Azərbaycan respublikasi prezidenti yaninda döVLƏT İdarəSİNİn akademiyasi abduləli abdullayev malik səLİmov müqayiSƏLİ İNZİbati HÜquq
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ləğ-yetmənin nəticələri.
Prinsipcə belə nəticələrin böyük əhəmiyyəti vardır, çünki aktın fəaliyyətinin administrasiya tərəfindən dayandırılmasından və ya məhkəmə tərəfindən onun ləğvindən söhbət getməsindən asılı olmayaraq, belə aktlar heç vaxt mövcud olmamış hesab edilir və tamamilə, qəti olaraq onun geriyə təsir qüvvəsi olmur. Belə hallarda çox zaman obyektiv və subyektiv xarakterli çətinliklər meydana çıxır. Obyektiv çətinliklərə gəldikdə isə Marli-le-Ruada çoxmərtəbəli binaların tikintisinə verilmiş icazənin Dövlət Şurası tərəfindən ləğv edilməsi ilə əlaqədar olaraq iki binanın tikintisinə verilmiş icazələrin ləğv edilməsini göstərmək olar: bir bina tam tikilib qurtarmış, lakin sökülməmişdir, digərinin isə yalnız bünövrəsi qoyulmuş, bundan sonra tikinti tamamilə dayandırılmışdır. Mülahizələr əsas götürülərək qətiyyətlə etiraf edilməlidir ki, ləğv edilmiş işlərin geriyə təsir qüvvəsi yoxdur. Subyektiv çətinliklərə gəlincə, söhbət o subyektlərdən gedir ki, administrasiya ləğvetmə haqqında tələbi yerinə yetirə biləcəyi halda, bunu siyasi və yaxud praktik mülahizələrə görə qəsdən etmir. Bir sıra hallarda aktların ləğv edilməsi hər cür maneələrə rast gəlir, ona görə də nəticəsiz qalır; bəzən isə administrasiya onu başqa formada bərpa edir, yaxud görülmüş işi nəyin bahasına olur-olsun qanuniləşdirməyə çalışaraq, onu rəsmi qaydada normativ şəklə salır. Sonuncu halda hökumət məhkəmə hakimiyyətini inandırmağa çalışır ki, belə hallar bir növ parlamentin nüfuzuna xələl gətirir. Hökumət isə parlamentdən xahiş edir ki, həmin aktı qanuni qüvvədə saxlasın. Klassik ingilis nəzəriyyəsində qeyd olunur ki, parlament kişini qadına çevirməkdən başqa hər şey edə bilər. Fransız variantında demək olmaz ki, parlament hər şeyə qadirdir, lakin o cümlədən o da qeyri-qanuni aktlara müvafiq qüvvə verməklə onları qanuni akta çevirə bilər. Bəzi hallarda belə praktikalar dövlət büdcəsi ilə əlaqədar olan tələsik, təcili, hazırhqsız olaraq müzakirə edilir, nəticədə isə qanunsuz qərar qəbul olunur. Parlament qanunsuz aktların qanuni qüvvəyə minməsi barədə 150 xahişnamələrə qarşı çıxmağa cəhd göstərir və belə hallarda parlamentdə əksəriyyət qərarlar rədd edilir. Məhkəmə hakimiyyəti də buna eyni cür yanaşmış, o cümlədən aktın qanuni qüvvəyə minməsinin pərdəli formasını - sənədin yenidən rəsmiləşdirilməsinin parlamentin nəzərinə çatdırılmasım qanunauyğun hal kimi qəbul etmişdir. Buna görə də Konstitusiya Şurası özünün 22 iyul, 1980-ci il tarixli qərarında bu cür praktikanın həyata keçirilməsinə məhdudiyyətlər müəyyənləşdirmişdir. Bu hallarda aktın ləğv edilməsindən nəticə çıxarmadığına görə hakmiyyət orqanları cərimə ödəməyi administrasiyaya bir vəzifə olaraq tapşırır. Digər vasitə məhkəmənin müdaxiləsi ilə başa çatır. Hakimlər uzun müddət özlərinin ləğv etdikləri aktların nəticələrinə tam laqeyd yanaşırdılar. 1963-cü ildə qəbul olunmuş dekretə əsasən Dövlət Şurasının orqanı olan hesabat-tədqiqat komissiyası, akt icra edilmədiyi halda administrasiyaya təsir göstərmək hüququna malikdir. Aktın ləğv edilməsi və idarəetmə orqanının bu barədə mövqeləri haqqında faktları aşkarlamaqla həmin komissiya bu sahədə daha irəli yerlərdə olmuşdur. 1973-cü ildə hesabat-tədqiqat komissiyası öz fəaliyyəti haqqında hesabatları dərc etdirir, aktların məhkəmə qaydasında ləğv edilməsindən nəticə çıxarmayan idarəetmə orqanları həmin hesabatlar çərçivəsində müəyyən dərəcədə rüsvay edilmişdir. Öz təsir forması etibarilə maliyyə sahəsində sui-istifadə halları ilə əlaqədar qəbul edilən sanksiya barədə hesablayıcı palatanın məruzələrində onlara xəbərdarlıq edilir. Digər tərəfdən, qanunsuz aktın məhkəmə qaydasında ləğv edilməsi barədə məlumatlarda ləğv olunmuş akt haqqında qeyd edilir və bununla da vətəndaşlar qanunsuz aktın ləğvi barədə mətbuatdan məlumat əldə edirlər. Buna görə də 1974-cü ilin əvvəlindən etibarən «Rəsmi xəbərlər» də dərc olnunan aktlarla əlaqədar bu cür qayda müəyyənləşdirilmişdir. Nəhayət, 16 iyul, 1980-ci il tarixli qanuna əsasən, Dövlət Şurası «inzibati məhkəmə tərəfindən qəbul edilmiş qərar icra oldunmadığı halda» ümumi hüquq üzrə hüquqi şəxslərə qarşı məcburetmə tədbirləri tətbiq etməklə, gündəlik pensiyalar müəyyən etmək hüququ qazanmışdır. Söhbət mövcud olmayan aktlarda qanunçuluqla əlaqədar olaraq müstəsna hallarda tətbiq edilən sanksiyalardan gedir. Aktın mövcud olmaması anlayışında maddi və hüquqi cəhətləri bir-birinə qarışdırmaq məqsədə müvafiq hesab edilmir. Maddi mənada mövcud olmamaq yalnız aktın həqiqətən qəbul edilib və ya edilməməsi məsələsinə toxunur. Nəticə etibarilə bu, arxiv materialları ilə yoxlanılır və yaxud başqa yollarla sübut edilir. 151 Lakin bizi aktın hansı dərəcədə hüquqi mənada mövcud olmaması maraqlandırır. Söhbət o aktdan gedir ki, əslində o, artıq qəbul edilmişdir, lakin onun qeyri-qanuniliyi o dərəcədədir ki, onun etibarsız hesab edilməsi kifayət deyil, ümumiyyətlə, onun mövcud olmaması lazımdır. Bu nəzəriyyə yalnız məhkəmə praktikasına əsaslanır: belə aktların tətbiq rejimini və onun şamil edilmə dairəsini məhz məhkəmə müəyyənləşdirir. Mövcud olmayan və etibarsız sayılan aktlar arasındakı fərq ilk baxışda formal fərqdir. Dövlət Şurası aktı qanunsuz sayıb onu ləğv etmək əvəzinə mövcud olmamış hesab edir. Aktda qeyd edilir ki, «etibarsızdır və nəticəsi yoxdur», yaxud o, «etibarsızdır və heç vaxt olmamışdır». Bu o deməkdir ki, Dövlət Şurası aktı nəinki mənasız hesab edir, həm də ondan istifadə edilməsini əsassız sayır, yəni mövcud olmayan akt kimi hesab edir. Digər tərəfdən, göstərilən bu anlayışlar arasında mahiyyətcə fərq vardır. Təbii ki, «mövcud olmayan akt» anlayışı hüquqi mənada tam uğurlu deyil, çünki mövcud olmayan aktlar hər halda mövcud olur. Deməli, onların olmamasının müəyyən dərəcədə hüquqi mənada aydınlaşdırılması məqsədə müvafiqdir. Belə müəyyənləşdirməni sadəcə olaraq, etibarsız hesab etmək səmərəli olardı. Mövcud olmayan aktın (bir dəfə tətbiq edilən aktlar da daxil olmaqla) qanunsuz olmasına görə istənilən vaxt və istənilən səbəbdən ona istinad etmək olar: administrasiya bunların icrasından istədiyi vaxt da boyun qaçıra bilər, belə hallarda şikayətlər məhkəməyə istənilən vaxt verilə bilər. Başqa sözlə, mövcud olmayan aktlar, məqsədlərindən asılı olmayaraq, hüquqi normalar yaratmayan aktlar hesab edilir. Beləliklə, məhkəmə orqanları mövcud olmayan aktlar məsələsində tərəzinin gözünü qanuni vəziyyətləri qanunsuzluğun qarşısının alınmasına tərəf əyirlər. Mənasız və mövcud olmayan aktların siyahısı məhkəmə instansiyaları tərəfindən müəyyən edilməyən formada hazırlanmışdır. Rejimin nə qədər dəqiq müəyyənləşdirildiyi, təsnifatın özünün nə dərəcədə qeyri-dəqiq olduğu aşağıda göstərilənlərlə nümayiş etdirilir: təhlil üçün qulluqçulara aid edilən iki əsas nəzərdə tutulan tədbirləri götürək. Sonra isə vəzifəyə formal şəkildə təyinat verək. Bu tədbirlərin nəticəsində o, həmin vəzifəni tutmur və müvafiq funksiyaları icra edir. Əgər o, qanunsuz aktlara əsasən belə vəzifəni tutarsa və funksiyalannı icra edərsə, bununla o, cinayət törətmiş olur. Fransada qulluqçular üçün son yaş həddi məhdudlaşdırılmışdır; vəzifəli şəxs özunun son yaş həddinə çatdığı gün öz funksiyalarının icrasını dayandırmalıdır. Belə olduğu hallarda administrasiya 152 onun işdə qalıb işləməsini münasib sayarsa, onda administrasiya və məmur arasında xüsusi razılaşma əldə edilir, məmur işdə qalır, öz xidməti vəzifələrinin icrasını davam etdirir, çünki müdiriyyət onun iş keyfiyyətlərini nəzərə alaraq xidmətdə saxlayır. Lakin bu halda qəbul edilən qərarın motivlərindən asılı olmayaraq, qərar özü mövcud olmayan akt hesab edilir. Bu cür tədbirlər nəinki qanunsuzdur, həm də mənasızdır, ona görə ki, bunlar məmur üçün heç bir hüquqi məna kəsb etmir. İcra hüququ ilə əlaqədar olaraq administrasiyanın özbaşınalığı iki formada müşahidə edilir. Birincisi, aktın maddi mənada icrasından ibarət özbaşınalıq və ikincisi isə aktın tərtib edilməsinə aid edilən özbaşınalıq. İdarəetmə qərarları mülkiyyət hüququnu pozduqda, yaxud əsas azadlıqlara toxunduqda və bu zaman inzibati hakimiyyətlə heç bir qarşılıqlı əlaqəsi olmadıqda, həmin qərar özbaşınalıq xarakteri daşıyır: o, eyni zamanda mövcud olmayan akt hesab edilir, aktın mənasızlığı faktı isə istər inzibati məhkəmə, istərsə də ümumi məhkəmələr tərəfindən ləğv edilir. Məhkəmə səlahiyyətlərinin ciddi şəkildə pozulması ondan ibarətdir ki, hakimlər öz üstün hüquqlarının və səlahiyyətlərinin müdafiəsinə, o cümlədən icra hakimiyyətinin qəsdlərindən qorunmasına həmişə diqqətli olurlar. Bunları daha səmərəli şəkildə icra etmək üçün məhkəmə hakimiyyəti, bəzi hallarda aktlann mənasızlığı nəzəriyyəsini tətbiq edir. Mənasızlıq motivlərinə görə aktlardan şikayət verilməsi qaydası və onların ləğv olunması proseduru, yalnız məhkəmənin hüquqları çərçivəsində tətbiq edilir.34 Rozan-Jirardın işində söhbət, Qvadelupadakı Mul kommuna- smda keçirilmiş bələdiyyə seçkilərindən gedirdi. Həmin seçkilər zamanı bəzi münaqişələr olmuş, nəticədə isə bələdiyyə seçkilərində kommunistlər qalib gəlmişdilər. Seçkilərin gedişində baş vermiş münaqişələrə istinad edən, əslində isə onların nəticələrindən narazılığını bildirən prefekt, öz qərarı ilə bu nəticələri ləğv etmişdi. Dövlət Şurası isə müəyyən etdi ki, prefektin məsələyə müdaxiləsi mənasız akt kimi qiymətləndirilməlidir. Dövlət Şurası belə hesab etdi ki, idarəetmə orqanı seçkilər üzrə komissiyanın səlahiyyətlərindən istifadə etmiş, nəticədə isə mövcud olmayan akt qəbul etmişdir. Ona görə də o, aktın özünü «etibarsız və mövcud olmamış» akt hesab etmişdir. Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|