Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Cədvəl 1 
Abşeron Elmi-Tədqiqat Bazasında mərcimək sortnümunələrinin bir sıra 
biomorfoloji xüsusiyyətlərinin nəticələri (2015-ci il) 
s/s 
N
ü
m
un
əl
ər
in
 a
d
ı 
Ç
ıx
ış
la
rı
n
 s
ay
ı 
Ç
iç
ək
lə
m
ə 
50%
-də
 
P
ax
la
n
ın
 ə
m
əl
ə 
gə
lm
əs
i 5
0%
-də
 
B
it
k
in
in

h
ü
nd
ü
rl
ü
yü
, 
sm
 
1
-c
i p
ax
la
n
ın
 
əm
əl
əg
əl
m
əs
in
ə 
q
əd
ər
 o
la
n
 
h
ü
nd
ü
rl
ü
k
, s
m
 
G
öv
d
əl
ər
in
 
sa
yı
, ə
d
əd
lə
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
1. 
Flip2011-61 
90 
3.V.15 
8.V.15 
30 
10 
2 
2. 
F.2011-64 
82 
28.IV 
4.V 
36 
12 
2-3 
3. 
F.2011-32 
92 
28.IV 
3.V 
33 
13 
3 
4. 
F.2011-31 
94 
30.IV 
5.V 
37 
12 
3 
5. 
10928 
72 
1.V 
6.V 
33 
12 
3 
6. 
F.2011-40 
85 
30.IV 
5.V 
30 
11 
2 
7. 
10946 
88 
3.V 
9.V 
36 
10
3 
8. 
10937 
74 
1.V 
7.V 
34 
12 
3 
9. 
10940 
88 
30.IV 
6.V 
30 
10 
3 
10. 10926 
85 
1.V 
7.V 
30 
11 
2 
11. 10925 
93 
2.V 
8.V 
27 
7 
2 
12. F.2011-384 
86 
2.IV 
8.V 
28 
10 
3 
13. 10942 
68 
1.V 
7.V 
31 
10 
2 
14. 10934 
84 
3.V 
8.V 
35 
7 
3 
15. 10929 
91 
3.V 
8.V 
31 
15 
3 
16. 10930 
92 
30.IV 
6.V 
30 
11 
2 
17. F.2011-29 
92 
2.V 
8.V 
28 
12 
2 
18. F.2011-36 
97 
2.V 
7.V 
31 
12 
3 
19. 10932 
81 
2.V 
8.V 
44 
14 
2-3 
20. 10946 
88 
3.V 
9.V 
36 
10 
3 
21. St.Arzu 
100 
28.IV 
5.V 
45 
18 
2-3 

---

101 
Cədvəl 1-dən göründüyü kimi, mərcimək genotiplərində yalnız st.Arzu sortu 
100% çıxış vermişdir, digər sortnümunələr isə 68 ilə 97% arasında dəyişmişdir
(cədvəl 1). 
Bitkilərin 50% çiçəkləməsi st.Arzu sortunda 28.IV tarixində, həmçinin F.2011-
64, F.2011-32 genotiplərində də həmin ayın, həmin günündə baş vermişdir, daha 
erkən çiçəkləyən isə F.2011-384 genotipi 2.IV ayda, yerdə qalan nümunələr müxtəlif 
vaxtlarda çiçəkləmişlər. 
Nümunələrdə 50% paxla əmələgəlməsi st.Arzu sortunda 5.V ayda baş vermiş, 
bir sıra nümunələrdə paxlanın əmələgəlməsi prosesi daha tez (F.2011-64, F.2011) 
olmuşdur. Bitkilərin hündürlüyü st. Arzu sortunda 45 sm, digər nümunələrdə isə 27 
sm-lə 44 sm arasında tərəddüd etdiyi müəyyən edilmişdir. 
Sortnümunələrdə 1-ci paxlanın əmələgəlməsinə qədər olan dövrdə bitkilərin 
hündürlüyü 7 sm-lə 15 sm arasında dəyişmişdir. St.Arzu sortunda isə hündürlük 18 
sm olmuşdur. Tədqiq olunan nümunələrdə gövdələrin 2 ilə 3 arasında dəyişmişdir. 
Cədvəl 2 
Mərcimək sortnümunələrinin kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri 
(2015-ci il) 
s/s 
N
ümu
nə
lə
ri
n ad
ı 
Bi
r 
bi
tk
id
ə ol
an
 
toxu
ml
ar
ın
 s
ayı
, 
əd
əd
 
Bi
r b
itk
id
ə ol
an
 
paxl
al
ar
ın
 s
ayı
, 
əd
əd
 
P
axl
ad
a ol
an
 
toxu
ml
ar
ın
 s
ayı
 
P
axl
an
ın
 
uz
un
lu
ğu
, 
sm
 
100 toxu
mu
n
 
kü
tl
əs
i, q
 
Ü
mu
mi
 
mə
hs
ul
dar
lı
q, q
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
1. 
Flip2011-61 
140 
102 
1-2 
1,1 
3,7 
264 
2. 
F.2011-64 
185 
130 
2 
1,4 
3,4 
212 
3. 
F.2011-32 
115 
97 
1-2 
1,1 
4,7 
355,6 
4. 
F.2011-31 
178 
141 
1-2 
1,3 
5,1 
433 
5. 
10928 
65 
49 
1-2 
1,2 
4 
76 
6. 
F.2011-40 
58 
54 
1-2 
1,2 
3,7 
129 
7 
10946 
160 
135 
2 
1,3 
4,7 
352,4 
8. 
10937 
110 
79 
1-2 
1,4 
4,2 
130 
9. 
10940 
91 
74 
2 
1,2 
3,8 
215 
10. 10926 
99 
75 
1-2 
1,2 
5,2 
244 
11. 10925 
66 
52 
1-2 
1,3 
3,9 
116 
12. F.2011-384 
53 
59 
1-2 
1,2 
4,5 
237 
13. 10942 
98 
75 
1-2 
1,3 
3,5 
85,5 
14. 10934 
130 
108 
1-2 
1,2 
4,7 
260 
15. 10929 
113 
97 
1-2 
1,1 
4,5 
272 
16. 10930 
93 
71 
1-2 
1,1 
3,6 
215 
17. F.2011-29 
60 
54 
1-2 
1 
4,1 
171 
18. F.2011-36 
59 
37 
1-2 
1 
3,6 
220 
19. 10932 
165 
100 
2 
1,5 
3,4 
370,8 
20. 10946 
160 
135 
2 
1,3 
4,7 
352,4 
21. St.Arzu 
108 
85 
1 
1,8 
6,0 
632 

---

102 
2-ci cədvəldən göründüyü kimi, bir bitkidə olan toxumların sayı 53 ilə 185 
arasında olması təyin edilmiş, st.Arzu sortunda bu göstərici 108 olmuşdur. Bir bitkidə 
olan paxlaların sayı 37 ilə 141 arasında tərəddüd etdiyi müəyyən edilmişdir (cədvəl 
2). 
Nümunələrdə paxlada olan toxumların sayı 1-2 ilə 2 arasında olmuşdur. 
Bitkilərdə paxlanın uzunluğu 1sm ilə 1,5 sm arasında dəyişmişdir, st.Arzu sortunda 
isə bu göstərici 1,8 sm olmuşdur. Tədqiq olunan nümunələrdə 100 toxumun kütləsi 
3,4 q-la 5,2 q arasında tərəddüd etmişdir, st.Arzu sortunda isə bu göstərici 6,0 q 
olması təyin edilmişdir. Həmçinin sortnümunələrdə məhsuldarlıq göstəricisi 76 q-la 
370,8 q arasında dəyişmişdir, bu göstərici st.Arzu sortunda 632 q olması müəyyən 
edilmişdir. 
Beləliklə, aparılan tədqiqat nəticəsində biomorfoloji parametrləri standart 
sortdan (Arzu sortu) yüksək olan genotiplər aşkar olunmuşdur. Nümunələr üzərində 
tədqiqat işləri davam etdirilir. 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
Ağayev H.C. və başq. Aqronomun məlumat kitabı. Bakı, 1989, 239 s. 
2. Cəfərov M.İ. və başq. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilmə və yığılma 
texnologiyası. Bakı, 2000, 634 s. 
3. Məmmədov T.Y. Azərbaycanda paxlalı yem bitkiləri. Bakı: Azərnəşr, 1964, 159 s. 
4. Əmirov L.Ə., Əkpərov Z.İ., Mirzəyev R.S. Dənli-paxlalı bitkilərin seleksiyası // 
Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunun elmi əsərləri məcmuəsi. Bakı: 
Müəllim, 2005, c.XXI, s.55-59 
5. Əmirov L.Ə., Mirzəyev R.S. və başq. Mərcimək genofondunun tədqiqi və 
seleksiyanın nəticələri //Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunun elmi 
əsərləri məcmuəsi. Bakı: Müəllim, 2014, c.XXV, s.38-41 
6. Mirzəyev R.S., Əmirov L.Ə., Cahangirov A.A. Ərzaq-paxlalıları nümunələrinin 
quraqlığa davamlılığının öyrəniıməsi //Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Əkinçilik 
İnstitutunun elmi əsərləri məcmuəsi. Bakı: Müəllim, 2014, c.XXV, s.152-155 
7. Hüseynova T.N., Şıxəliyeva K.B. İntroduksiya olunmuş yeni noxud və mərcimək 
sortnümunələrinin biomorfoloji və fizioloji qiymətləndirilməsi // Azərbaycan Elmi-
Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunun elmi əsərləri məcmuəsi. Bakı: Müəllim, 2015, 
c.XXVI, s.185-188 
8. Mirzəyev R.S., Əmirov L.Ə. Ərzaq paxlalıları nümunələrinin xüsusi yarpaq 
kütləsinin vegetasiya dövrü ərzində dəyişməsi // Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Əkinçilik 
İnstitutunun elmi əsərləri məcmuəsi. Bakı: Müəllim, 2015, c.XXVI, s.198-202 
9. Məmmədova Ş.E., Şıxlinski H.M. Mərcimək və lobya genotiplərində göbələk 
xəstəliklərinin biokimyəvi göstəricilərə təsiri // Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Əkinçilik 
İnstitutunun elmi əsərləri məcmuəsi. Bakı: Müəllim, 2015, c.XXVI, s.252-256 
ИЗУЧЕНИЕ НЕКОТОРЫХ БИОМОРФОЛОГИЧЕСКИХ ПАРАМЕТРОВ 
ГЕНОТИПОВ ЧЕЧЕВИЦЫ
 
Ш.E.MАМЕДОВА,
Г.M.ШИХЛИНСКИЙ 

---

103 
НАНA, Институт Генетических Ресурсов 
Статья посвящена исследованию на институте Абшеронской Научно-
Исследовательской Базе ряда биоморфологических показателей (количество 
всходов, цветение 50% растений, формирование 50% бобов, высота растений 
(см), высота до образования первых бобов (см), число стеблей, количество
семян с одного растения, количество бобов с одного растения, количество 
семян с одного боба, длина боба, вес 100 семян, урожайность) генотипов 
чечевицы.