Azərbaycan Respublikası “ÇAĞ” Öyrətim İşlətmələri

Materiallar 
                                                                                                                             07 may 2011-ci il
 
 
265 
4. Sözönü və sifətlərdən düzələnlər. Məs: clumsy at, accurate in 
5.  Sözönlü fellər və zərflə işlədilən hissələr. Məs: to take someone off – it means 
“to take someone to another place” 
6.  “to be” ilə düzələn idiomlar. Məs: to be in a body 
7.  sadə fellərdən düzələnlər. Məs: to burn the midnight oil 
8. müqayisə xarakterli idomlar. Məs: as black as coal, to drink like a fish. 
Bəzi sözlər xüsusi idiomatik mənalarından dolayı dil öyrənənlərə çətinlik yaradır. 
Bu tip sözlər sifət, isim və əvəzliklər kimi bir sıra qarışıq sözləri əhatə edir. 
İdiomlar son zamanlar demək olar ki, hər yerdə - insanların gündəlik danışıqla-
rında, məqalələrdə, reklamlarda, kitablarda və s. işlədilir. Onlar dili öyrənən insanlar 
üçün çətin gələ bilərlər, amma idiomlar lüğətinin sayəsində belə çətinliklər aradan 
qaldırılır. 
İdiomlar yalnız ümumi danışıq ifadələri deyillər, onlar həmçinin rəsmi üslubda, 
slənq formasında, ədəbi dildə, habelə, Şekspirin yazılı dilində istifadə olunub. Əs-
lində slənq və danışıq ifadələri arasında böyük bir fərq yoxdur. Keçmişdə təhsilsiz 
insanların danışarkən istifadə etdikləri bir çox sözlər və ya ifadələr slənq hesab olu-
nurdu. Lakin sonralar həmin ifadələr təhsilli insanların işlətdiyi danışıq ifadələrinə 
çevrildilər. 
İdiomlar Azərbaycan dilinə xüsusi yolla tərcümə olunur, çünki onların təşkil 
etdiyi sözlərdən nəticə  çıxarmaq qeyri mümkündür. Onların mənaları zaman keç-
dikcə dəyişilir: biz idiomların təzə lüğətlərə nisbətən köhnə lüğətlərdə daha çox və 
dəyişik mənalarına rast gələ bilərik. 
İngilis dilindən azərbaycan dilinə tərcümə edənlərin bilməsi vacibdir ki, bütün 
idiomlar slənq, danışıq ifadəsi və ya metafora deyil və bu tip idiomları digərləri ilə 
qarışdırmaq olmaz. 
İdiomların tətbiqi bəzən istifadəçilərin probleminə səbəb olur. İngilis dilini öy-
rənənlər adətən idiomların hansı situasiyalarda istifadə olunmasını bilmirlər. Çünki 
idiomlar rəsmi və qeyri rəsmi situasiyalarda istifadə oluna bilər və sözlər də müəy-
yən situasiyalara görə seçilməlidir. Hər hansı bir dostunla danışarkən qeyri rəsmi 
idiomların istifadəsinə üstünlük verilir. Lakin rəsmi situasiyalar zamanı sözlər daha 
diqqətlə seçilməlidir. Rəsmi ifadələr şifahi danışıq dilindən daha çox yazılı nitqdə 
istifadə olunur. Qeyri rəsmi ifadələrə isə gündəlik danışıqda rast gəlinir. Buna dost-
lar arasəndakı danışığı misal gətirmək olar. 
İdiomlar ifadə etdiyi mənalardan asılı olaraq müxtəlif siniflərə bölünür. Məsələn, 
pulla əlaqəli idiomlar ayrıca bir sinif təşkil edir. 
Money talks – pul çox şeyi həll edir 
Spend money like water – pulu boş yerə xərcləmək 
Right on money – haqlı olmaq 
Rake in the money – pulun içində itib batmaq 
Pulla əlaqəli idiomların izahlı tərcümələri və nümunələri. 

«TƏRCÜMƏŞÜNASLIQ VƏ ONUN MÜASİR DÖVRDƏ ROLU»   IV Respublika tələbə elmi-praktik konfransı 
 
 
266 
As poor as a church mouse – çox kasıb olmaq 
very poor. 
The young mother is as poor as a church mouse and she has little money to feed 
her family – Gənc ana çox kasıbdır və ailəsini dolandırmaq üçün çox az pulu var. 
Bring home the bacon – ailəni dolandırmaq 
to earn the family living 
I have been working hard all month bringing home the bacon for my family – 
Bütün ayı əziyyət çəkib çox işləmişəm ki, ailəmi dolandırım. 
Buy off – kiməsə rüşvət vermək 
to give money to someone to stop them from doing their duty 
The man tried to buy off the politician but he refused to agree to the plan – Bu 
insan siyasətçiyə rüşvət təklif etmək istəyirdi, amma o etiraz etdi. 
Feel like a millionb dollars – özünü çox yaxşı hiss etmək. 
to feel wonderful and healthy 
Although I have been sick for a few weeks I feel like a million dollars today – 
Bir neçə həftə xəstə olmağıma baxmayaraq indi özümü çox yaxşı hiss edirəm. 
In the black – pul qazanmaq 
to make money 
Our company has been in the black since it started – Şirkətimiz açılandan yaxşı 
pul qazanır. 
In the red – pul itirmək 
To be lose in money 
The company has been in red so several months now and will soon go bankurapt 
– Şirkət artıq bir neçə aydır ki, borc içindədir, belə getsə bu yaxınlarda tamamilə 
iflas edəcək. 
Time is money – vaxt qızıldır 
time is valuable so do not waste it 
Time is money and I don’t want to waste time talking to our supervisor because 
she always wants to argue with me – Zaman qızıldır, ona görə də rəhbərimizlə da-
nışıb vaxt itirmək istəmirəm, o həmişə mənimlə mübahisə edir. 
Lose one’s shirt – bütün pulunu itirmək 
to lose all or most of one’s money 
I lost my shirt in a small business and now I have no money – Mən kiçik biz-
nesdə bütün pulumu itirdim və indi heç pulum yoxdur. 
Money doesn’t grow on trees – pul küşəyə tökülməyib 
money is valuable and you should not waste it 
Money doesn’t grow on trees and it is necessary to work hard and manage it 
well – Pul küçəyə tökülməyib, onu əldə etmək üçün çox çalışmaq lazımdır. 
Bir çox idiomlar insanın bədən üzvləri və ya heyvan adları ilə bağlı olur. Bun-
lara aşağıdakıları misal gətirmək olar: 

Materiallar 
                                                                                                                             07 may 2011-ci il
 
 
267 
1. That sounds fishy to me. - I am suspicious about what someone has told me- 
Deyilənlər mənə şübhəli gəlir. 
2. Don't let the cat out of the bag. - Don't tell anyone my secret-Heç kimə 
mənim sirrimi demə. 
3. What's up? Has the cat got your tongue? - Why don't you say anything? (I'm 
annoyed that you haven't answered my question.) – Niyə susmusan, heç nə demirsən? 
4. I smell a rat. - I am suspicious. I think someone may be trying to trick me-
Mən düşünürəm ki,burda nəsə hiylə var. 
5. Don't try to pull my leg-Don't try to deceive me-Qərarımı dəyişdirməyə çalışma. 
6. You get up my nose. - You annoy me-Sən məni qıcıqlandırırsan. 
Bu məqalədə biz bir neçə idiom seçdik və onların mənaları arasındakı fərqləri, 
həmin idiomların azərbaycan dilindəki ekvivalentləri ilə müqayisəsini göstərməyə 
çalışdıq. Bunlardan aydın oldu ki, təxminən bütün idiomlar əzbər öyrənilməlidir. 
Çünki idiomlar onların tərkibindəki sözlərin həqiqi mənasına istinad etmir. 
Bu mövzunu seçməkdə bir neçə məqsədimiz vardı. Birincisi, bu mövzu çpx iş-
lənilməyib və düşündük ki bu movzu haqda araşdırmalar aparəb işləmək maraqlı 
olar. İkincisi isə idiomlar dilini ən çətin anlaşılan hissələrindən biridir və onları öy-
rənərkən bir çoxları çətinliklərlə üzləşirlər. Biz isə bu məqalədə idiomların istifadə 
olunma qaydaları haqda danışdıq və qarşılaşacağımız problemləri tam olmasa da 
müəyyən qədər həll etmiş olduq. 
Ümid edirəm ki, gələcəkdə bu mövzuda çətinlik yaradan problemlər barədə ge-
niş tədqiqatlar aparılacaq və anlaşılmazlıqlar aradan qaldırılacaq. 
 
 
TƏRCÜMƏ VƏ ƏDƏBİYYATIN VƏHDƏTİ 
Gülşən BABAYEVA 
Qafqaz Universiteti   Ərəb dili fakultəsi 1-ci kurs 
Elmi rəhbər: f.e.n Ətrabə Gül 
 
Humanizm ruhunu anlamaq və hiss etməkdə ilk mərhələ, insan varlığının  ən 
maddi izahı olan sənət əsərlərinin mənimsənilməsidir. Sənət bölmələri içində ədə-
biyyat, bu izahın düşüncə elementinin ən zəngin olanıdır. Buna görə də bir xalqın, 
digər xalqların ədəbiyyatlarını öz dilində, daha doğrusu öz düşüncəsində yeniləməsi, 
zəka və  dərrakə gücünü o əsərlər nisbətində artırması, canlandırması  və yenidən 
yaratması deməkdir. Elə biz tərcümə fəaliyyətini bu baxımdan önəmli və mədəniy-
yətimiz üçün təsirli sayırıq.  
Zəkasının hər üzünü bu cür əsərlərə çevirə bilmiş xalqlarda düşüncənin ən si-
linməz vasitəsi olan yazı və onun arxitekturası olan ədəbiyyatın, bütün kütlənin ru-
huna qədər işləyən və hopan bir təsiri var. Bu təsirin fərd və cəmiyyət üzərində eyni 

«TƏRCÜMƏŞÜNASLIQ VƏ ONUN MÜASİR DÖVRDƏ ROLU»   IV Respublika tələbə elmi-praktik konfransı 
 
 
268 
olması, zamanda və məkanda bütün sərhədləri deşib keçəcək bir sağlamlıq və yay-
ğınlığı göstərir. Hansı xalqın kitabları bu yöndə zəngindirsə, o xalq, mədəniyyət dün-
yasında daha yüksək bir düşüncə səviyyəsindədir. Bu baxımdan tərcümə fəaliyyətini 
sistemli və diqqətli bir şəkildə idarə etmək, onun genişlənməsinə, irəliləməsinə xid-
mət etməkdir. 
Elmi-ədəbi aləmdə tərcümə termini, əsasən bir dildə danışanların və ya o dildə 
yazılmış əsərlərin başqa dilə çevrilməsini izah etmək üçün işlədilir. Azərbaycanca 
bunu bir tərcümə (və ya, bəzən, onunla eyni güclü hesab olunan çevirmə ) sözü ilə 
ifadə edirlər, sadəcə iki növ tərcüməni fərqləndirmək üçün yazılı tərcümə və şifahi 
tərcümə ifadələrini də işlədirlər. Geniş yayılmasa da, şifahi tərcümə edənə dilmanc, 
şifahi tərcümə işinə isə dilmanclıq da deyirlər. Ruscada "perevod" sözü oxşar mə-
nada və formalarda tətbiq edilir, yazılı və şifahi tərcümə uyğun olaraq "ustnıy pere-
vod" və "pismennıy perevod" ifadələri ilə verilir.  
Tərcümələr verbal olmaya da bilər, tərcümənin, yəni keçidin ən azı bir ucunda 
dil deyil, başqa ünsür ola bilər. Məsələn, kitab oxumaq hərflərdən təşkil olunmuş 
yazılı mətnin göz vasitəsi ilə oxunub anlaşılması deməkdir; burada göz tərcüməçi 
rolunu oynayır, yazılı mətni təhlil üçün düşüncə sistemimizə, beynimizə ötürür, tər-
cümə edir. Əgər oxuduğumuz mətni səsləndiririksə, növbə gözdən dilə keçir, yəni 
mətn dil vasitəsilə səsə çevrilir.  
İnkişaf etmiş ədəbiyyata malik olan xalqların ən çox öyündüyü və fəxr etdiyi 
milli sərvətlərdən biri onun dilidir. Xalqın kimliyini, düşüncə biçimini, həyat tərzini 
nümayiş etdirən abidələrin başında onun öz dili və bu dildə yaratdığı yazılı və şifahi 
ədəbi əsərləri durur. ərəb, ibrani və sanskrit dillərinin müqəddəs kitabların yazıldığı 
və ya allah tərəfindən göndərildiyi dil olaraq üstün mövqedə olduğunu iddia edənlər 
az olmayıb  
Hünayn ibn İshaq (latın adı Johannitius) kimi yüksək peşəkar tərcüməçilər el-
min müxtəlif sahələrinə aid ən sanballı əsərləri ərəbcəyə çevirərkən transliterasiya 
edirdi. 
Orta əsrlər müsəlman şərqində tərcümə işinin vəziyyəti Avropadakından, xristian 
dünyasından xeyli fərqli idi. "Rəhmli və mərhəmətli olan Allah tərəfindən nazil edil-
miş" Quranın, yəni ərəbcə deyilmiş Allah sözünün başqa müsəlman dillərinə tərcü-
məsi doüru hesab olunmurdu, "Biz onu ərəbcə bir Quran olaraq nazil etdik ki, bəlkə 
(mənasını) anlayasınız" ( Yusuf surəsi 12:2).  
Ərəb dili Islamda ilahiyyətin dili idi. ərəb dilinin uzun müddət həm də elmi dil 
olması onun böyük nüfuzunu bir daha hifz edir, başqa dilin rəqabətə girməsinə, xü-
susilə ilahiyyətdə, imkan vermirdi. Orta əsrlərdə Quranı ancaq şərh və ya təfsir et-
mək məsləhət görülürdü; o zamanlar bəzi türk ləhcələrində tərcümə-təfsirlər əmələ 
gəlsə də, onlar geniş yayılmamışdı. Müsəlman ölkələrində Quranın izahlı tərcümə-
lərinin böyük əksəriyyəti müasir dövrə təsadüf edir. Azərbaycanda bu iş 20-ci əsrin 
əvvəllərində başlandı, Sovetlərin dağılması ərəfəsində isə bugünkü tələblərə cavab 
verən tərcümələr, o cümlədən, Z. Bünyadov və V. Məmmədəliyevin tərcüməsi mey-

Materiallar 
                                                                                                                             07 may 2011-ci il
 
 
269 
dana çıxdı. Maraqlıdır ki, Quranın latıncaya ilk tərcüməsi 1142-43-cü illərdə başa 
çatdırılmış və sonralar 1543-də bir sıra teoloqların, o cümlədən Martin Luther'in (luser) 
şərhləri ilə Baseldə çap edilmişdi. 
1986-cı ilə olan məlumata görə Quran təqribən 70 dilə tərcümə edilib, ümumi-
likdə 2668 dəfə çap olunmuşdu. Mütəxəssislərin rəyinə görə Quranın islam öncəsi 
ərəb poeziyasına məxsus gözəlliyi və təsvirəgəlməz incə çalarları onun başqa dillərə 
çevrilməsi məsələsinə tək dini-fəlsəfi mətnin tərcüməsi kimi deyil, bəlkə də, birinci 
növbədə poetik tərcümə problemi kimi baxmağa məcbur edir. Müsəlmanlar arasında 
dini və adət-ənənələrlə bağlı mərasimlərdə Quranın ancaq ərəbcə oxunması barədə 
ümumi bir razılığın olması da uzun müddət Quranın tərcümə məsələsini lüzumsuz 
hala gətirmişdi. Bu razılıq cəmiyyətdə geniş müzakirə nəticəsində əldə olunmuş ra-
zılıq deyildi (belə geniş müzakirələrin aparılması  təbii və  ağlabatan deyildi). Bu, 
yalnız ilahiyyətçilər və din xadimləri arasında qəbul olunmuş və cəmiyyətin də eti-
raz etmədiyi və ya biganə qaldığı bir razılıq olmuşdur. 
Bu Gün də bizim ciddi tərcüməçi komandasına ehtiyacımız olduğunu etiraf et-
məliyik və sadəcə olaraq tərcüməçi deyil eyni zamanda ədəbiyyatı bilən, sözlə oy-
namağı bacaran savadlı mütaliəli mütəxəssislərə ehtiyacımız vardır. 
Niyə onlar biz olmayaq deyirəm və son olaraq fikrimi ümumiləşdirərək belə 
söyləmək istəyirəm, tərcümə işi istedad, zəhmət tələb edən bir iş olmasına baxma-
yaraq xalqlar millətlər arasında körpü vəzifəsini oynayır. Amma bu körpünün sü-
tunlarını qorumaq yeri gələndə təmir etmək onu yeniləmək işi isə tərcüməçi və ədə-
biyyatçılarla yanaşı biz tələbələrin –elmi yaradıcılıq kimi böyük, çoxmərtəbəli bi-
nanın hələ ilk mərtəbəsinə qədəm qoyan gənc insanların da üzərinə böyük məsuliyyət 
qoyur. Mən hamımızı bu şərəfli işdə iştirak edəcəyini umur və fikrimi yekunlaşdırıram. 

«TƏRCÜMƏŞÜNASLIQ VƏ ONUN MÜASİR DÖVRDƏ ROLU»   IV Respublika tələbə elmi-praktik konfransı 
 
 
270 
İ N G İ L İ S  D İ L İ N D Ə  M Ə R U Z Ə L Ə R 
 
 
BOOK TRANSLATION 
Aysel AĞAYEVA 
Gəncə Dövlət Universiteti 
Xarici Dillər Fakultəsi İngilis Dili 
Elmi rəhbər: Mövsümova Pərvanə 
 
Books are commonly divided into fiction and non-fiction. Fictions are fictitious 
stories that are partly or completely untrue, such as novels. Non-fictions provide 
information and can be in the forms of reference book, dictionary, handbook, manual 
and textbook, among many others. 
Only professional translators, who understand the source language well and are 
good writers in the target language, should attempt translating books. The translator 
should also have sufficient knowledge and experience in the subject matter of the 
text. Particularly when translating a book that is culturally unique, the translator 
should possess an excellent understanding of relevant issues in both source and target 
cultures in order to interpret them clearly, precisely and free of error. 
The translator of a book should be as consistent in his or her writing style as the 
original author did. Not only should the translation be faithful to the meaning of the 
original text, but it should also appear to a native speaker of the target language to 
have been originally written in that language. The writing in the target language 
should abide by all grammatical, syntactic and idiomatic conventions. It should also 
be as fluent and polished as that in the source language. When translating an article 
or a book from English into another language it is of the utmost importance that 
you first understand the meaning of each English sentence. Then translate the meaning 
of that sentence into your own language, not just the English words. Do not just 
translate the words and hope for the best! English writers sometimes use figures of 
speech which will be meaningless to your readers if you just translate the words 
instead of the meaning. If you don’t understand the meaning of the English, you must 
work on it until you do, by using a dictionary or by asking an English-speaking friend 
to help work out the meaning. If you have translated words and they don’t make 
sense to you in your language, you must work on the translation until it does make 
sense, as well as give the proper meaning of the English. 
For this reason translation should always be done by someone whose mother 
tongue (that is the   language he/she grew up with) is the “new” language. A translation 
should then always be checked by someone who knows this language, but whose 
mother tongue is English. This is to ensure that the English has been properly 
understood. Note that many English words can have more than one meaning. You 

Materiallar 
                                                                                                                             07 may 2011-ci il
 
 
271 
need to work out which is the correct meaning! For example:“note” can mean 
“write it down” or “notice”. In the above sentence the meaning is “notice”. “argue” can 
mean “argue for” which means the writer agrees with the subject he is discussing, 
or “argue against” which means that the writer disagrees with the subject. You need 
to work out which and use appropriate words to show which meaning is meant! 
“since” can mean a time, especially if it is “ever since”. However, it can also mean 
“because”. A writer may describe a scientific experiment or perhaps the pictures of 
a planet sent back to Earth by a space probe by saying:                              
“The results were as expected.” (This is a positive statement which is quite 
clear.)                 
“The results were not as expected.” (This is a negative statement, which is also 
quite clear.)          
“The results were unexpected.” (This is a similar negative statement, which is 
quite clear.)        
“The results were not unexpected.” (This has two negatives, ‘not’ and the prefix 
‘un’, which in a sense cancel each other out, so this double negative really means: 
“The results were expected” and probably it would be easiest for your readers 
to understand if you translated it this way. Rather than using the double negative.  
Other examples that you might need to translate are: “not unknown” means that 
something “is known. “not impossible” means that something “is possible” Let's 
imagine we're speaking of a well-known book (like "Pinocchio" or "Harry Potter"). 
In this case, the publisher would be aware of the literary value of the original work 
(not to mention that probably there would be already some translations in the local 
editorial market); submitting a translation sample would then be useful to show your 
translation skills and get the project, in case it is approved. Remember that having 
proposed a translation project doesn't give you any right on the job: the publisher can 
decide to assign it to another translator (remember that when it comes to the most 
common source languages like English, publishing houses have already a team of 
"trusted" translators). In Europe, when a (young) translator submits a book-length 
translation proposal, is common practise to prepare a presentation of the book, 
including: 
1. Info about the author 
2. Info about the book (i.e. copyright, already published translations, translations 
in other foreign languages, book reviews, movie adaptations if any) 
3. Sample translation (a few pages will do, never more than one chapter) 
4. Info about yourself (professional experience and educational background) 
About translation copyright: usually there's infringement if you translate the whole 
book, or a great share of it (say, more than 50%) and publish/ present it to a more or 
less wide audience. Translating a few pages shouldn't be a problem, especially con-
sidering that if there's a translation copyright, the book has been already published 
in your country, and the whole operation becomes meaningless. For books whose 

«TƏRCÜMƏŞÜNASLIQ VƏ ONUN MÜASİR DÖVRDƏ ROLU»   IV Respublika tələbə elmi-praktik konfransı 
 
 
272 
copyright has expired shouldn't be any problem, as only the translation copyright 
can be granted only by the copyright holder. One last thing: the simplest way to know 
if a book has already been translated into your language is to check the catalogue of 
your national libraries - usually 95% of local publications can be found there. 
If different chapters of a book are translated by different people, it is important 
that all translators have and use the same key word list. This is personal opinion, I 
know, but I think I would rather the quote be in the original language. After quoting 
what was originally written in its original language, I would explain, what I believe 
to be the interpretation of the text written in its original language. Then, the reader 
can assess whether or not your interpretation is valid. Even if the reader doesn't 
understand the language of the original text, they will honor the integrity of the 
writer's making sure that the reader knows the interpretation is the writers. If it is 
unclear to the reader whether or not there is a valid interpretation of the text out there; 
and if the writer is not extremely clear as to who is translating text, it could jade the 
reader into a possible belief that the writer is not forthcoming with the information 
therein. I would not risk the possibility of someone tearing apart the integrity of a 
paper written with hard work, just because they overlooked a footnote explaining that 
the writer is the one translating and interpreting the original text. Again, this is only 
one person's opinion. 
 
 
THE DIFFICULTIES EXISTING IN                   
TRANSLATION FROM ENGLISH 
Vəfa AXUNDOVA 
Gəncə Dövlət Universiteti 
Xarici Dillər Fakultəsi Regionşünasliq (Britaniyaşünasliq) 
Elmi rəhbər: Mövsümova Pərvanə 
 
The English language is one of the most commonly used languages in the 
world. In a lot of countries this language used to be the official one. But why do we 
need learn exactly this language? Firstly, it is a language of the worldwide business, 
secondly- we need English if we like traveling as it is the language which is nowadays 
understandable by a great mass of people, and the thirdly – if we want to realize the 
true meaning of great works of worldwide writers as W. Shakespeare, 
C. Dickens, C. Bronte, J. Milton, D. Defoe, J. Austin, O. Wilde and others we have 
to know English well enough. So what is the biggest difficulty on this way? To un-
derstand and translate well any work from English as from any other language we 
must know the main word combinations used in the language, to say more exactly 
proverbs, idioms and phraselogical units. To tell the truth, from the childhood when I 
first began to learn English the most difficult to me seemed to translate any text in