Azərbaycan respublikasi elm və TƏHSİl naziRLİYİ aztu-nun nəzdində baki texniKİ kolleciN

12.3. Ehtiyatları idarəetmə sistemləri 
 
Ehtiyatları idarəetmə logistik menecmentin yaranmasının əsası hesab olunur. 
Ehtiyatları idarəetmə - “təchizat - istehsal - istehlakçı” logistik sistemində (yəni, material-
ların, yarımfabrikatların, alınan məmulatların təchizat sistemində, hazır məhsul və xidmətlərin 
paylama sistemində) ehtiyat normasını doldurmaq üçün sifarişlərin vaxtını və həcmini tənzimləmə 
və stimullaşdırma, nəzarət və təşkil etmə, planlaşdırma, normalaşdırma, proqnozlaşdırma prosesi-
dir.
Material ehtiyatlarının idarə olunması aşağıdakı iki əsas problemin davamlı həll yollarının 
axtarılması prosesi kimi qəbul oluna biər: 
• zəruri ehtiyat ölçüsünün müəyyənləşdirilməsi (ehtiyat normasının); 
• təşkilatda (logistik sistemdə) maddi axınının hərəkət 
xərclərini minimuma endirmək üçün ehtiyatların faktiki ölçülərini idarəetmə sisteminin yaradılması 
və onun müəyyən olunmuş normaya uyğun vaxtında doldurulması. 
Bu qərarların verildiyi qaydalar toplusu ehtiyatların idarəedilməsi strategiyaları adlanır. 
Hər bir belə strategiya istehlakçıya maddi axınının çatdırılması üçün müəyyən xərclərlə əlaqəlidir. 
Bu xərcləri minimumlaşdıran strategiya optimal adlanır. Saxlama xərclərinin azaldılması və ödəmə 
qabiliyyətli bir məsələnin təmin edilməsi ilə bağlı ziddiyyətli tələblər arasında ən faydalı kompro-
misə nail olmaq üçün optimal strategiyaların axtarışı ehtiyatları idarəetmə nəzəriyyəsinin predme-
tidir. 
Logistik sistemdə ehtiyatları idarəetmə sistemi - müəyyən subyektlər (istehsalçılar, isteh-
lakçılar), idarəetmə obyektləri (hər bir əmək predmeti üzrə t ələb, sifariş, anbarlar, ehtiyat səviy-
yəsi), təşkilati əlaqələrdən (material, məlumat, maliyyə) və elementlərdən (ehtiyatları idarəetmə 
strategiyası, ehtiyatları idarəetmə modelləri, ehtiyatlardakı əmək predmetlərinin təsnifatı sistemləri, 
sifarişin yerinə yetirilməsi qaydaları və sairə), maddi axının yarandığı andan istehlak edilənə qədər 
da-xil olduğu logistik zəncirdən ibarət bir sistemdir. 
Ehtiyatları idarəetmə strategiyası olaraq ən çox ehtiyatları idarəetmə ilə əlaqəli minimum 
logistik xərclər meyarı tez-tez istifadə olunur, baxmayaraq ki, digər meyarlar da tətbiq oluna bilər 
(məsələn, sifarişlərin minimum yerinə yetirilmə vaxtı, təchizatın maksimum etibarlılığı). Lakin bu, 
yalnız logistik zəncirdəki bir əlaqə səviyyəsində doğrudur (məsələn, anbar komissionu və ya pay-
layıcı logistika). 
Ümumiyyətlə, bütün logistik zəncir boyunca ehtiyatları idarəetmə sistemi üçün konkret 
həllərin seçilməsi meyarı olaraq nəticələrin və xərclərin ən əlverişli nisbətini rəhbər tutmaq lazım-
dır. 

---

42 
Ehtiyatları idarəetmə sistemləri müxtəlif əlamətlərə görə təsnif edilir: 
• ehtiyatların növü (xammal, yarımfabrikatlar, hazır məhsullar, alətlər, ehtiyat hissələri);
• saxlama yeri (təchizat bazası, istehsalçı, istehlakçı və ya malyeridilişi şəbəkəsinin digər 
elementləri); 
• sistemin strukturu (təcrid olunmuş anbar, ardıcıl anbarlar sistemi, ierarxiya anbar siste-
mi); 
• ehtiyatların xassələri (tək və ya çox nomenklaturalı ehtiyatlar, ehtiyatların qarşılıqlı də-
yişdirilə bilməsi, məhdud istifadə müddəti və s.); 
• tələb və təklifin statistik xüsusiyyətləri (tələbin stasionarlığı, tələbin korrelyasiyası, 
tədarükün (təchizatın) təsadüfi olması və s.); 
• sistemin məqsədləri (dəyər meyarları, çoxmeyarlı göstəricilər və s.); 
• məhdudiyyətlər (ehtiyatların həcmi və nomenklaturası, çatdırılma partiyalarının ölçüləri, 
etibarlılıq göstəriciləri və material axınının iqtisadi xarakteristikaları); 
• məlumat xarakteristikaları (məlumatların toplanmasının dövrülüyü, tələbin müşahidə 
oluna bilməsi, itgi əmsalı haqqında biliklərin tamlığı və s.); 
• idarəetmənin avtomatlaşdırma səviyyəsi (qismən, tam, material axınları ilə sinxronlaş-
dırılmış və s.).