Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adina əDƏBİyyat institutu

S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
 
 
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
 
 
 
 
28 
maq üçün əlavə vasitələrdən (rəsm, musiqi, video) istifadə 
etməyə, mətnin içindən lazım olan informasiyanı tez axta-
rıb  tapmağa  imkan  verir.  Hipertekstin  oxucuya  sərbəstlik 
verdiyini və oxucunun mətni istədiyi ardıcıllıqla oxuduğu-
nun da şahidi oluruq. 
1976-cı  ildə  amerika  yazıçısı  Reymon  Federmanın 
«Sizin ixtiyarınızda» adlı romanı oxuculara təqdim olunur. 
Əsərin özünəməxsusluğu onda idi ki, roman cildlənməmiş 
və  nömrələnməmiş  şəkildə  oxucuya  təqdim  olunmuşdu. 
Oxucu da əsərin səhifələrini istənilən cür düzməklə oxuya 
bilirdi. R. Federmanın  əsərini  mütaliə edərkən görürük  ki, 
sərhədlər  yoxdur,  oxucu  əsərin  finalını  müəllifin  istədiyi 
kimi deyil, öz istədiyi kimi təyin edir. 
1990-cı  ildə  Maykl  Coys  hiperromanı  «Günorta»nı 
(«Afternoon») ilk dəfə beş disketdə topladır. 539 şərti sə-
hifədən 951 qısayoldan ibarət olan bu əsər ilk hiperədəbiy-
yat kimi dəyərləndirilir. Bu hiperromanı kompüterin ekra-
nından  oxumaq  mümkündür.  Alternativ  qiraət  imkanları 
yaradan  əsərin  süjet  xəttini  oxucunun  istəyi  ilə  dəyişdir-
mək mümkündür. 
R. Bart  hipertekstin  xüsusiyyətinə  müxtəlif  mənalı 
xassəyə  malik oxşar  alqoritmlər  əlavə  edir 
17
. Klassik nü-
munə  kimi  romanda  mətnin  oxunmasında  müxtəlif  alqo-
ritmlərin  tətbiqi  imkanlarına  italyan  yazıçısı  İ. Kalvino 
«Çarpazlaşmız talelərin qəsri» (Il castello destini incrociati 
dei)  əsərini  misal  çəkmək  olar.  Bədii  «vasitə»  kimi  kart 
dəstindən istifadə edən müəllif beləliklə mətni strukturlaş-
dırır, oxucu mətnin daxili rabitə hissələrindən istifadə edə-
                                                 
17
 Барт Р. С/Z. – М., 1994. – C. 14; 

---