Azərbaycan respublikasi elm və TƏHSİl naziRLİYİ aztu-nun nəzdində baki texniKİ kolleciN

 
7.2. Yük daşınması tariflərinin formalaşdırılmasının xüsusiyyətləri 
 
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində tariflər mərkəzləşdirilmiş qaydada təyini edilmir. Yük avto-
mobil nəqliyyatında tariflər bazar şərtlərinə əsasən, yəni xərclərin uçotu, tələb və təkliflərin nisbəti
və digər bazar amilləri əsasında müəssisələrin özləri tərəfindən formalaşdırılır. Buna görə də bazar 
iqtisadiyyatı şəraitində avtomobil nəqliyyatı xidmətlərinin tarifləri əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə 
bilər. Dəyişmələr müxtəlif bazar amillərinin təsiri altında baş verir. Bu baxımdan, praktikada 
tariflərin formalaşmasının vahid metodu yoxdur. Bu sahədə ən ümumi metodlar aşağıdakılardır: 
• daşımaların maya dəyərinə əsasən; 
• tələbə əsasən; 
• rəqiblərə əsasən. 
Maya dəyərinə əsasən tariflərin təyini ən sadə və ən çox istifadə edilən metoddur. Bu metod 
xərclərin çox olan qrupa aiddir. Bu metod tarifin aşağı həddinin müəyyən edilməsində əvəzolun-
mazdır və gərgin bazarlarda işləyərkən tez-tez istifadə olunur. 
Avtomobil nəqliyyatı xidmətlərinin tarifləri, xidmətlərin yerinə yetirilməsi üçün obyektiv 
zəruri xərcləri və mənfəətin təmin edilməsini kompensasiya etməlidir. 
Tələbə əsasən tariflərin müəyyənləşdirilməsi metodu bazar məlumatlarına və bazarın vəziy-
yətinə əsaslanır. Əgər tələb artarsa və təklifi üstələyirsə, onda tarif artacaq və əksinə, təklif tələbi 
üstələyirsə, onda tarif azalacaqdır. 

---

24 
Rəqiblərə əsasən tariflərin təyini cari tariflərin səviyyəsinə əsasən həyata keçirilir. Avto-
mobil nəqliyyatı müəssisələrinin tariflərinin qiyməti rəqiblərin tariflərinə görə, öz xidmətlərinin 
keyfiyyəti, müəssisənin maliyyə - iqtisadi vəziyyəti və digər bazar amilləri nəzərə alınmaqla müəy-
yən edilir. Bu cür tariflər əsas rəqiblərin tarifləri səviyyəsində, yüksək və ya aşağı ola bilər. Bazar 
iqtisadiyyatına keçid dövründə bu metod ən populyardır. 
Bu metodların hər üçü bir-biri ilə sıx bağlıdır və çox vaxt bir - birini tamamlayır. 
Avtomobil nəqliyyatında, daşınma xərcləri nəzərə alınmaqla, tələb və təklif əsasında bir 
neçə növ tarif tətbiq edilir. 
Avtomobil nəqliyyatı tarifləri ən böyük çeviklik və hərəkətliliyi ilə xarakterizə olunur. Av-
tomobil nəqliyyatında işəmuzd, vaxtamuzd, kilometr hesabı və ya bunların kombinasiyasına görə 
müəyyən edilən tariflər tətbiq olunur.
Sərbəst tariflərin formalaşmasını tənzimləyən əsas sə-nəd “Avtomobil nəqliyyatı ilə yüklərin 
daşınması tariflərinin müəyyən edilməsi və tətbiqinin müvəqqəti qaydaları”dır. 
Tarif növünün seçilməsi yüklərin daşınması şərtləri, hərəkət tərkibindən istifadənin səmərə-
liliyi və daşımaların həcmi ilə müəyyən edilir. 
Daşımaların maya dəyərinin azaldılması daşımaların tarifinin azaldılması və əlavə müştəri 
cəlb olunması üçün əsas vasitədir. 
Maya dəyərinin azaldılmasının əsas medodları bir gedişdə daşınan yükün miqdarının artı-
rılması, qeyri - məhsuldar dayanmaların və boş yürüşlərin azaldılması, hərəkət sürətinin yüksəl-
dilməsi sayılır. 
Xərclərin azaldılmasına yanacaq sərfini azaltmaqla, yeni və daha mükəmməl hərəkət tərki-
bindən istifadə etməklə, üstəlik xərcləri azaltmaqla və ANM-in köməkçi heyətin ixtisar etməklə də 
nail oluna bilər. 
Orta tarif stavkası aşağıdakı ifadədən təyin olunur 
T=M(1+G),
burada T - daşımaların tarifi;
M - daşımaların maya dəyəri. 
G - gəlir, % - lə.