Azərbaycan Milli Kitabxanası

Əlişir Nəvai

  

1441-1501 

 

 

 

Özbək şairi 

9 

50 

Şairin  əsərlərinin süjetləri  əsasında çoxlu musiqili 

əsərlər (opera, balet və s.), həyat və yaradıcılığından 

bəhs edən bədii  əsərlər (Aybəkin “Nəvai” romanı  və 

s.) yaradılmış, haqqında bədii film (“Əlişir Nəvai”, 

1948) çəkilmişdir. Nəvai  şəhəri  şairin  şərəfinə ad-

landırılmışdır. Özbəkistanda adına maarif və  mə-

dəniyyət müəssisələri, ali məktəb və küçə var. Azər-

baycanda Nəvai adına küçə var. Nəvai irsinin tədqi-

qatçısı  Həmid Araslıya 

“Özbəkistan SSR Əməkdar 

elm xadimi” adı verilmişdir 

(1968). 

Əlişir Nəvai 1501-ci il 

yanvar ayının 3-də Heratda 

vəfat etmişdir. 

 

Ədəbiyyat 

 

Seçilmiş əsərləri /Ə.Nəvai.- Bakı: Öndər nəşriyyat, 2004.- 423 s. 

Nağıyeva, C. Azərbaycanda Nəvai /C.Nağıyeva.- Bakı: “Tural-Ə” NPM, 2001.-  

262 s. 

Nəvai  Əlişir //Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: 10 cilddə.- Bakı, 1983.- C.7.- 

S.216-217. 

 

Rus dilində 

 

Нагиева, Д. Навои и Азербайджанская литература, ХV-ХIХ вв. /Д.Нагиева.- 

Ташкент: Фан, 1990.- 134 с. 

 

İnternetdə 

www.tourism.az 

www.az.wikipedia.orq 

 

 

                                                           Səmayə Quliyeva 

51 

 

     Bəhram Süleyman oğlu Mansurov 

1911-ci il fevral ayının 12-də Bakıda 

anadan olub. 

XIX  əsrin II yarısı  və xüsusilə XX 

əsrdə Azərbaycan musiqisinin, muğam 

sənətinin inkişafında böyük rolu olmuş 

Mansurovlar nəslinin nümayəndəsidir. 

Nəslin ağsaqqalı  Məşədi Məlik Mansurovun, onun 

oğlanları  Məşədi Süleyman, Məşədi Mansur Mansu-

rovların musiqi mədəniyyətimizin inkişafında böyük 

xidmətləri olmuşdur. 

   Bəhram Mansurovun gözünü dünyaya açandan 

muğamla nəfəs alan bir mühitdə böyüməsi, təbiidir ki, 

onun ömür yolunu müəyyən etmiş  və o, uşaqlıqdan 

sənət aləminə qədəm qoymuşdur. Tar çalmağı atasın-

dan, əmisindən öyrənsə də, onun kamil bir tarzən kimi 

yetişməsində böyük sənətkarımız, Mirzə Sadıq məktə-

binin  ənənələrini davam etdirən, tar ifaçılığı  sənətini 

yüksək zirvəyə qaldırmış Qurban Pirimovun əməyi 

çox olub. Xüsusilə opera repertuarını  Bəhram Man-

surov Qurban Pirimovdan öyrəndiyini, onunla 35 il çi-

yin-çiyinə muğam-operalarını müşayiət etdiyini göstərir.        

Musiqi kollektivlərində, opera və balet teatrında 

xidmətləri, respublikanın mədəni tədbirlərində  fəal 

iştirakı, Böyük Vətən müharibəsinin odlu-alovlu illə-

rində öz tarı ilə  hərbi xəstəxanalarda, arxa cəbhədə 

mübariz çıxışları, konsert fəaliyyəti, pedaqoji işi, qast-

rol səfərləri, solo və müşayiətçilikdə göstərdiyi usta-

lıq, zəngin folklor biliyi, nəhayət şəxsiyyətində olan  

 

 

nümunəvi keyfiyyətlər doğ-

rudan da öyrənilməyə la-

yiqdir.  

Bəhram Mansurovun 19 

yaşı olanda Müslüm Maqo-

mayev onu ilk notlu xalq 

çalğı alətləri orkestrinə, da-

ha sonra isə Opera və Balet 

Teatrına solist-tarzən kimi 

dəvət edir. Bəhram Mansu-

rov opera səhnəsində Hü-

seynqulu Sarabski, Yavər 

Kələntərli, Hüseynağa Ha-

cıbababəyov, Əlövsət Sadı-

qov, Həqiqət Rzayeva kimi 

korifeylərlə  işləyir. Rübabə 

Muradova, Sara Qədimova, 

Əbülfət Əliyev, Gülxar Hə-

sənova, Zeynəb Xanlarova, 

Mais Salmanov, Bakir Ha-

şımov, Qulu Əsgərov, Arif 

Babayev, Nəzakət Məmmə-

dova, Baba Mirzəyev və 

başqa sənətkarları teatra 

cəlb edərək onları 

tamaşalara hazırlamışdır.  

Gənclik illərində B.Man-

surov görkəmli xanəndələr-

lə çalışdığı zaman onun 

üçün muğamın çox sirləri 

 

Fevral  

 

100 illiyi 

Bəhram Mansurov 

1911-1985

      

 

 

 

 

Tarzən 

12 

52 

açılıb, o, ifaçı kimi sənətini təkmilləşdirib, yaradıcılıq 

axtarışlarını genişləndirib. Sənətin kamillik zirvəsinə 

doğru ucaldıqca isə özü muğamın sirlərini gənc 

xanəndələrə öyrətməyə başlamışdır. Ustad sənət-

kardan öyrənmək, onun sənətini davam etdirərək, 

irəliləmək və yeni nəsil yetişdirmək, sələflərindən əxz 

etdiyi sənət xəzinəsini qoruyaraq, zənginləşdirərək 

varislərinə çatdırmaq Bəhram Mansurovun sənət 

amalı olmuşdur.  

Bəhram Mansurov ilk azərbaycanlı musiqiçidir ki, 

onun ifasında Azərbaycan muğamları YUNESKO 

xətti ilə vallara və CD-lərə yazılıb, bütün dünyaya ya-

yılmışdır. O, 1978 və 1983-cü illərdə  Səmərqənddə 

keçirilən Beynəlxalq Muğam Simpoziumunda Azər-

baycanı təmsil etmişdir. Bəhram Mansurov Sadıqcan-

dan sonra klassik Azərbaycan muğamlarını qoruyub 

saxlayan və  təbliğ edən yeganə tarzən idi. Onun 

ifasında bütün muğamlar, 

dəraməd, diringə, təsnif və 

rənglər oğlu, bəstəkar Eldar 

Mansurov tərəfindən nota 

salınmışdır.  

Göstərdiyi xidmətlərinə 

görə o, 1956-cı ildə Azər-

baycanın  Əməkdar artisti, 

1978-ci ildə Azərbaycanın  

Xalq artisti, 2 dəfə  1959-

1967-ci illərdə  “Şərəf nişa-

nı” ordenləri və bir sıra me-

dallarla təltif olunub. 

14 may 1985-ci ildə  Ba-

kıda vəfat edib. 

   

 

Ədəbiyyat 

 

Mansurov, B. “Ömür qıysa...”: Xatirələr /tərt. ed.: M.Mansurova; E.Mansurov.- 

Bakı: Səda, 2003.-161 s. 

Mansurov Məşədi Süleymanbəy: Xatirələr /tərt. ed. E.Mansurov; red.İ.Dadaşov.-

Bakı: EQ, 2005.-139 s. 

Qurbanlı, R. Mansurovun mənbələrinə görə muğamın 70 bölümü var /R.Qurbanlı 

//Yaddaş.- 2007.- 15 fevral.- S.12.  

 

İnternetdə 

www.azadinform.az 

www.musigi-dunya.az 

www.yoxdur.com 

 

Nailə Alışova 

 

53 

 

     Musa  Cəlilov 1906-cı il fevral 

ayının 15-də Orenburq vilayətinin 

Mustafino kəndində anadan ol-

muşdur.  

Şeirləri 1919-cu ildən dərc olu-

nur. İlk şeirlər və poema kitabı “Gə-

lirik” 1925-ci ildə çap edilmişdir.  

1929-cu ildən komsomol sıraları-

na daxil olmuş, ağqvardiyaçılarla 

mübarizədə iştirak etmişdir. 1920-ci illərdə komsomol 

işində çalışmış, 1931-ci ildə MDU-nun Ədəbiyyat fa-

kültəsini bitirmişdir. 1939-1941-ci illərdə Tatar 

MSSR Yazıçılar  İttifaqının məsul katibi olmuşdur. 

1941-ci ildə Sovet Ordusu sıralarına çağırılmış, 1942-

ci ildə ağır yaralanmış, əsir alınmış və həbs düşərgəsi-

nə salınmışdır. Burada gizli qrup yaratmış, hərbi əsir-

lərin qaçmasını təşkil etmişdir. Gizli təşkilatda iştira-

kına görə Plettsenziya hərbi həbsxanasında 1944-cü 

ildə edam olunmuşdur.  

1956-cı ildə ona Sovet İttifaqı  Qəhrəmanı (ölü-

mündən sonra) adı verilmişdir.  

Tatar xalqının qəhrəmanlıq tarixindən bəhs edən 

“Altunsaç” və “İldar” operalarının libretto müəllifidir. 

Cəbhə  şeirlərində faşizmə 

nifrət, qələbəyə inam ifadə 

edilmişdir. M.Cəlilin Moa-

bit həbsxanasında yazdığı 

100-dən çox şeirdən ibarət 

dəftərini belçikalı  əsir özü 

ilə  həbsxanadan çıxarmağa 

müvəffəq olmuşdur.  Əsər-

ləri dünya xalqları dillərinə 

tərcümə olunmuşdur.  

1938-ci ildə keçmiş 

SSRİ Dövlət mükafatı lau-

reatı, 1957-ci ildə Lenin 

mükafatı laureatı olmuşdur.  

M.Jiqanovun “Cəlil” ope-

rası, “Moabit dəftəri” filmi 

M.Cəlil haqqındadır. Tatar 

MSSR-də adına  şəhər var. 

Tatarıstan Opera və Balet 

teatrı M.Cəlilin adını da-

şıyır. Kazanda heykəli qo-

yulmuşdur. 

 

 

Ədəbiyyat 

Moabit dəftəri /M.Cəlil.- Bakı: Yazıçı, 1979.- 280 s. 

Xəlilov, P. SSRİ xalqları ədəbiyyatı /P.Xəlilov.- Bakı: Azərnəşr, 1977.- 410 s. 

Mustafin, R. Qəhrəman şairin izi ilə /R.Mustafin.- Bakı: Gənclik, 1988.- 146 s. 

Bəybala Ələsgərov  

 

Fevral  

 

105 illiyi 

 

Musa Cəlil  

1906-1944 

 

 

 

 

 

Tatar şairi 

15 

54 

 

 Nəriman  Əliməmməd oğlu 

Həsənzadə 1931-ci il fevral ayı-

nın 18-də Qazax rayonunun Poy-

lu qəsəbəsində anadan olmuşdur. 

Burada orta məktəbi bitirdikdən 

sonra 1949-1953-cü illərdə Gəncə 

Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Dil 

və ədəbiyyat fakültəsində təhsil almışdır.  

Şair, dramaturq 1954-cü ildən Azərbaycan Yazıçı-

lar Birliyinin üzvü, 1965-ci ildən filologiya elmləri 

namizədi, 1981-ci ildən Azərbaycanın Əməkdar incə-

sənət xadimi və 1990-cı ildə Azərbaycan Respublikası 

Ali Sovetinin deputatı olub. 

Əmək fəaliyyətinə Radio Verilişləri Komitəsində 

böyük redaktor kimi başlamışdır. 1957-1961-ci illərdə 

Moskvada M.Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda təh-

silini davam etdirmiş, Azərbaycan Dövlət Universite-

tinin (indiki Bakı Dövlət Universitetinin) aspirantura-

sını bitirmişdir. “Azərbaycan-Ukrayna  ədəbi  əlaqələ-

ri” mövzusunda dissertasiya müdafiə etmişdir. 

1965-1967-ci illərdə “Azərbaycan gəncləri” qəzeti 

redaksiyasında Ədəbiyyat və incəsənət şöbəsinin mü-

diri, 1967-1975-ci illərdə “Azərbaycan” jurnalı redak-

siyasında Poeziya şöbəsinin ədəbi işçisi, 1975-1978-ci 

illərdə SSRİ  Ədəbiyyat fondu Azərbaycan  şöbəsinin 

direktoru işləmişdir. 1978-1991-ci illərdə “Ədəbiyyat 

və incəsənət” qəzetinin baş redaktoru vəzifəsində ça-

lışmışdır. 1991-1993-cü illərdə Dövlət Mətbuat Komi-

təsinin sədr müavini olmuş, Azərbaycan Respublikası 

Mətbuat və  İnformasiya Nazirinin birinci müavini 

işləmişdir. Hazırda Azər-

baycan Milli Aviasiya Aka-

demiyasında kafedra müdiri 

vəzifəsində işləyir. 

İlk  şeirlər toplusu “Ço-

ban  Əfqan” 1954-cü ildə 

kütləvi tirajla buraxılmışdır. 

“Yadına düşəcəyəm” 

(1966), “Nəriman” (1968), 

“Zümrüd quşu” (1973), “Bir 

az möhlət istəyirəm ömür-

dən” (1981), “Bütün millətlə-

rə” (1991), “Taleyin töhfəsi” 

(1993) və s. kitabların müəlli-

fidir. 

 N.Həsənzadə  ədəbiyya-

tın  ən gözəl nümunələrini 

”Azərbaycan harayı”, “Bütün 

millətlərə”, “Salam Azərbay-

can”, “Bəyanat” və s. əsərlə-

rində yaratmışdır. 

2005-ci ildə ümummilli 

liderimiz Heydər  Əliyevin 

layiqli davamçısı  İlham 

Əliyevin sərəncamı ilə o, 

“Xalq  şairi” kimi yüksək 

fəxri ada layiq görülmüş-

dür.  Şairin böyük qəlbi ba-

har təravətli həyat arzuları 

 

Fevral  

 

80 illiyi 

   

Nəriman  Həsənzadə 

1931 

 

 

 

 

Şair 

18 

55 

ilə, yazıb-yaratmaq eşqi ilə döyünür. 

 

Ədəbiyyat 

 

Seçilmiş əsərləri /N.Həsənzadə.- Bakı: Şərq-Qərb, 2005.- 336 s.  

Cəfərov, N. Nəriman Həsənzadə:  Şair Nəriman Həsənzadənin yaradıcılığı haq-

qında /N.Cəfərov //Mədəni maarif.- 2009.- № 3.- S.20-22.  

Fərəcova, Z. Nəriman Həsənzadə: “Demək istədiklərim bir ömrə  sığmaz”:  Şair 

Nəriman Həsənzadə ilə müsahibə /Z.Fərəcova //El.- 2009.- № 4.- S.4-17.   

 

İnternetdə 

www.anl.az 

www.az-wikipedia.orq 

www.xalqqazeti.com 

www.elibrary.az 

 

 

Saqibə Mehrəliyeva 

56 

 

     Tusi  Nəsirəddin Məhəmməd 

İbn Həsən 1201-ci il fevral ayının 

18-də Həmədan şəhərində tərbiyə-

çi ailəsində anadan olmuşdur. Son-

ralar isə o, Tus şəhərində  məktəb 

və  mədrəsədə  təhsilini davam et-

dirmişdir. Təhsilini başa vurduq-

dan sonra adına “Tusi” təxəllüsü  əlavə etməsi təhsil 

aldığı şəhərə böyük məhəbbəti ilə bağlı olmuşdur. 

Mütəfəkkirin əsl adı Məhəmməd, atasının adı Mə-

həmməd, babasının adı Həsəndir. Dövrünün ağıllı, bi-

likli, görkəmli alimi olduğuna görə хalq ona Nəsirəd-

din adını vеrmişdir. 

 Nəsirəddin Tusi ilk təhsilini atası Məhəmməd İbn 

Həsəndən almışdır. O, gənclik illərində biliyini artır-

maq məqsədilə Yaхın və Orta Şərqin bir sıra böyük 

şəhərlərinə səfər еtmişdir. 

Şərqin bir çoх şəhərlərini gəzib dolaşan Tusi Nişa-

pur  şəhərində dövrün bir sıra görkəmli alimlərilə, o 

cümlədən Fəridəddin Damadla və Qütbəddin Misri ilə 

tanış olmuş, onlardan dərs almışdır. 

Nəsirəddin Tusi yaşadığı dövrdə  işğalçı hökmdar-

ların  ədalətsizliyinə  məruz qalaraq dəfələrlə doğma 

şəhər və kəndlərindən uzaqlaşıb tərki-vətən olmuşdur. 

1259-cu ildə Tusinin təklifi ilə Cənubi Azərbayca-

nın Marağa  şəhəri yaxınlığında rəsədхana inşa olun-

muşdur. Rəsədxananın yeri elə  dəqiq seçilmişdi ki, 

orada indi də rəsədxana fəaliyyət göstərir. Marağa As-

tranomiya Rəsədxanasının o dövrdə tayı-bərabəri ol-

mamışdır. Sonralar Şərqdə inşa olunan rəsədxanalar 

məhz Marağa rəsədxanası-

nın planı  əsasında tikilmiş-

dir.  Ən mürəkkəb alətlər, 

ən nadir kitablar bu rəsəd-

xanada toplanmışdır. Bura 

dünyanın hər yerindən məş-

hur alimlər dəvət edilmiş-

dir. Faktiki olaraq rəsədxa-

na riyaziyyat və astronomi-

ya üzrə böyük elmi mərkə-

zə çevrilmişdi.  Hülakü хan 

bu akadеmiyaya alim və bi-

likli adamların cəlb еdilmə-

sini Tusiyə tapşırmışdı. 

Nəsirəddin Tusi, еyni 

zamanda Marağa rəsədхa-

nasında böyük bir kitabхa-

na da yaratmışdır. Tusi 

Yaхın və Orta Şərq ölkələ-

rinin bir çoх  yеrlərinə, o 

cümlədən Bağdada, Də-

məşqə, Mosula, Хorasana 

və başqa  şəhərlərə  səfər 

еdib  qiymətli kitablar top-

layıb Marağaya gətirmişdi. 

   Bir sıra tariхi sənədlər-

dən məlum olur ki, Nəsi-

rəddin Tusi Marağa rəsəd-

хanasında təlim-tərbiyə  işi 

ilə  də  məşğul olmuşdur. 

 

Fevral  

 

810 illiyi 

  Nəsirəddin Tusi  

1201-1274 

 

 

 

 

Filosof 

18 

57 

Onun “Evklidin həndəsi üsulları kitabı” (“Kitabе 

osulе Еrlidеs dər həndəsi”)  uzun müddət tədris vəsaiti 

kimi istifadə еdilmişdir. Bir daha qеyd еtmək lazımdır 

ki, Nəsirəddin Tusi еlm tariхində böyük dühalardan, 

ən parlaq ulduzlardan biri olmuşdur.  ХII  əsr  еlm-

lərinin bütün sahələrini - astronomiyanı, riyaziyyatı, 

fizikanı, triqonomеtriyanı, həndəsəni, tariхi, fəlsəfəni, 

hüquqşünaslığı, məntiqi, gеologiyanı  və  ən nəhayət 

ilahiyyat  еlmini özündə  cəmləşdirən nadir еnsiklo-

pеdik biliyə  mənsub olan alim olmuşdur. O, bu еlm-

lərin yalnız bilicisi dеyil, onların yaradıcısı  və  tədqi-

qatçısı olmuş, bu sahələrə dair fundamеntal еlmi əsər-

lər yaratmışdır. Bu əsərlərin hər biri еlm tariхimizin 

parlaq səhifələridir. Alimin “Еvklidin  şərhi”, 

“Hərəkətdə olan yеr kürəsi”, “Almacеstin təhlili”, 

“Gеcə  və gündüz”, “Tеlеskop haqqında”, “İki göy 

cism”, “Günəşin çıхması  və qürubu”, “Kainat 

cismlərinin zühuru”, “Kürə  və silindr”, “Konuslar”, 

“Dairənin kvadratlanması”, “Şüanın istiqaməti və əks 

olunması”, “Yalançı  səhər”, “Ulduzların surətləri”, 

“Məntiqdə  əsas ül-iqtibas”, “Kəlam  еlmi”, “Əхlaqi 

nasiri”, “Başlanğıc və son”, “Təqvim və ulduzların 

sеyri”, “Astronomiya еlmindən 30 fəsil”, “Musiqi 

haqqında”,  “Rəməl (şеir vəzni) haqqında” və s. başqa 

cəmi 101 əsəri artıq 750 ildir ki, dünyanın  ən böyük 

alimləri tərəfindən öyrənilmiş, təhlil və  tədqiq 

olunmuşdur. 

Bеləliklə, bu tariхi fakt-

lara yеkun vuraraq gös-

tərmək lazımdır ki, özünün 

ictimai-siyasi 

əsərlərində 

Nəsirəddin Tusi “dövlət” 

anlayışının açılmasına bö-

yük yer ayırmışdır. Faktik 

olaraq Tusi Azərbaycanın 

siyasi fikir tarixində ilk 

dövlət nəzəriyyəçisi hesab 

olunur. “Maliyyə haqqın-

da” risaləsində verilən qay-

da-qanunlar sonralar bir 

çox orta əsr dövlətlərində 

qanunlar toplularına daxil 

edilmişdir. 

Nəsirəddin Tusi 1274-cü 

ildə Bağdada səfəri zamanı 

vəfat etmiş  və Bağdad 

şəhərinin Kazımiyyə maha-

lındakı “Cəlil məscid”də 

dəfn olunmuşdur. Onun 

qəbrinin üstündə yazılmış-

dır: “Elmin köməkçisi, elm 

ölkəsinin  şahı - dövr anası 

belə  oğul hələ doğmamış-

dır”. 

 

Ədəbiyyat 

Xacə  Nəsirəddin Tusi: Biblioqrafiya. Anadan olmasının 800 illiyi münasibətilə 

/tərt. ed. A.Xəlilov, A.Musayeva; elmi red. A.Ramazanov; AMEA M.Füzuli adına 

Əlyazmalar İnstitutu.- Bakı: XXI-Yeni nəşrlər Evi, 2004.- 167 s. 

Xəyal, S. Mənim gördüyüm Tusi /S.Xəyal.-Bakı, 2001.- 60 s. 

Quliyev, A. Nəsirəddin Tusi dövlət, siyasət və qanun haqqında: (M.N.Tusinin 800 

illik yubileyi münasibətilə) /A.Quliyev.-Bakı, 2001.- 268 s. 

Rzayev, A. Nəsirəddin Tusi: (Həyatı, elmi dünyagörüşü) /A.Rzayeva.- Bakı, 

2001.- 352 s. (İkinci nəşri) 

İnternetdə 

www.az.wikipedia.org 

                                                                          Samirə Eminova  

58 

 

     Şəmsi Bədəl oğlu Bədəlbəyli    

1911-ci il fevral ayının 23-də  Şuşa 

şəhərində anadan olmuşdur. Orta 

məktəbi bitirdikdən sonra Ş.Bədəl-

bəyli Pedaqoji texnikuma daxil ol-

muşdur. Lakin qəlbində teatra böyük 

həvəs olduğuna görə  bədii özfəaliy-

yət dram kollektivində  səylə  çıxış 

edərək özünü bu sahədə sınaqdan çıxarmağa çalışmışdır.  

O, 1927-ci ildə Pedaqoji texnikumu bitirərək Azər-

baycan Dövlət Konservatoriyasına (indiki Milli Musi-

qi Akademiyası) daxil olmuş və burada Üzeyir Hacı-

bəyovun sinfində bəstəkarlıq nəzəriyyəsi ixtisası üzrə 

təhsil almışdır. 

Üzeyir Hacıbəyovla ünsiyyət, Cəfər Cabbarlı ilə 

dostluq münasibətləri onun taleyində mühüm əhəmiy-

yətli rol oynamışdır. 1932-ci ildən etibarən  Ş.Bədəl-

bəyli özünü rejissor kimi sınayaraq, A.Tuqanov, İ.Hi-

dayətzadə  və R.Təhmasibə assistentlik etməyə başla-

mışdır. 

 1934-cü  ildə isə o, Moskva şəhərində “Malıy 

Teatr”da rejissor kimi təcrübə keçməyə göndərilmişdir.  

Ş.Bədəlbəyli 1938-ci ildən etibarən Azərbaycan 

Dövlət Dram Teatrında müstəqil surətdə rejissorluq 

fəaliyyətinə başlamışdır. Burada C.Məmmədquluza-

dənin “Ölülər”, S.Rəhmanın “Xoşbəxtlər”, C.Cabbar-

lının “Od gəlini” əsərləri onun tərəfindən böyük mü-

vəffəqiyyətlə səhnələşdirilmişdir. 

Böyük Vətən müharibəsi illərində  Ş.Bədəlbəyli 

sovet qoşunlarının tərkibində İrana ezam olunmuş və 

Təbrizdə Ü.Hacıbəyovun 

“Arşın mal alan” operetta-

sını  səhnələşdirmiş, eyni 

zamanda Təbrizdə “Qırmızı 

Şərq” qəzetinin müxbiri ki-

mi də fəaliyyət göstərmişdir. 

1959-1965-ci illərdə Ş.Bə-

dəlbəyli Opera Teatrının di-

rektoru və baş rejissoru və-

zifələrində çalışmışdır. Bu 

teatrın səhnəsində onun tə-

rəfindən  “Koroğlu”, “Dur-

nalar gölü”, “Traviata”, 

“Trubadur” və digər əsərlər 

səhnələşdirilmişdir. 

Şəmsi Bədəlbəyli uzun 

illər (1943-1949, 1956-

1961, 1963-1974) Azərbay-

can Dövlət Musiqili Kome-

diya Teatrının direktoru və 

bədii rəhbəri olmuşdur. 

Ü.Hacıbəyovun sinfində mu-

siqi təhsili alması onun 

sonralar məhz musiqili teat-

larda rejissor kimi yaradıcı-

lıq fəaliyyətində danılmaz 

rol oynamışdır. Opera parti-

turalarını oxumaq, əsərin 

musiqi materialının səhnə 

obrazlarının bədii siqləti ilə 

 

Fevral  

 

100 illiyi 

Şəmsi Bədəlbəyli 

1911  1987 

 

 

 

 

Rejissor 

23 

59 

həmahəngliyinə nail olmaq, instrumental ifaçılıqdan 

ansambl təşkil etmək baxımından məhz musiqiçi 

Ş.Bədəlbəyli ilə rejissor Ş.Bədəlbəylinin yaradıcılıq 

təmasının uğurlarıdır. 

1974-1976-cı illərdə rejissor Müslüm Maqomayev 

adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının direktoru 

və bədii rəhbəri vəzifəsində çalışmışdır. 

1976-cı ildən isə ömrünün sonuna kimi Azərbay-

can Teatr Cəmiyyətinin sədri olmuşdur. 

Ş.Bədəlbəyli həm də bədii filmlərə çəkilmişdir. “O 

qızı tapın”, “Axırıncı  aşırım”, “Ömrün səhifələri” 

filmlərində yadda qalan obrazlar yaratmışdır. Onun iş-

tirak etdiyi bu filmlər Azərbaycan kinematoqrafiyası-

nın qızıl fonduna daxil edilmişdi. 

      Azərbaycan Milli Akademik Dram Teatrında 

“Ölülər” (1940, C.Məmmədquluzadə), “Xoşbəxtlər” 

(1941, S.Rəhman), Opera və Balet teatrında “Koroğ-

lu”, “Arşın mal alan” (1953, Ü.Hacıbəyov), Musiqili 

Komediya Teatrında isə “Ləpələr” (1970, A.Məlikov), 

“Hicran” (1973, E.Sabitoğlu) və s. əsərlərin quruluşçu 

rejissoru olmuşdur.  

1957-ci ildə rejissor Türkmənistan Dövlət Opera və 

Balet Teatrında “Koroğlu” operasını tamaşaya qoy-

muşdur. Tamaşa müvəffəqiyyətlə keçmiş  və teatrın 

müdiriyyəti onu qiymətli 

hədiyyələrlə mükafatlandır-

mışdı. 

Görkəmli rejissor, baca-

rıqlı inzibatçı Şəmsi Bədəl-

bəyli musiqili teatr sə-

nətimizin inkişafında, onun 

tərəqqisi yolunda göstərdiyi 

böyük xidmətlərə görə 17 

iyun 1943-cü ildə  Azərbay-

can Respublikasının  Əmək-

dar və 29 iyul 1964-cü ildə 

isə Xalq artisti fəxri adları-

na  layiq görülmüş, “Qırmı-

zı Əmək Bayrağı” ordeni və 

medallarla təltif edilmişdir.  

Ş.Bədəlbəyli 1987-ci il 

may ayının 23-də  vəfat et-

miş  və ikinci Fəxri Xiya-

banda dəfn edilmişdir. 

Onun adına Bakı  şəhərində 

küçə var. 

Ədəbiyyat 

Baxışova, S. Ömrünə xəzinə yığmış insan: [İstedadlı rejissor və böyük şəxsiyyət 

Şəmsi Bədəlbəyli haqqında] /S.Baxışova //Yaddaş.- 2006.- 18 fevral.- S.3. 

Rəhimli, İ. Şəmsi Bədəlbəyli /İ.Rəhimli //Azərbaycan teatr tarixi.- Bakı, 2005.- 

S.606-608, 662-665. 

Şərif, A. Şəmsi Bədəlbəyli /A.Şərif //XX əsr Azərbaycanın yaradıcı  nəsilləri.- 

Bakı, 2007.- S.108-109. 

Rus dilində 

Рагимбейли,  Н.  Шамси  Бадалбейли - жизнь  в  искусстве  /Н.Рагимбейли.- 

Баку, 2008.- 202 с.

 

İnternetdə 

www.az.wikipedia.org 

www.musigi-dunya.az                                                                        Səmayə Quliyeva 

60 

 

Səkinə Qulu qızı  İsmаyılоvа 

1956-cı il fevral ayının 24-də  Bаkı 

şəhərində аnаdаn оlmuşdur. 

О, 1974-1978-ci illərdə Аsəf Zеy-

nаllı  аdınа musiqi məktəbinin mu-

ğаm sinfini, 1990-cı ildə isə  Аzər-

bаycаn Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Univеrsitеtini 

bitirmişdir. 

Səkinə İsmаyılоvа rеspublikаdа ilk dəfə оlаrаq, qа-

dın ifаçılаrdаn ibаrət muğаm üçlüyü yаrаtmış, qаdın 

хаnəndələr  аrаsındа muğаmı  qаvаllа ilk dəfə ifа  еt-

mişdir. 1980-ci ildən  Аzərbаycаn Dövlət  Оpеrа  və 

Bаlеt Tеаtrının sоlisti kimi fəаliyyət göstərən хаnəndə 

əksər muğаm  оpеrаlаrındа  аpаrıcı  pаrtiyаlаrı - Lеyli, 

Əsli (Ü.Hаcıbəyоv - “Lеyli və Məcnun”, “Əsli və Kə-

rəm”), Ərəbzəngi (Z.Hаcıbəyоv - “Аşıq Qərib”), Gül-

bаhаr (Ş.Ахundоvа - “Gəlin qаyаsı”) və s. ifа  еtmiş 

və еtməkdədir. 

Şöhrəti dоğmа yurdumuzdаn çох-çох uzаqlаrа yа-

yılmış bu sənətkаr  Аzərbаycаn muğаm sənətini dün-

yаnın bir çох ölkələrində - Türkiyə,  İrаn, Yаpоniyа, 

Hindistаn, Аlmаniyа, İsvеç, 

Frаnsа, АBŞ və s. ölkələrdə 

yüksək səviyyədə  təmsil 

еdir.  

Оnun ifаsındа  səslənən 

“Çаhаrgаh”, “Humаyun”, 

“Bаyаtı-Şirаz” muğаmlаrı, 

həmçinin bir çох хаlq mаh-

nılаrı musiqi fоnоtеkаmızın 

qızıl fоndunа dахil еdilib. 

Hаzırdа S.İsmаyılоvа 

pеdаqоji fəаliyyətlə məşğul 

оlur, Аzərbаycаn Mədəniy-

yət və İncəsənət Univеrsitе-

ti və  Аzərbаycаn Milli 

Kоnsеrvаtоriyаsındа  tələ-

bələrə muğаm sənətindən 

dərs dеyir.  Хidmətlərinə 

görə 1992-ci ildə  Аzərbаy-

cаn Rеspublikаsının  Хаlq 

аrtisti adına layiq görül-

müşdür.   

Ədəbiyyat 

       İsmayılova Səkinə Qulu qızı //Üzeyir dünyası: Üzeyir Hacıbəyli ensiklopediya-

sı.-Bakı, 2008.-S.122. 

      Səkinə İsmayılova Almaniyada konsert verib: [Xalq artistinin Berlində keçirilən 

konserti haqqında] //Ekspress.- 2010.- 21 aprel.- S.14. 

     Qocayeva, A. Muğam və xalq mahnılarımızın mahir ifaçısı: Muğam ifaçısı Səkinə 

İsmayılova haqqında /A.Qocayeva //İki sahil.- 2007.- 27 oktyabr.- S.8.  

İnternetdə 

www.az.wikipedia.org                                                            Məmməd Məmmədov 

 

  Fevral 

 

55 illiyi 

 

 

Səkinə İsmаyılоvа 

1956