Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
Yüklə 6,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycanın multikultural təhlükəsizlik siyasəti
- “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
- Avropa multikulturalizminin qarşısında duran problemlər
|
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 342
multikulturalizmi öz geniş təsdiqini tapmaqla bərabər, onun daha da genişlənməsinə nail olmaqdadır və bu məsələdə ölkəmiz dünyaya nümunə ola bilər. Bunu dünyanın bir çox tanınmış alimlərinin və ictimai-siyasi xadimləri də Bakıda keçirilmiş Humanitar Forum vaxtı öz çıxışlarında etiraf etmişlər ki, Azərbaycan multikulturalizmə nümunə ola biləcək bir ölkədir. Burada bütün xalqlar təhlükəsiz, dostluq və mehribanlıq şəraitində yaşayırlar. [5, 6,7,]. Bu fikirlərdən belə qənaətə gəlmək olur ki, Avropa alimlərinin özləri də multikulturalizmin mümkünlüyünü, onun müasir qloballaşan dünyada vacibliyi, üstünlüyünü etiraf edirlər. Əgər bu bir prinsip olaraq Azərbaycanın dövlət siyasətinin əsas prioritetini təşkil edirsə, deməli bunun dünyada da mövcud olmasına siyasi iradənin və qarşılıqlı anlaşma mühitinin olması tələb olunur.
Azərbaycan kimi müxtəlif etnik qrupların və dinlərin (dini konfessiyaların) mövcud olduğu mürəkkəb bir dövlətdə demokratiya, milli və dini tolerantlıq mühitinin qorunması heç də asan məsələ deyil, həmçinin, Azərbaycan zəngin karbohidrogen yataqlarına malik, geostrateji və geosiyasi baxımdan əlverişli məkanda yerləşməsi, təcavüzkar Ermənistanla müharibə şəraitində olması ölkənin milli təhlükəsizlik siyasətinin daha mütəşəkkil, effektiv olmasını zəruri edir. Bu mənada milli təhlükəsizliyin mühüm istiqamətlərindən biri də multikulturalizmin qorunub saxlanılmasıdır. Azərbaycan Respublikasının təhlükəsizlik mühiti onun suverenliyi, ərazi bütövlüyü, sərhədlərinin toxunulmazlığı, milli maraqları, davamlı inkişafı, əhalisinin rifahı, maddi və mənəvi dəyərlərinin qorunmasına təsir edən amillərin məcmusudur [3, s.330]. Dövlətin siyasi təhlükəsizliyi baxımından, təkcə idarəetmə mexanizminin, qanunvericilik bazasının formalaşması, islahatların aparılması kifayət etmir, bununla bərabər cəmiyyətin siyasi təfəkküründə, siyasi şüurunda demokratik dəyərlərin, prinsiplərin bərqərar olması da vacib məsələdir. Siyasi cəhətdən dünyagörüşü formalaşmış cəmiyyətə xaricdən müdaxilə etməklə, onları istənilən formada idarə etmək – siyasi münaqişəyə, vətəndaş müharibəsinə təhrik etmək, hakimiyyətə qarşı çevirmək çətin olur. Yaxın şərqdə və dünyanın müxtəlif regionlarında cərəyan edən proseslər – siyasi, dini, milli zəmində münaqişələr, vətəndaş müharibələri onu deməyə əsas verir ki, həmin cəmiyyətlərdə multikulturalizm meylləri zəif inkişaf etmiş, sivilizasiyalararası dialoq və tolerantlıq insanların milli şüurunda tam bərqərar olmamışdır. Başqa sözlə, müxtəlif mədəniyyətlərə, dini məzhəblərə, adət- ənənələrə malik etnik qruplar birgə - bir xalq şəklində, mədəniyyətlərarası dialoqu formalaşdıra bilməmişdilər. Nəticə də xarici müdaxilənin təsiri ilə yerli əhalini milli və dini zəmində qarşı-qarşıya qoymaq üçün zəmin yaranmışdır. Heç şübhəsiz ayrı-ayrı dövlətlərin əlaqə və münasibətlərinin müəyyən edilməsində etnik və dini təəssübkeşlik prinsipi əhəmiyyətli rol oynayır və çoxəsrlik tarixi olan bu amili beynəlxalq siyasətdə tamamilə inkar edilmişdir. O hər zaman dövlətlərarası münasibətlərin qurulması və inkişafına öz ciddi təsirini göstərmiş və göstərməkdədir [4, s. 36-37]. Belə ki, milli təhlükəsizliyin vacib faktorlarından biri kimi milli və dini səviyyədə tolerantlıq mühitinin olması önəmlidir. Siyasi dünyagörüşun, təhsil səviyyəsinin yüksək olması ilə paralel həm də milli mənlik şüurunun, milli birliyin, dini adət ənənələrə olan sadiqliyin möhkəm olması milli təhlükəsizliyin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Unutmaq olmaz ki, separatçılıq, etnik, siyasi və dini ekstremizm özünün istənilən formasında dövlətin və cəmiyyətin fundamental əsaslarını sarsıtmaqla, ölkənin milli təhlükəsizliyinə ciddi təhlükə mənbəyi ola bilər [2, s. 334]. Azərbaycan Respublikasında tarixən formalaşmış milli və dini tolerantlıq mühitinin qorunub saxlaması özünü hüquqi və institutsional müstəvidə göstərməkdədir. Belə ki, qanunvericilik bazasının (Konstitusiyada maddə 5: ...“Azərbaycan Respublikası bütün ölkə vətəndaşlarının ümumi və bölünməz vətənidir”; maddə 18: ...“Bütün dini etiqadlar qanun qarşısında bərabərdir”; maddə 44: “Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişməyə məcbur edilə bilməz”) [1] və idarəetmə strukturunun (Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi; Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi; Millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə Dövlət müşaviri xidməti) olması bu prosesi tənzimləməyə imkan verir. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin siyasi gücü ötən əsrin ikinci yarısından Azərbaycanda tolerantlıq və multikulturalizm ənənələrinin bərpa edilməsini təmin edib. Heydər Əliyev multikulturalizm siyasətini ölkənin demokratik inkişafının ayrılmaz tərkib hissəsi hesab edirdi. O, etnik azlıqların hüquq və azadlıqlarının, onların etnomədəni və dini dəyərlərinin qorunmasını insan
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 343
hüquqları və əsas azadlıqları çərçivəsində nəzərdən keçirirdi. Xüsusilə onu qeyd etmək lazımdır ki, müstəqilliyimizin bərpasının ilk illərində Azərbaycanın dövlət dili məsələsinin həlli olunması olduqca düşünülmüş addım idi. 1993-cü ildə Heydər Əliyevin Azərbaycan dilini dövlət dili elan etməsi multikulturalizmin, milli birliyin məhv olmasının qarşısının alınmasına, daha da möhkəmlənməsinə töhfə vermiş oldu (Azərbaycanda müxtəlif dillərdə danışan xalqların yaşadığını nəzərə alsaq, 1993-cü ilin ictimai-siyasi proseslərin idarə olunmasında bu çox mühüm addımlardan biri idi). Hal-hazırda Prezident İlham Əliyev Azərbaycanda multikulturalizm ənənələrinin qorunmasına yönəldilmiş bu siyasəti uğurla inkişaf etdirərək onu dövlət siyasətinin prioritetlərindən birinə çevirmişdir. Düşünülmüş bu siyasi strategiya Azərbaycan multikulturalizminin və ümumilikdə multikultural təhlükəsizliyinin təmin olunmasında böyük rol oynamaqdadır. Dövlətin multikulturalizmə verdiyi önəmin bariz nümunəsi olaraq Prezident İlham Əliyevin 2014-cu il 15 may tarixli Fərmanı ilə “Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi təsis edilməsini, ölkənin və dünyanın bir çox nüfuzlu ali təhsil müəssisələrində eyni adlı fənnin tədris olunmasını, vaxtaşırı Bakıda Beynəlxalq Humanitar Forumun təşkil edilməsini misal göstərmək olar. Misallardan da göründüyü kimi, Azərbaycan dövlətinin multikulturalizmə müasir yanaşma sərgiləməsi, bunun təmin olunması üçün ciddi çalışması ölkəmizi dünyaya bir nümunə kimi təqdim olunmasına yardımçı olur [7, s.14]. Avropa multikulturalizminin qarşısında duran problemlər Avropanın keçdiyi tarixi inkişaf yolu, dövlətçilik ənənələri - dövlətlərin yaranması və formalaşması və süqutu prosesi, baş vermiş ictimai-siyasi, milli-dini hadisələr, proseslər, dəyişən ictimai iqtisadi formasiyalar və s. faktorlar dünyanın bu regionunda müxtəlif sivilizasiyaların - xalqların, etnik-dini qrupların, mədəniyyətlərin, adətlərin təşəkkül tapmasına köməklik etmişdir. Tarixin müxtəlif dövrlərində istər dövlət, istərsə də yerli əhali tərəfindən qeyri-millətlərə, dinlərə qarşı ayrı-seçkilik sərgiləmələri müşahidə olunsa da belə, son nəticədə qarşılıqlı anlaşma şəraitində yaşamağa davam gətirə bilmişlər. Müasir multikulturalizm nəzəriyyəsinə Çarlz Teylorun liberal konsepsiyası böyük təsir göstərdi. Onun yazdığı əsərdə subyektin və mənsub olduğu etnik münasibətlərin yeni fəlsəfi izahını təklif edərək Avropanın yenidən - daha ədalətli formada qurulmasının, özünə hörmət və şəxsi dəyərin və sosial ehtiyacların təmin edilməklə genişlənməsinin zəruriliyini göstərirdi. O, qeyd edirdi ki, əgər qəbul edən ölkənin cəmiyyətini miqrantların axınının - mədəni müxtəlifliyin dinamik inkişafa və yaradıcılıq potensialının artmasına imkan yaradacağına inandırmaq olacaqsa yeni gəlmişləri birləşdirmək və ayrı-seçkiliklə mübarizə aparmaq olar [10]. Müasir qloballaşan cəmiyyətimizdə baş verən geosiyasi proseslər dünyanın ictimai-siyasi, mədəni mənzərəsini dəyişməkdədir. Yaxın şərqdə (əsasən də ərəb ölkələrində - Suriya, Yəmən, Liviya, Misir, İraq və s.) baş vermiş hərbi-siyasi münaqişələr, etnik-dini-milli qarşıdurmalar təkcə həmin regionun deyil, Avropanın özü üçün də böyük bir problemə çevrilməkdədir. Hadisələrin təhlili onu deməyə əsas verir ki: 1. Yaxın şərqdə əhalinin siyasi şüur, dünyagörüş səviyyəsinin yüksəldilməsinə böyük ehtiyac var (qarşılıqlı anlaşmanın, dialoqun, tolerantlıq ideyalarının zəif olması, həmçinin siyasi, mədəni savadlılığın aşağı olması qarşıdurmaların yaranmasına təsir göstərmişdir); 2. Baş vermiş hadisələr nəticəsində yaranmış qanunsuz miqrant axının tənzimlənməsini və multikultural təhlükəsizliyin təmin olunmasını zəruri edir (evləri dağılmış minlərlə ərəb ailələrinin sığınacaq tapmaq üçün Avropaya üz tutmalarına baxmayaraq onlara qarşı həyata keçirilmiş ayrı-seçkilik siyasəti multikultural təhlükəsizlik məsələsini ortaya qoyur). Artıq dünyanın bir çox dövlətində multikulturalizm dəyərləri zəifləməkdədir və qərb dövlətləri bu modelin reallaşmasına inanmır və ya bunun idarəetmədə, milli, dini zəmində problemlər yaradacağını düşünürlər. Son zamanlar qərb cəmiyyətində və siyasi elitasında miqrantlara: dini və milli baxımdan müxtəlif xalqların nümayəndələrinə qarşı ayrı-seçkilik siyasətinin (qeyri-millətlərin, dini nümayəndələrin ölkədən qovulması, monoetnik cəmiyyətin yaradılması tendensiyası) müşahidə olunması buna bariz nümunədir. Məsələn, Suriya, İraq, Yəməndə silahlı münaqişələr zamanı evini itirmiş minlərlə insanın Avropaya qanunsuz axınının qarşısını ən sərt formada almağa çalışırlar.
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 344
Avropanın bir çox dövlətləri vaxtilə işçi qüvvəsi kimi onlara gəlmiş miqrantları çox rahatlıqla qəbul edərək, onlara şərait yaratmalarına səbəb onların sadəcə işçi qüvvəsi kimi qalıb işləyərək və nə vaxtsa öz ölkələrinə qayıdacaqları düşüncəsi idi. Tarixi proseslər bunun əksini göstərdi. Vaxtilə gəlmiş miqrantlar yerli əhaliyə inteqrasiya olması dövlətləri düşünməyə məcbur etdi. Yəni bu dövlətlər dini, etnik baxımdan müxtəlif xalqların birgə - multikulturalizm dəyərlərini əsas tutaraq yaşamalarına razı olmadıqlarını göstərdilər. Xüsusilə də demoqrafik artım tempinin miqrantlara görə dəyişməsi narahatçılığa əsas verdi. Nəticədə miqrantlara qarşı dini, irqi, milli ayrı-seçkilik siyasəti baş qaldırdı. Bu həm dövlət, həm də cəmiyyət səviyyəsində özünü büruzə verdi. Amma bu gün Avropa özü də yaxşı bilir ki, multikulturalizm dəyərləri olmadan yaşamaq mümkün deyil. Qloballaşma, etno-siyasi-dini münaqişələrin yaratdığı gərginlik, münaqişələr, qeyri- qanuni miqrant axınını – bütün bu proseslərin tənzimləməyin ən doğru yolu qarşılıqlı anlaşma, dostluq, sülh şəraitində sivilizasiyaların birgə yaşayışının təmin olunmasıdır. Bu baxımdan düşünürəm ki, Avropada multikulturalizmin normal və təhlükəsiz inkişafının təmin olunmasında aşağıdakı faktorların həllini zəruri hesab etmək olar:
olunmasında ədalət prinsipinin qorunması və ya beynəlxalq hüquq normalarına ikili yanaşmanın aradan qaldırılması;
dinindən, irqindən asılı olmayaraq hər kəsə bərabər və humanizim prinsiplərindən yanaşılması; 3. Əhalinin multikulturalizmin - mədəni müxtəlifliyin dinamik inkişafa və yaradıcılıq potensialının artmasına imkan yaradacağına inandırılması üçün sosial-psixoloji və ictimai-siyasi mühitin formalaşdırılması zəruridir. Qeyd olunan bu faktorların həlli nəticə etibarilə Avropanın ictimai-mədəni sfrerasında çox böyük dəyişikliyin yaranmasına gətirib çıxara biləcək. Avropada multikulturalizmin inkişafı bütünlükdə dünyanın geosiyasi mənzərəsinin dəyişməsində təsir edəcəkdir. NƏTİCƏ - Mükəmməl qanunvericilik bazasının və institutsional idarəetmə strukturuna mənsub olan, insan hüquq və azadlıqlarının yüksək səviyyədə qorunmasını bəyan edən Qərb ölkələrində cərəyan edən ictimai-siyasi proseslər əsl reallığın fərqli olduğunu nümayiş etdirir; - Avropanın bir çox inkişaf etmiş ökələrində milli və dini zəmində ayrı-seçkilik meylləri həm dövlət, həm də cəmiyyət səviyyəsində multikulturalizmin formalaşmasında müəyyən problemlərin qalmasını göstərir ki, bu da deməyə əsas verir ki, əhalinin multikulturalizmin - mədəni müxtəlifliyin dinamik inkişafa və yaradıcılıq potensialının artmasına imkan yaradacağına inandırılmasına böyük ehtiyac vardır; Azərbaycan iqtisadi və hərbi potensial baxımdan dünyanın inkişaf etmiş dövlətlərindən geri qalmasına baxmayaraq, milli birliyin, tolerantlığın, sivilizasiyalararası dialoqun bərqərar olduğu, yüksək inkişaf etdiyi bir dövlətdir. Tarixən formalaşmış bu dəyərlər dünyada mövcud olan etnik, dini və milli, siyasi səviyyədə çəkişmələrin, münaqişələrin Azərbaycanda da baş verməsinə mane olur. Vəziyyətin belə saxlanılması dövlətlə bərabər hər bir vətəndaşın üzərinə böyük bir vəzifə qoyur. İstifadə edilmiş ədəbiyyat 1. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, Bakı, “Biznes xəbərləri”, 2011, 64 səh. 2. Həsənov Ə. Azərbaycan Respublikasının milli inkişaf və təhlükəsizlik siyasəti. Bakı,“Letterpress”, 2011,440 səh. 3. Həsənov Ə. Azərbaycanın ABŞ və Avropa dövlətləri münasibətləri (1991-1996). Bakı, Elm, 2000, 368 səh. 4. Həsənov Ə. Geosoyasət. Dərslik. Bakı, “Aypara-3” nəşriyyatı, 2010, 604 səh. 5. “Xarici ölkə universitetlərində “Azərbaycan Multikulturalizmi” fənninin tədrisi: problemlər və perspektivlər” III virtual Dəyirmi masanın materialları, 2015, 31 səh. 6. “Müasir dövrdə Azərbaycanda sosial-iqtisadi və mənəvi inkişaf harmoniyası” I virtual Dəyirmi masanın materialları, 2014, 25 səh. 7. “Multikultural Təhlükəsizlik” II Virtual Dəyirmi masanın materialları, 2015, 27 səh. 8. Strabon. Coğrafiya. XI kitab. Moskva, “Nauka” 1964, 823 səh. “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 345
9. http://www.wikipediya.org 10. http://www.georgefilimonov.com 11. http://www. idmedina.ru Xülasə Məqalədə multikulturalizmin mahiyyəti, mövcud inkişaf səviyyəsi, Azərbaycanda onun formalaşması və tarixi ənənələri, xüsusiyyətləri müqayisəli şəkildə təhlil edilmişdir. Həmçinin Azərbaycanla bərabər Avropada multikulturalizmin vəziyyəti, reallıqları, təhlükəsizlikdə onun rolu və digər məsələlər məqalənin tədqiqat obyektini təşkil edir. R.Huseynov Multikultural Security: The realities of the World and Azerbaijani model Summary
The article shows the essence, existing development level of multiculturalism organising and historical traditions of it, peculiarities has been investigated realities. Object of the article is the position, realities of multiculturalism, its role in security and other issues organise the investigation in fact not only in Azerbaijan but also in Europe. Kəminə Həvil qızı, filologiya elmləri namizədi Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin H.Əliyev adına Akademiyasının müəllimi Mamedova.Kamina@ mail.ru HEYDƏR ƏLIYEV İRSİNDƏ AZƏRBAYCANÇILIQ İDEOLOGİYASI VƏ MULTİKULTURAL DƏYƏRLƏR
Key words: multiculturalism, etnic grups, tolerance, Azerbaijanism, ideology
“Azərbaycan əhalisinin çoxmilli tərkibi bizim sərvətimizdir, üstünlüyümüzdür. Azərbaycanın ən başlıca sərvətlərindən biri qədimlərdən bu torpaqda yaşayan, öz taleyini, həyatını bu torpağa bağlayan müxtəlif dinlərə etiqad edən insanlardır. Dövlət, ölkə nə qədər xalqı birləşdirirsə, bir o qədər zəngin olur, çünki onların hər biri ümumdünya mədəniyyətinə və sivilizasiyasına öz töhfəsini verir. Biz bunu qiymətləndiririk və qoruyub saxlayacağıq”. Heydər Əliyev
Bildiyimiz kimi, 2016-cı il Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən Azərbaycanda multikulturalizm ili elan olunmuşdur. Məlumdur ki, Azərbaycan Respublikası multikulturalizmi özünün dövlət siyasəti elan etmişdir. Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyevin 15 may 2014-cü il fərmanı ilə Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi yaradılmışdır. Bu mərkəzin yaranmasının əsas amalı Azərbaycanda əsrlərlə yaşanan tolerantlığın, dini, etnik-mədəni müxtəlifliyin qorunmasıdır. Eyni zamanda, Azərbaycanı dünyada multikultural dövlət olaraq tanıtmaqdan ibarətdir. Ölkə başçısının fərmanı ilə Azərbaycan Respulikasının millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə Dövlət müşaviri Kamal Abdullayev həmin mərkəzə sədr təyin olunmuşdur. Bu müddət ərzində BBMM-nin multikultural dəyərlər sahəsində gördüyü işlər danılmazdır. Bu sahədə atılan hər bir addım təqdirəlayiqdir. Akademik K. Abdullayevin qeyd etdiyi kimi: ”Mərkəzin əsas istiqamətlərindən biri - Azərbaycan multikulturalizm anlayışını dünya ictimaiyyətinə çatdırmaqdır”.
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 346
Akademik Kamal Abdullayevin elmi redaktorluğu ilə nəşr olunan “Azərbaycan multikulturalizminin ədəbi-bədii qaynaqları” məhz bu mənəvi dəyərlərə söykənərək, ayrı-ayrı dinlərə, dillərə mənsub xalqlara hörmət əlaməti olaraq tərənnüm olunmuşdur. Bu kitab xalqımızın tarixi kökündə formalaşan və yaşayan möhtəşəm elmi, siyasi, mənəvi qaynaqlara əsaslanır. Bu cür qaynaqlar xalqımızın daxili aləmini, ruhunu, mənəvi zənginliyini göstərir. Milli ənənələrin qorunmasını əsas götürən, eyni zamanda multikultural dəyərlərin təbliği ilə məşğul olan Heydər Əliyev fondunun da bu sahədə gördüyü işləri xüsusi vurğulamaq lazımdır. Fondun əsas məqsədlərindən biri H.Əliyevin azərbaycançılıq fəlsəfəsini, azərbaycançılıq ideyasını təbliğ etmək, milli və mənəvi dəyərlərə qayğı və diqqət göstərərək, gələcək nəsillərə ötürməkdir. Bütün bunlar Fondun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın həm də tolerantlığa, etnik-mədəni multikultural dəyərlərə önəm verməsindən irəli gəlir. Məhz H.Əliyev fondunun rəhbəri Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə 2016-cı ilin yanvar ayında Heydər Məscidində sünni və şiələr birgə namaz qıldılar. Azərbaycan Respulikasının prezidenti İ.Əliyev bu barədə belə vurğulamışdır: “Bir sıra ölkələrdə sünni və şiələr arasında ziddiyyətlərin kəskinləsdiyi bir zamanda, bu ilin yanvarında Bakıdakı Heydər Məscidində şiələrlə sünnilər birgə vəhdət namazı qılmışlar”. Azərbaycan Respulikasının millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə Dövlət müşaviri xidmətinin baş məsləhətçisi Etibar Nəcəfov Azərbaycanda multikulturalizmlə bağlı çıxışlarının birində dövlət-din məsələlərindən danışarkən bir necə məqamlara toxunaraq belə söyləmişdir. “Azərbaycan nadir müsəlman ölkələrindəndir ki, müsəlmanlar arasında qanlı toqquşmalara səbəb olan şiə-sünni qarşıdurması yoxdur! “ Akademik Ramiz Mehdiyev çıxışlarının birində tolerantlığı belə dəyərləndirir: “Mədəni və etnik birliyə malik olmayan dövlət tolerantlıq olmadan sabitliyini təmin edə və normal inkişaf edə bilməz”. Bəli, bu həqiqətən də belədir. Multikulturalizm bir ölkədə yaşayan müxtəlif xalqların nümayəndələrinin mədəniyyət hüquqlarını tanıyan humanist dünyagörüşü və ona uyğun olan bir siyasətdir. Multikulturalizm bir ölkədə birdən çox mədəniyyətin mövcud olması və ya xalqın mədəni irsinin formalaşmasında birdən çox mədəniyyətin rol oynamasıdır. Multikulturalizm müəyyən mənada bütün müasir cəmiyyətlərin çoxçalarlılığını ifadə etmək üçün tətbiq olunan anlayışdır. Bu geriyə dönüşü olmayan labüd prosesdir. Multikulturalizmin ən çox üz-üzə gəldiyi məqam: milli-mədəni identikliyin qorunub saxlanılması məsələsidir. Tarixi- siyasi irs, etnik köklər, ənənə, yaddaş, dil, din və s. – kollektiv yaddaşda milli-mədəni birliyin təcəssümü olan bu amillərdən insanın mədəni identikliyi formalaşır (1.s.168). Multikulturalizm daha çox siyasi tənzimləmə mexanizmi kimi yaranmışdırsa, mədəniyyətlər arasında tarixən formalaşmış tolerantlıq modelləri əsasən mədəni-fəlsəfi dialoq və mənəvi ideoloji paradiqma kimi formalaşmışdır. O , artıq ənənəyə çevrilmış, davamlı xüsusiyyətə malikdir. Müstəqillik dövründə ölkəmizdə tolerantlıq və dialoq ənənələrinin keyfiyyət mərhələsinə yüksəlməsi, gerçək uğurlar göz önündədir (1.s.170; s.177). Dilindən, dinindən asılı olmayaraq Azərbaycanın bütün vətəndaşları eyni hüquqlara malikdirlər və bu hüquqlar qorunmalıdır. Azərbaycanın ən başlıca sərvətlərindən biri, bəlkə də ən başlıcası qədimlərdən bu torpaqda yaşayan, öz taleyini, öz həyatını bu torpağa bağlayan müxtəlif dinlərə etiqad edən adamlardır (3,s.30; s.34). Bugünkü Azərbaycan H.Əliyevin çoxillik gərgin və uzaqgörən fəaliyyətinin məhsuludur. Məhz H.Əliyev zəkası və müdrikliyi tarixi varisliyi qoruyub saxlaya bildi. Ölkəni yeni demokratik inkişafa doğru apardı və Azərbaycanı sivil ölkələr siyahısına yazdırdı (5, s. 88). Uzaqgörən dahi siyasətçi Heydər Əliyevin respublikaya qayıdışı Azərbaycan xalqını, dövlətini parçalanmaqdan, məhv olmaqdan qorudu və bununla da dövlətçiliyimizi xilas etdi. Heydər Əliyev irsində azərbaycançılıq ideyası əsas amildir. Ulu öndər hər zaman ölkəmizdə yaşayan müxtəlif xalqların vahid ailədə yaşamalarına dəyər vermiş və çıxışlarının birində, “Biz azərbaycanlıyıq, hamımızın vətəni Azərbaycandır. Bizi bir xalq, bir millət bir insan olaraq bu torpaq ərsəyə gətirmişdir. Buna görə də, bizim hər birimizin canında azərbaycanlılıq ruhu yaşayır. Bizi bir- birimizə bağlayan və daha çox birləşməyə sövq edən də azərbaycanlılıq ruhu, azərbaycançılıq ideyası olmalıdır. Hər bir dövlətin milli ideologiyası olur. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının da |