Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 08 fevral 2010-cu il tarixli

Mürəkkəb patogenetik 

mexanizmləri olan monogen 

Mendel xəstəlikləri 

►

 

Angelman sindromu 

►

 

Kövrək X-xromosom sindromu 

►

 

Rett sindromu

►

 

Digərləri 

İrsi metabolik xəstəliklər  

►

 

Qeyri-ketotik hiperqlisinemiya

►

 

D-qliserin asidemiyası 

 14

►

 

Qızdırma tutmaları ilə 

birgə yayılmış epilepsiya 

Refleks epilepsiyalar 

►

 

Ənsə payının idiopatik 

fotosensitiv epilepsiyası 

►

 

Başqa fotosensitiv 

epilepsiyalar 

►

 

İlkin oxuma epilepsiyası 

►

 

Startl epilepsiyası 

Epileptik ensefalopatiyalar 

(bu zaman epileptik 

dəyişikliklər irəliləyən 

pozuntulara gətirə bilər) 

►

 

Erkən mioklonik 

ensefalopatiya 

►

 

Otahara sindromu 

►

 

Vest sindromu 

►

 

Dravet sindromu (əvvəlki 

«körpələrin ağır mioklonik 

epilepsiyası») 

►

 

İrəliləməyən 

ensefalopatiyada 

mioklonik status 

►

 

Lennoks-Qasto sindromu 

►

 

Landau-Kleffner sindromu

►

 

Yuxunun ləng dalğa 

fazasında müntəzəm 

«spayk-ləng dalğa» 

kompleksləri ilə müşahidə 

olunan epilepsiya 

Epilepsiya diaqnozunu tələb 

etməyən tutmalar 

►

 

Yenidoğulmuşların 

xoşxassəli tutmaları 

►

 

Qızdırma (febril) tutmaları

►

 

Refleks tutmaları 

►

 

Alkoqol qəbulu 

►

 

Propion asidemiyası 

►

 

Sulfit-oksidaza çatışmazlığı 

►

 

Fruktoza-1,6-difosfatazanın 

çatışmazlığı  

►

 

Digər üzvi mənşəli asiduriyalar   

►

 

Piridoksindən asılılıq 

►

 

Aminoasidopatiyalar (ağcaqayın 

siropu qoxulu sidik xəstəliyi, 

fenilketonuriya və s.) 

►

 

Sidik cövhəri sikli pozuntuları 

►

 

Karbohidrat mübadiləsi 

pozuntuları 

►

 

Fol turşusu və vitamin B12 

mübadiləsi pozuntuları 

►

 

Qlükoza nəql edən zülal 

çatışmazlığı 

►

 

Menkes xəstəliyi 

►

 

Qlikogen yığılması pozuntuları 

►

 

Krabbe xəstəliyi 

►

 

Fumaraza çatışmazlığı 

►

 

Peroksisomal pozuntular 

►

 

Sanfilippo sindromu 

►

 

Mitoxondrial xəstəliklər 

(piruvatdehidrogenaza 

çatışmazlığı, tənəffüs zənciri 

defektləri, MELAS 

(mitoxondrial ensefalomiopatiya, 

laktik asidoz və insulta bənzər 

simptomlar)) 

Prenatal və ya perinatal işemik və 

ya anoksik zədələnmələr, yaxud 

irəliləməyən ensefalopatiyalar  

►

 

Porensefaliya

►

 

Periventrikulyar leykomalyasiya 

►

 

Mikrosefaliya

►

 

Beyin kirəcləşməsi və 

toksoplazmoz, serebrovaskulyar 

 15

kəsilməsinin törətdiyi 

tutmalar 

►

 

Dərman və ya başqa 

maddənin törətdiyi 

tutmalar 

►

 

Zədədən sonra dərhal baş 

verən və erkən tutmalar 

►

 

Tək tutmalar və ya təcrid 

olunmuş tutmalar 

(klasterlər) 

►

 

Nadir tutmalar 

(oliqoepilpesiya) 

insident, insan immun defisiti 

virusu və s. ilə əlaqədar 

Postnatal infeksiyalar  

►

 

Sistiserkozlar  

►

 

Herpes ensefalitləri 

►

 

Bakterial meningitlər  

►

 

Digərləri 

Digər postnatal faktorlar  

►

 

Kəllə-beyin travmaları 

►

 

Alkoqol və narkotiklərdən sui-

istifadə 

►

 

İnsult 

►

 

Digərləri  

Müxtəlif  

►

 

Şimal epilepsiya sindromu 

►

 

Koffin-Lauri sindromu 

►

 

Alsheymer xəstəliyi 

►

 

Hantinqton xəstəliyi  

►

 

Alpers xəstəliyi 

►

 

Seliakiya (ənsə kirəcləşmələri ilə 

epilepsiya və seliakiya) 

İNSTRUMENTAL MÜAYİNƏLƏR 

Elektroensefaloqrafiya 

Elektroensefaloqrafiya (EEQ) epilepsiya diaqnozu qoyulması  və 

epilepsiya sindromunun müəyyən edilməsi üçün istifadə olunur. 

Lakin bu metodun üstünlükləri və  məhdudiyyətlərini bilmək 

lazımdır.  

Epilepsiya diaqnozu yalnız EEQ-nin nəticəsi əsasında, klinik 

əlamətlər olmadan, qoyula bilməz.  

Epilepsiyaya xəstəliyi

 

olmayan, hətta tam sağlam insanların 

arasında EEQ-də tez-tez qeyri-spesifik anormal dəyişikliklər aşkar 

olunur (xüsusilə yaşlı pasiyentlərdə, miqrenli xəstələrdə  və psixotik 

hallarda).  

Normal EEQ epilepsiya diaqnozunu istisna etmir.  

 16

EEQ anormal dəyişiklikləri göstərməsə  də, epilepsiya 

diaqnozunu qoymaq olar (xüsusilə ET-ri gec-gec təkrarlanan 

xəstələrdə). 

Normal EEQ dalğalarının anormal epileptik dalğalar kimi 

qəbul olunması səhvləri tez-tez baş verir.  

Uşaqlar arasında aparılan müanələrdə bu kimi səhvlərə daha çoxd 

təsadüf olunur (məsələn, «hipnoqoqik hipersinxroniya»). Buna görə 

də  uşaqların EEQ müayinəsi uşaq epilepsiyası sahəsində  təcrübəsi 

olan mütəxəssis tərəfindən aparılmalıdır. 

Standart EEQ 

EEQ müayinəsinin nəticəsi aşağıda göstərilən suallara cavab verə 

bilər: 

►

 

epileptik fəaliyyətin olması 

►

 

epileptik fəaliyyətin ocaqlı və ya yayılmış olması 

►

 

sindromun dəqiqləşdirilməsi 

►

 

növbəti müayinə üsulunun seçilməsi 

►

 

müalicənin taktikası 

►

 

proqnoz.  

 

(!)  EEQ müayinəsi tutmadan sonra 24 saat ərzində keçirilirsə, 

patoloji dəyişikliklərin aşkar olunması ehtimalı çoxalır. 

(!)  Təkrar tutma keçirən bütün uşaqlar EEQ müayinəsindən 

keçməlidir. 

(!)  İlk dəfə EEQ müayinəsi nəticəsinin normanı göstərməsi, 

sonrakı EEQ müayinələrində epileptik fəaliyyətin olmasını istisna 

etmir. 

(!)  EEQ müayinəsi nəticəsinin normanı göstərməsi epilepsiya 

diaqnozunu inkar etmir. 

(!)  Epileptik tutma olmadığı halda, yalnız EEQ müayinəsinin 

epileptik fəaliyyəti göstərməsi epilepsiya diaqnozunun qoyulması 

üçün kifayət deyil (Landau-Kleffner sindromu və yuxunun ləng 

dalğa fazasında müntəzəm «spayk-ləng dalğa» kompleksləri ilə 

müşahidə olunan epilepsiyası istisna olmaqla). 

 

 17

İlk provokasiya olunmamış konvulsiv tutmadan sonra  

EEQ müayinəsi 

Bu vəziyyətdə EEQ müayinəsi aparmağın faydaları:  

►

 

tutmanın təkrarlanması riskini qiymətləndirmək (anormal EEQ 

qeyd olunursa, risk 2 dəfə artır) 

►

 

neyrovizualizasiya aparmaq üçün göstəriş verə bilər  

►

 

xəstənin xəbəri olmadan uzun müddət davam edən epileptik 

prosesi aşkar edə bilər 

►

 

qıcıqlandırıcı faktorları aşkar edə bilər (məsələn, işığa həssaslıq) 

►

 

sindromu dəqiqləşdirmək üçün əlavə məlumat verə bilər.  

Lakin yanlış müsbət nəticələrin ola bilməsini də  nəzərə almaq 

lazımdır. Məsələn: ilk tutma qeyri-epileptik olub təkrarlanmaya bilər; 

həmin xəstənin EEQ-sində tutma ilə  əlaqəsi olmayan epileptik 

dalğaların aşkar olunması (normal uşaqlarda epileptik fəaliyyət ola 

bilər) səhvən «epilepsiya» diaqnozunun qoyulmasına və  gərəksiz 

müalicəyə gətirib çıxara bilər.  

Yuxarıda qeyd olunanlara əsasən, ilk provokasiya olunmamış 

konvulsiv tutma klinik olaraq epileptik tutma kimi qiymətləndirilsə, 

EEQ müayinəsi göstərişdir. Lakin epileptik fəaliyyətin yalnız EEQ-

də qeyd olunması epilepsiya əleyhinə  dərmanlardan istifadəyə 

başlamaq haqqında qərar qəbul edilməsinə əsas vermir. 

EEQ müayinəsi olmadan epilepsiya əleyhinə dərman 

vasitələrinin (EƏDV) təyin edilməsi 

Valproat duzları, etosuksimid və benzodiazepinlər tipik «3Hz 

spayk-ləng dalğa» komplekslərini aradan qaldırır. Valproat duzları 

fotostimulyasiyanın qıcıqlandırdığı epileptik fəaliyyəti zəiflədir. 

Benzodiazepinlər bir neçə sindromda (uşaqlarda təpə  və gicgah 

nahiyəsi spaykları ilə xoşxassəli epilepsiya, yuxu EEQ-si zamanı 

epileptik status, qeyri-konvulsiv epileptik status, Vest sindromu) 

epileptik boşalmaların yox olmağına səbəb ola bilər. EƏDV-lər 

xəstəliyin klinik və neyrofizioloji mənzərəsini dəyişdirdiyinə görə, 

onları yalnız EEQ müayinəsi apardıqdan sonra təyin etmək lazımdır. 

  

(!)  Epileptik statusda olan xəstəyə EEQ müayinəsi aparılması 

mümkün olmadıqda belə, EƏDV təyini təxirə salınmamalıdır. 

 18

Təkrar EEQ və yuxu zamanı EEQ 

İlk tutmalararası EEQ normaldırsa, həmin müayinənin ikinci dəfə 

aparılması epileptik fəaliyyəti aşkar edə bilər. Oyaq vəziyyətdə 

çəkilmiş EEQ normaldırsa, yuxu zamanı  çəkilmiş EEQ epileptik 

fəaliyyəti göstərə bilər. 

Video-EEQ 

EEQ ilə eyni zamanda video-çəkiliş aparılması müəyyən hallarda 

tutmanın və sindromun diaqnostikasını dəqiqləşdirməyə imkan verir. 

Belə hallarda tutmalar tez-tez təkrar olunmalıdır ki, müayinə zamanı 

tutma videoya qeyd oluna bilsin (əks halda video-EEQ-nin standart 

EEQ müayinəsindən üstünlüyü olmaz). 

Konvulsiv tutma keçirən uşaqda sinkop (məsələn, «uzunsürən 

QT sindromu» nəticəsində kardiogen sinkop) ola bilər. Buna görə də, 

konvulsiv tutma keçirən xəstədə EKQ müayinəsi aparılmalıdır və 

əgər lazım olsa, daha dərin kardioloji müayinə göstərişdir. 

EEQ monitorinqi 

Video-çəkiliş 

Xəstənin yanında olan şəxslər tutmanın video (telefon və ya 

video-kamera vasitəsi ilə) çəkilişini yazsalar, həkim üçün tutmanın 

semiologiyası daha aydın ola bilər. Buna görə  də, tutmaları olan 

bütün xəstələrdə tutmaların video-çəkilişi məsləhət görülür. 

Neyrovizualizasiya 

Epilepsiyanın səbəbi olan beynin struktur dəyişikliklərinin aşkar 

edilməsində MRT müayinəsi KT müayinəsindən daha üstündür. 

Epilepsiyaya məruz qalmış  uşaqların  əksəriyyəti MRT 

müayinəsindən keçməlidirlər.  

Yalnız aşağıda göstərilən sindromlar (tutmanın klinik təsviri və 

EEQ müayinəsinin nəticəsi diaqnozun qoyulması üçün kifayətdir) 

MRT müayinəsi üçün göstəriş deyil:  

►

 

idiopatik yayılmış epilepsiyalar (uşaqların absans epilepsiyası, 

gənclərin mioklonik epilepsiyası, gənclərin absans epilepsiyası) 

►

 

uşaqların mərkəzi-gicgah spayklarla xoşxassəli epilepsiyası 

Təkrar (2 və ya daha çox) standart EEQ müayinəsi keçiriləndən 

sonra epileptik fəaliyyət aşkar olunmursa, EEQ monitorinqi əlavə 

məlumat verə bilər.  

 

 19

Elektrokardioqrafiya (EKQ) 

Genetik tədqiqatlar 

Epilepsiyanın yaranmasında genetik təsirlərin rolu böyükdür. 

Xəstənin nəslində epilepsiyanın olub-olmaması diaqnozu 

dəqiqləşdirmək və proqnozu müəyyənləşdirmək üçün çox vacibdir. 

Buna görə də, bütün epilepsiyalı xəstələrdə əvvəlki 2 nəsli əhatə edən 

genealoji ağac tərtib edilməlidir və burada bütün nevroloji və psixi 

pozuntular qeyd olunmalıdır. Genealoji ağaca nənə, baba, əmi, dayı, 

xala, bibi və onların uşaqları, ata, ana, qardaş  və bacı daxil 

edilməlidir. 

MÜALİCƏ 

Müalicənin  əsas prinsipi – minimum əlavə  təsirlərlə 

maksimum terapevtik effekt əldə etməkdir.  

►

 

Epilepsiyanın müalicəsi yalnız dəqiq diaqnoz qoyulduqdan sonra 

başlana bilər. 

►

 

EƏDV-lərin qəbulunun başlanması haqqında qərarı pasiyent və 

epilepsiya üzrə mütəxəssis verməlidir (В). 

►

 

«Epilepsiya önü» termini və «epilepsiyanın profilaktik 

müalicəsi» taktikasının heç bir mənası yoxdur. 

►

 

Epilepsiyanın müalicəsinə  təkrar tutmadan sonra başlamaq 

lazımdır. 

►

 

Aşağıdakı hallarda ilk tonik-klonik tutmadan sonra EƏDV-ləri 

təyin etmək lazımdır. 

►

 

Anamnezdə mioklonik, absans və ya parsial tutmaların olması 

(В). 

►

 

EEQ-də epileptik aktivliyin aydın şəkildə qeyd edilməsi (В). 

►

 

Pasiyentdə ocaqlı nevroloji sindromların mövcud olması (В). 

►

 

Pasiyent tərəfindən təkrar tutmanın baş vermə ehtimalının 

yolverilməz hesab edilməsi (D). 

►

 

İntellektin azalması (ali psixi funksiyaların pozulması) epileptik 

fəaliyyətlə əlaqəli olmasının güman edilməsi. 

►

 

Neyrovizualizasiya məlumatlarına 

əsasən struktur 

dəyişikliklərinin mövcud olması. 

 

 

 20

EƏDV-lər ilə monoterapiya 

Klinik epileptologiyada monoterapiya prinsipi özünə möhkəm 

yer tutmuşdur. 

Monoterapiya aşağıdakıların qarşısını almağa imkan verir: 

►

 

Ağır əlavə təsirlərin əmələ gəlməsi; 

►

 

Teratogen təsir. 

Dərman vasitələri epilepsiyanın forması və tutmaların xarakterinə 

ciddi şəkildə uyğun olaraq təyin edilir. 

Hər bir konkret halda dərman vasitəsi seçimi zamanı onun əlavə 

təsir profilləri və dərmanların qarşılıqlı təsirini nəzərə almaq lazımdır 

(A). 

Qeyd.  Tərkibində eyni aktiv maddə olan EƏDV-lər (orijinal 

dərman vasitələri və generiklər) bir-birini əvəz etmirlər – orijinal 

dərman vasitələrini generiklərlə  və  əksinə  əvəz etmək lazım deyil. 

Monoterapiya şəklində tətbiq edilməsinə icazə verilən bütün EƏDV-

lər ilk dəfə diaqnozu qoyulmuş epilepsiya zamanı təxminən bərabər 

effektivliyə malikdirlər; lakin bəzi EƏDV-lər müəyyən sindromlarda 

mənfi təsir göstərə bilərlər (bax, cədvəl 3 və 4).  

Uyğun EƏDV-lər ilə müalicə zamanı lazımi effekt əldə 

edilməzsə, aşağıdakı vəziyyətləri nəzərdən keçirmək lazımdır: 

►

 

Səhv epilepsiya diaqnozu 

►

 

Epileptik sindroma uyğun gəlməyən EƏDV-nin seçimi 

►

 

Pasiyentin özbaşına dərman qəbulunu kəsməsi, pasiyentin həkim 

tövsiyələrini yerinə yetirməməsi 

►

 

Neoplastik proses 

►

 

Alkoqol və ya psixoaktiv maddələrdən gizli sui-istifadə 

►

 

Baş beynin ağır inkişaf qüsuru 

►

 

Proqressivləşən xəstəliyin mövcud olması 

►

 

EƏDV-nin qeyri-adekvat dozaları 

 21

Cədvəl 3. Epileptik tutma növünə əsasən EƏDV-lərin seçimi 

Epileptik 

tutma 

növü 

Birinci 

seçim 

EƏDV 

İkinci 

seçim 

EƏDV 

Müsbət təsir 

göstərə 

bilən başqa 

dərman 

vasitələri 

Əks 

göstərilmiş 

dərman 

vasitələri 

Generalizə 

olumuş  

tonik-

klonik  

Topiramat 

Valproat 

turşusu 

Karbamazepin

Lamotricin 

Klobazam 

Levetirase-

tam 

Okskarba-

zepin  

Asetazolamid

Klonazepam 

Fenobarbital 

Fenitoin 

Primidon 

Tiaqabin 

Viqabatrin 

 

Absans Valproat 

turşusu 

Etosuksimid 

Lamotricin 

Topiramat 

Klonazepam 

Klobazam 

 Karbama-

zepin 

Qabapentin 

Okskarba-

zepin 

Tiaqabin 

Viqabatrin  

Mioklonik Topiramat 

Valproat 

turşusu 

 

Klonazepam 

Lamotricin 

Pirasetam 

Klobazam 

Levetirase-

tam 

 Karbama-

zepin 

Qabapentin 

Okskarba-

zepin 

Tiaqabin 

Viqabatrin 

Tonik Valproat 

turşusu 

Lamotricin 

 

Topiramat  

Klonazepam 

Klobazam 

Levetirase-

tam 

Asetazola-

mid 

Fenobarbital

Fenitoin 

Primidon 

Karbama-

zepin 

Okskarba-

zepin 

 

Atonik Valproat 

turşusu 

Lamotricin 

 

Topiramat 

Klonazepam 

Klobazam 

Levetirase-

tam 

Asetazola-

mid 

Fenobarbital

Primidon 

Karbama-

zepin 

Okskarba-

zepin 

Fenitoin  

 22

Fokal 

(parsial), 

ikincili 

generali-

zasiya ilə 

və ya 

ikincili 

generali-

zasiyasiz 

Topiramat 

Karbamaze-

pin 

Valproat 

turşusu 

Lamotricin 

Okskarba- 

zepin  

Fenitoin 

Klobazam 

Qabapentin 

Levetirase-

tam 

Tiaqabin 

Asetazola-

mid 

Klonazepam

Fenobarbital

Primidon 

 

Cədvəl 4. Epilepsiya sindromu əsasən EƏDV-lərin seçimi 

Epilepsiya 

sindromu 

Birinci 

seçim  

EƏDV 

İkinci 

seçim 

EƏDV 

Müsbət təsir 

göstərə bilən 

başqa 

dərman 

vasitələri 

Əks 

göstərilmiş 

dərman 

vasitələri 

Uşaq 

absans 

epilepsiyası 

Etosuksimid

Valproat 

turşusu 

Lamotricin 

 

Topiramat  

Levetirase-

tam 

 

 Karbama-

zepin 

Okskarba-

zepin 

Fenitoin  

Tiaqabin 

Viqabatrin  

Gənclərin 

absans 

epilepsiyası 

Valproat 

turşusu 

Lamotricin 

 

Topiramat  

Levetirase-

tam 

 

 Karbama-

zepin 

Okskarba-

zepin 

Fenitoin  

Tiaqabin 

Viqabatrin 

Gənclərin 

mioklonik 

epilepsiyası 

Valproat 

turşusu 

Lamotricin 

 

Topiramat  

Levetirase-

tam 

 Karbama-

zepin 

Qabapentin 

Okskarba-

zepin 

Tiaqabin 

Viqabatrin 

 23

Yalnız 

generalizə 

olunmuş 

tonik-klonik

tutmalarla 

keçən 

Topiramat 

Valproat 

turşusu 

Karbamaze-

pin 

Lamotricin 

Levetirase-

tam 

 

Asetazola-

mid 

Klobazam 

Klonazepam

Okskarba-

zepin 

Fenobarbital

Fenitoin 

Primidon  

Tiaqabin 

Viqabatrin  

Fokal 

(parsial) 

epilepsiyalar

: kriptogen, 

simptomatik 

Topiramat 

Karbamaze-

pin 

Valproat 

turşusu 

Lamotricin 

Okskarbaze-

pin  

Klobazam 

Qabapentin 

Levetirase-

tam 

Fenitoin 

Tiaqabin  

Asetazola-

mid 

Klonazepam

Fenobarbital

Primidon 

  

Vest 

sindromu 

Steroidlər 

Viqabatrin 

Valproat 

turşusu 

Topiramat 

Klobazam 

Klonazepam 

Nitrazepam Karbama-

zepin 

Okskarba-

zepin 

 

Uşaqlarda 

mərkəz və 

gicgah 

nahiyəsi 

spaykları ilə

xoşxassəli 

epilepsiya 

(Rolandik) 

Karbamaze-

pin 

Valproat 

turşusu 

Lamotricin 

Okskarba-

zepin  

Topiramat 

Levetirase-

tam 

 

Sultiam  

 

Uşaqlarda 

ənsə payının 

xoşxassəli 

epilepsiyası 

(Panaitopu-

lus tipi və 

Qasto tipi) 

Karbamaze-

pin 

Lamotricin 

Valproat 

turşusu 

Okskarba-

zepin  

Topiramat 

Levetirase-

tam 

 

 

 

 24

Dravet 

sindromu 

(əvvəlki 

«körpələrin 

ağır 

mioklonik 

epilepsiyası») 

Topiramat 

Valproat 

turşusu 

Klobazam 

Klonazepam

Steroidlər 

Levetirase-

tam 

 

Fenobarbital Karbamaze-

pin 

Lamotricin 

Okskarba-

zepin 

Viqabatrin  

Yuxunun 

ləng dalğa 

fazasında 

müntəzəm 

«spayk-ləng 

dalğa» 

komplekslə-

ri ilə 

müşahidə 

olunan 

epilepsiya 

Valproat 

turşusu 

Klonazepam

Etosuksimid

Lamotricin  

Klobazam 

Steroidlər 

Topiramat 

Levetirase-

tam 

 

 Karbamaze-

pin 

Okskarba-

zepin 

Viqabatrin 

Lennoks-

Qasto 

sindromu 

Topiramat  

Valproat 

turşusu 

Lamotricin 

Klobazam 

Klonaze-

pam 

Etosuksimid 

Levetirase-

tam 

Felbamat  

Karbama-

zepin 

Okskarba-

zepin 

Landau-

Kleffner 

sindromu 

Valproat 

turşusu 

Lamotricin 

Steroidlər 

Topiramat 

Levetirase-

tam 

 

Sultiam  

Karbama-

zepin 

Okskarba-

zepin 

Mioklonik-

astatik 

epilepsiya 

Topiramat 

Valproat 

turşusu 

Klobazam 

Klonazepam

Lamotricin  

Karbama-

zepin 

Okskarba-

zepin 

 

* Levetirasetam, Okskarbamazepin, Fenitoin, Tiaqabin, Viqabatrin, Primidon, 

Etosuksimid, Klobazam, Sultiam, Nitrazepam və Adrenokortikotrop Azərbaycan 

Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş hormon dərman vasitələridir.