sas gəlir – müəssisənin adi fəaliyyəti zamanı yaranır. Buraya satış, komisyon
rüsumları , faizlər , dividendlər, royaltilər və icarə haqları daxildir.
Sair gəlir isə - müəssisənin adi fəaliyyəti zamanı müntəzəm surətdə yaranmayan
və əsas gəlir anlayışına uyğun gəlməyən gəlirdir.
Ə
sas xərc- müəssisənin adi fəaliyyəti zamanı yaranan və müxtəlif başlıqlar
altında,o cümlədən elemntləri və ya funksiyaları üzrə təsnifləşdirilən xərcdir.
Sair gəlir isə- müəssisənin adi fəaliyyəti zamanı müntəzəm surətdə yaranmayan
və əsas xərclər anlayışına uyğun gəlməyən xərcdir.
Tibb təşkilatlarında fəaliyyətin adi növləri üzrə xərclər dedikdə, tibbi
xidmətlərin göstərilməsi iləəlaqədar xərclər başa düşülür.Qüvvədə olan normativ
sənədlərə əsasən fəaliyyətin adi növləri üzrə xərclər formalaşdıqda onların aşağıdakı
elementlər üzrə aruplaşdırılması təmin olunmalıdır:material xərcləri, əmək ödənişi
xərcləri, sosial ehtiyatlara ayırmalar, amortizasiya , sair xərclər. Hazırda tibb
müəssisələrinin idarə olunmasının effektivliyinin yüksəldilməsinə iqtisadi
informasiya sisteminin tətbiqi və gələcəkdə təkmilləşdirilməsi yolu ilə nail olmaq
mümkündür. Qəbul edilən idarəetmə qərarlarının keyfiyyətinə tələbatın daima
artması və onların qəbul olunması müddəti maliyyə və idarəetmə uçotunun
avtomatlaşdırılmış sisteminin tətbiqini zəruri edir. Hazırda bazarda tibb
təşkilatlarında hesablama texnikasından istifadə etməklə maliyyə və idarəetmə
21
uçotunun təşkilinə imkan verən çoxsaylı proqram məhsulları təklif olunur. Bu
proqramların köməyilə əmək haqqının hesablanmasını, təşkilatın əməkdaşlarının
yerdəyişməsinin uçotunu, əməkdaşların kadr hesablama məlumatlarındakı
dəyişikliklərin qeydiyyatı, əməkdaşların əmək haqqı fondunun təhlili, tarifikasiya
cədvəllərinin formalaşması poliklinikanın, xəstəxanaların, hərbi hospitalların, tibb
mərkəzlərinin və digər səhiyyə təşkilatlarının xüsusiyyətini nəzərə alan hesabatların
ə
ldə olunması və s. məsələlərin uçotunun avtomatlaşdırılması mümkündür. Konkret
olaraq tibb təşkilatlarında fəaliyyətin adi növlərindən alınan gəlirlər dedikdə, tibbi
xidmətlərin satışından alınan gəlir başa düşülür. Səhiyyənin özəl müalicə profilaktika
müəssisələri mühasibat uçotunu Milli Mühasibat Uçotu Standartlarına uyğun surətdə
Yeni Hesablar Planı əsasında aparmalıdırlar. Tibbi xidmətlərin satışından alınan
gəlirlərin uçotu üçün 601 “Satış” hesabı təbiq olunur.
Hesabın aşağıdakı subhesabları var:
601-1 “Malların satışı”
601-2 “ Xidmətlərin göstərilməsi üzrə gəlirlər”
601-3 “Tikinti müqavilələri üzrə gəlirlər”
601-4 “Royalti gəliri”
601-5 “Əməliyyat icarəsi üzrə gəlirlər”
601-6 “Digər əməliyyat gəlirlər”
Tibbi xidmətlərin göstərilməsi ilə əlaqədar əldə olunan gəlir fəaliyyətin adi
növlərindən alınan gəlir şəklində aşağıdakı mühasibat köçürmə vasitəsilə
rəsmiləşdirilir:
D-t 545 “Digər qısamüddətli öhdəliklər “ hesabı
K-t 601 “Satış” hesabının 601-2 “Xidmətlərin göstərilməsi üzrə gəlir”
subhesabı
22
Tibb təşkilatları öz xidmətlərini əlavə dəyər vergisinə cəlb olunmaq şərti ilə
göstərə bilər. Belə hallarda mühasibat əməliyyatlarının uçotu ayrı-ayırlıqda
aparılmalıdır.Tibb təşkilatı tərəfindən gəlirlərin uçotunun ayrılıqda aparılması
qaydasını nəzərdən keçirək.
Misal. Əhaliyə tibb xidməti (kosmetik və stomotoloji) göstərən tibb mərkəzi
tərəfindən may ayında 300 min manat məbləğində kosmetik xidmət, o cümlədən ƏDV
– 54 min manat və 150min manat məbləğində stomotoloji xidmət,o cümlədən ƏDV-
27 min manat göstərilmişdir. Kosmetik xidmətlər may ayında tamamilə ödənilmiş,
stomotoloji xidmətlər isə həmin ayda 70 min manat məbləğində ödənilmişdir. Tibb
mərkəzi mühasibat uçotunda 601 “Satış” hesabı və 545 “Qısamüddətli öhdəliklər”
hesabı üzrə aşağıdakı subhesablardan istifadəni məqsədəuyğun saymışdır.
601-2-1 “Stomotoloji xidmətlərin göstərilməsi üzrə gəlir” subhesabı
601-2-2 “Kosmetik xidmətlərin göstərilməsi üzrə gəlir” subhesabı
545-1 “Stomotoloji xidmətlərə görə qısamüddətli öhdəliklər” subhesabı
545-2 “Kosmetik xidmətlərə görə qısamüddətli öhdəliklər” subhesabı
“Kommersiya təşkilatları üçün Milli Mühasibat Uçotu Standartlarının
Konseptual əsalarına” müvafiq olaraq , göstərilən tibb xidmətlər fəaliyyətin adi
növlərinə dair xərclər hesab olunur. Əsas vəsaitlərin, qeyri-maddi aktivlərin və digər
amortizasiya olunan aktivlərin amortizasiya ayırmaları şəklində dəyərinin ödənilməsi
də adi fəaliyyət üzrə xərcləri formalaşdırır. Aşağıdakı cədvəldə tibb mərkəzində
kosmetik və stomotololi xidmətlərin göstərilməsinin hesablarda əks etdirilməsi
qaydası verilmişdir. (Cədvəl 1.3)
Dostları ilə paylaş: |