi- 
fəb r tutmayan»  şaxsbr tarafindan problemin mühgribə  yoiu ib  
halli barada  sasbndiribn fm rb rin  yersiz olduğunu bildirdi.
Cenevrə  görüşündə qarşılıqlı razdaşma əsasmda hazırlan- 
mış yeni  süih  təklifmin  ortaya qoyulacağı baradə yayılan məlu- 
mat  damşıqlarda müsbat naticabrin  alda  edibcəyinə  ioanmağa 
əsas  verirdi.  Bu  m əsəbnin  gerçəKİəşəcəyi  təqdirdə  isə  Dlinya 
Bankı  və  Beynalxalq  Valyuta  Fondu  tərafindan  işlənib  hazır- 
larunış «iqtisadi paket»in həyata Keçiribcəyi  artıq dəqiq idi.
Biitün  bunlarla  yanaşı,  Minsk  qrupunun  digar  üzvbrina 
da m ünaqişanin  sülh  yolu  ilə  hallində  yer  verilmasi.  region­
da  başltca  söz  sahibi  kitni  Türkiyənin  də  mövqeyinin  irəli 
çəKİlməsi,  Qarabağ probleminin  halli  istiqamətində  nıüsbət  na­
ticabrin  alda  olunacağma  inam  yaradırdi.  Eyni  zaınanda, 
K.Kavano  alda  edilmiş  bəzi  nəticəbrin  regionun  digər  bir  mü- 
iıüm  dövbti  olan  Iran  hökuməti  i b   razılaşdırılmasmı  vurğu-
276
layırdj.  Bu  isa  göstorirdi  ki,  Minsk  qrupunun  homsodrlori  Dağ- 
lıq  Qarabağ  miinaqişosinin  nizamlanması  baxımmdan  \ara- 
nacaq  har  hansı  real  imkaııdan  lazımi  darocodo  tayda:  nımaq 
üçiin  digar  dövlətbrə,  xüsusib  da  region  dövblbri  sırasma 
daxil oları Irana ınünasibatda  inco siyasat yüriidürbr.
Bu  sammiti  daha  da  ahəmiyyatli  edən  osas  cohot  ondan 
ibarat  idi 
Kİ. 
burada  danışıqların  gedişinda  fikir  müxtolil'- 
liyindon  daha  çox  mövqebrin uzlaşdırılması  ib  sülh  prosesinin 
sürətbndirilmasi.  bu  məsəbda  isa  beynalxalq  siyasi  tr>.şkilatla- 
rın  va  region  dövbtbrinin  dəstayina  üstünlüK  vcriImosinın  va- 
cibiiyi  öna çakilirdi.
ABŞ-da  çap edilən  mnşhur  «Nyu-York  Tayms»  qo/etinin 
16  aprel  tarixli  saymda  getmiş  «Caııab  Buşun  Xozor diploinaU- 
yası»  başlıqlı  ya/ıdan  bela  anlaıııaq  olardı  ki,  Ki-Vest  saınmi- 
tiııdan  sonra  Dağlıq  Qarabağın  statusu  ımsolosi  otral'mda  ya- 
ranmış  vaziyyoto  ABŞ  hÖKumoti  artıq  indi  daha  brqli  mövqe- 
dan  yanaşır.  Maqabda  deyilirdi:  «Lakin,  deyoson.  indi  ( 'Buş  hökumotinin  bazi  amakdaşları  nikbitıdirbr  ki,  i.rmonistan 
daha  üziiyola  ola  bilor.  Onlar  ümidvar  olduqlannı  söyloyirior 
ki,  homin  anklavın  osbn  Daglıq  Qarabağdan  olan  keçmif  lideri 
Ermanistan  ermoniiorini,  xıisusib  do  nüliıziu  lıorbi  dairolori 
müstaqillik  iddialarındaıı  əl  çokınoyin  /orurilıyıııo  jtwndım 
bilar,  bir  şortb  ki,  onun  özii  mohz  belo  horokot  ctmok  qoıunn;ı 
golsin».
R.Ivöçaryanın  2001 -ci  ii  aprelin  19-da  hükıınıolm  kcçır- 
diyi  iciasda  motbual  nümayondolorinm  suallarmı  eavablnndı- 
гагкоп  dediyi  «Dağlıq  Qarabağ  probleminin  holli  lıey  şüblıosı/ 
öikonin  iqtisadi  inkişali  üçiin  ciclcli  stimul  olar»  sö/lormdon  be- 
b   aıılaşılırdı  Kİ.  aftıq  münaqışoııiıı  hollinin  bıı  qodor  u/.anması 
rosmi  İrovanın  ö/.ünii  do  qane  etmir  vo  o.  Dağlıq  ^|ırabas|d a  
foaliyyot  göstoıon  scparatyı  qiivvolorin  OK.sino  olaraq  problcmııı 
on  qısa  bir  müddotdo  aradan  qaldırdmasmı  istovir  (l.:5.  21 
aprel  2001-cı  il).
A:.,irhaycun  Rcspıtbliuasının x criı  i siyııyManl.ı
_______ _______
E vm .m istan -A ıarbaycan   Dııj’lıq  Q arahağ m u m ıı/fyj^i
377

//. 
İ.Mdtnmadova
2001-ci  ilin  başlanğıcında  Rusiya  Federasiyasmm  prezi­
denti  Vladimir  Putinin  Bakıya  safari  zamanı  aparılan  damşıq- 
lardan bu ö k ə   rəhbərliyinin Minsk  qrupunun  üzvü 
k i m i   C a ğ l ı q  
Qarabağ  probleminin  həllinə  miinasibatda 
m ö v q c y i  
konkret 
şəıcildə  aydın  oidu.  Digarləri  Kİmi,  Rusiyanm 
d ö v l ə t   b a ş ç ı s ı  
da 
bu  münaqişənin  süih  yolu  ila,  о  cüm bdan  ı’Jfe  növbada  təroib- 
rin  özbrinin  əldə  etdkləri  qarşılıqlı  razılaşmalara  asasan  halli- 
nin mümKünliiyünü  önə  çəıcdi:  “Biz  əminik  ki,  albaua.  beynal- 
xalq 
birliyin  kömayi  ib   bu  problemi  başqa  heç  krm  yox,  ona 
calb olumnuş  tərəfbrin məhz rahbarbri  həll  edə b ib rb r.  Yalmz 
sonra  razüaşmaları  nəzərə  almaqla  va  oniarm 
o i m a s )  
şarti  ib  
vasitəçilər işa qoşula va  lazımi  kömək  göstara  bilarbr
Azərbaycanm  xarici  işb r naziri  V.Quliyev  isa  "Nezavisi- 
maya qazeta’‘nm  müxbirinin  sualmı  cavablandırancan  təbii  ola­
raq  bildirmişdi  kİ,  «V.Putinin  safari  Qarabağ  m asabsi  barəsin- 
da heç bir yeııi  irəlilayiş yaratmamışdır».
Heydar  Əliyevin  Dağlıq  Qarabağ  nıfinaqlşəsmin  halli  ib  
bağlı  Keçiribn  görüşbrin  nəticabrina  dair  Böyük  Britaniyanm 
“Kaspian”  ju m alım   verdiyi  müsahibada  deıniş  oiduğu  “Biz 
neça  görüş  keçirmişik  va  müxtalif varİanfiari  m üakira  etmişik. 
Bunların  hamısmm  asasmda  duran  prinsip  ondan  ibarətdır  ki, 
hər  iki  tərəf müəyyan  kom prom isbrə  getməlidir.  Ançaq  təas- 
süflər olsun.  h a b   ki,  bu  kompromisiəri  müəyyəii etrnak  olmur' 
sözbri  problemin  lıallinin  hamin  dövrda  hansı  vəziyyətdə  ol- 
masmı açıq-aydm göstarirdi.
Lakin  gözbnilanbrin  aKsinə  olaraq,  2001-ci  üın  fevral 
aymda  Azərbaycana  səfora  gabn  Avropa  Ittifaqmm  sədri,  Jsveç 
Krallığımn xarici işlar naziri Anna Liııdinin Dağhq Qarabağ prob­
leminin  həllina  nail  olunmasmda  ilk  növbədə  mahz  Azərbaycan 
tərəfmm giizaşla getmali olduğunu demasi  işə anlaşılmaz iai.
ATƏT-in  Rumıniyadan  olan  sadri  M.Coanenin  bundan 
bir  neça  gün  sonra,  yani  martin  1 -do.  Bakıya  safari  zamanı  da 
problemin  aradan  qaldırılmasına  dair  aparnan  danışiqlar yalmz
278
A z jrb a y c u n   RespuhlİKastntn x a r ic i siyus.n uu l,>
Jii'iiunistan-A  z^rbayca/i  D ağhq  Q arabatj
vadverma  xaraKteri  daşıyırdı.  Başqa  sözla,  diplomatın  söhbali- 
nin  mazmunundan  beb  anlaşılırdı 
k
İ, 
o ,   ö z  
ffirb rin d a   asasan 
süli:  sazişindan  sonrakı dövrü  nazarda tutur va  bununla da  Da;. 
Iıq  Qarabağ  probleminin  hallinda  masuliyyati  dolayısı  ila  ıııü- 
naqişa taraflarinin öz üzərina  qoymağa cahd göstarir.  M.Coane, 
guya.  nizamasalma  prosesinin  uğurla  davam  etdiyini.  buııa  isa 
münaqişanin  diploınatİK  yolla  hallinda  '"katalizator"  rolu  oyna- 
yan  ATƏT  va onun Minsk  qrupunun 
v ü k s ə k  
\ asilaçilik  saylari- 
nin  naticasinda  nail  olunduğunu  bildirirdi.  Diplomat,  hatta  siillı 
alda  olunduqdan  sonra  prosesi  ham  siyasi,  ham  da  maliyva 
baxımmdan  dastakbmak  tiçiin  beynalxalq  iclimaiyyatiıı  va 
beynalxalq  ehtiyatların  safarbar  olıınmasında  котакПк  güstar- 
maya  hazır  olduğunu  da  demişdi.  Görünan  reallıqlar  \a   laktlar 
isa,  asürsda,  onun  ATƏT-in  faaliyyati  va  siilhdan  sonıaki  dövr- 
da  özüniin  göracayi  işlar  barada  söybdiyi  IİKİrlorin  lamamih 
asassız olduğunu  göstarirdi.
Bımdan  bir  neça  giin  sonnı  isa  Fransa  prezidentiııin  ta- 
şabbüsü  ib   Azarbaycan  va  Ermanistan  dövbt  başçılannm  l’a- 
risda  taşkil  olunmıış  görüşimda  Dağlıq  Oarabağ  probleıninm 
nizamlanması  iizra yeni  maqamlar orlava çıxdı.  Bela  ki,  Dağlıq 
Qarabağ  ermanilarini  danışıqlarda  tarai  кimi  iroll  уакап  йппп- 
nıstan  rahbari,  miiharibada  iştiraıc elmadiyini  demaıcla  ıııasuliy- 
yatdan  boyıın  qaçırmasına  baxmayaraq,  Qarabağdaıcı  lıarbı 
iislünliİKİarina eylıam  vııraikan  işğalda  bütüıı  İil'mnnislaınn  i.şiı- 
г а к т т   gizliıı  qalmadığı  mahım oldtı.
On  çox  taassiil' doğuran  hal  isa  о  idi 
k
İ,  Minsk  qrupu  va 
onun  lıamsadrbri  miinaqişanin  tc/.ikla  hallina  nail  olmaq  iiçün 
Frmanistana  tazyiq  gostarmakdansa,  Azarbaycani  dz  miivqc- 
yiııdan  geri  çaKİImaya  vadar  edan  siyasat  yiiriidiirdiibr.  Ma 
K.koçaryamn  Fransanın  ali  ordenina  layiq  görülma.si  da  bu  si- 
vasatin  tarkib  bissalarindan  biri  idi.
Minsk  qrupu  hamsadrlarinin  Dağlıq  Qarabağ  nninaqışa- 
sinin  nizamlanmas!  prosesinda  xtisusi  ahamiyyat  i279

H. İ.Məmmado va
Florida damşıqlarından ötən az müddət  sonra,  yəni  may  aymda, 
yenidən münaqişə bölgəsinə səfər etmələri  ATƏT-in  Ki-Vestdd 
razılaşdırılmış  təfdifıərin  həyata  Keçirilməsinə  başlamaq  istə- 
yinin  göstəricisi  idi. 
I1k 
baxışdan  belə  göriinürdü  ki,  nəhayət, 
problemin aradan  qaldırılmasma az  qalıb  vo  bu  yönümdə  görü- 
lən  işlər  artıq  özünün  pİK  nöqtəsinə  çatıb.  Laıdn  Minsk  qrupu 
həm sədrbrinin  Ьэг  k i   ölfcə  rəhborlorımıı  iyun  ayında  Cenevro- 
də  KeçiriləcəK  növbəti  görüşünü  təxirə  salmaq  barədə  qəran 
düşünübnbrin  ƏKSİUƏ  oldu.  Onlan  bu  qorarı  verməyə  Azərbay- 
canda olduqları zaman öIkə vətəndaşlan arasmda 
i ş ğ a !  
olunmuş 
torpaqlann  azad  edilməsi  ilə  bağlı  müharibə  ab-havasınm  for- 
malaşmasını  və məhz bu  səbəbdən  də  qarşılıqlı  güzəştbrin əldə 
edilməsinin çox  çətin olacağıni  düşiimnəbri  məcbur elmişdi,
Bu  vəziyyət  Rusiya  prezidenti  V.Putiııin  iəşəbbüsü  iiə 
MDB  dö vbt  başçıları  şurasmm  Minskdə  təşıcil  oiunmuş  növ- 
bəti  sammiti  zamanı  (31  may  -  1  iyurı  2001)  Azərbaycan  və 
Ermənistan  prezidentbrinin,  sonra  isə  ‘;Qafqaz  dördiüyif’nün 
görüşündə  də  özünü  biiruzə  verdi.  Vətənə  dönərKən.  Binə  hava 
limanmda jum alistlərin  suallarını  cavablandıran  EEydər  Əliyev 
R.Koçaryanla  son  dəfə  aparılmış  damşıqlardan  sonra  Cenev- 
rədə  KeçiriləcəK  görüşün  baş  tutması  ehtimalmm  azaldığmı  eti- 
raf etsə də,  bunun münaqişə  təmflərinin  tam am ib  əks mövqedə 
durması ib  heç bir əlaqəsinin olmadığmı  bildirmişdi.  Yaranmış 
voziyyətə  aydmlıq  gətirməK  üçün  həmin  günbrdə  ABŞ  səfirli- 
yində Azərbayean və Ermənistan jurnalistbri  üçüıı təşkil  etdiyi 
teleköфüdэ  Minsk  qrupunun  həmsədri  K.Kavano  butıun  səbə- 
bini  münaqişənin  həlii  yollarınm  xalqlara  düzgün  formada  çat- 
dırılması  üsullarının  həiə  də  mövcud  olmamasmda  gördüyünü 
demişdi.
Btitün  bunlarla  yanaşı,  həmin  dövrdə  Minsk  qrupunun 
həmsədrləri 
i b  
Yerevanda  vo  Bakıda  danışıqlarm  davam  et- 
dirilməsi,  ABŞ  prezidenti  C.Buşla  Rusiya  Federasiyasmın  pre­
zidenti  V.Putinin  Sloveniyada 
K e ç ir ib n  
görüşündə  problemin
280
AzPrbaycuıı  RcspuhlİKusının  xar'ıci siy a sjtin d .'
hi'nınnistaıı-Az^rhaycan  D ağlıq  Q ıtrabağ  m ü n u qi^ ısi
həllini  müzaıdrə  etmobri,  habeb  iyulun  1 -do  Sankt-Peterburq- 
da  V.Putinb  Fransa  prezidenti  J.Şirak  arasmdam  görüşdo  mo- 
sələnin  həlli  ib   əlaqədar fİKİr  mübadibsinin  ;.parılması  Dağlıq 
Qarabağ  miinaqişəsinin  aradan  qaldınlması  üzro  cavabdchlİK 
daşıyan  ABŞ,  Rusiya  və  Fransanm  fəaliyyətbrini  yenidon  güc- 
ləndirmoK istəKİərindən xobor verirdi.
Miinaqişo  bölgəsino  soforbri  zamanı  Şıışa,  Füzııli,  llora- 
diz,  Xankəndidə  olan  həmsədrbrin  3  milyon  kvadrat  metr  ora- 
zinin  erm ənibr  tərəfindon  ıninalanması  1'aKtmm  yaxmdatı  .şa- 
hidi  olmaları  onlara,  nəhayət  Kİ.  Dağlıq  Qarabağ  problemino 
münasibətdo daba  obyeKtiv  olmaq  üçiin  ciddi  osas verirdi.  Çün- 
ışahido  etmoK  üçiin  homsodrbrin  mohz  döyiiş  omoüyyatlarının 
aparıldığı  bölgodon  keçorok  Azərbaycana  golmobri  nıühflnı 
şort 
idi. 
1 
b m  
do  crmoni  seperalçılarının  işğal 
etdİKbri 
Azor- 
baycan  orazibrini  yalmz  öz  nozarotbrindo  saxlaıuaqla  münaqi 
şonin  osl  xarakterini  beynolxalq  ictimaiyyoldon  gi/lotmoK 
cohdbrilTİn  qarşısmı  aimaq  baxımmdan  homsodrbrin  bölgoyo 
məhz  bu  marşrut  üzro  sofor etməlori  ç«x  böyiiı<  olıomiyyot  Kosb 
edirdi.
L a K İ n ,  
düşüniilonbrin  oKsinə  olaraq,  homsodrbrin  l.mıo- 
nistan  rəhborliyi  ib   İrovanda  apardıqları  danışıqlardan  sonra 
crmoııiiorin  mövqeyindo  heç  bir  müsbot  doyişiıtliyin  yaranma- 
ması, 
o k s İ i i o .  
işğal  ctdikbri  Azorbaycan  törpaqlunm  alvcr  ob- 
yektino  çcvirmok  cohdiorini  davanı  etdirmobri,  lıabeio  Dağlıq 
Qarabağa müstoqillik  statusu  verilmosini  vo  bu  bölgonin  anklav 
voziyyotiııdon  çıxarılmasmı  israrla  !obb  elmolori  rosmi  İro- 
vamn  problemin  süllı  yolu  i b   bollino  loroldar  olmasma  böyiİK 
.şüblıo  doğururdu.  Mohz  bu  sobolxbn  do,  Minsk  qrupumm  ö/ 
soybrini  miioyyon  dorocodo  artırmasma  baxmayaraq.  bcynoi- 
xalq  vasitoçılorin  münaqişo  bölgosmo  növboti  solorbri,  miina- 
qişo  toroHoriniri  homsodr  ölkobrin  dü\iot  ba^çılarmın  iştiraKi
ilo  gobeokdo  Keçirilmosi  nozordo  lutulan  görti.şlorinin  artıq  hey

H .İM əmtnddova
bir  monası  qalmmiı.  Bununla  yanaşı,  sentyabnn  5-də  Dağlıq 
Qarabağda yerli  özünüidarəetnw  orqanlanna yalmz ermənilərin 
iştirax  ctdiyi  seçkilərin  keçirilməsi  i  ■
>
  onların  öz  qcyri-xons- 
truKtiv 
mövqelərindən  geri  çoıcilınoK  niyyotində  olmadıqların- 
dan xəbər verirdi.
Ki-Vest  sammitindən  sonrakı  dövr  or/ində  Minsk  qru- 
punun problemin  aradaıı  qaldırılmasına  dair  har 
İ
k
İ  tərəfm  
mə- 
nafeyinə  uyğun  heç  bir  həll  i'ısulu  irəli  süro  bilmomosi,  əvəzin- 
də  isə  qarşılıqlı  razılaşmanın  olda  olunmasını  tarəfbriıı  öz 
ixtiyarma  buraxması  oniarın  yen id on  daııışıqlar  stolu  arxasma 
Keçməsini  şərtbndirdi.  Buna  baxmayaraq.  ermoni  tnroiirun  bu 
məsəbyə  уепэ  da  həvəssiz  yanaşması  aydm  sezilirdi.  Ermə- 
nistanın  bu  vaxta  qodor  öz  nıovqeyindo  yeno  də  israrlı  olması 
“Qafqaz  dördlüyif’nün  (V .Putin,  H.öliyev  E.Şevardnadze, 
R.Koçaryan)  30  noyabr-1  dekabr  2001 -ci  il  tarixdə  MDB-nin 
10-cu  yubileyi  m ünasibətib  Moskvada  Kcçiribn  z.irvə  toplan- 
tısında  baş  tutmuş  görüşündə  və  Rusiya  prezidentinin  iştirakı 
ilə hər 
İ
k
İ 
dö vbt başçısı  arasmda aparılan  damşıqlarda  bir dalıa 
təsdiqini tapdı.
Bununla  paralel  olaraq,  Rumıniyamn  paytaxiı  Buxarest 
şəhərində  ATƏT-in  üzvü  olan  dovbtlərin  xarici  işb r  nazirləri 
tərəfindən  beynəlxalq  terrorizm b  olaqədor  miihüm  boyanatın 
qəbul  edildiyi  görüşdə  iştiraK  edən  Azərbaycanın  xariei  işlər 
naziri  V.Quliyev  çıxış  etmişdi.  0 .  ATƏT-in  m ünaqişobrin həl- 
linə  nail  olmaq,  d ö v b tb rin   suverenliyinin  və  ərazi  biitövlüyü- 
nün  toxunulmazlığını  təmin  etməK  itçün  etibarlı 
təsir 
mexaniz- 
minə  malİK  olmadığmı  onun  çatışmazlığı  kimi  qiymətləndir- 
miş,  Komcret  olaraq  isa  Dağlıq  Qarabağ  miinaqişəsinirı  hallində 
təşKİlatın 
ikili  standartlara  və  qatiyyotsizliyə  yol  verməsi  barə- 
də  Azarbaycan  rəhbərliyinin  iradlarmı  toplantı  iştirakçılannm 
diqqətinə çatdırmışdı.
V.Quliyev  BMT  BM-in  2002-ei  ilin  sentyabnnda  ке- 
çiribn  57-ci  sessiyasında  çıxışı  zamanı  diqqəti  bir  daha  Minsk
282
A zjrh u ym .-ı  RespublİKiısımn x a r ic i siy a s.ıtim b
E m ın n istan -A z.ırbaycan   ü a ğ lıq   Q arahuğ m ünaijiş.ısı
qrupunun  lhaliyyotino  yönoldoroK  bildirm işdi 
ki. 
«vasitəçilor 
təklifbr  işbyib  hazırlamaq  ovozino 
gözlomo 
siyasətinə 
daha 
çox  üstünlük  verməklo 
h;,disab ri 
öz axarına  buraxır vo  bununla 
da təcavüzkara passiv dastak 
verm iş  olurlar».
А ГЭТ-in baş katibi  Yan  Kubiş qarşıya qoyulmuş  ınasola- 
lorin  həllina  obyektiv  mövqedon  yanaşılmasma  nail  olmaq 
iiçiin  ATOT-lo  Azorbaycan  arasında  hortorotli  amokdaşlığm 
yaradılmasının,  A'I'ƏT  stnıkturlarında  Azərbaycanın 
daha 
yox 
sayda  bacanqlı  diplomat  va  mtitoxossislorlo  tamsil  olunması- 
nının,  həmçinin 
təşKİlatın 
Bakı  ofısinin  foaliyyotinin  artırılma- 
sınını  vacib olduğunıı  bilirmişdi.
Bir  miiddot  sonra  Rusiyanm  vo  xarici  KIV  nümayondo- 
lorinin  iştirakı  ilo  Moskvada  ITAR-TASS  Agentliyindo  ke- 
çiriloıı  görüşdo  Azorbaycan  Parlamontinin  üzvü  lllıam  Oliyev 
do  beynalxalq  ictinıaiyyot  torofindon  Dağlıq  Qarabağ  müna- 
qişasina yanaşmada qcri-obycKtiv  mövqe nümayiş etdirilmosini 
görıiş  iştiraKçılarının  diqqotino çatdıraraq dcmişdi:  “Toossiifki, 
dünyanın  müxtalif regionalarında  ikili  sanadartlar sivasoti  mriv- 
cuddur  vo  Azorbaycan  bu  problemin  lıolli  mosolosiııdo  moiı/. 
ikili  standartlar siyasotinin  qurbanıdır” (241).
Ibm in  ildo  Moskvada  C.lkışla  V.Putin 
arasmdaKi 
gorüş 
zamanı  aparılaıı  danışıqların  mozmunundan  Rusiyanm  rolıbor 
şoxsloriııin  Ermanistan-Az.orbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  mtinaqi- 
şasinin  lıolli  istiqamotindo  ovvollor  olduğu 
Kİmi 
görtinlü  yarat- 
maq  devil,  arlıq  konkret  işlor 
görmoK 
islodixlori  lıiss  olımurdıı. 
Homin  todbirdo  prczidcntloıin  Morkozi  Asiya  vo  ( ’onubi  Qaf­
qazda  sabitliyiıı  qorıınmasma  dair  imzaladıqları  birgo  soııoddo 
Azorbaycan  vo  Hrınanistaıı  prezidentloriııin  siilh  danı.şıqlarmı 
davam  ctdirmolori  vo  labüd  kompromisloro  lıazır  olmalaıı 
bildirilirdi.
2002-ci  il  iyunun  26-da  Avropa  Şurasımn  motbuat  mor- 
koziııdo  kcçirdiyi  motbuat  konfransında  Milli  Moclisin  AŞ  PA- 
dakı  nümayondo  heyotiniıı  rohbori  Ilham  Oliyev  junıalistlorin
283

H.İ.M?mm?dovu
Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsi  i!o  bağlı  suallarını  cavablandırar- 
кэп  bu  problemin  öz  müsbot  hollini  Minsk  qrupunun  bütiin 
iizvlərinin  və  digər  ö k ə b r in   m soloyo  doğru  mövqedəıı  yanaş- 
ması  ilə  tapacağını  dcmişdi:  " ...B u   giin  biz  hcsab  edirik  və 
mən  də  bu  fıkirdəyəm.  Rusiyada  da  belə  hesab  ed irb r  ki. 
miinaqişənin  nizama  salınması  m əsəbsindo  ATOT-in  Minsk 
qrupunun  həmsədri  kimi  Rusiyanm  rolu  homsodrin  funksi- 
yasına  uyğundur,  başqa  sözlo  desok,  obyektivdir.  Ogor  tərəflə- 
rdən  hor  biri,  Minsk  qrupunun  homsodrbri  do,  ünıumiyyotb, 
Avropa  Birliyinin  hər  bir  ölkosi  də  bu  mosobvo  obyektiv  ya- 
naşsa,  onda hər şey aydın  olar"  (241).
Qarşılıqlı  Iqtisadi  OməKdaşlıq  TəşKİlalımn  10  İIIİ
k
  yu- 
bileyi  m ünasibatib  təşKİlalm  üzvü  olan  ölkobrin  dövlət  və 
hökumət  başçılarının 
iştiraKi  i b  
24-26  iyun  2002-ci  il  tarixində 
Keçiribn  Istanbul  sammitinin  gedişində  Minsk  qrupunun  hərn- 
sodrbrinin  Heydər  Ə liy ev b   görüşü  onların  Dagb.q  Qrabağ 
probleminin  tezlikb  holl  olunması  iiçiin  dalıa  qətiyyotli  tədbir- 
b r  görəcəKİərinə  inanmağa osas verirdi.
Həmin  dövrdo  R.Koçaryanın  Dağlıq  Qarabağ  məsəbsi- 
nin  həllinə  dair  yüriitdüyü  siyasotb  razılaşmayan  q ü w ə b r   öz 
fəallıqlarım  müəyyən dorocodo artırmışdılar.  Ermənistan iqtida- 
rmı  Qarabağ  böhranmı  daha  da  dorinləşdirmoKdə  günahlandı- 
ran eKs-prezident  L.Ter-Petrosyanm  tərəldarları  onu  həm  də iş- 
ğal  olunmuş  ərazilər  am ilitxbn  sui-istifadə  etməKİə  yaratdığı 
"пэ  müharibə.  ııə  süilı"  vəzivyətindən  və  yürütdiiyü  qevri- 
miiəyyən  sivasətdən  э!  çəKməyə  çağınrdıiar,  Hətta  bundan 
əwəİKİ 
hakimiyyətin  dövründə  xarici  iş b r  naziri  vəzifosində 
çahşmış  D.Şahnazaryan,  L.Ter-Petrosyamn  administrasiyasın- 
da  işbm iş  türkşünas  A.Qriqoryan  kimi  hor  şeyə  rea!  baxımdan 
yanaşan 
s i y a s ə t ç i b r  
R.Koçaryanm  həyata 
Keçirdiyi 
siyasətin 
yalnız  Iurkiyə  və Azərbaycanla  diplomalik  və  iqtisadi  münasi- 
bətbrin  pozulmasına  xidmət 
etdiyini 
deyir  və  bıınu  hətta  milli 
xəyanət kimi  dəyərbndirirdibr.
284
. 
i ап  P.rspuhlİKasttun x a ru  i  siyu s.n in dj
E rm anistan-A zitrh aycan   Duğlıq  Q arahıığ m im aqiş.ısi
Voziyyətin  bu  cür 
xaraKter 
aldığı  bir vaxtda  bütiin  diqqot 
Azərbaycan  vo  Ermonistan  pre/identlorinin  Dağlıq  Qarabağ 
münaqişəsinin nizamla.  rnası  üzro xüsusi  nümayəndobri-  Azər- 
baycanın  xarici  işbr  naziıinin  müavini  Araz  Əzinıov  vo  uııun 
erməni  həmkarı  Tatul  Markaryanın  Minsk  qrupıı  homsdorb- 
rinin  iştiraKi  ib   2002-ci  ilin  iyulunda  Praqada  keçirdikbri  gö- 
rüşbrin  noticəbrino  yönəlmişdi.  LaKİn  burada  Minsk  qrupunun 
rusiyali  həmsədri  N.Qribkovun  münaqişənin  nizamlanmasının 
açarlarımn  prezidentbrin  əlindo  oldıığu  barədo  boyanatı  ib  
ATöT-in  bu  məsəbdo  yeno  do  yaxasını  konara  ç o k m ə K   niyyo- 
tində  olması  vo  danışıqların  səmorəsini  Azorbaycanda  vo
F.rmənistanda  keçiribcək  seçkibrin  nəticobri  ilo  olaqobndir- 
moK 
istoyi  iizo çıxdı.
A/orbaycan  lərolinin  mahiyyotco ‘'mərhobli  Ы Г   plaııını 
özündo  ehtiva  cdon  Praqa  formatını  dəstokbıuosiniıı 
oks
İ
iio
 
olaraq  Hrmonistanın  ilkin  şort  kimi  Dağlıq  Qarabağııı  status 
mosolosinin  müzakirosini  tolob  ctmosi  ucbatından  problcmin 
hollino  dair apanlan  danışıqlar  hcç bir ohomiyyot 
Kosb 
ctmoyon 
monasız söhbot  xaraKteri  almağa başladı.
Bununla  yanaşı,  Avropa  Birliyi  vo  BMT-nin  Azorbay- 
canın  ora/i  bütövlüyiinü  tosdiqloyon  boyanat  qobul  etmolorino 
vo  qondarma  “I)QR”-da  keçiribcok  saxta  prezident  seçkibrini 
tanimamaq 
barodo  xobordarhqlarma  baxmayaraq  ermoni 
separatçılarının  avqustun  II-do  bu  qanunsuz  aksivani  hoyata 
keçirmolori  artiq  onlarm  osassiz  olaraq  qarşıya  qoyduqlari 
moqsodlorino  çatmaq  üçün  hotta  on  mötobor  toşKİIatlarııı  bclo 
tövsiyo  vo  ya  tozyiqino  mohol  qoymadıqlarını  göstorirdi.  I .r-