AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu qarabağ: folklor da bir tariXDİr IV kitab
Yüklə 5,93 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 130. QAÇAQ HÜMMƏT
- 131. QAÇAQ SƏFO I mətn
- 132. QARA MƏMMƏD
- 133. KOLANI İSMAYIL
- 134. QAÇAQ İLDIRIM I mətn
- 135. QAÇAQ BABA I mətn
|
II mətn Qaçax Fətulla gəlir ki, Ağbulax kəndini soyub apara. Ağbu lax da Xudayar kişinin evi düşərgəsi imiş. Xudayar kişinin evinə gəlir. Orda deyir ki, gəlmişəm, öz dəsdəmə burdan ərzaq aparam. Baxıllar ki, işin orası döyül, kəndi itəliyib aparəcəh. Bizim kəntdə Sarı Şükür varmış, kəndin ağsakqalı imiş, qocalmışmış. Deyillər, gedin Şükür kişini gətirin. Şükür kişini yorğanın arasında gətirillər Fətullanın yanına. Deyir: – Baa, xoş-beş, on beş, Fətulla, həmişə sən gələsən. Oturullar, yemək hazırlatdırır. Şükür kişi bilir ki, bu dağıt ma ğa gəlif, boş getməyəcəh. Hələ Qaçax Fətulla ağzın açmıyıfmış. Çağırır o siyahıya alanı, deyir: – Siyahıda başdan məni yazginən. Deyir ki, vallah, bu il qurax keşdi, da camahat acınnan batır. Bilirəm gəlmisən, amma səni əliboş yola salmıyacağıx. Deyir, baş dan məni yaz, bir çanax Şükür kişi, bir çanax Vəli kişi, bir çanax Məmməd kişi. Baxma ki, ordan-burdan tüsdü çıxır, hamı gedif arana. Heylə iki meşox buğda düzəldir yüklətdirir atə, yola salır. Qaçax Fətulla deyir ki, mən bir heylə itələdim, dağıtdım, heylə bij kişiyə rast gəlmədim. O məni əliboş o kəntdən yola saldı. III mətn Hay düşür ki, Fətulla gəlif Ağbulağı dağıdəcəh bu gejə. Bizim camahat gedir Minkəntdəki qohumlarına xəbər verir. Camahat silah lanır hazır durur ki, Fətulla gələndə atışma oləcəh. Minkəntdən də gə lənnər mövqe tutullar ki, döyüş oləcəh. Qərəkeş də İrəcəb kişi varmış. Eşidir ki, bu gejə Fətulla gəlif Ağbulağı dağıdajax. O vaxdı da meşoğ yox imiş. Bir çualı qoyur burəsinə, öz-özünə deyir ki, çən diləri26 dağıdajax, gedif tökülmüşünnən bir çual mən də dol du rum gəlim. Daa bilmir ki, gəlmiyif. Səhər-səhər görüllər ki, bir kişi çual qoltu ğunda enir çay aşağı. Deyillər, İrəcəb kişi, hara gedirsən? Deyir: – Vallah, deyillər ki, bu gejə Fətulla Ağbulağı dağıdıf, elə dedim gedim o tökülənnən mən də çualımı doldurum. Deyir:
– Ə, nə gəlmədi, nə dağıtmadı, havayı yerə getmə. Çual qoltuğunda qayıdır gedir. 130. QAÇAQ HÜMMƏT Qaçax Hümbət Sovet devrində qaçax düşübdü. Sora Mircəfər Bağırov göstəriş veribdi ki, bunu tutsunnar. Dəlikdaş addanan yer də bu gizdənirmiş. Bunun Saşdı adında qızı olur. Bunu ələ keçir mək üçün Saşdını aparıllar həmin Dəlikdaşda girəcəyin ağzında deyillər ki, ya təslim ol, ya da ki, sənin qızın əlimizdədi, qızını öldürəjeyih. Qız da deyir ki, ay ata, bəs məni gətiriflər bura. Deyir: – A qurumsaxlar, niyə uşaxdan istifadə elədiniz, bu qədər beqeyrətçilik olar? Desəydiniz qızını gətirəjeyih, mən tabe olardım. Aparın bu uşağı qoyun evə, onnan sora mən sizə tabe olaram. Uşağı aparıf evə qoyannan sora Qaçax Hümbət silahı qoyur yerə. Ətrafındakılara da deyir ki, dağılın gedin. Bunu piyada Laçına gətirillər. Milis işçisi bunun əlin-qolun bağlıyır. Deyir: – Ə, mən qaşmıram ki, mənim əlimi-qolumu bağlıyırsız. Deyir:
– Yox, göstəriş var ki, səni əli-qolu bağlı aparax. Bunu əli-qolu bağlı gətirillər Laçına, Laçınnan da əli-qolu bağlı aparıllar Ba kıya Mircəfər Bağırovun yanına. Ölümə gedir da bu. Hümbət də dolu, alçaxboylu adam olufmuş, amma sifətinnən zəhər yağırdı. Hey lə çox zəhmli adam idi. İçəri girəndə Mircəfər Bağırov deyir: – Əyə, Hümbət, Hümbət deyillər, mən də deyirəm dev boyda adamdı. Sənsən Hümbət? Deyir: – Hə, mənəm. Deyir ki, sənnən bir şey soruşajam. Əyər düzgün cavab ver sən, sənin həyatını bağışdıyajam. Yox, əgər yalan cavab versən, sə ni elə burda gülləliyəjəm. Deyir:
– Nədi? Deyir ki, filan vaxdı sən bir nəfər atdını dəyirmanda tutmusan (görünür həmən atdı özü gedif deyif ki, məni Qaçax Hümbət idi soyan), dəyirmannan un aparırmış balalarına. Onun qabağını kəs misən, unu əlinnən almısan, özün də buraxmısan gedifdi. Bəs o bala larına un aparırdı, niyə o unu onun əlinnən almısan? Deyir ki, Mircəfər, mən onun səbəbini sizə deyərəm. Qaçax adam necə yaşı yır bilirsiz da. Orda, burda. Bir qış gejəsi idi, qalmağa yerim yo xuydu. Bir kəndə yaxınnaşdım. Kəndin lap kənarında yerləşən evə yaxın naşdım. Qapını döydüm, içəridən bir kadın cavab verdi. De dim: – Ay bacı, Allah qonağı isdiyərsinizmi? Qapını aşdı, dedi Allaha da qurban olum, onun qonağına da, ay qardaş, gəl. Girdim içəri ki, altı dənə uşax yorğanın altındadı. Dedi: – Qardaş, böyün üç gündü ki, bu uşaxlar ajdı. Nə qonşuda, nə heş kəsdə bir şey yoxdu ki, bu uşaxlara verim. Meşəni atıl-batıl eləmişəm ki, bəlkə alma, armud tapım, gətirim bu uşaxlara verim. Heş-zad tapmamışam. Uşaxlar qırılır ajınnan. Qayıtdım, deyir, yavaşca qapını örtdüm, yollandım dəyirmana sarı. Məqsədim odu ki, gedim görüm dəyirmanda un-zad varsa gətirim bura. Qabağıma çıxan həmin atlı oldu. Fikirrəşdim ki, hər-halda bu kişidi. Bu gedif hardan olsa un tapajaxdı, amma o damın altında uşaxlar qırılır ajınnan. O unu aldım, gətirdim verdim həmən qadına. Gecə orda da qalmadım. Unu verdim, dedim: – Bajı, bunu horra bişir ver uşaxlara. Qoy uşaxlar içsin, ölməsin. Mircəfər Bağırov belə baxdı buna, dedi:
131. QAÇAQ SƏFO I mətn Qaçax Səfo Qazaxdan gəlif, keçif Sisyana. Minkənd kəndi İşıqlı dağının ətəyində yerləşir. Orda çox kəntdərdən insan yaşa dığına görə onun adı Minkənd oluf. Orda bunun qohumları varmış. Çöldə çobannan-çoluxdan heyvan itəliyif aparanda birdən bilmiyif öz qohumlarınkın da aparırmış. Onda Qaçax Səfo deyir ki, biznən qohumluğu çatan çobannar qoyunun ağ dərisinnən papax düzəldif başına qoysun ki, biz gələndə bilək ki, bizim adamlərdi, onnara itələmiyəh. Nəhayət, bir dəfə gəlif aparır, iki dəfə gəlif aparır. Minkənd kəndinin də bizim tirəynən qohumluğu varmış. Ağbulaxlı Məhərrəm getmişmiş qohumlarının evinə. Bu burda olan vaxdı hay düşür ki, Sənəm addı nişannı qızı Qaçax Səfo aparıf. Qohum-əq ra ba bir-birinə dəyir. Deyillər, dalına düşək, gedif öldürmək la zımdı. Məhərrəm də deyir ki, mən də gedirəm. Bu da öz silahın götürür, bulara qoşulur gedir. Gedillər ki, Qaçax Səfonu öldürələr. Pəriçınılı böyük çınıldı. Bircə yol var. Qaçax Səfo qızı götürür gedir, da ağ lına gətirmir ki, bunun arxasına düşən olar. Sərbəst, öz xoduna gedir, bunnar da gəlir Pəriçınılında bunun qabağını kəsillər. Qaçax Səfo qavaxca, dəsdə dalınca. Mənəm-mənəm deyənnərin heç biri cürət eliyif buna güllə atmır. Bizdən gedən Ağbulaxlı Məhərrəm deyir ki, belə dur, mən atım. Gülləni atır, güllə Səfoya dəyən kimi Səfo atdan yıxılır. Orda atışma başdıyır. Elə bilillər Səfonu vurdu lar. Atışma səngiyir, amma qızı ala bilmillər. Səfonu yaralı gətirib çıxaranda orda yaxşı ara həkimləri varmış, yarıf gülləni çıxarıllar. Sinədən güllə dəyif gedif kürəyində durmuşmuş. Deyir, o gülləni verin baxım. Gülləyə baxanda deyir: – Bu Ağbulaxlı Məhərrəmin gülləsidi. Onu qoyun başımın al tı na, ola bilər ölmərəm, bu gülləynən Məhərrəmin özün mən öldü rərəm. Elə olur ki, bunu müalicə eliyillər, bu yaradan bu sağalır. Biz də qışdax çay deyilən yer var. Bilirmiş ki, bura Məhərrəmin biçə nəyidi. Gəlif gedəndə baxır ki, Məhərrəm ot biçir. O vaxdı da otu yığırmışdər ağacə ki, heyvan yeməsin. Bir dəfə Səfonun yolu ordan düşəndə baxır ki, Məhərrəm ağacın başında otun yerin düzəl dir. Elə bu ağacın başında olanda atnan gəlir ağacın altın kəsir. – Salaməlöyküm. Deyir:
– Əlöykümət salam. Gülləni çıxardır, deyir: – Məhərrəm, bu kimin gülləsidi? Deyir:
– Mənim. Deyir:
– Məhərrəm, sənin mənnən nə düşmənçiliyin variydi ki, sən atıf məni öldürürdün? Deyir:
– Səfo, bir dəfə filan vaxdı nəkqədər heyvanı apardın, ikinci dəfə apardın bəs eləmədi, üç dəfə apardın bəs eləmədi. Dördüncü dəfə də gəldin nişannı qızı apardın, onnan artıx neyləməli idin. Ona görə də səni vurdum. Deyir:
Deyir:
Atmır, çıxıf gedir. II mətn Cermuğun adı Səfolu İsdisuyudu. Həməm Qaçax Səfo iki arvatdı oluf. Onun arvadının biri bizim kəntdən oluf, biri Səfolu İs di suyunnan. Bir günnəri bu atdanır gəlir bizim kəndə, tacir Qurban deyilən kişinin yanına. Qabax parçaya kəsik-küsük deyirmişdər. Gəlir deyir ki, Qurban! Deyir, nədi? Deyir, gəlmişəm mənnən ge dək Qaladan bir az kəsik-küsük alax. Mənnən gedərsən, getməz sən? Deyir, o nə deməkdi, gedək. Onda da maşın yox, bunnar atdanıllar gəlillər Qalaya. Bu parça alır. Satıcı şotkaya çəkir filan bir belə, filan bir belə, filan bir belə. Qurban da qıraxdan baxırmış. Onda da iyirmi köpüyə bir inək alırmışdar. Nəysə, satıcı iyirmi qəpik vurur. Səfonun başı çıxmır ki, mənim iyirmi qəpiyimi vurdu. Qurban deyir ki, düz hesabla. Bu genə də şotkaya çəkir, genə də iyirmi qəpiy vurur. Qurban deyir, sənə bir də deyirəm, düz hesabla. Nəysə, görür düz hesablamır, özü şotkanı götürür hesaflıyır, düz çıxannan sora Səfo çıxarıf pulu verir. Yükün tutur gejə yola dü şüllər ki, sərinnikdə gəlif çıxsınnar. Yolda Sarıbaba deyilən yerdə qaçaxlar bunnarın qabağın kəsillər. Qaçax Səfo deyir ki, axı siz kimsiz? Deyir, Qaçax Səfonun dəsdəsidi, sizə deyirik düşün atdan. Səfo Qurbana deyir, indi gör Qaçax Səfo mənəm, yoxsa bular. Bu hərrənir nətər buları bürür-bükür hamısın tutur gətirir Qurbanın ya nına. Deyir, mənə düzün deyin görüm Qaçax Səfo hansınızdı? Bu ların dili batır axı. Deyir, Qaçax Səfo mənəm, sizi buraxıram gedin, amma Qaçax Səfonun adınnan istifadə eləmiyin. Qayıdır deyir, Qurban. Deyir, nədi? Deyir, Qurban, dərədə Səfo, Qalada Qurban. III mətn Mənim rəhmətdik atam danışırdı. Səfonun Məmmədalı adın da bir oğlu olufdu. Səfo özü hökumətə tabe olmurmuş. Məmməda lını hökumət adamları tutub gətirillər Şuşa qalasına. Deməli, gəlif Dərə lə yəzdən bunu tutuf aparıllar. Səfo gəlir ki, Məmmədalı yox du, apa rıf lar. – “Ay arvad, Məmmədalı hanı?” Deyir, hökumət adam ları apardı. Məşhur atı oluf. Ata dəyib bir gün sora burdan çı xır. Gəlir Bükün dərəsinə. Orda Hacı Vəlinin ilxısı oluf. Atın bağrı burda partdıyır. De yir, at. Deyillər, Səfo, hansını isdiyirsən götür. Kəmənd atır minil mə miş dördillik ayğırı tutur. Ayğır tullanır-düşür, yorulur. Yəhəri basır belinə, düşür bunnarın dalına. Məmmədalının da ayaxlarını atın qarnının altınnan bağlıyıf lar. İki nəfər əsgərdi bunu aparır. Arada de yirmiş ki, ə vallah, qıkkom27 gəlif sizi qırajax, yazıxsız, çıxın gedin. Birdən atın ayağı nın tapbıltısı gəlir, toz du mana qarışır. Geri baxır deyir, köpəy uşağı, qıkkom gəlir, qaçın, sizi qırajax. Səfo gəlir. Deyir, köpəy uşağı, cavansız qıymıram sizə. Atı nın sağ ayağının nalını göz də. At ayağını qaldıranda nalını atır. Ordan oğlunu götürüf qayıdır. 132. QARA MƏMMƏD Qaçaxlar olan devrdə bizim kəntdə biri oluf Avdılla. Sovet hökuməti gələn vaxdı qaçaxların başçısı oluf. Deyiflər ki, Məm mədi tuta bilmirih. Bakıdan gəlillər, nə qədər eliyillər tuta bilmillər. Deyillər, ancax onu Avdılla tutar. Avdılla atdı dəsdəni götürür ge dir. Hamı beşatılannı, qatarrı gedillər. Deyillər ki, Seyid Məm məd yalın üsdündəki alaçıxda yatıf. Qıraxda bunnar oturur gözdü yür, Avdılla gedir. Qabaxlar çadır keçədən hazırlanırdı. Nizəynən qaba ğın qalxızanda Seyid Məmməd gözünü açır deyir: – Sən Həzrət Abbas, məni öldürmə, lütəm. Qoy paltarımı ge yim əynimə, onnan sora məni öldür. Demiyəsən, bu da beşatılanı qoymuşdu döşəyin altına. Avdıl la deyir, geyin. Geyin deyəndə beşatılanı götürür nətər atırsa, Av dıl la nın atının boynunnan tutur. At arxası üsdə yamacdan aşağı aşır. Atriyad qıraxdan bu çadırı güllələyir. Avdılla əlini qaldırır qışqırır ki, ay haray, atma. Seyid Məmmədi özüm tutajam. Öm rü nün sonu na qədər də sovet hökumətini tanımadı. Qara Məm məd deyirdilər. Onnan sora Avdılla onu tutuf gətirmişdi Laçına. Ona bəraət ver dilər, o da gəlib dağda zağada yaşayırdı.
– Xaloğlu, durax çəkilək. Sən isdiyirdin bunu soyasan, ə? Nəysə, gəlillər çıxıllar evə. Həsənqulu kişi gedir Kalba Məm mədin babasının yanına. Deyir, əmi. Deyir, nədi? Deyir, başıma belə bir iş gəlif. O kim olar, nətər olar? Deyif ki, o Kolanı İsma yıldı. Sən öl, səsinizdən harda olsa biləjəh sizi. Yaxşı olar ki, özüz gedəsiniz evinə. Gəlif deyir ki, xaloğlu, səsimizdən bizi tanıyıf. Deyir, Qara bağa yox ey, lap Bakıya gedəsən, səni tapajeh. Yaxşısı budu ki, arvadnan, uşaxlarnan görüş, ayın-oyunu ver, o kişinin yanına gedək. O uje sorağ salıf, bizi harda olsa, tapajax. Nəysə, gəlillər Ağdamdan dönüllər dərə yuxarı, örgənir or dan-burdan. Deyillər, ora siz gedəmməzsiz, bir sürü iti var, sizi itdər yeyəjəh. Heç rusun qoşunu ora girə bilmir. Amma orda xan çinarı çoxdu. Xan çinarına çıxın çağırın, səsinizi alajax. Nəysə çıxıllar. Çağırıllar:
Deyir:
Xalası oğlu deyif dinmə. Deyif ki, necə dinməyim ə, kopoğlu səsimizi aldı. Deyif: – Ay İsmayıl əmi, itdərdən bizi ötür, qonax gəlirik. Gəlillər. Kolanı İsmayıl deyir: – Örgənmişəm zəngəzurlusuz siz. Bu nədi böyrünə qoşmusan bunu (xalası oğlunu deyir – top.)? Bu axmağın biridi. Deyir: – Xaloğludu, elə böyrümdə hərriyirəm. Deyir: – Yox, bunnan aralaş. Sən ağıllı adamsan. Deyif ki, mən Qaçax Asdana xəbər göndərəjəm, təmiz adam san, qal mənim yanımda. Nə iş görürsən gör, amma ev-zad yarma. Mən sizi üzə çıxardajam. Gəncənin general-qubernatoru mənnən dosdu. Gəncənin general-qubernatoru sora çarın adından əfv çıxardır. Heylə olur Kolanı İsmayıl əfv edilir. 134. QAÇAQ İLDIRIM I mətn Bizim qonşu Müsurmannar kəndində İldırım addı bir qaçax oluf. Onu Bağırov güllələdif. Çox adamları öldürüf. Amma arvad pərəsf oluf. Qarabağda Uğurru bəy oluf, məşhur bəy oluf. Uğurru bəynən dost imiş. Bir gün Uğurru bəy gəlif ki, İldırım, bu hökumət gəlif məni gülləliyəjəh. Məni apar Arazdan keçirt gedim İrana (Hə lə orasın deyim ki, bir dəfə Xannı gəlir Uğurrunun yanına. Deyir, Xannı, nə gəzirsən? Deyir ki, taxıl alajam. Deyir, bir araba taxıl yı ğın, Xannının şəxsiyyətinə bağışdadım, aparsın. Heylə yaxşı adam imiş). İldırım da çox adam öldürüfmüş. Bajısın ərin öldürüf, bajısın oğlun öldürüf. Elə çatanı vururmuş. Bunu qoyullar Turşsuda milis rəisi. Gedir Uğurrunu gətirir, aparır təhvil verir Qaçax Qəbilə. De yir, Qəbil, bir xurcun qızıl, beşatılan, at sənin, bunu Arazın qırağın da vur, arvadın da mən alajam. Qəbil amma qeyrətdi adam imiş. Aparanda deyir, Uğurru, get, bir də geri qayıtma. Deyir, niyə? De yir, qayıtma da. Deyir, səbəbin de da görüm. Deyir, bax vəzyət belədi. Qayıdan kimi İldırım səni vurajax. Qayıtma. Deyir, Uğurru atdan sıçradı düşdü, atın cilovun keçirdi yəhərin qaşına, beşatılanı da taxdı yəhərin qaşına, dedi: – Bala, bir xurcun da qızıldı, götür get. Qəbil deyir, ay kişi, ves Qarabağ saa neynədi ki, bir xurcun qızıl maa neyniyə? Atını min get, amma qayıtma. Neyniyif, genə də heş nə götürmüyüf. Heylə Qəbil keçirif onu. İldırım da bunun ar vadını alıf. Bağırov bunu eşidif, gəlif Şuşaya. Şuşada milis sistemini ça ğırıf. Bu İldırımı heş cürə tutmağ mümkün deyil ey. Kopoğlu çı xanı vurur. Bunnara deyir ki, bir-bir formanı dəyişirsiz. O otağda soyunun təhvil verin, keçin bu otağda təzə forma geyinin çıxın. Beş-onu gedir. Növbə İldırıma çatır. İldırım soyunuf bu otağa keçəndə tutullar. Gəlif deyif, İldırım sənsən? Deyif ki, əllərimi aç, beşatılanı ver maa, gör mənəm, mən deyiləm. Amma mən indi İl dırım deyiləm. Çox sözdən sora deyif ki, İldırım, neçə adam öldür müsən? Deyif, Bağırov, bu şəhadət barmağımnan yetmiş beşin. Yəni gülləynən yetmiş beşin vurmuşam. Deyir, onun yetmiş beşin də bağışdadım saa. Uğurru bəyin arvadını aldığına, bu bina mıs dı ğına görə səni güllələdəjəm. Elə orda da güllələdif.
İldırım çar hökumətinə qarşı qaçaxlıx edib. Xalq Cümhuriy yəti qurulanda çıxıf üzə. Sora da onu milis rəisi qoyuflar. Bir dəfə bajısı oğluna deyif ki (bajısının ərin vurmuşmuş gül ləynən), gedif o kəntdə filankəsi öldürüf gələ bilərsən? Deyir, dayı, niyə öldürmürəm, nə çətin şeydi? Deyir, get bu gejə onu öldür gəl görüm. Gejə gedif öldürüf gəlif. Səhər hay düşüf ki, filan kəsi bu gejə vuruflar. Bajısı oğlunu çağırıf elə ordaca öldürüf. De yif, bunun əli tüfəng tutdu, atasını güllələmişəm, sora məni gülləliyəjək.
Babanın atası yüzbaşı oluf. Atası ölənnən sora bunu yüzbaşı seçiflər. Sovet hökuməti gələndə Qubatlıda polis rəisi oluf. Qubat dıda Qoçax Qabil olub. Alyannı otuz səkgizinci ilə qədər sovet hö kumətinə tabe olmuyan bir kənd oluf. Bağırovnan Babanın Alyannı üsdündə münasibətləri pisləşif. Deyilənə görə, onda Bağırov ban datdelin müdiri oluf. Hücum eliyiflər ki, Aylannını tabe elətdirələr. Bir neçə adamın meyidini sarıyıflar ağaca ki, o biriləri üçün görk olsun. Bağırov tanıyırmış Babanı. Tapşırıb buna, deyif ki, bu meyidin biri burdan əysik olsa, səni sarıyajam o meyi din yerinə. O da qabağınnan yeyən adam olmuyuf da. Deyif ki, bəlkə sən sarın dın ora. O tapançaya əl atır, bu tapançaya əl atır. Or da aralarına girillər. Onnan sora Babaynan Bağırovun arası dəyir. Bağırov sora keşdi Mərkəzi Komitəyə, bu qaçır qaçaxlıx eli yir. Ətrafına da bir neçə adam topluyur, o cümlədən qardaşı da. Hüsü Hacıyev gedir onu üzə çıxartmağa. Gedir gətizdirir evə ki, mən səni çıxardajam üzə. O da gejəynən buları yuxuya verif qaçır.
Qubatdıda Şamil addı bir polis rəisi oluf, Baba onuynan möh kəm dost oluf. Hətta bizim bir kəntçi – Müslüm kişi onun idarə sində milis işdiyirmiş. Müslüm kişi deyir, mən qapıda nööbətçi idim, bir də gördüm içəridən Şamilə deyillər ki, əllərini qaldır yu xarı. O necə içəri keçibsə, mən bilməmişəm. Şamil də Babanın dostudu. Zarafat nan Babaya deyir ki, kəntçin nööbətçi olannan sora deyərsən da əllərini qaldır yuxarı. Şamil orda qonaxlıx verir. Bir nəfər girib qonaxlıxda tüfəngi çəkif ki, sən əsirsən, əllərini qaldır. Şamil də deyir ki, yekə kişisən, bu öz ayağınnan gəlif. Gəlif ki, mə ni üzə çıxart da. Şamil də onu aparıf Qalada türməyə təhvil verif. Onun qəribə taleyi olub. Qırmızı ordu Ermənistana gələndə İr səvənnik kəndi var, Qafannan gedəndə girirsən dərəyə bir də təz dən belə çıxırsan. Orda yolu kəssən, hamısın qıra bilərsən. Orda er mənilər qırmızı ordunu məhv eliyir. Bir afisser çıxıf ağacın başı na, canını qutarıf. Baba bajısının əriynən gedəndə ağacın başında hə mən rus afisserini görür. Bajısının əri deyir, öldürək bunun tapan casını, paltarını götürək. Baba deyir, yox. Rusca bilirmiş özü də. Orda Mir zə İvan olub, onnan rusca örgənmişdi. O gətirib üç gün onu saxlıyıb, sora yola salıb gedib. O adam sora Moskvada yüksək vəzifədə iş diyif. Deyilənə görə, türmədə gəlif onu görüf. Türmədən qaçmağına o şərait yaradıf. Gecəynən bir öləni aformut eliyiflər onun adına, onu buraxıflar. Qaçıf gedif İrana. Sovet ordusu İrana gi rəndə – qırx ikinci ildə bizim kəntçi Məhəmməd kirvəm onu İran da bir tükanda görüf. Özü də onu tanımax o qədər də çətin məsələ döyülmüş. Atışmada barmağın ikisin itirmişdi. Deyir, adını deyən də dedi ki, dəvə gördün, qığını da görmədim. Bir qədər sora getdim gördüm tükanda yoxdu. Ordan keçif Türkiyəyə. Türkiyədə vəfat eliyif.
Baba on dörd yaşında atasını itirif. Onu on dörd yaşında yüz başı seçiflər. Özü də onun seçilməyində Xannıx kəndindəki Abbas yüzbaşının böyük xidməti oluf. Deyilənə görə, o vaxdı daşnan səs verirmişdər. Papağa daş atırmışdar. Daşın sayına görə yüzbaşını təyin eliyirmişdər. İki namizəd olub. Biri baba olub, biri də Fərə məz adında erməni olub. Ermənilər deyirmişlər, Baba toba, bunnan olmaz. Bizimkilər də deyirmiş, Fərəməz yaramaz. Görüllər ki, Ba banın papağında az daş var. Abbas yüzbaşı bir yekə daşı aparıb salıb papağın içinə. Daş qalxıb papaxdan yuxarı. Da daşı saymı yıblar, babanı yüzbaşı seçiblər. Baba da uşağ olub da. Baba öz qardaşı Şükürü aparıb qoyub Türkiyədə. Neçə illər sora gedir gəti rir. Deyirdilər ki, sora üsdünnən neçə il keçsə də, Şükürün yenə də dilində türk sözləri qalırdı. Orda belə bir hadisə də oluf. Baba gedif qohumlarının evinə. Çıxıb görüf ki, ağacda meyvə yetişif. O meyvənin birin-ikisin qırıb yeyif. Ev yiyəsi görüf ki, meyvəni qırıflar. Evdən soruşuf ki, bu meyvəni kim qırıf? Deyiflər, biz qırmamışıx. Deyif, burda əcəm ölkəsinnən yəqin bir adam var ki, bunu qırıf. Bunun getdiyi ev bunu eşidir. Baba axşam gələndə deyillər ki, ay Baba, o meyvəni sən qırmadın ki? Deyir, meyvə idi da, qırdım yedim. Deyillər, evin tikilsin, əli kəsəcəklər ey sənin. Sən icazəsiz bunun meyvəsini qır mı san. Gecəynən tərpən burdan. Səhər sənin əli oğru kimi kəsə cəklər. Baba özü deyirdi ki, gecəynən atı mindim, Şükürü aldım tərkimə, qaşdım gəldim.
Baba hədinnən artıq mahir atıcı oluf. Xocaxan bəyləri deyil lər, olar varlı adamlar oluf. Bu bəyin bir qardaşı olur, atıcılığ edir. Qardaşı deyir ki, kəkliyi belə vurdum, filan quşu belə vurdum. Bəy deyir: – Ə, sən nə atansan? Sən Babanın atıcılığını görsən, əlinə tüfənk almazsan. Baba da deyilənə görə, abbasını atırmış göyə, göydə tapan caynan onu vururmuş. Bir gün bu bəy Babanı qonax çağırır. Baba deyir, sən canı, Baba olduğumu qardaşa demə. Baba gəlir, qonax lıx-zad. Bəyin qardaşı deyir, çıxax ova. O vaxdı da kəklik-zad çoxuy muş. Naqannan da atmax çətin idi da. Baba naqannan elə atəşdər açır ki. Oğlan deyir ki, qardaşım Babanı tərifləyir, sən belə atanda gör Baba nətər atır. Bəy sora üsdünü açır ki, Baba o özüydü, gördün necə atəş açır? V mətn Baba məşhur qaçaxlardan oluf, bala. Nənəm mənə deyərdi ki, Qaçax Baba pisdiyə qarşı çıxırmış. Bizim rayonnandı – Qubatdı dan. Düzdü, onun adı Qaçax Nəbi kimi yayılmıyıf, amma çox mərd, iyid, qorxmaz oluf. O, gavurrara, yəni ermənilərə qarşı həmi şə mübarizə aparıf. Bıların hamısı Sovet hakimiyyətinnən qabax oluf. Özü də er mə nilərin sırf düşməni oluf. Bala, Qaçax Baba uşax olanda ermə nilər onun gözü qarşısında tayfalarınnan çox adam qırıflar. Babanın da uşax lıx dan onnara qarşı nifrəti artır. And içir ki, böyü yəndə on nardan intiqam alacam. Beləlihnən, Baba bütün varrığıy nan ermə nilərə qənim kəsilmişdi. Onun adı gələndə ermənilər bilmir lərmiş nə elə sinnər. Qaçax Babanın nəinki bizim rayon, qonşu rayonnar da, nə bilim Qarabağ da tanıyırmış. Hansı evə gedif, onu saxlıyıflar. Qaçax Babanın hökümətə qarşı çıxdığını bilmirəm. Bəlkə də oluf, deyə bilmərəm. Onu bilirəm ki, Baba çox qeyrətdi oluf. Onu da deyim ki, Babanı öldürmüyüflər. Daha doğrusu, öldürə bilmi yif lər. O, öz əjəli ilə ölüf. Baba sora yurd salır Ermənistannan Qu batdının sərhədində. Sovet hakimiyyəti qurulanda dörd il Baba dan xəbər olmuyuf. Elə biliflər ki, onu öldürüflər. Deyirmişlər ki, hö kü mət gəldi. Hökümət də xaçpərəst idi dayna. Ehtiyat eliyir miş ki, onu tutarlar birdən. Çünki, ermənilərə qənim kəsilmişdi axı. Hamı elə bilif ki, ta Qaçax Baba ölüf. Dörd ildən sonra, üzə çıxır. Bir günnəri Babanın bayısı Zahra çıxıfmış yalın başına, ağlıyırmış: Ağaşda barım qaldı, Dərmədim, narım qaldı. Qardaş, sən getdin, öz canın apardın, Bir ağlar bajın qaldı. Deyif, həmişə ağlıyarmış. Bir günnəri də alaçıxda oturmuş muşlar. Görüllər hənirti gəlir. Baxıllar ki, Babadı. Ta elə o vaxtdan da üzə çıxır. Qaçaxlığın daşını atır. Yüklə 5,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|