Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri
Yüklə 6,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
- Keywords
|
qlobal etikanın əhəmiyyətini vurğulamışdır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 2013-cü ilin oktyabr ayında Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumunun açılışında demişdir ki, əgər biz dünyada sivilizasiyaların əməkdaşlığını, dialoqu gücləndirmək istəyiriksə, onda bütün imkanlardan istifadə etməliyik. 2015-ci ildə Bakıda baş tutmuş “Mədəniyyətlərin dialoqu” III Beynəlxalq Forumunda multikulturalizm probleminə həsr olunmuş “Dəyirmi masa” keçirilib. Bu o deməkdir ki, həmin forumda iştirak edən alim, mədəniyyət xadimi və siyasətçilər tərəfindən bu məsələlərin bir-biri ilə qarşılıqlı surətdə bağlılığı və aktuallığı dərindən dərk olunur. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, II Beynəlxalq Humanitar Forumunda Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin yaradılması barədə qərar qəbul olundu və o, 2014-cü ildə yaradıldı və bu müddətdə Mərkəzi Azərbaycanda multikulturalizm nəzəriyyəsi və təcrübəsinin inkişafı üzrə bir sıra ciddi addımlar atıb. Ölkənin multimədəni tarixi, ənənələri və müasir təcrübəsinə dair əsərlər nəşr edilib, tədris müəssisələrində kurslar aparılır”(4, s.5). 2012-ci ildə “Evrovision-2012” müsabiqəsinin Azərbaycan Respublikasında keçirilməsi, 2015-ci il iyun ayının 12-29-da keçirilmiş ilk Avropa oyunları, 2016- cı il aprelin 24-27 də Bakıda BMT Sivilizasiyalararası Alyansının VII Qlobal Forumu, iyunun17- 19-da Formula I Qran-pri yarışlarının keçirilməsi Azərbaycan mədəniyyət siyasətinin uğuru və bunun nəticəsi kimi multikulturalizmin təntənəsi sayıla bilər.
Ədəbiyyat: 1. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Təhsil, Bakı, 2009 2. Axundova Nigar Azərbaycanda mədəniyyət siyasəti Reallıqlar və perspektivlər. Beynəlxalq konfrans və sosioloji tədqiqatın sənət materiallarının məcmusu. Bakı, 27-29 iyun, 2001-ci il. 3. Əlisa Nicat Müdriklik məbədi Nərgiz nəşriyyatı, Bakı, 2005 4. İ.Məmmədzadə “Qloballaşma və multikulturalizmin dərkində bəzi təmayüllər” Elm qəzeti N10 Bakı, 27 may, 2016 “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 357
5. Mədəni irsin qorunmasına dair normativ hüquqi aktlar toplusu. Bakı, “Elm”, 2001 6. Mədəniyyət haqqında Azərbaycan respublikasının qanunu “Azərbaycan” qəzeti. 18 aprel, 1998-ci il, N86 7. Mədəniyyətin tarixi və nəzəriyyəsi. Dərslik. Təknur, Bakı, 2010.
Namiq Abbasov Multiculturalism as a basis for cultural policy Summary
The article highlights the role of multiculturalism in the formation of the state cultural policy. Cultural variety, in other words multiculturalism is typical for majority of the modern societies. But nevertheless united of the people having different traditions in the frame of concrete society opens road to the appearance of the few problems that solution of these is absolute.
Mətanət Bəkir qızı Əmrahova Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (UNEC), müəllim amrahova2016@mail.ru
faktoru, folklor, multikulturalizm, dövlət qayğısı. Keywords: globalization, ethnic groups, scanty peoples, national culture, legal basis, educational factor, folklore, multiculturalism, state care. Azərbaycan qədim tarixə, zəngin mədəni irsə və əsrarəngiz təbiətə malikdir. Tarixən müxtəlif sivilizasiyaların: əhəməni-sasani, roma-bizans, skif-xəzər, türk-oğuz mədəniyyətlərinin kəsişməsində bərqərar olmuş respublikamız Qərblə Şərq, Şimalla Cənub arasında “Qızıl körpü” rolunu oynamış, müxtəlif tarixi dövrlərdə yaşayış üçün əlverişli təbii şəraiti ilə bir çox qəbilə, tayfa və xalqları öz ərazisinə cəlb etmişdir. Azərbaycan etnosunun tarixini nəzərdən keçirsək görərik ki, əhalinin 90%-ni təşkil edən azərbaycanlılardan başqa, bu etnosun təşəkkülündə əsrlərdən bəri müxtəlif azsaylı xalqlar, etnik və milli qruplar iştirak etmişlər. Azərbaycan əhalisinin əsas hissəsi azərbaycanlılardan və ölkənin müxtəlif guşələrində yaşayan 30 millət və etnik qrupdan ibarətdir. Onların arasında Altay ailəsinin türk qoluna məxsus azərbaycanlılar, tatarlar, ahısqa türkləri, həmçinin Hind - Avropa (tatlar, talışlar, dağ yəhudiləri, kürdlər), Qafqaz (udilər, ləzgilər, avarlar, saxurlar, buduqlar, ingiloylar, qrızlar, xınalıqlar), slavyan (ruslar, malakanlar, ukraynalılar) dil qruplarının təmsilçiləri vardır. 1992-ci ildə imzalanmış “Azərbaycan Respublikasında yaşayan milli azlıq, azsaylı xalq və etnik qrupların hüquq və azadlıqlarının qorunması, dil və mədəniyyətlərinin inkişafı üçün dövlət yardımı haqqında” fərmana əsasən onlar Azərbaycanın bərabərhüquqlu vətəndaşları hesab edilir. Respublika rəhbərliyinin yürütdüyü siyasətin əsas məqsədlərindən biri dövlətin polietnik kütləsinin - ölkənin mədəni genofondunun əsasının qorunub saxlanılmasından ibarətdir ki, bu da özündə etnik mədəniyyətin dil, xalq incəsənəti, maddi mədəniyyəti, adət və ənənələrini, mənəviyyatını və ənənəvi tərbiyə sistemini cəmləşdirir. Ölkəmizdə özünəməxsus “etnik intibah” “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 358
ümummilli lider Heydər Əliyevin 1993-cü ildə imzaladığı sərəncamdan sonra başlayıb. Sərəncamda etnik azlıqların təhsili, mətbuatı, mərkəzi televiziya və radio ilə xüsusi verilişlərin təşkili, həmfikirlik və ədalətlilik, tolerantlıq və həqiqilik, bərabərlik və əməkdaşlıq hüquqları öz əksini tapıb. Bu sərəncamdan irəli gələn məsələlərin həyata keçirilməsi ona gətirib çıxarıb ki, Azərbaycan vətəndaşlarının şüurunda üç komponentin vəhdəti kök salıb: bunlar öz etnosuna mənsubluq haqqından (istər azərbaycanlı, istər tatar, istər talış, istərsə də rus olsun), milli ənənələrinə və xalqının tarixinə hörmət və məhəbbət hissindən, milli dilin və mədəniyyətin öyrənilməsi meyllərindən ibarətdir” [5]. Ulu öndər çıxışlarının birində demişdir: “Azərbaycanın varı, dövləti təkcə onun pambığı, yeraltı, yerüstü sərvətləri deyil, onun ərazisində yaşayan xalqlardır” [4, s. 76]. Bu siyasət hazırda cənab İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Həmçinin qloballaşma dövrünün tələbləri bu gün qarşıya ciddi və taleyüklü vəzifələr qoyur. Güclü dövlətə sahib olmaq, ölkə ərazisində yaşayan vətəndaşları vahid ədalət konsepsiyası ilə idarə etmək, onlara düzgün yol göstərmək kimi amillər qloballaşma dövründə beynəlxalq multikultural modellərin də əsas mahiyyətini təşkil edir. Akademik R.Mehdiyev yazır: “Beləliklə, hətta dünyada qloballaşma proseslərinin gücləndiyi şəraitdə də güclü dövlətin qurulması XXI əsrdə ən effektiv modeldir. Dövlət quruculuğunda Azərbaycanın məhz bu modeldən istifadə etməsi düzgün qərar idi. Çünki prezident idarəçiliyi formasının mövcudluğu şəraitində güclü dövlətə söykənərək milli ideyanın müasir innovasiyalı inkişaf dövrü ilə səsləşən yeni vəzifələrinin həyata keçirilməsinə başlamaq olar” [6, s. 63]. Azərbaycanda yaşayan hər bir xalq öz etnik xüsusiyyətini saxlamaqla bərabər, digər xalqların və etnik qrupların həyat tərzində, məişətində, adət və ənənəsində, mədəniyyətindəki bir çox mütərəqqi amilləri əxz edərək, onları qarşılıqlı surətdə inkişaf etdirmişdir. Ümumi birgəyaşayış qaydalarına əməl olunan zamanlarda bu xalqlar bir-birinə daha da yaxınlaşmış, lakin öz dillərini, etnoqrafik xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamışlar. 2009-cu ilin siyahıyaalınmasına görə ölkə əhalisinin 8,4 faizini milli azlıqlar, azsaylı xalqlar və etnik qrupların nümayəndələri təşkil edir [7, s. 4]. Azərbaycan hökuməti insan haqları, o cümlədən milli azlıqların müdafiəsi məqsədilə bir çox nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlarla işgüzar əməkdaşlıq əlaqələrinə malikdir. Respublikamız insan haqları və milli azlıqların müdafiəsi ilə bağlı 50-dən çox beynəlxalq konvensiyaya qoşulmuşdur. Ölkəmizdə milli azlıqların məsələləri ilə məşğul olan 50-dək qeyri-hökumət təşkilatı, mədəniyyət mərkəzləri, xeyriyyə cəmiyyətləri və s. ictimai birliklər fəaliyyət göstərir. Azərbaycanda yaşayan etnik icmaların dilində 15-dən, rus dilində isə 30-dan çox qəzet və jurnal nəşr olunur. Telekanallarda, milli azlıqların etnik-mədəni həyatı, etnoqrafiyası barədə müntəzəm materiallar hazırlanır. Milli azlıqların sıx yaşadığı 5 bölgədə isə yerli teleradio kanalları fəaliyyət göstərir. Eyni zamanda, təlimi yalnız rus dilində olan 19 və təlimi yalnız gürcü dilində olan 6 orta ümumtəhsil, 345 beynəlmiləl orta məktəb fəaliyyət göstərir [10]. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında milli azlıqların dinini, mədəniyyətini, tarixini, etnoqrafiyasını öyrənən və tədqiq edən bölmə yaradılmışdır. Respublikamızda 380-dən artıq dini icmanın mövcud olması və onlara eyni münasibətin göstərilməsi Azərbaycanı dünya miqyasında tolerant ölkə kimi tanıtmışdır. Azərbaycan insanının bir-birinə münasibəti kimin hansı millətə və yaxud dinə mənsub olmasında deyil, səmimi və təmiz olması ilə seçilir. Azərbaycanda əhalinin milli tərkibində həm sayca, həm də xüsusi çəkisinə görə ikinci yeri
80-ci illərindən sonra burada məskunlaşan rusların bir qismi müflisləşmiş və yerlərdə torpaqdan məhrum olmuş kəndlilər, digər qrup isə xristian dininin müxtəlif cərəyanlarına məxsus olan təriqətçilər idi. XX əsrin 20-30-cu illərində respublikaya rusların miqrasiyası güclü olmuşdur. Onlar təsərrüfatın müxtəlif sahələrinə aid mütəxəssislərdən, alimlərdən, fəhlələrdən ibarət idi. 1989-cu ildən sonra rusların kütləvi emiqrasiyası baş vermiş, 1999-cu ilə qədər respublikada onların sayı 250 min nəfər azalmışdır. Dünyanın etnik xəritəsində udi (bəzi mənbələrdə udin) adlı etnos yalnız Azərbaycanın ərazisində mövcuddur. Udilər Qafqazın qədim sakinlərindəndir, dilləri Qafqaz dilləri ailəsinin ləzgi yarımqrupuna məxsus olmuş, çoxlu qədim ünsürləri qoruyub saxlaya bilmişlər. Udi dilinin əlifbası yoxdur. Keçmişdə udilər yalnız Qafqaz Albaniyasının (Müasir Azərbaycan Respublikasının)
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 359
ərazisində qeydə alınmışlar. Udilər Azərbaycanın köklü, aborigen azsaylı xalqlarından biridir. Onlar Azərbaycanın Şəki, Oğuz, Qəbələ rayonlarının ərazisində (1999-cu ildə aparılmış siyahıyaalmaya əsasən 4066 nəfər) yaşamışlar [11]. Bu gün udilərin yaşadığı ərazi isə Şəki-Zaqatala iqtisadi-coğrafi bölgəsinə daxildir. Bu bölgənin qədim xalqlarından olan udilər yerli əhali ilə qohumluq əlaqələri quraraq onlarla qaynayıb-qarışmışlar. Azərbaycanda yaşayan almanları ruslar 1819-cu ildə Vyutenberq krallığından köçürmüşlər. İlk dəfə Yelizavetpolda (Gəncə), sonra onun yaxınlığındakı Yelenendorfda (Göygöl), Hacıkənddə, Şəmkirdə, Bakıda və s. ərazilərdə məskunlaşmışlar. Almanlar ölkəmizdə alman mədəniyyətini, təhsilini, həmçinin üzümçülüyü, şərabçılığı, tikinti-inşaat işlərini inkişaf etdirmişlər. Böyük Vətən müharibəsindən sonra almanların yüksək inkişafını görən Sovet imperiyası onları Sibirə və Qazaxıstana sürgün etmişdir. Digər etnik qrup isə buduqlardır. Onlar şahdağlılar ailəsinə mənsub olub, Quba, Xaçmaz, Siyəzən, Bakı və Sumqayıtda yaşayırlar. Türk-monqol qəbilələrindən olub, XШ əsrin yarısından etibarən Azərbaycanda yaşayan buduqların budat adlı qəbilədən olduğu da fərz edilir. Yəhudilər isə XVI əsrdə İrandan gəlmişlər. Onların yeganə varisləri olan dağ yəhudiləri təkcə Quba rayonundakı Qırmızı Qəsəbədə kompakt halında, Oğuz rayon mərkəzində və Bakıda yaşayırlar. Dağ yəhudilərinin ənənəvi məşğuliyyəti əkinçilik, xırda ticarət, toxuculuq və sənətkarlıq olmuşdur. Azərbaycanda, əsasən Qusar, Quba, Xaçmaz rayonları ərazisində kompakt halında, eləcə də Bakı, Gəncə, Sumqayıt və Mingəçevir şəhərlərində, Qəbələ, İsmayıllı, Ağsu, Göyçay, Ağdaş rayonlarında yaşayan ləzgilər isə Azərbaycanda yaşayan azsaylı xalqlar arasında ön yerlərdən birini tuturlar. Qeyd edək ki, ləzgilər Azərbaycan əhalisinin 2,2 faizini təşkil edir. Onların əksəriyyəti islam dininə etiqad edir. 1993-cü ildən başlayaraq ləzgi dilində dərsliklər çap edilməyə başlanmışdır. Onlar sıx yaşadıqları Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonunun iqtisadi inkişafında mühüm rol oynayırlar.
Qax rayonlarının bir neçə kəndində yerləşmişlər. Onlar azərbaycanlılarla qaynayıb qarışmış, Azərbaycan dilinə, mədəniyyətinə yiyələnmişlər. Saxurlar dağlıq ərazilərdə yaşadıqlarına görə maldarlıq və sənətkarlıqla məşğul olmuşlar. Onların mətbəxi müxtəlif yeməklərlə zəngindir. Uzun əsrlər boyu Azərbaycan türkləri ilə bir yerdə yaşayan saxurlar toy adətlərində də özünəməxsusluqlarını qoruyub saxlaya bilmişlər. İslam dininə etiqad edirlər. 1992-ci ildən Azərbaycanda saxurların sosial-mədəni inkişafına, adət-ənənələri, dilinin, mədəniyyətinin təbliğinə xidmət göstərən Saxur Mədəniyyət Mərkəzi fəaliyyət göstərir. Saxurların rutullar adlanan hissəsi Dağıstanın Rutul kəndindən gəlmişlər. Azərbaycanda əsasən Şəki rayonunun Şin və Qaynarca kəndlərində yaşayırlar. Dil etibarilə saxur dilinə yaxın dildə danışırlar. Lakin rutulların da ədəbi dili Azərbaycan dilidir. Milli azlıqların dillərində onlarla qəzet və jurnal nəşr olunur, radio və televiziya proqramları yayımlanır. Dövlət Radio stansiyası tərəfindən mütəmadi olaraq, kürd, ləzgi, talış, gürcü və rus dillərində dövlət büdcəsindən 15 maliyyələşdirilən verilişlər hazırlanır. Balakən rayonunda avar dilində, Xaçmaz rayonunda isə ləzgi və tat dillərində, Qusar və Xaçmaz rayonlarında yerli televiziyada ləzgi dilində verilişlər yayımlanır. Bakıda rus, kürd, ləzgi və talış dillərində qəzetlər nəşr olunur. Müxtəlif milli azlıqların nümayəndələri Azərbaycanın dövlət qurumlarında geniş təmsil olunmuşlar. Milli azlıqların sıx yaşadığı ərazilərdə yerli əhalinin nümayəndələri yerli hakimiyyət orqanlarında rəhbər vəzifələri tutur. Milli azlıqlara mənsub şəxslər Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İcra Aparatında, Milli Məclisdə, Nazirlər Kabineti, Konstitusiya Məhkəməsi, Mərkəzi Seçki Komissiyası, hüquq-mühafizə orqanları və digər dövlət qurumlarında çalışırlar. Azərbaycanda yaşayan milli azlıq və etnik qrupların mədəniyyəti Azərbaycan mədəniyyətinin tərkib hissəsi kimi qorunur və inkişaf edir, onların milli mədəniyyətinin, incəsənətinin, adət- ənənələrinin və dilinin qorunub saxlanılması üçün məqsədyönlü iş aparılır. 1992-ci ildə imzalanmış “Azərbaycan Respublikasında yaşayan milli azlıq, azsaylı xalq və etnik qrupların hüquq və azadlıqlarının qorunması, dil və mədəniyyətlərin inkişafı üçün dövlət yardımı haqqında” fərmanda deyilir: “Azərbaycan Respublikasının ərazisində yaşayan milli azlıq, azsaylı xalq və etnik qrupların nümayəndələrinin Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında müəyyən edilən siyasi, iqtisadi, sosial, mədəni hüquqlarını və azadlıqlarını qorumaq, onların həyata keçirilməsinə yaxından kömək
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 360
göstərmək məqsədi ilə nazirlik və idarələrin fəaliyyət çərçivəsində milli münasibətlərlə bağlı məsələlərə, bu fərmandan irəli gələn vəzifələrə hərtərəfli baxılsın” [2]. Respublikamızda yaşayan milli azlıqların, demək olar ki, hamısı Azərbaycan dövlət dilini və onların təqribən beşdən dördü rus dilini də bilir. Əlbəttə ki, bu dillərə real yiyələnmək səviyyəsi fərqlidir, amma görünür ki, etniklərarası ünsiyyət üçün kifayətdir. Avropa Şurasının tam hüquqlu üzvü olan Azərbaycan bu mötəbər qurumun 05 noyabr 1992-ci ildə qəbul etdiyi “Regional dillərin və ya azsaylı xalqların dillərinin Avropa Xartiyası”nın prinsiplərini daim diqqət mərkəzində saxlayır ” [2]. Fərmanda daha sonra deyilir: “Milli azlıq, azsaylı xalq və etnik qrupların nümayəndələrinin peşə hazırlığına uyğun olaraq və heç bir ayrı-seçkiliyə məruz qalmadan bərabər hüquqlara malik olmasını nəzərə alaraq, həmin hüquqların həyata keçirilməsi üçün hərtərəfli şərait yaradılsın, onların pozulmasına yönəldilmiş hər hansı bir hərəkətin, yaxud hərəkətsizliyin qarşısı alınsın, ərizə və şikayətlərin baxılmasına və vətəndaşların qəbulunda həmin məsələlərin həllinə diqqət artırılsın ” [2]. Sənəddə həmçinin Azərbaycan Respublikasının Prezident Aparatına, Nazirlər Kabinetinə, nazirlik və idarələrə, yerli icra hakimiyyəti başçılarına aşağıdakı istiqamətlərdə dövlət yardımının və hökumət siyasətinin həyata keçirilməsi bir vəzifə kimi tapşırılır; - milli azlıq, azsaylı xalq və etnik qrupların mədəni, dil və dini özgünlüyünün qorunub saxlanılması və inkişaf etdirilməsi; - milli ənənə və adətlərə əməl, dini mərasim və ayinlərin tam azad icra edilməsi, ibadət yerlərinin qorunub saxlanılması və onlardan istifadə edilməsi; - milli sənətkarlığın, peşəkarlıq və özfəaliyyət yaradıcılığı və xalq sənətlərinin sərbəst inkişaf etdirilməsi; - bütün millətlərin tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması; - əhali üçün əhəmiyyətli olan yerlər, qoruqlar parklar və digər təbiət obyektlərinin mühafizə olunub saxlanılması [2] “Mədəniyyət haqqında ” qanunun 11-ci maddəsində milli mədəniyyətin inkişafına və qorunub saxlanılmasına yardım nəzərdə tutulur. Dövlət Azərbaycan xalqının milli mədəniyyətinin inkişafına və qorunub saxlanılmasına, eləcə də Azərbaycan Respublikasının ərazisində yaşayan bütün milli azlıqların mədəni kimliyinə təminat verir. "Təhsil haqqında " qanunun 6-cı maddəsi və "Dövlət dili" haqqında qanunun 3-cü maddəsinə əsasən təhsil milli azlıqların müxtəlif dillərində verilə bilər. Daxili qanunvericiliyin bu müddəaları ilə yanaşı, Azərbaycan Respublikasının 1996-cı il 31 may tarixində qoşulduğu irqi ayrı-seçkiliyin bütün formalarının aradan qaldırılması, aparteidin qarşısının alınması və onun cəzalandırılması, genosidin qarşısının alınması və onun cəzalandırılması haqqında BMT Konvensiyaları kimi beynəlxalq sənədlərin müddəaları da tətbiq olunur. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi yanında Milli Azlıqların Əlaqələndirmə Şurası fəaliyyət göstərir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında milli azlıqların dil, mədəniyyət, tarix və etnoqrafiyasının öyrənilməsi üzrə xüsusi şöbə yaradılıb. Bakıda katolik kilsələri, sinaqoqlar məscidlərlə yanaşı fəaliyyət göstərir. Bu mənada Azərbaycan bütün dünyada multikulturalizm məkanı kimi tanınır. Bunlarla yanaşı Azərbaycan beynəlxalq konvensiya da qoşulub. Bu da ölkəmizin mili azlıqların hüququnun qorunmasına çox böyük önəm verdiyini ortaya qoyur. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən 2006-cı ildən etibarən Bakı şəhərində "Azərbaycan-doğma diyar" devizi altında azsaylı xalqların incəsənət festivalları keçirilir. 2006, 2008 və 2011-2012-ci illərdə keçirilmiş festivallar respublikanın ictimai-mədəni həyatında mühüm hadisə kimi yadda qalıb. Festivallar çərçivəsində Azərbaycan etnik musiqisinə həsr olunmuş nəşrlər hazırlanıb, görkəmli alimlərin iştirakı ilə azsaylı xalqların və etnik qrupların mədəni irsinin qorunması mövzularında elmi konfranslar keçirilib, onların həyat və yaşayış tərzini əks etdirən fotosərgilər təşkil edilib. Festivallar kütləvi informasiya vasitələrində geniş işıqlandırılıb, elmi konfransların materialları "Musiqi dünyası" jurnalında çap olunub. İctimai Televiziya tərəfindən festivallara informasiya dəstəyi verilib. Azsaylı xalqların mədəni-maarif inkişafı tarixində Azərbaycanın müəyyən təcrübəsi var. Respublikamızın 13 rayonunda yaşayan etnik qrupların uşaqları öz milli adət və ənənələrini, mədəniyyətini öyrənmələri üçün lazımi şərait yaradılıb. Belə ki, Quba, Qusar, İsmayıllı, Xaçmaz, “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 361
Oğuz, Qəbələ rayonlarının 126 məktəbində 24670 şagird ləzgi, Lerik, Lənkəran, Astara, Masallı rayonlarının 246 məktəbində 26070 şagird talış, Balakən, Qəbələ, Xaçmaz, Zaqatala, Quba, Samux rayonlarının 32 məktəbində 4748 şagird avar, udin, tat, saxur, yəhudi, xınalıq, kürd dillərini əsasən ibtidai siniflərdə öyrənirlər. Beləliklə, respublikanın 407 məktəbində azsaylı xalqların və etnik qrupların 55488 nəfər uşağı öz ana dillərini öyrənirlər. Azsaylı xalqların dillərində təlim aparan müəllimlər müvafiq qaydalara uyğun olaraq vaxtaşırı ixtisasartırma kursundan keçirilirlər [11]. Avropa Şurası və Azərbaycanın Təhsil Nazirliyi hələ 2003-cü ilin mayında Bakıda "Təhsil siyasəti və milli azlıqlar" mövzusunda seminar keçirib, noyabrın son günlərində isə bu məsələ ətrafında Strasburqda AŞ-ın iqamətgahında beynəlxalq ekspertlərin iştirakı ilə müzakirələr aparılıb. Hər iki tədbirdə ölkədəki milli azlıqların təhsilinə münasibət yüksək dəyərləndirilib. Bu gün Təhsil Nazirliyi ölkə Konstitusiyası, "Təhsil haqqında" qanunun tələbləri və Avropa Xartiyasının prinsiplərini əldə rəhbər tutaraq, azsaylı xalqların dilləri, tarixi və mədəniyyətinin öyrənilməsi istiqamətində mümkün imkanlardan istifadə edir. Azsaylı xalqların dilinin, mədəniyyətinin, məişət həyatının qorunub saxlanmasında onların yaratdıqları musiqi və folklor kollektivlərinin rolu daha böyükdür. Bu mənada Lənkəran bölgəsində yüzillərdir ki, məskunlaşmış talışların folklor nümunələrini yaşadan “Lənkəranlı nənələr”, eləcə də respublikamızın şimal qütbündə yaşayan avarların məşhur “Avar rəqs qrupu” və sair azsaylı xalqların mədəniyyətinə aid olan bu cür nümunələrin sayı az deyil. Respublikamızda folklor nümunələrinin rəngarəngliyi də məhz bundadır. Qəbələnin Nic qəsəbəsində və Oğuz rayonunda yaşayan udilərin “Orayin” mədəniyyət mərkəzi fəaliyyət göstərir. Udilərin Nic qəsəbə mədəniyyət evi nəzdində fəaliyyət göstərən “Cəngi” rəqs ansamblının səs-sorağı hər yerdən gəlir və rəsmi dövlət tədbirlərində fəallıqları ilə seçilir. Oğuz rayonunun Calud kəndində yaşayıb-yaratmış Dülgəroğlu Aşıq Əvək üç dildə - Azərbaycan, udi, erməni dillərində yazıb-yaradıb, həm də aşıq kimi tanınıb. Balakənin Qaysa kənd mədəniyyət evində avarlara məxsus “Cahan” folklor ansamblı, oğlanlardan ibarət “Qafqaz”, Şambul kənd mədəniyyət evində “Qızlar”, Mahamalar kənd mədəniyyət evində “Təbəssüm”, Zaqatalada qızlardan ibarət “Alazan” rəqs qruplarının da adlarını çəkmək olar ”. Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, əsrlərdən bəri Azərbaycan ərazisində multikultural şəraitdə yaşayan müxtəlif millətlərin milli dəyərlərinə dövlət qayğısı günü-gündən daha gücləndirilir, onların milli dəyərlərinin qorunması və bu istiqamətdə hüquqi bazanın formalaşdırılması beynəlxalq hüquqi normalarla tənzimlənir. Ölkə rəhbərinin 2016-cı ilin Azərbaycanda “Multikulturalizm ili” elan edilməsi haqqında imzaladığı 2016-cı il 11 yanvar tarixli sərəncamı bu diqqət və qayğının ən bariz nümunəsidir.
ƏDƏBİYYAT: 1. Azərbaycan multikulturalizminin ədəbi-bədii qaynaqları (baş elmi redaktoru akademik K.Abdullayev). Bakı: BMM, 2016 2. “Azərbaycan Respublikasında yaşayan milli azlıq, azsaylı xalq və etnik qrupların hüquq və azadlıqlarının qorunması, dil və mədəniyyətinin inkişafı üçün dövlət yardımı haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı http://www.eqanun.az/alpidata/framework/data/7/f_7762.htm 3. Əlifov A. Azərbaycanda ləzgilərin heç bir problemi yoxdur. “Xalq cəbhəsi” qəzeti, 12 yanvar 2011, №5, səh.10 4. Xudiyev N. Heydər Əliyev və Azərbaycan dili. Bakı: Təhsil,1997 5. Muradov A. Ümumtəhsil məktəblərində mədəniyyətlərarası və dinlərarası dialoqun tədrisi. http://www.edu.gov.az 6. Mehdiyev R. Güclü Azərbaycan dövləti qloballaşma şəraitində milli ideyanın təcəssümü kimi / http://www.science.gov.az/ 7. Məmmədov T. Azərbaycan etnik mədəniyyəti [Mətn] : [Azərbaycan etnosunun tarixi haq.] /T.Məmmədov //Ədalət.- 2010.- 13 iyul, s. 4. 8. Nərimanoğlu M. Multikulturalizm dövlət siyasətinin ən yaxşı modellərindəndir // “Azərbaycan” qəzeti, 15 yanvar 2016, s. 5 |