Azərbaycan respublikasi elm və TƏHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT

Şifahi prezentasiyaya qoyulan tələblər. Şifahi ifadə və yazılı mətn bir-birindən kəskin fərqlənir. Yazılı mətnin vahidi ayrı-ayrı sözlər və cümlələr olduğu halda, şifahi mətndə ifadələr, şərh və bəyanatlar önəmli rol oynayır. Burada, ifadə təkcə sözlə yox, həmçinin jest, gülümsəmək, hətta susmaq da ola bilər. Yazılı mətn məlumatı sadə­ləşdirir, onu daha konkret və hətta səthi edir. Şifahi dilə isə paralinqvistik vasitələr (intonasiya, sifətin mimikası, jesti­kulyasiya və bədənin hərəkəti) də daxil olur və onu daha canlı edir.
Şifahi çıxış zamanı natiqləri üç qrupa bölürlər: bəzi­lərini dinləmək mümkün deyil, bəzilərini dinləmək olar, digərlərini isə dinləməmək mümkün deyil. Prezen­tasiya zamanı çıxışçının gözlərini mətnə zilləyərək onu monoton oxuması audi­toriyaya qarşı hörmətsizlik sayılır. Belə halda emosional ifadə və çıxışın aydınlığı itir.
Hələ qədim Yunanıstanda kağız əsasında danışmaq yüksək olmayan siyasi mədəniyyətin əlaməti sayılırdı. Ona görə də, orada şagirdlərə nitq mədəniyyətini, publika qarşı­sında inamlı və dəlillərlə çıxış etməyin vərdişlərini öyrə­dən sofistika və ritorika müəllimləri yüksək qiymətlən­diri­lirdilər.
Şifahi prezentasiya elmi-tədqiqat işinin nəticələrinə maraq oyatmalı, işin əsas nəticəsinin asan başa düşülməsinə kömək etməli və elmi diskussiyaya şərait yaratmalıdır. İxtisas üzrə bilikdən əlavə tədqiqatçının çıxışı zamanı onun çıxışetmə və prezentasiya qabiliyyəti də publika tərəfindən qiymətləndirilir. Şifahi prezentasiya üç əsas amildən asılı­dır: mətn, vizual köməkçi vasitələr və çıxış stili.
Prezentasiyanın əsas məqsədi elmi işin dəyərini publikaya yüksək şəkildə nümayiş etdirməkdir. Prezenta­siyanın keyfiyyəti hər şeydən öncə onun quruluşu və struktur tərkibindən asılıdır. Eyni zamanda prezentasiya yüksək dərəcədə məntiqi və konsekutiv (ardıcıl) şəkildə tərtib olunmalıdır. Çıxışın əvvəlində tədqiq olunan problem və tədqiqat hipotezi təyin olunur və çıxışın gedişində vizuallaşdırılmış nəticələrin köməyi ilə dinləyicilərin diqqə­tini cəlb edəcək şəkildə nümayiş etdirilir.
Dinləyiciləri çıxışa maraqlandırmaq üçün auditori­yada oturanların orta bilik səviyyəsi prezentasiyanın hazır­lan­ması zamanı nəzərə alınmalıdır. Bu, nə qədər dəqiq aparılsa, bir o qədər maraqlı çıxışa nail olmaq olar. Çıxış zamanı verilmiş vaxt limitinə riayət olunmalıdır. Birinci dəfə çıxış edənlərə öncədən sınaq çıxışını məşq etməsi məsləhət görülür. Vaxtın uzadılmasına yol veriləndə dinləyicilərdə müsbət fikir yaratmır. Sonda vaxt darlığını hiss edən məruzəçi danışıq tempini artırmaqla vaxtı idarə edə bilər.
Hazırlıq zamanı aşağıdakı köməkçi suallardan istifadə etmək məsləhət görülür: Kimlər prezentasiyada iştirak edəcəklər (iş yoldaşları, elmi işçilər, konfrans iştirakçıları və s.)? Publikanın xüsusi bilik səviyyəsi necədir və hansı sahələrə üstünlük vermək olar? Prezentasiya üçün hansı köməkçi vasitələrdən istifadə etmək olar (proyektor, bimer, poverpoint, flipçart, və s.)? Prezentasiya üçün nə qədər vaxt ayrılıb? Sonda müzakirə nəzərdə tutulubmu?