Azərbaycan respublikasi daxiLİ İŞLƏr naziRLİYİ polis akademiyasi “DİO-nun inzibati fəaliyyəti” kafedrası
Yüklə 468,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Sual 1. İctimai qayda əleyhinə olan inzibati xətalara görə inzibatiməsuliyyət
Hər bir inkişaf edən dövlətlərin cəmiyyətində hüquqla əsas mühafizə olunan obyektlər sırasında (ictimai münasibət olaraq) ictimai qayda xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Sosial-hüquqi kateqoriya kimi ictimai qayda aidiyyəti münasibətlərin özünəməxsus dairəsini əhatə edir. Belə ki, ictimai qayda istisnasız olaraq cəmiyyət üzvlərinin hamısını əhatə edir (hər biri fərdin doğulduğu andan ölənədək). Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 12-ci maddəsinin 1-ci bəndinə əsasən, insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının, Azərbaycan Respublikasının vətən- daşlarına layiqli həyat səviyyəsinin təmin edilməsi dövlətin ali məqsədidir. Söylənilən ali məqsədin təmin edilməsi üçün həyata keçirilən sosial, siyasi və hüquqi tədbirlər xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Həmin tədbirlər sırasında cəmiyyətdə hər bir şəxsin qorunmasına şəraitin yaradılması ilkin tələblərdəndir. Məhz bu baxımdan ölkəmizdə ictimai qaydanın qorunması və ictimai təhlükəsizliyin təmin edilməsi fərdin, cəmiyyətin və dövlətin təhlükəsizliyinə zəmanət verir. Öz növbəsində qeyd edilməlidir ki, “Polis haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 4-cü maddəsinə əsasən, polisin fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindən biri olan “ictimai qaydanın qorunması və ictimai təhlükəsizliyin təmin edilməsi” ölkə ərazisində ictimai sabitliyin təmin edilməsinə yönəlmişdir. Polisin bu fəaliyyət istiqaməti vasitəsilə dövlət ictimai qayda, ictimai təhlükəsizlik və ictimai mənəviyyat əleyhinə olan inzibati xətaların xəbərdar edilməsi və onların qarşısının alınmasına nail ola bilir. Bu isə öz növbəsində cəmiyyətdə təhlükəsizliyə xidmət edən ictimai qaydadır. İctimai qayda, ictimai təhlükəsizlik və ictimai mənəviyyat əleyhinə olan inzibati xətaların qabaqlanmasının daha da gücləndirilməsi, ölkədə ictimai-siyasi vəziyyətin sabit saxlanılması, insan və vətəndaşların istirahəti və əməyi üçün normal şəraitin yaradılması “Polis haqında” Qanuna əsasən polis əməkdaşlarının vəzifələri kimi müəyyən edilmişdir. Ölkəmizdə ictimai qayda, ictimai təhlükəsizlik və ictimai mənəviyyat əleyhinə olan inzibati xətalar statistik göstəricilərə görə (yol hərəkəti qaydaları əleyhinə törədilən inzibati xətalar istisna olmaqla) digər xətalardan daha çox törədilir. İctimai qayda, ictimai təhlükəsizlik və ictimai mənəviyyat əleyhinə olan inzibati xətalar Azərbaycan Respublikası İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 38-ci fəslində (İXM, maddə 510 - 525) göstərilmişdir. Əcnəbi hüquq ədəbiyyatlarında qeyd edilir ki, ictimai qayda - sosial-hüquqi kateqoriya kimi, sosial normalara (hüquq normalarına, əxlaq qaydalarına, ümumqəbul olunmuş birgəyaşayış qaydalarına və s.) riayət edilməsi nəticəsində təsis edilən və toxunulmazlığına dövlət və cəmiyyətin bütün siyasi sistemi tərəfindən təminat verilən ictimai münasibətlər sistemidir. Hüquq ədəbiyyatlarında ictimai qaydaya həm geniş, həm də məhdud mənada baxılır. İctimai qayda geniş mənada cəmiyyətdə yaranan bütün iqtisadi və ictimai münasibətlər sistemini əhatə edir. Qanunvericilikdə və hüquq ədəbiyyatlarında geniş mənada ictimai qayda (sosial kateqoriya kimi)məhdud mənada (xüsusi mənada) istifadə edilən ictimai qaydadan fərqləndirilir. Nəzərə almaq lazımdır ki, ictimai qayda məhdud mənada hüquq normaları və digər sosial normalarla tənzimlənən ictimai münasibətlərin bütün sistemini əhatə etmir. İctimai qayda yalnız ictimai həyatın müəyyən sahəsində yaranan münasibətlərin müəyyən hissəsini əhatə edir. İctimai qayda anlayışının (məhdud mənada) dərk edilməsi zərurəti aşağıdakı amillərlə şərtləndirilir: 5 bu və ya digər sosial sahədə yaranan ictimai münasibətlərin çox tərəfliliyi; müxtəlif növlü ictimai münasibətləri tənzimləyən xüsusi hüquqi normaların mövcudluğu; hüquqi kateqoriya kimi ictimai qaydaya qəsd edən hüquqpozmalara görə qanunvericilik tərəfindən məsuliyyətin müəyyən edilməsi; ictimai qaydanın qorunması üzrə xüsusi funksiyalar və onları həyata keçirən orqanların mövcudluğu və s. İctimai qaydanın məhdud mənada, yəni xüsusi (hüquqi) mənada anlayışı haqqında qanunvericilikdə və xüsusi hüquq ədəbiyyatlarında vahid fikir yoxdur. Lakin adı çəkilən anlayışın polisin və digər aidiyyəti hüquq-mühafizə subyektlərinin gündəlik hüquq tətbiqetmə fəaliyyətində vacibliyi nəzərə alınmaqla, normativ hüquqi məzmuna malik modelinin müəyyən edilməsini məqsədəuyğun hesab edirik. Təəssüflə qeyd olunmalıdır ki, qanunverici tərəfindən buna dair heç bir hüquq müəyyənetmə fəaliyyəti həyata keçirilməyib. Başqa sözlə desək, nə 01 mart 2016-cı il tarixdən ölkəmizin ərazisində qüvvəyə minən İXM-in 38-ci fəslinə (İctimai qayda, ictimai təhlükəsizlik və ictimai
müddəada, nə də “Polis haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 4-cü maddəsi ilə (Polisin fəaliyyət prinsipləri və istiqamətləri) müəyyən edilən istiqamətlər daxilində ictimai qaydaya anlayış verilməyib. Qeyd edilən hüquq müəyyənetmənin qanunverici tərəfindən həyata keçirilməməsi ilə polisin gündəlik fəaliyyətində aidiyyəti hüquq tətbiqetmə zamanı yaranan çətinliyi aradan qaldırmaq üçün ictimai qaydanın məhkəmə təcrübəsində verilən anlayışından istifadə edilməsini məqsədəmüvafiq hesab edirik. Həmin anlayış “Xuliqanlıq işləri üzrə məhkəmə təcrübəsi haqqında”Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi Plenumunun 23 mart 2004-cü il tarixli 1 №-li Qərarında müəyyən edilib. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi Plenumunun adı çəkilənqərarına əsasən, ictimai qayda dedikdə, cəmiyyətdə insanlar arasında təşəkkül tapmış, adət və ənənələrlə, əxlaq normaları ilə, habelə qüvvədə olan qanunvericiliklə müəyyən edilən qarşılıqlı davranış və birgəyaşayış qaydalarının sistemi başa düşülür. İctimai qaydanın məhdud mənada belə anlayışı bir çox hüquq ədəbiyyatlarında və normativ hüquqi aktlarda ümumiləşdirilərək işlədilir. İctimai qayda cəmiyyətin digər sahəsi olan ictimai təhlükəsizliklə sıx bağlıdır. İctimai təhlükəsizlik sahəsinə insanların həyatı və sağlamlığı, onların əmlakı üçün yaranan və ya yarana biləcək təhlükənin qarşısının alınması və ya onların aradan qaldı- rılması ilə bağlı olan ictimai münasibətlər aiddir. İctimai təhlükəsizlik dedikdə, vətəndaşların və vəzifəli şəxslərin fəaliyyəti nəticəsində baş verə bilən və ətrafdakılar üçün yüksək təhlükəli olan hadisə və vəziyyətlərdən digər insanların həyat və sağlamlığının mühafizə edilməsi, binaların və qurğuların dağıdılmasının və ya zədələnməsinin qarşısının alınması məqsədi ilə dövlət tərəfindən müəyyən edilmiş xüsusi təşkilati-texniki qaydalara ciddi riayət edilməsinə əsaslanan münasibətlər sistemi başa düşülür.
İctimai mənəviyyat anlayışının öyrənilməsi aidiyyəti hüquqpozma tərkiblərinin təhlili zamanı mütləqdir. Bu baxımdan onun da məzmununun açıqlanması məqsədəuyğun sayılır. 6
adətlər, şərəf, ləyaqət, vətəndaşlıq vəzifələri haqqında normalar sistemi və davranış qaydaları başa düşülür. Mənəviyyat ərəb sözü olub, insanın mənəvi keyfiyyət normaları deməkdir. Mənəviyyat həm də yüksək əxlaq deməkdir. Statistik göstəricilərin təhlili deməyə əsas verir ki, ölkəmizin ərazisində ictimai qayda, ictimai təhlükəsizlik və ictimai mənəviyyat əleyhinə törədilən inzibati xətalar içərisində “Xırda xuliqanlıq” daha çoxluq təşkil edir. Məhz bu kimi vacib məqamı nəzərə almaqla, “Azərbaycan Respublikası İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 510-cu maddəsi ilə inzibati xəta tərkibi kimi təsbit olunan “Xırda xuliqanlıq” maddəsinin təhlilini aparaq: Yüklə 468,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|