Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 
Cədvəl 1 
Müsabiqəlı Sort Yoxlama pitomnikində nümunələrin xəstəliklərə sirayətlənmə 
göstəriciləri 
 
s/s 
 
Bitki adı 
Xəstəlıklər 
Zərərvericı 
Qovuqlu 
sürmə, 
% 
Qonur 
ləkəlilik, % 
Helmintosporioz, 
(9 bal) 
 
 
Mənənə,% 
Ağ qanad 
kəpənək,% 
Zaqatala 68 nəzarət 
0.01 
2 
2 
2 
30 
1 
Qürur 
0.01 
1 
2 
3 
30 
2 
Ümüd 
- 
1 
1 
2 
40 
3 
Fəxri 
- 
1 
2 
1 
40 
4 
SP 10 x 7 2012 
- 
3 
1 
3 
50 
5 
SP 26 x5 2012 
0.1 
2 
2 
1 
50 
6 
SP 34 x26 2012 
- 
3 
1 
- 
50 
7 
SP55 x 4 2012 
- 
2 
2 
1 
60 
8 
SP 56 x27 2012 
0.01 
3 
2 
1 
60 
9 
SP 56 x34 2012 
- 
3 
2 
2 
50 
10 SP 60 x 63 
- 
2 
1 
1 
60 
11 SP 61x 12 2012 
- 
3 
3 
- 
60 
12 SP 79x 14 2012 
- 
3 
3 
- 
60 
13 HP 2 x7 2012 
- 
2 
2 
1 
50 
14 HP 7 x 24 
0.1 
3 
2 
- 
60 
15 HP7xSP 55 
0.1 
3 
3 
- 
60 
16 HP20x14 2012 
0.1 
3 
2 
- 
50 
17 HP 24x 2 
- 
2 
3 
3 
50 
18 SP6x 1 2011 
0.1 
3 
3 
2 
40 
19 SP 15 x13 2011 
- 
2 
1 
1 
60 
20 SP 37x 39 2011 
- 
3 
2 
- 
60 
21 SP 43 x46 2011 
- 
3 
2 
- 
50 
22 SP 47 x67 2011 
- 
2 
2 
- 
40 
23 HP 22x18 2011 
0.1 
3 
1 
1 
60 
24 SP 35 x31 2010 
- 
3 
2 
1 
50 
25 HP 6 x 24 2010 
0.1 
2 
2 
1 
50 
26 HP 17 x 21 2010 
0.1 
3 
3 
- 
40 

---

287 
Qeyd edilən nümunələrin hamsında qonur ləkə xəstəliyi ilə aşağı (1-3%) 
səviyyədə sirayətlənmə, bitkinin inkişafina və məsuldarlığına çox zəif təsiri müşahidə 
edilmişdir (Cədvəl 1).
Eyni zamanda nümunələrin 26-nın da helmintosporioz xəstəliyinə qarşı 
davamlılıq göstərməsi müəyyən edilmişdir. Bu il bölgədə törədicilərin inkişafı üçün 
optimal şəraitin zəif olmasına əsasən xəstəliklərin sirayətlənmə faizi aşağı 
olduğundan bikinin inkişafına və məhsuldarlığına təsiri olmamışdır. Lakin buna 
baxmayaraq ağ qanad kəpənək nümunələrin 100-%-ni zədələmişdir. Zədələnmə 
yalnız aşagı yarus yarpaqlarda 30-60% müşahidə edilmişdir. 
Fizioloji göstəricilərin tədqiqi nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, qarğıdalı 
bitkisinə ziyan vuran xəstəlik və zərərvericilərin təsirindən nisbətən xəstəliklərə 
sirayətlənən nümunələrdə tənəffüs prosesi sürətlənərək, əmələ gələn assimilyatlar 
parçalanmış və plastik maddələrin dənə axını zəifləmişdir. Həmçinin, xəstəlik və 
zərərvericilərin təsirindən yarpaq səthinin nisbətən zədələnməsi nəticəsində 
assimilyasiya səthi sahəsi azalaraq, ümumi bitkidə udulan CO
2
-i azaltmışdır ki, bu da
sonda ümumi biokütlənin və dən məsuldarlığının azalmasına səbəb olmuşdur. 
Tədqiq edilən qarğıdalı sortlarında süpürgə əmələgəlmə fazasında qaz 
mübadiləsi parametrləri (fotosintezin sürətinin, ağızcıqların keçiriciliyinin, 
hüceyrəarası sahələrdə CO
2
qatılığının, transpirasiya sürətinin) ölçülmüş və müəyyən 
edilmişdir ki, fotosintezin sürətinin maksimal qiyməti Fəxri və Ümid sortlarında 
olmuş və uyğun olaraq 27,9 və 26,8 µmol CO
2
·m
-2
·s
-1
təşkil etmişdir. Digər tədqiq 
olunan sortnümunələrdə bu göstərici 23,2-26,0 µmol CO
2
·m
-2
·s
-1
intervalında 
dəyişmiş və Fəxri sortunda digər sortlarla müqayisədə 3,95-16,8% intervalında 
yüksək olmuşdur. Yarpaqlarda ağızcıqların çoxluğu (bir bitkidə 100-200 milyon) 
bitkidə qaz mübadiləsi üçün əlverişli şərait yaradır.
Tədqiq olunan sortnümunələrdə ağızcıqların keçiriciliyi Fəxri və Ümid (uyğun 
olaraq, 0,251 və 0,239 molH
2
Om
-2
s
-1
), hüceyrəarası sahələrdə CO
2
qatılığı isə 
fotosintezin sürəti 24,4 və 23,6 µmol CO
2
·m
-2
·s
-1
olan Zaqatala 68 və Zaqatala 420 
sortlarında daha yüksək, uyğun olaraq 232 və 222 μmolCO
2
mol
-1
olmuşdur.
Transpirasiyanın sürəti Yaxşılaşdırılmış Zaqatala (3,321molH
2
Om
-2
s
-1
), Ümid (2,896 
molH
2
Om
-2
s
-1
) və Zaqatala 420 (2,819 molH
2
Om
-2
s
-1
) sortlarında daha yüksək 
olmuşdur. 
Müsabiqəli Sort Yoxlama pitomnikində tədqiq edilən 26 nümunədə dənin 
biokimyəvi göstəriciləri tədqiq edilmiş, dəndə zülal miqdarına görə nümunələr şərti 
olaraq 4 qrupa bölünmüşlər: bir nümunə