Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda XX əsrdə naxçivanda əDƏBİ TƏNQİDİN İNKİŞaf yolu
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
”Kitabda toplanmış şeirlər
şairlik xatirinə, ucuz şöhrət naminə yazılmayıb. Onun hər bir misrası dəyirman daşları arasında sıxılıb, ağıl süzgəcindən keçərək ürək bulağının suyu ilə yoğrulmuşdur”. Bununla tənqidçi şairin hər bir şeir üzərində məsuliyyətlə işlədiyini, 98 bədii nümunələrin düşüncə ilə hissin vəhdətindən yarandığını nəzərə çatdırmaq istəyib. E.Maqsudovun digər resenziyaları da analoji keyfiyyətlərə malikdir. Dosent İman Cəfərov da ötən əsrin 90-cı illərində müasir ədəbiyyatla bağlı ədəbi-tənqidi məqalələr yazmışdır. “Dünyadan keçən yollar” məqaləsində xalq şairi Məmməd Arazın səfər təəssüratlarından yaranmış şeirlərini elmi-ədəbi təhlilin nəzər nöqtəsinə çəkən [171, s.25-26] İ.Cəfərov Naxçıvan Dövlət Universiteti əməkdaşlarının (onların sırasında Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü olan bir sıra qələm sahibləri də var) və tələbələrinin bədii əsərlərindən ibarət “Gəmiqaya” almanaxının nəşrinə (1999) resenziya həsr etmiş [41], “baş mövzusu vətən və vətəndaş olan” topludakı bədii nümunələr barədə müfəssəl təhlillər aparmışdır. Naxçıvanda yaşayan tədqiqatçılar tərəfindən 1980-1990-cı illərdə müasir ədəbi prosesin müxtəlif aspektlərdən monoqrafik səviyyədə öyrənilib ümumiləşdilməsi sahəsində də layiqli addımlar atılmışdır. Folklorşünas Məhərrəm Cəfərov Osman Sarıvəlli və xalq yaradıcılığı problemini araşdırmış, müasir ədəbiyyatda özünəməxsus dəst-xətt sahibi olan şairin həm folklor haqqındakı elmi-nəzəri fikirlərini, həm də şeir və poemalarında zəngin şifahi söz sənətimizin müxtəlif nümunələrindən yaradıcılıqla istifadəni sistemli şəkildə tədqiq etmişdir. O, 1984-cü ildə bu mövzuda dissertasiya müdafiə etmiş, həmçinin müxtəlif vaxtlarda elmi məqalələri və iki kitabçası dərc olunmuşdur: “Osman Sarıvəlli və aşıq yaradıcılığı” [39], “Xalqla bağlılıq” [40]. Bu kitablarda O.Sarıvəllinin Aşıq Ələsgər, Aşıq Şəmşir və digər ustad el sənətkarlarının poetik irsi barədəki elmi məqalələrini təhlil edib səciyyəvi məziyyətləri aşkarlayan M.Cəfərov şairin həm xalq-aşıq şeiri janrlarında yazdığı əsərləri, həm də yaradıcılığında folklordan gələn süjet, obraz, deyim və s.-nin mövqeyini müvafiq mətnlərin əsasında incələyib dəyərləndirmişdir. Bütün bunlar folklorşünaslıq baxımından faydalı olduğu kimi, müasir ədəbi prosesin şifahi söz sənəti ilə əlaqələrinin aşkarlanması baxımından da əhəmiyyətlidir. O zaman gənc tədqiqatçı olan Hikmət Mehdi (Mehdiyev) 1990-cı illərin ikinci yarısında xalq şairi Məmməd Arazın poema yaradıcılığını akademik İsa Həbibbəylinin rəhbərliyi altında araşdırmış, 10-dan artıq elmi məqalə yazmış, bu 99 mövzuda dissertasiya müdafiə etmişdir. H.Mehdinin bu araşdırması əsasında 2000-ci ildə “Çağdaş poema və gerçəklik” monoqrafiyası [164] çapdan çıxmışdır. Tənqidçi Vaqif Yusiflinin sözləri ilə desək, həmin tədqiqatda “Məmməd Arazı, bu poetik feno- meni poemalarında açıqlamaq məqsədi” özünün uğurlu elmi həllini tapmışdır [250, s.40]. Monoqrafiyanın ilk fəslində müasir poeziyamızın ustadlarından sayılan Məmməd Arazın həyat və sənət yoluna nəzər salınmış, onun çoxşaxəli yaradıcılıq axtarışlarının əsas istiqamətləri, səciyyəvi tendensiyaları təhlil edilərək ümumiləşdirilmişdir. Şairin üz tutduğu əsas mövzular da nəzərdən keçirilmişdir. Sonrakı fəsillərdə isə M.Arazın poemaları tematika və problematika üzrə qruplaşdırılaraq araşdırılmış, onların ideya-bədii xüsusiyyətləri, çağdaş ədəbi prosesdə yeri müəyyənləşdirilmişdir. Tədqiqatın sistematikliyi və konseptuallığı baxımından ikinci fəslin “Poemanın janr təkamülünün yeni mərhələsi və M.Arazın poemaları” adlı ilk yarımfəslindəki təhlil və ümumiləşdirmələr diqqəti cəlb edir. Burada Azərbaycan poemasının inkişaf tarixinə qısa ekskurs edilmiş, ədəbiyyatımızda bu janrın XX əsrin ikinci yarısında qazandığı yeni keyfiyyətlər, bu prosesdə M.Arazın rolu barədə elmi qənaətlər ifadə olunmuşdur. Sonrakı yarımfəsillərdə isə M.Arazın müharibə dövrü həqiqətlərinin bədii inikasına həsr olunmuş “Üç oğul anası”, “Araz axır”, “Əsgər qəbri haqqında ballada” poemaları araşdırma predmetinə çevrilmişdir. Xüsusən sonuncu əsərin janr özəllikləri, eləcə də onun ideya-bədii arxitektonikasının ”itirilmiş nəsil və ədəbi yaddaş” problemi işığında aydınlaşdırılması diqqəti çəkir. M.Arazın poemalarında insan, zaman və sənətkar problemi üçüncü fəsildə araşdırılmış, bu məqsədlə şairin sosial-mənəvi qayəsi ilə seçilən “Paslı qılınc”, mənəviyyat ensiklopediyası sayılan “Atamın kitabı”, M.Ə.Sabirə həsr olunmuş “Mən də insan oldum”, S.Vurğuna poetik ehtiramdan yaranan “Qayalara yazılan səs” əsərləri əhatəli şəkildə təhlil olunmuşdur. H.Mehdinin tədqiqat boyu M.Arazın yaradıcılığını Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|