Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu

2. Yaradıcı və adları // Tövhid. Göylə Yerin birliyi, yəni yaradıcının insanlara, təbiətə yaxınlığı. «Qabaxlar göy yerə yaxın idi. Adamlar bir-birini öldürüb qan tökürdülər, bərəkətin qədrini bilmirdilər. Bunu görəndə tanrının qəzəbi tutdu, göyü yerdən uzaqlaşdırdı».³

Nizami birmənalı şəkildə hər şeyin başlanğıcını Allah və onun müqəddəs adları ilə əlaqələndirir və əsərlərinin əvvəlində bir sorğuya cavab axtarır:

Ey adı ən yaxşı başlanğıc olan!

Sənin adın olmadan kitabı necə başlayım?⁴

3. Qərar. Proses. «Kun // Ol» əmri. Nət. Münacat. Şair dün­yanın mənəvi amillər üzərində qurulduğunu irəli sürür. Çün­ki ilk olaraq Allah ağlın irəli sürdüyü sözləri - yaranışların adla­rı­nı dilinə gətirmiş, sonra doğulmaq əmrini vermişdir. Lakin mə­nəvi amillərin təsiri olmasaydı, maddi şeylər cansız, hərə­kət­siz, dəyiş­məz qalardı. Onları əlaqələndirən, bir-biri ilə bağlayan və ayı­ran da mənəvi ünsürlərdir. Nizami Yaradıcının düşünüb qəra­ra aldıq­larını sözə çevirib əmr verməklə gerçəkləşdirdiyini söyləyir:

Ey əmri mütləq təsirə malik olan!

Sənin əmrinlə kainat törəmişdir.⁵