Azərbaycan respublikasi prezidenti yaninda döVLƏT İdarəSİNİn akademiyasi abduləli abdullayev malik səLİmov müqayiSƏLİ İNZİbati HÜquq

§ 2. Maddi hüquq normalarının anlayışı vd mohkamə 
yurisdiksiyasının ikiliyi 
Maddi hüquq normalannm ikililiyinin mahiyyəti ondan ibarətdir 
ki,  müəssisələrdə  çalışan  işçilərdən  müdiriyyət,  idarəetmə  orqanlarında 
çalışanlar  isə  məmurlardan,  agentlərdən  ibarət  olmaqla  onlardan 
idarəetmə orqanlarının rəhbərləri istifadə edirlər. 
Müəssisələrdə  çalışan  işçilərin  hüquqlan  Əmək  Məcəlləsi 
normaları  ilə  tənzimləndiyi  halda,  dövlət  qulluqçulannm-məmurlannm 
hüquqi  statusları  digər  normativ  aktlarla  tənzimlənir.  Eyni  zamanda, 
xüsusi mülkiyyət formaları isə Mülki Məcəllə ilə tənzimlənir. Fransada 
xüsusi mülkiyyətlə yanaşı, dövlət mülkiyyəti də mövcuddur və fəaliyyət 
göstərir. Bu zaman o özü ümumi (ictimai) əmlak anlayışı ilə çıxış edir, 
eyni  zamanda  dövlətin  inzibati  idarəetməsində  mülki  hüquqla 
tənzimlənən əmlaka malikdir. 
Məsələn,  xüsusi  mülkiyyət  sahəsində  əmlak  sahiblərinin 
ixtiyarında  saxlanılır  və  həmin  əmlakın  satışını  sahib  özü  təşkil  edir. 
Dövlətə məxsus əmlakın satılması isə qanunla qadağan edilir. 
Müqaviləyə gəldikdə isə, o, dövlət idarəetmə orqanlarının adma 
bağlanılır, xüsusi hüquq normalarına əsasən həmin müqavilələr inzibati 
müqavilələr  adlanır.  Həmçinin  bu  müqavilələrin  bir  hissəsi  mülki 
hüquqla, digər hissəsi isə ticarət normaları ilə də tənzimlənir. 
Bağlanmış  müqavilələr  əsasında  meydana  çıxan  mübahisələr 
üzrə, Fransa qanunvericiliyi əsasında, məsuliyyət iki recim vasitəsilə həll 
edilir. Fərdi şəxslər arasında yaranmış mübahisələr mülki hüquq 
13 

---

la; dövlət və vətəndaşlar arasında yaranan mübahisölər isə inzibati hüquq 
recimi ilə tənzimlənir. 
Maddi  hüquq  normalarını  təşkil  edən  mübahisələr  məhkəmələr 
tərəfindən həll edilir. 
İnzibati işlər üzrə məhkəmə ali məhkəmə orqanlarından bir sıra 
cəhətlərlə fərqlənir. 
Ali  məhkəmə  orqanları  konstitusiya  və  orqanik  qanunlarla 
müəyyən  edilmiş  qaydada  həyata  keçirilir  və  onlar  xüsusi  statusa 
malikdirlər. 
İnzibati  işlər  üzrə  məhkəmələr  isə  məmurların  xüsusi  statusuna 
malikdirlər.  Deməli,  bu  hər  iki  məhkəmə  ayrı-ayrı  normativ  aktlar 
əsasında öz səlahiyyətləri çərçivəsində fəaliyyət göstərir. 
Ali məhkəmə instansiyaları, yalnız mübahisə və münaqişələri həll 
edir, inzibati işlər üzrə hakimlər isə iki cür səlahiyyətlərə malikdir. Onlar 
tərəfindən  hər  hansı  bir  məsələyə  hüquqi  rəy  verilir,  axırıncı  halda 
hökumət və məhkəmə orqanları yanında konsultativ funksiyalara malik 
orqanlar olur. 
Nəhayət,  hər  iki  hakimlər  biri  digərindən  prosessual  qaydada 
fərqlənir,  belə  ki,  ədalət  məhkəməsinin  qolları  hüququn  müxtəlif 
normalarına əsaslanır. 
Məsələn,  inzibati  işlər  hakimləri  öz  funksiyalarını  yerinə 
yetirərkən  ümumi  mülki  hüquq  normalarından  da  istifadə  edirlər.  Bəzi 
hallarda elə məsələlər meydana çıxır ki, onların mülki hüquq normaları 
ilə  araşdırılması  mümkün  olur,  bu  da  işin  obyektiv  həll  edilməsi 
deməkdir.  Ali  məhkəmələrdə  isə  bəzən  elə  bir  vəziyyət  yaranır  ki, 
məsələlərin  həll  edilməsi  üçün  inzibati  hüquq  normalarından  istifadə 
edilməsi vacib sayılır. 
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 13-cü maddəsinə 
əsasən mülkiyyət: 
■ 
Dövlət  mülkiyyəti,  xüsusi  mülkiyyət  və  bələdiyyə  mülkiyyəti 
növündən ibərətdir. 
•  Azərbaycan  Respublikasında  mülkiyyət  toxunulmazdır  və  dövlət 
tərəfindən müdafiə olunur. 
■ 
Mülkiyyətdən  insan  və  vətəndaş  hüquqları  və  azadlıqları, 
cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifadə 
edilə bilməz. 
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 125-ci maddəsinə 
əsasən,  məhkəmə  hakimiyyətini  ədalət  mühakiməsi  yolu  ilə  yalnız 
məhkəmələr həyata keçirirlər. 
Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Konsti 
14 

---

tusiya  Məhkəməsi,  Azərbaycan  Respublikasının  Ali  Məhkəməsi, 
Azərbaycan  Respublikasının  Apellyasiya  məhkəmələri,  Azərbaycan 
Respublikasının  ümumi  məhkəmələri  və  digər  ixtisaslaşdırılmış 
məhkəmələri həyata keçirirlər. 
■ 
Məhkəmə  hakimiyyəti  konstitusiya,  mülki  və  cinayət-mühakimə 
icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş vasitələr ilə həyata keçirilir. 
■ 
Məhkəmələrin  icraatlarında  cinayət  işi  olduqda  bu  prosesdə 
prokurorluğun nümayəndəsi və müdafiə tərəfi də iştirak edir. 
■ 
Məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən 
edilir. 
■ 
Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən 
olunmamış hüquqi üsulların tətbiq edilməsi və fövqəladə məhkəmələrin 
yaradılması qanunla qadağan edilir. 
■ 
Hakimlər  müstəqildir,  yalnız  Azərbaycan  Respublikasının 
Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində 
dəyişilməzdirlər. 
Hakimlərin 
çıxartdıqları 
qərarlardan, 
hökmlərdən 
və 
qərardadlardan şikayət və protest verilə bilər. 
Verilmiş şikayətlər və protestlər öz qanuni həllini tapır. 
Ali Məhkəmə ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına 
aid edilən mülki, cinayət və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanı olaraq, 
kassasiya  qaydasında  ədalət  mühakiməsini  həyata  keçirir,  məhkəmə 
təcrübəsinin praktikasına aid olan məsələlər üzrə izahatlar verir. 
Azərbaycan  Respublikasının  apellyasiya  məhkəmələri  qanunla 
onların  səlahiyyətlərinə  aid  edilmiş  işlər  üzrə  yuxarı  instansiya 
məhkəmələridir. 
Onların səlahiyyətləri ondan ibərətdir ki, I instansiya məhkəmələri 
tərəfindən  çıxarılmış  hökmlərdən,  qərarlardan  verilmiş  şikayət  və  ya 
protest əsasında işə baxır, obyektiv qərar qəbul edir.