Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Cədvəl 3 
Yüksək məhsuldar kompaktum nümunələrinin aqrobioloji göstəriciləri, 
Qobustan, 2015 
Növmüxtəlifliyi 
Həyat tərzi, 
ball 
Sünbülləmə 
Sarı pas, 
ball 
Boy, 
sm 
Məhsuldarlıq, 
q/m
2
 
v.karsiense 
(xırda sünbül)
 
9+ 
27.V 
R 
112,0 
472,0 
v.pseudorubrum 
7 
27.V 
MR 
123,0 
400,0 
v.erinaceum 
9 
26.V 
R 
108,0 
451,0 
v.roshanum, rufinflatum 
9+ 
26.V 
R 
123,0 
417,0 
v.karsiense 
9+ 
27.V 
R 
112,0 
462,0 
v.creticum 
7 
27.V 
MR 
120,0 
418,0 
v.rufulum, creticum
7 
27.V 
MR 
118,0 
423,0 
v.rufulinflatum, roshanum
7 
28.V 
MS 
108,0 
429,0 
v.roshanum
,
 rufinflatum
7 
28.V 
40S 
113,0 
460,0 
v.echinoideum 
(
convar.compactum
)
 
7 
27.V 
S 
113,0 
401,0 
Qobustan (Standart)
 
5 
24.05 
R 
98,0 
216,0 
 
T.compactum 
nümunələri vahid sahədən məhsuldarlığa görə də fərqlənmişlər. 
Minimum məhsuldarlıq 61,0 q/m
2
, maksimum 472,0 q/m
2
, məhsuldarlığın orta 

---

154 
göstəricisi isə 312,3 q/m
2 
olmuşdur. Nümunələrin yarısından çoxunda (36 ümunə - 
51.4%) məhsuldarlıq orta göstəricidən yüksək olmuşdur. Nümunələrin 14,3%-də 
məhsuldarlıq 400-472 q/m
2 
arasında dəyişmişdir. Standart Qobustan yumşaq buğda 
sortunun məhsuldarlığı 216 q/m
2 
olmuşdur (Cədvəl 3).
Tərtər BTS-in müxtəlif pitomniklərindən toplanılnış kompaktoidlərin 2011-
2015-ci illərdə Qobustan BTS-də tədqiqi formaəmələgəlmə proseslərinin 
zəifləmədiyini bir daha təsdiq edir. Valideyin cütlərinin ekocoğrafi müxtəlifliyi yeni 
formaların rastgəlmə tezliyinin yüksəlməsinə səbəb olmuşdur. 
Fərdi seçmə aparılması nəticəsində qısa müddətdə kompakt buğdaların müxtəlif 
təsnifat qruplarının (
T.cоmpactum 
Hоst. 
subconvar.rigidicompactum
; 
subconvar. 
roshanum
; 
convar.compactum
) 20 növmüxtəlifliyinə aid 70 nümunə toplanılaraq 
tədqiq edilmiş, toxumları artılaraq Milli Genbanka təhvil verilmişdir. 
T.compactum
buğda növünün yayılma arealı (Azərbaycan, Türkiyə, Əfqanıstan, 
Çin, Monqolustan, Suriya, İraq, Cənubi Afrika və s.) və çoxillik müşahidələr göstərir 
ki, kompakt buğda, quraqlığa dayanıklılığı ilə yanaşı, həmçinin qışa-, soyuğa 
davamlılığı ilə də seçilir. Keçmişdə və dövrümüzdə kəskin kontinentallığı ilə seçilən 
Naxçıvan MR-in müxtəlif ərazilərindən çoxlu sayda və müxtəlif növmüxtəlifliyinə 
aid 
T.compactum 
genotiplərinin tapılması, onların rastgəlmə tezliyinin yüksəkliyi bu 
növün abiotik stress faftorlarına dayanıklılığını bir daha təsdiq edir.
T.compactum
növünə aid nümunələrin çatışmayan əlamətləri dənin keyfiyyət 
göstəricilərinin aşağı olması və göbələk xəstəliklərinə güclü siyarətlənməsidir. 
Yuksək hava hərarəti ilə müşayət olunan torpaq quraqlığı şəraitinə adaptasiya olnmuş 
bitki növlərində biotik faktorlara, o cümlədən xəstəliklərə davamlılıq formalaşmır. 
Burada xəstəlik törədicilərinin inkişafı üçün optimal şərait olmadığından – sahib-
parazit münasibətləri formalaşmadığından davamlı genotiplər əmələ gəlmir. Digər 
tərəfdən, təbiətdə geniş müşahidə olunan kompensasiya qanununa əsasən qazanılmış 
yeni əlamət digər əlamətin zəifləməsi, yaxud itməsi ilə nəticələnir.