Microsoft Word rustamli konul docx
Yüklə 489,76 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Cədvəl 1.1 Səhiyyənin əsas göstəriciləri (ilin əvvəlinə) Göstəricilər 2001 2006 2010 2011 2012 Bütün ixtisaslardan olan həkimlərin sayı, min nəfər 29,0
30,6 32, 8
33,1 31,4
Ə halinin hər 1000 nəfərinə 36,3 36,3
36,9 36,8
34,5 Orta tibb işçilərinin sayı, min nəfər 60,0 60,8
62,9 60,1
57,8 Ə halinin hər min nəfərinə 75.1 72.1
70.9 66.8
63.4 Xəstəxana müəssisələrinin sayı 735 729
756 516
523 Xəstəxana çarpayılarının sayı, min man 69.9 68.9 67.4
45.8 42.4
Ə halinin hər min nəfərinə xəstə uşaqlar üçün çarpayıların sayı ,min 11.9
11.7 11.3
7.0 5.9
Ə haliyə ambulatoriya- poliknika yardımı göstərən müalicə müəssisələrinin sayı 1614 1596
1962 1688
1690 Qadın məsləhətxanarının , uşaq poliklinikalarının sayı (müstəqi və başqa müəssisələrin tərkibinə daxil olmaqla) 913
923 907
472 455
Hamilə və zahı qadınlar üçün çarpayıların sayı, min 7.5 7.4
7.4 4.6
4.2 12
2011-ci ilin məlumatlarına əsasən Azərbaycan Respublikasında əhalinin sağlamlığının qorunması ilə 33,1 min həkim, 60,1 min tibb işçisi məşğul olur. Ölkəmizdə 566 xəstəxana, 1688 ambulatoriya, 472 qadın məstəhətxanası və uşaq poliklinikası, 75 sanatoriya və istirahət evləri fəaliyyət göstərir., orada olan çarpayıların sayı isə 11277-dir. Müqayisə edilən dövrdə bütün ixtisaslardan olan həkimlərin sayı 1,4 min nəfər artmışdır. Əksinə orta tibb işçilərinin sayı 60 min nəfərdən 57,8 min nəfərə düşmüş, xəstəxana çarpayılarının sayı isə 69,9 mindən 42,4 minə enmiş və bu sahədə azalma 27,5 min çarpayıya bərabər olmuşdur. Respublikada fəaliyyət göstərən 500-dən artıq özəl müalicə profilaktika müəssisələrinin mütləq əksəriyyətində start kapitalının və yaxud vəsaitlərin tamamlanmasının əsas mənbəyi özünü maliyyələşdirmə ilə məhdudlaşır. Özəl müalicə profilaktika müəssisələrinin böyük əksəriyyətinin dəyəri yüksək olan əsas vəsait obyektlərinə ehtiyacları var. Özəl müalicə profilaktika müəssisələrinin maliyyələşmisinin əsas mənbəyi həmin müəssisələrdə tibbi alan əhali hesab olunur, hüquqi və fiziki şəxslərin vəsaitləri, icbari və könüllü tibbi sığorta vəsaitləri, qanunvericiliklə qadağan olunmayan digər mənbələr hesabına maliyyələşdirilir. Ə haliyə pullu tibbi xidmət göstərilməsinə görə ödənişlər adətən tibb müəssisəsində, istisna hallarda isə banklarda həyata keçirilir. Tibbi xidmətlərin göstərilməsinə görə hesablaşmalar nəzarət-kassa maşınlarını tətbiq etməklə aparılır. Tibb müəssisəsi nəzarət-kassa maşınlarını tətbiq etmədiyi hallarda müəyyən qaydalara əməl etməklə təsdiq olunan ciddi hesabat blanklarından istifadə edə bilər. Tibb müəssisəsi istehlakçıya (pasiyentə) göstərilən xidmətə görə ondan nağd pulun alınmasını təsdiq edən kassa çeki verməlidlir. Tibbi xidmətlərin qabaqcadan və sonradan nağdsız qaydada ödənilməsi üçün tibb müəssisəsində unifikasiya olunan formada hesab yazilir və bu sənəddə müqavilənin nömrəsi və tarixi göstərilir. Hazırda tibb müəssisələrinin idarə olunmasının effektivliyinin yüksəldilməsinə iqtisadi informasiya sisteminin tətbiqi və gələcəkdə təkmilləşdirilməsi yolu ilə nail olmaq mümkündür. Qəbul edilən idarəetmə qərarlarının keyfiyyətinə tələbatın daima artması və onların qəbul olunması müddəti maliyyə və idarəetmə uçotunun avtomatlaşdırılmış sisteminin tətbiqini zəruri edir .
13
Özəl tibb fəaliyyəti subyektlərinin dövlət təminatı və səhiyyənin məqsədyönlü proqramlarının həyata keçirilməsində iştirakı onları bu işə dəvət edən( razılıq verən) müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarının vəsaiti və icbari tibbi sığorta vəsaitləri hesabına maliyyələşdirilir. Tibb müəssisələrinin əlavə maliyyələşdirilməsi müəssisə, təşkilat, hüquqi və fiziki şəxslərə, pullu xidmətlərin göstərilməsinə görə alınan vəsaitlər hesabına həyata keçirilir. Tibbi xidmətlərin qiymətləri Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilmiş qayda üzrə tənzim edilir. l ərzində indeksasiya gəlir- xərc smeta yenidən dəqiqləşdirilir. Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən təqdim edilən tibbi xidmətlərin qiymətləri respublika üzrə orta qiymətlərdir. Səhiyyə müəssisə rəhbərlərinə əhalinin sosialiqtisadi vəziyyətindən asılı olaraq bu qiymətləri 20% artırıb- azaltmaq hüququ verilir. Müstəsna hallarda tibbi xidməti qiyməti göstərilən hüquqlardan fərqlənərsə, razılaşdırılmaq üçün Səhiyyə Nazirliyinə təqdim edilməlidir. Tibbi fəaliyyətinin subyektləri arasında münasibətlərində tənzimlənməsində, onların hüquq və vəzifələrinin , bu fəaliyyəti təşkilati- hüquqi ə saslarının müəyyən edilməsində qəbul edilmiş 6 mart 2000-ci ildə qəbul edilmiş “ Özəl tibb fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun böyük ə həmiyyəti vardır. Qeyri-dövlət tibb müəssisələrinin bütün maliyyə münasibətləri müəyyən maliyyə məkanında reallaşır.Onun başlıca struktur elementlərinə aid etmək olar: sığorta təşkilatları, büdcədən kənar fondler , banklar, əhali (fiziki şəxslər) , təşkilatlar (hüquqi şəxslər) , səhiyyənin idarəetmə orqanları. Səhiyyə sferasında xüsusi sektorun yaradılması tədricən bu sahədə mövcud olan dövlət inhisarını zəiflətmiş və tibbi xidmətlər bazarının və onlarda qiymətqoyma mexanizminin inkişafı üçün zəmin yaratmışdır. Səhiyyə sahəsinə ayrılan xərclər dövlət büdcəsi xərcləri içərisində xüsusi çəkisi ildən ilə azalmışdır, belə ki, büdcənin tərkibində səhiyyə xərclərinin xüsusi çəkisi 1995-ci ildə 6,9% , 2000-ci ildə 5,9%, 2005-ci ildə 5,8%, 2009-cu ildə 3,8% olmuş 2011-ci ildə 3,5%, 2014-cü ildə 3,6% olmuşdur. Pullu tibbi xidmət göstərilməsi üzrə təşkilatları xarakterizə edən həlledici amil kimi əməliyyat mərhələsi çıxış edir. Əməliyyat mərhələsi tibbi xidmətin yaradılması
14
(təqdim olunması ) anından onun həyata keçirilməsi müalicə -istehsalat prosesinin məcmusudur. Əməliyyat mərhələsi iki mövqeden araşdırılır: 1) Tibbi xidmət sferasının xüsusiyyətləri nöqteyi-nəzərindən –material ehtiyatlarının olmaması, (yaxud cuzi miqdarda olması, xidmətin şəxsi xarakteri, xalis aktivlərin əhəmiyyət daşımayan səviyyəsi , istehsalat aktivlərinin müasir səviyyəsi; 2) Təşkilatların xüsusiyyəti mövqeyindən – pul vəsaitlərinin hərəkəti mərhələsi, sahə risklərinin səviyyəsi, kənar amillərin təsiri. Ə məliyyat riski müəyyənləşdirildikdə, məhsul (iş , xidmət ) hazırlamaq , onu satmaq əvəzində pul almaq üçün tibb təşkilatlarına tələb olunan vaxtı müəyyən etmək zəruridir. Beləliklə, tibbi xidmət pul ifadəsində dəyərə malik olan özünəməxsus ə mtəə kimi çıxış edir. 1999- cu ildə qəbul edilmiş “Tibbi sığorta” haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu sağlamlığın qorunması sahəsində əhalinin sosial müdafiəsi formasını müəyyən edir. Sığorta hadisəsi baş verdikdə əhalinin tibbi və dərman yardımı alınmasını təmin edir. Tibbi sığorta icbari və könüllü formada həyata keçirilir. cbari tibbi sığorta dövlət sosial sığortasının tərkib hissəsi olmaqla,icbari tibbi sığorta proqramına müvafiq həcmdə əhalinin tibbi və dərman yardımı almasını təmin edir. Könüllü tibbi sığorta icbari tibbi sığorta proqramında müəyyənləşdirildiyindən əlavə könüllü tibbi sığorta müqaviləsi əsasında əhalinin tibbi və digər xidmətlər alınmasını təmin edir. cbari tibbi sığorta proqramı vətəndaşlara göstərilən tibbi xidmətin şərtlərini, növünü, həcmini(baza zərfini) müəyyən edir və müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq edilir. Bu proqram vətəndaşların müəyyən olunmuş həcmdə və keyfiyyətdə tibbi yardım almasını nəzərdə tutur. Özəl tibb müəssisələri və özəl tibbi praktika ilə məşğul olan şə xslər qanunvericiliyə uyğun olaraq keçirilən müsabiqə əsasında icbari tibbi sığorta proqramlarının həyata keçirilməsində iştirak edə bilərlər. Özəl tibb müəssisələri və özəl tibbi praktika ilə məşğul olan şəxslərlə müqavilələr, onların icbari tibbi sığorta proqramlarında iştirakı hallarında, müvafiq icra hakimiyyəti və yerli özünüidarəetmə orqanları, habelə tibbi sığorta təşkilatları ilə bağlanır. Tibbi sığorta proqramlarını yerinə yetirən tibb müəssisələrinin tibbi sığorta sistemindən kənarda da tibbi yardım
15
göstərmək hüququ vardır. Özəl tibb fəaliyyəti subyektlərinin icbari tibbi sığorta proqramlarında iştirakından asılı olmayaraq, icbari tibbi sığorta qaydalarına əsasən təcili tibbi yardım göstərən özəl tibbi fəaliyyətinin subyektlərinə ödəniş bu şəxslərin sığortalandığı tibbi sığorta təşkilatları tərəfindən həyata keçirilir. Səhiyyə sferasında ən mühüm cəhətlərdən birisi “tibbi yardım” və “tibbi xidmət”anlayışları arasındkı nisbət haqqında məsələ ilə bağlıdır. Burada başlıca məqam hər iki anlayışın qiymətqoyma mexanizminə uyğun tarazlığı müəyyənləşdirməkdən ibarətdir. Tibbi yardım dedikdə, profilaktika, diaqnostika, müalicə , xəstələrin reabilitasiyası və s. nəzərdə tutulur.Beləliklə ,tibbi yardım əhalinin sağlamlığının qorunmasına və bərpasına yönəldilən tədbirlər kompleksi kimi xarakterizə olunur. Bu işdə isə bilavasitə tibbi heyət iştirak edir. Tibbi xidmətin keyfiyyəti aşağıdakı meyarlarla ölçülür: xəstəxana tipli müəssisələrdə müalicə(yatmaq şərtilə) ; patalogiyaya tibb işçilərinin təqsiri üzündən yol verilməsi; keyfiyyətsiz tibb yardıma görə məhkəmə iddialarının qəbul edilməsi. Bütün bu meyarlar praktik olaraq dəyərcə qiymətləndirilməyə mustəqim qaydada tabe olmur. Nəhayət , belə bir nəticəyə gəlmək olar ki,tibbi yardım – etik-peşə kateqoriyasıdır, xidmət isə , o cümlədən tibbi xidmət birbaşa iqtisadi kateqoriyasıdır. Mahiyyətcə, xidmət müəyyən ehtiyacları təmin edən lakin fiziki xassəyə malik olmayan qeyri-maddi əmtəə deməkdir. Bu , fəaliyyət , gəlir yaxud ehtiyacı ödəmək şə klində satış obyektidir. Bu zaman qeyri-maddi rifah halı satılır, istehlak olunur, və nəticədə xidmətin qiymətini müəyyən etmək yolu ilə satıcı və alıcı arasında qarşılıqlı ə laqə formasında iqtisadi münasibəıt yaranır. Müvafiq surətdə tibbi yardımın deyil, yalnız tibbi xidmətin qiyməti var. Tibbi kömək isə peşə fəaliyyətində kompleks tədbirlər kimi başa düşülür. Səhiyyənin xüsusi sistemində tibb yardımın göstərilməsi tibbi xidmət yolu ilə həyata keçirilir. Tibbi yardımın göstərilməsi şərtləri həm pullu, həm də pulsuz təbabətdə eynidir. Tibbi işçiləri tibbi müdaxilənin əlverişsiz nəticəsinə, tibbi yardımın göstərilməsində qüsurlara görə hüquqi məsuliyyət daşıyırlar. Tibbi yardım göstərilməsinin düzgünlüyünü müəyyən etmək üçün keçirilən ekspertiza tibbi yardım
16
göstərilməsinin ümumilikdə qəbul edilən yanaşmalarına istinad etməlidir. Beləliklə, hakimlərin səhvi nəticəsində keyfiyyətsiz müalicə ilə əlaqədar obyektiv surətdə ə mlak iddiaları riski mövcuddur. Həkim səhvlərinin ödənilməsi hesabına həyata keçirilən təkrar müalicəyə çəkilən xərclərin yüksək səviyyədə olması və pasientlərin sayının kifayət qədər çox olması tibb sahəsindəki risklərin yüksək qiymətləndirilməsinə gətirib çıxarır. Riskləri aradan qaldırmaq üçün tibb təşkilatları özlərinin həkim heyətinin yenidən peşə hazırlığını təkmilləşdirmək ,xüsusən də tibb avadanlıqlarını modernləşdirmək istiqamətində işlər görməlidirlər. Sadalanan tədbirlər kifayət qədər böyük həcmdə maliyyə qoyuluşları tələb edir. Özlərinin mövcudluğunun ilk mərhələlərində , bəzən də davamlı müddət ərzində özəl müalicə profilaktika müəssisələri üçün çox da böyük olmayan riskin daha az gəlirliliklə ə laqələndirilməsi daha xarakterikdir. Özəl müalicə profilaktika müəssisələrinin fəaliyyəti digər çətinliklərlə də bağlıdır. Onların içərisində ən mühümlərinə aid etmək olar: rəqabətin yüksək səviyyəsi; əhalinin sosial şəraitinin dəyişilməsi ilə bağlı yüksək hissiyat; əlavə maliyyə vəsaitlərinin cəlb olunmasında və kreditlərin alınmasında müşahidə olunan çətinliklər. Tibbi xidmət bazarı müəyyən anlayışda haradasa inhisarçı rəqabət bazarı sayılır. Bu bazar müxtəlif klinikalardan ibarət olmaqla, onların göstərdiyi xidmətlər heç də əvəz edilməz deyildir.Eyni zamanda müxtəlif klinikalarda müalicənin keyfiyyəti , xidmət servisi , istehlak dəyəri kifayət qədər fərqlidir. Bundan başq tibbi təşkilatların işi həm daxili, həm də çoxsaylı kənar amillərdən , eyni zamanda istehlakçıların gəlirlərindən və nəhayət tibbi xidmətin dəyərindən asılı olur. Tibbi xidmət alarkən, xəstə çoxsaylı amillərin qiymətini əks etdirən göstərişləri əsas götürməlidir. Tibb təşkilatlarında elementlər üzrə xərclərin qruplaşdırılması təşkilat tərəfindən istehsala və tibb xidmətlərinin göstərilməsinə istifadə olunan material, ə mək və maliyyə resurslarının həcmini müəyyənləşdirmək üçün tələb olunur.Özəl müalicə profilaktika müəssisələrinin böyük əksəriyyətinin dəyəri yüksək olan əsas vəsait obyektlərinə ehtiyacları var. Onların alınmasına isə bir çox hallarda kreditlər və borclar hesabına nail olmaq mümkündür. Eyni zamanda kommerisya bankları özəl müalicə profilaktika müəssisələri ilə könülsüz surətdə əlaqə yaradırlr. Belə bir 17
vəziyyətin başlıca səbəblərindən biri özəl müəssisələrin həcminin çox kiçik olmasındadır. Son nəticədə kommersiya kreditlərinə girişin çətinliyi dövriyyə kapitalının xroniki surətdə çatışmazlığına gətirib çıxarır. Sadalanan səbələrin nəticəsində özəl profilaktika müəssisələrində sahibkarlığın fərqləndirici xüsusiyyəti burada sabit maliyyə sisteminin olmamasıdır. Qeyri-dövlət tibb müəssisələrinin bütün maliyyə münasibətləri müəyyən maliyyə məkanında reallaşır.Onun başlıca struktur elementlərinə aid etmək olar: sığorta təşkilatları, büdcədən kənar fondler , banklar, ə hali (fiziki şəxslər), təşkilatlar (hüquqi şəxslər), səhiyyənin idarəetmə orqanları.Özəl müalicə profilaktika müəssisələrinin maliyyələşmə mənbəyi aşağıdakı şəkildə verilmişdir. Özəl müalicə profilaktika müəssisələrinin maliyyələşmısinin əsas mənbəyi həmin müəssisələrdə tibbi alan əhali hesab olunur. Pullu tibbi xidmət göstərilməsi üzrə təşkilatları xarakterizə edın həlledici amil kimi əməliyyat mərhələsi çıxış edir. Əməliyyat mərhələsi tibbi xidmətin yaradılması (təqdim olunması ) anından onun həyata keçirilməsi müalicə -istehsalat prosesinin məcmusudur. Ə məliyyat mərhələsi iki mövqeden araşdırılır: 1) Tibbi xidmət sferasının xüsusiyyətləri nöqteyi-nəzərindən –material ehtiyatlarının olmaması, (yaxud cuzi miqdarda olması, xidmətin şəxsi xarakteri, xalis aktivlərin əhəmiyyət daşımayan səviyyəsi , istehsalat aktivlərinin müasir səviyyəsi; 2) Təşkilatların xüsusiyyəti mövqeyindən – pul vəsaitlərinin hərəkəti mərhələsi, sahə risklərinin səviyyəsi, kənar amillərin təsiri. Əməliyyat riski müəyyənləşdirildikdə, məhsul (iş , xidmət ) hazırlamaq , onu satmaq əvəzində pul almaq üçün tibb təşkilatlarına tələb olunan vaxtı müəyyən etmək zəruridir. Beləliklə, tibbi xidmət pul ifadəsində dəyərə malik olan özünəməxsus əmtəə kimi çıxış edir. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 18 iyun 2005-ci ildə “2005 - 2008-ci illərdə Milli mühasibat Uçotu Standartlarının tətbiqi üzrə Proqram” a uyğun olaraq xidmət sferası da istehsal sferasına aid edilmişdir. Belə bir yanaşmadan asılı olaraq Vətəndaşların Şəxsi vəsaiti 45 özəl müalicə profilaktika müəssisələrinin sahə xüsusiyyətlərinin kommersiya müəssisələri ilə müqayisəli xarakteristikası aşağıdakı cədvəldə verilmişdir. (cədvəl 1.2) Yüklə 489,76 Kb. Dostları ilə paylaş:
|