Azərbaycan Respublikası Prezidenti İnsan Hüquqları üzrə Təlim və Tədqiqat
yerlərdə tətbiq olunan standartlara uyğun olmalıdır
Yüklə 481,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- CƏZASINI BAŞA VURMAQDA OLAN ŞƏXSLƏRİN AZAD OLUNDUQDAN SONRA
|
yerlərdə tətbiq olunan standartlara uyğun olmalıdır
Cəzaların İcrası Məcəlləsinə görə məhkumların əməyinin mühafizəsi, o cümlədən iş yerlərində təhlükəsizlik texnikası qaydalarını əməl olunmasının qayda və şərtləri Əmək Məcəlləsi və digər müvafiq normativ hüquqi aktlarla müəyyən edilir.
ƏMƏYƏ ÇIXIŞININ TƏMİN OLUNMASI İSTİQAMƏTİNDƏ FƏALİYYƏTLƏR
Məhkumların təhsili həm müvafiq beynəlxalq normalarda, həm də Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericilik aktlarına məhkumların islah olunması, onların cəmiyyətə tam hazır qayıdışı məsələlərində əsas vacib elementlərdən biri kimi nəzərdə tutulur. Azadlıqdan məhrum etmə yerlərində saxlanılan şəxslərin təhsili ilə bağlı universal standartlar aşağıdakılardır: • Saxlanmış, yaxud həbs edilmiş şəxs saxlanma və həbs edilmə yerlərində təhlükəsiz və intizam qaydalarını təmin edən ağılabatan şəraitdə, ağılabatan miqdarda, (əgər bu dövlət hesabınadırsa mövcud imkanlar daxilində) tədris, bədii, və informasiya materialları almaq hüququna malikdir; • Təhsildən bəhrələnəməyi bacaran məhbuslara-icazə verilən ölkələrdə dini tərbiyə daxil olmaqla- onu davam etdirmək imkanı təmin edilməlidir. Savadsızların və gənclərin təlimi icbari sayılmalı və həbsxana idarəsi buna xüsusi diqqət yetirməlidir.; • Məhbusların təlimi azad edilən məhbusların sonradan çətinlik çəkmədən oxuya bilmələri üçün, mümkün qədər, ölkədə mövcud olan təhsil sisteminə uyğunlaşdırılmalıdır; • Bütün müəssisələrdə məhbuslar onların fiziki və psixi sağlamlığı naminə istirahətlə və mədəni fəaliyyətlə imkanı ilə təmin edilməlidir; • Hər bir azadlıqdan məhrum etmə yerlərində məhbuslara ən azı öz bəzi maraqlarını və tələblərini ödəməyə imkan verən hərtərəfli təhsil proqramı işlənib hazırlanacaq və həyata keçiriləcəkdir. Bu cür proqramların məqsədləri müvəffəqiyyətli sosial reablitasiya perspektivlərinin yaxşılaşdırmaq, məhbuslarda ruh yüksəkliynin saxlanılması, onları əhatə edənlərə qarşı münasibətlərini yaxşılaşdırmaq və öz-özünə hörmət hissinin artırılmasından ibarət olmalıdır. • Təhsil penitensiar rejim çərçivəsində, təstiq edilmiş fərdi islah proqramına daxil olan, iş günü ərzində hamıya keçirilməsi şərti ilə, əsasən ödənişli əməklə eyni statusa malik, fəaliyyət kimi baxılmalıdır 13 .
Qeyd: Bir sıra inkişaf etmiş ölkələrdə təhsilə cəlb olunmuş məhkumlar buna görə əmək haqqına bərabər tutulan əmək haqqı alırlar. Məsələn, Finlandiyada kompyuter, dil kurslarına gedən məhkumlar da işləyən sayılır və onlara əmək haqqı ödənilir. Lakin Azərbaycanda belə hal nə qanunvericilikdə nə də praktikada əks olunmamışdır.
• Bütün məhbuslar nəzərdə tutulduğu kimi özündə ümumtəhsil fənləri, peşə təlimi, yaradıcılıq və mədəni fəaliyyəti, bədən tərbiyəsi və idmanı, sosial fənləri, kitabxana vəsaitlərini də birləşdirən təhsilə yiyələnmək imkanına malik olmalıdır;
13 Azadlıqdan məhrumetmə yerlərinin monitorinqi: QHT-lər üçün vəsait. İşgəncələrin Qarşısının alınması üzrə Assosasiya, Demokratik təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosu. İnsan Hüquqları üzrə təlim və tədqiqat İctimai Birliyi tərəfindən tərcümə edilmişdir. Bakı-2006 Qənaətbəxş tədbirlər proqram (iş, təhsil, idman və s.) azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin əhvalı üçün həlledici əhəmiyyətə malikdir. Bu, barələrində məhkəmə hökmü çıxarılmış və məhkəmə qərarını gözləyən şəxslərin həbsdə saxlandığı, bütün müəssisələr üçün ədalətlidir. Qeyd olunur ki, azadlıqdan ilkin məhrum etmə yerlərində fəaliyyət növləri olduqca məhduddur. Məhbusların qısa müddətdə saxlandıqları bu cür müəssisələrdə həbsdə saxlanılanlar üçün fəaliyyətin təşkil edilməsi çətin məsələ hesab edilir. Aydındır ki, söhbət məhkəmə hökmündən sonra, cəzalarını çəkən şəxslər üçün müəssisələrdə fərdiləşdirilmiş proqramların yaradılmasına göstərilən səylərdən gedə bilməz. Lakin azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin, onlar üçün nisbətən yaxşı maddi şəraitin yaradılmasına baxmayaraq sadəcə olaraq öz bağlı kameralarında həftələr, bəzən isə aylarla, darıxmasına yol vermək olmaz. Komitə hesab edir ki, azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin günün müəyyən səmərəli hissəsini (8 saat və daha çox) kameradan kənarda, öz vaxtını müxtəlif xarakterli faydalı fəaliyyətə sərf edə bilməsinə səy göstərmək lazımdır. Əlbətdə ki, məhkum edildikdən sonra həbsdə saxlanılan şəxslərin saxlandığı yerlərin şəraiti daha çox münasib olmalıdır. 14
• Hər bir penitensiar müəssisə bütün məhbuslara maksimal geniş və onların fərdi ehtiyaclarına cavab verən, məqsədlərinə uyğun olan təhsil proqramlarından istifadə etmək imkanları verməyə çalışmalıdır. • İlk növbədə oxumağı, yazmağı və saymağı bacarmayan, habelə ilkin təhsili və peşə hazırlığı olmayan məhbuslara diqqət yetirmək lazımdır. • Gənc məhbusların, habelə xüsusi ehtiyacları olan məhbusların təhsilinə xüsusi diqqət yetirmək lazımdır. • Daxili rejimə əsasən təhsilin statusu əməyin statusundan aşağı olmamalı və məhbuslar təhsil proqramlarında iştiraka görə maliyyə cəhətdən məhdudlaşdırılmamalıdırlar. • Hər bir penitensiar müəssisə lazımi qaydada müxtəlif populyar və tədris materiaları, kitablarla və digər məlumat daşıyıcıları ilə komplektləşdirilmiş kitabxanaya malik olmalıdır. • İmkan daxilində penitensiar müəssisələrin kitabxanalarının işi yerli kitabxana xidmətləri ilə birgə təşkil edilir. • İmkan daxilində məhbusların təhsili: a. onlar azadlığa çıxdıqdan sonra öz təhsillərini və peşə hazırlıqlarını problemsiz davam etdirmələri üçün ümummilli təhsil və peşə hazırlığı sisteminə inteqrasiya olunmalıdır; və b. kənarda olan təhsil müəssisələrinin himayəsi altında həyata keçirilməlidir 15 . Cəzaların İcrası Məcəlləsinin 100 maddəsində “Müəyyən müddətə azadlıqdan məhrum etmə növündə cəzaya məhkum olunmuş şəxslərin ilk peşə-ixtisas təhsili və peşə hazırlığı” ilə bağlı tələblər müəyyən edilmişdir. Həmin maddəyə görə: • Peşəsi və ya ixtisası olmayan məhkumlar üçün cəzaçəkmə müəssisələrində ilk peşə- ixtisas təhsili və ya peşə hazırlığı həyata keçirilir. • Hamilə və ya cəzaçəkmə müəssisələri nəzdindəki uşaq evlərində uşaqları olan məhkum qadınlar, altmış yaşından yuxarı kişi və əlli beş yaşından yuxarı qadın məhkumlar, birinci və ikinci qrup əlilliyi , 18 yaşınadək sağlamlıq imkanlarının məhdudluğu olan məhkumlar ilk peşə-ixtisas təhsilinə və ya peşə hazırlığına öz arzularına görə cəlb edilirlər.
14 Azadlıqdan məhrumetmə yerlərinin monitorinqi: QHT-lər üçün vəsait. İşgəncələrin Qarşısının alınması üzrə Assosasiya, Demokratik təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosu. İnsan Hüquqları üzrə təlim və tədqiqat İctimai Birliyi tərəfindən tərcümə edilmişdir. Bakı-2006
15
http://www.justice.gov.az/view_hr.php?id=9 • Tərbiyə müəssisələrində ilk peşə-ixtisas təhsili və ya peşə hazırlığı məhkumların iş günü müddəti ərzində həyata keçirilir. • Cəzaçəkmə müəssisələrində saxlanılan məhkumlar ilk peşə-ixtisas təhsili üzrə imtahan vermək üçün əmək qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş müddətə işdən azad edilirlər. Bu müddət üçün onlara əmək haqqı hesablanmır, lakin yemək pulsuz verilir. • Məhkumların ilk peşə-ixtisas təhsili və ya peşə hazırlığı həvəsləndirilir və onların islah edilməsi müəyyən edilərkən nəzərə alınır. • İlk peşə-ixtisas təhsili və ya peşə hazırlığı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada həyata keçirilir.
Ölkənin Penitensiar sistemində təhsilin təşkili ilə bağlı bir sıra tədbirlərin həyata keçirilməsinə baxmayaraq, bütövlükdə məhkumların təhsil problemlərinin həll olunmasından danışmaq mümkün deyildir. Belə ki, müəssislərdə olan texniki peşə məktəblərində müxtəlif peşələr üzrə təhsil nəzərdə tutulsa da əslində bu təhsilin keyfiyyəti olduqca aşağı vzəiyyətdədir. Bir çox hallarda peşə təhsilinin həyata keçirilməsi formal xarakter daşıyır və məhkumar yalnız belə təhsildən əldə etdikləri müvafiq peşəyə dair diplom alır. Bununla belə Penitensiar Xidmətin bir neçə müəssisəsində o cümlədən 4,5,6,9,15 saylı Cəza çəkmə müəssisələrində təşkil olunan kompyüter kursları səmərəlidir. Bu kursları müəssisədən kənarda fəaliyyət göstərən ixtisaslaşmış şirkətlər həyata keçirir və kursları müvəffəqiyyətlə bitirənlər mvafiq sertifikatla təmin olunurlar. Lakin qeyd edilməlidir ki, bu kurslar məhduddur və burada təhsil almaq üçün növbələr vardır.
“Penitensiar müəssisələrdə cəza çəkməkdən azad edilmiş şəxslərin sosial adaptasiyası haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu da cəzasını başa vurmuş şəxslərin sosial adaptasiyasının təmin olunmasında təhsilə xüsusi yer ayırır. Qanunun 6-cı maddəsində Cəza çəkməkdən azad edilmiş şəxslərin sosial adaptasiyasının təmin edilməsi üçün həmçinin aşağıdakı tədbirlərin keçirilməsini də nəzərdə tutur:
• Cəza çəkməkdən azad edilmiş şəxslərin peşə hazırlığı işinin təşkili, onların işlə, tibbi və sosial yardımla təmin edilməsi sahəsində müvafiq tədbirləri həyata keçirmək; • Təhsil almalarına şərait yaratmaq. 16
Qanunun 13-cü maddəsində Cəza çəkməkdən azad edilmiş şəxslərin təhsilinin və peşə hazırlığının təşkili məqsədi ilə aşağıdakılar nəzərdə tutulur: • Müvafiq icra hakimiyyəti orqanı cəza çəkməkdən azad edilmiş şəxslərin orta peşə-ixtisas və texniki-peşə təhsili, habelə qısamüddətli peşə hazırlığı kursları vasitəsilə peşələrə yiyələnmələrinə şərait yaradır; • Cəza çəkməkdən azad edilmiş qadınların himayəsində olan 14 yaşına çatmamış uşaqların məktəbəqədər tərbiyə müəssisələrinə və ya internat məktəblərinə yerləşdirilməsi qanunvericilikdə müəyyən olunmuş qaydada həyata keçirilir 17 .
Lakin qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş bu müddəaların praktikada tətbiqində problemlər mövcuddur. Cəzasını başa vurmuş bir çox şəxslər sonradan nə təhsilə, nə də əməyə cəlb olunmaqda müvafiq dövlət qurumlarından hər hansı yardım ala bilmirlər. Belə insanlara cəmiyyətdə olan münasibət, xüsusən də keçmiş qadın məhkumlara olan münasibət onların sosial adaptasiyasını mürəkkəbləşdirir.
16 Penitensiar müəssisələrdə cəza çəkməkdən azad edilmiş şəxslərin sosial adaptasiyası haqqında” Azərbaycan respublikası Qanunu. Maddə 6. 17 Penitensiar müəssisələrdə cəza çəkməkdən azad edilmiş şəxslərin sosial adaptasiyası haqqında” Azərbaycan respublikası Qanunu. Maddə 6. |