Azərbaycan respublikasi prezidenti yaninda döVLƏT İdarəSİNİn akademiyasi abduləli abdullayev malik səLİmov müqayiSƏLİ İNZİbati HÜquq

§ 2. Ümumi hüquq rejiminə tabe olan ərazi kollektivlərinin 
kateqoriyaları anlayışı, prinsipləri və maliyyə vəsaitləri 
Fransa  Konstitusiyasının  72-ci  maddəsində  ümumi  hüquq 
rejiminə  tabe  olan  ərazi  kollektivlərinin  üç  kateqoriyası  mövcuddur: 
kommunalar, departamentlər və ərazilər. 
Digər yerli kollektivlər isə qanun əsasında yaradıla bilər. 
Kommuna  -  köhnə  kənd  kommunalarının  özünəməxsusluğunu 
saxlayan, kənd yerlərində sosioloji, tarixi və psixoloji gerçəkliyi bərqərar 
etmiş  inzibati  vahiddir.  Kommuna  mahiyyətcə  vətəndaşlara  ən  yaxın 
qurumdur  və  bu  da  onun  daha  sabit  olmasına  imkan  verir.  Qəribə 
orasındadır  ki,  kommunalar  ən  qədim  ərazi  kollektivləri  olmalarına 
baxmayaraq,  1982-ci  ildə  aparılan  islahatlar  zamanı  ən  az  onlara 
toxunulmuşdur,  çünki  onlar  seçkili  orqanlardır,  geniş  səlahiyyətlərə 
malikdirlər, desentralizasiyaya artıq dərəcədə uğramışdılar. 
Kommunalar 5 aprel, 1984-cü il tarixli qanunla təsdiq edilmişdir, 
hüquq  normaları  əsasında  fəaliyyət  göstərir,  ümumi  statusa  tabe 
edilmişdir. 
Fransada  iri  və  xırda  kommunalar  mövcuddur.  İri  kommuna- 
larda əhalinin sayı 1 milyona çatır, lakin bununla yanaşı əhalinin sayı 100 
nəfər  olan  xırda  kommunalar  da  vardır.  Belə  kommunalar  adətən  kənd 
yerlərində  olur  və  onların  hüquqi  statusları  da  bir-birinə  uyğun  gəlmir. 
Məsələn, 100 nəfərdən çox əhalisi olan şəhərlərdə polis dövlətə tabedir. 
Seçkilərin təşkili sahəsində vəziyyət belədir: əhalisi 2500 nəfər və daha 
çox  olan  kommunalarda  səsvermə  proporsional  sistemlə  aparır.  Əhalisi 
2500  nəfərdən  az  olan  kommunalarm  bələdiyyə  şurasının  üzvləri  isə 
majoritar  sistem  əsasında  seçilirlər.  Onların  həm  maliyyə,  həm  də  ştat 
cədvəlləri  arasında  da  fərqlər  mövcuddur.  Bəzi  iri  şəhərlərin 
kommunalarının xüsusi statusu vardır. 31 dekabr, 1982-ci il tarixli qanuna 
müvafiq olaraq bu status Parisə, Marselə və Liona aiddir. 
Fransada  kommuna  çoxdur.  1968-ci  ildə  onların  sayı  37708  idi. 
Bir  çox  kommunalarm  bir-birinə  birləşmələri  nəticəsində  1974-cü  ildə 
bunların sayı 36442-yə enmişdir. 
Kommunanı səciyyələndirən elementlərdən biri onun ərazisi adı 
və merliyinin yerləşdiyi yerdir. 
Fransa  Konstitusiyasının  34-cü  maddəsinə  uyğun  olaraq  bu 
məsələlər,  kommunalarm  bir-birinə  qovuşması  hallarından  başqa,  icra 
hakimiyyəti səviyyəsində, yəni tənzimləmə yolu ilə həll edilir və hazırda 
kommunalarm  adlarının  müəyyənləşdirilməsi,  baş  şəhərin  ərazi 
hüdudlarının seçilməsi proseduru həyata keçirilir. 
55 

---

Bütün  bu  məsələlər  22  yanvar,  1955-ci  il  tarixli  dekretlə 
tənzimlənir. 
Baş  kommunanm  şəhərinin  seçilməsi,  yaxud  ərazinin 
dəyişdirilməsi proseduru aşağıdakı kimidir: - əvvəlcədən əhali arasında 
sorğu aparılır və bir sıra məsləhətləşmələrin keçirilməsi nəzərdə tutulur. 
Konkret hallarda kommunanm verdiyi qərar Prefektin müvafiq qərarı və 
Dövlət  Şurasının  dekretləri  ilə  rəsmiləşdirilir.  Bu  iş  özü-özlüyündə 
kommunanm müstəqilliyinə maneçilik törədir. Bu da onu sübut edir ki, 
kommunalar  öz  ərazilərində  belə  müstəqil  deyillər,  onların  fəaliyyəti 
dövlət orqanlarının fəaliyyətindən asılı olur. 
Hüquqi şəxs olmaqla yanaşı, kommuna ilə bağlı olan bir sıra digər 
hüquqi  şəxslər,  o  cümlədən  təsisatlar,  qarışıq  cəmiyyətlər  və  ictimai 
təşkilatlarla əhatə olunur. 
Kommunanm  ictimai  təsisatları  çoxsaylıdır.  Bunlara  kommuna 
hüquqları  daxilində  yardım  göstərilməsinə  dair  sosial  yardım  büroları, 
xəstəxanalar, ictimai təsisat statusuna malik olan xəstəxanalar, bələdiyyə 
idarələri, yerli kommunanm sənaye və ticarət xidmətləri aiddir. 
Kommuna statusunun əsas prinsipləri olan kommunanm adından 
və  ərazisindən  başqa  statusu  da  mövcuddur.  Bu  statusla  onun  üstün 
hüquqları, təşkilati prinsipləri və maliyyə vasitələri müəyyən edilir. 
Yerli səlahiyyət çərçivəsində ya qanunlarla, ya kommunanm idarə 
edilməsinə  dair  məcəllə  ilə  və  ya  digər  aktlarla  onların  fəaliyyətləri 
müəyyənləşdirilir.  Bu  aktlarda  kommunanm  üstün  hüquqları  özünü 
göstərir,  onun  bu  üstün  hüquqları  olduqca  genişdir,  o  cümlədən  su 
təchizatı,  suların  təmizlənməsi  işləri,  örtülü  və  açıq  bazarlar, 
yarmarkalar,  sallaqxanalar,  bələdiyyə  kitabxanaları  və  muzeylər,  dəfn 
büroları  və  qəbiristanlıqlar,  müəyyən  dərəcədə  təhsil  müəssisələri 
kommunalarm  sərəncamında  olurlar.  Bunları  həyata  keçirmək  üçün 
kommunalarda  müxtəlif  xidmətlər  mövcuddur,  bu  xidmətlər  könüllü 
olaraq fəaliyyət göstərirlər. 
Kommunalar bəzi şərtlərə əməl etməklə, yeni xidmət sahələri də 
yarada bilərlər, lakin bu xidmətlər ictimai kollektiv xidmətləri olmalıdır, 
onlar  dövlət  xidmətlərini  əvəz  etməməli  və  təkraretmə  xarakterini 
daşımamalıdır. 
Məsələn:  onlar  qanunvericilik  və  yaxud  məhkəmə  hakimiyyəti 
fəaliyyətinə  müdaxilə  edə  bilməzlər.  Kommuna  xidmətlərinin  idarə 
edilməsinə  dair  Məcəllənin  121-26-cı  maddələrinə  əsasən,  bələdiyyə 
şuralarına siyasi təkliflər vermək və bir neçə kommuna ilə siyasi mo 
56 

---

tivlərə görə həmrəylik nümayiş etdirmək qadağan edilir. 
Kommunanm  təşəbbüsünə  qarşı  ikinci  qrup  məhdudiyyətlər 
xüsusi  təşəbbüslər  üçün  ayrılmış  konununalann  sənaye  və  kommersiya 
fəaliyyəti problemi ilə əlaqədar olmasıdır. 
2 mart, 1982-ci il tarixli qanunla kommunalara iqtisadi və sosial 
sahədə  fəaliyyətlərini  həyata  keçirərkən  şərait  yaradılması  nəzərdə 
tutulmuşdur. 
Məsələn:  kommunalar  iqtisadi  inkişafa  təkan  vermək  məqsədilə 
digər  kommunalara  dolayı  yollarla  köməklik  və  yaxud  kənd  yerlərində 
əhalinin ehtiyaclarını ödəyə bilmək qabiliyyətində olmaq üçün çətinliyə 
düçar  olmuş  müəssisələrə  yardım  göstərə  bilərlər.  Həqiqətən, 
kommunalar,  xüsusən  böhran  şəraitində  əhalinin  işə  cəlb  olunmasında, 
ərazilərin abadlaşdırılmasmda fəaliyyət göstərir və köməklik edirlər. 
Kommunaların  təşkilində  iki  başlıca  qurum  təşkilati  tədbirlərin 
həyata keçirilməsində nəzərə çarpır: bir tərəfdən bələdiyyə şurası, digər 
tərəfdən isə mer və onun müavinləri. 
Fransa  Konstitusiyasına  uyğun  olaraq  bələdiyyə  şuraları  seçkili 
orqandır. Əhalinin sayından asılı olmayaraq, bələdiyyə şurasının üzvləri 
seçki yolu ilə seçilirlər. 
Seçkilər,  kommuna  ərazisində  daimi  yaşayan  əhali  arasında 
aparılan ümumi seçki hüququna əsasən əhalinin az və çoxluğundan asılı 
olmayaraq müəyyən fərqlərlə aparılır və ikinci turda majoritar səsvermə 
sistemi tətbiq edilir. 27 iyun, 1964-cü il tarixli qanununa uyğun olaraq, 
əhalisi 30 mindən artıq olan şəhərlərdə təcridetmə hüququ ilə siyahı üzrə 
səsvermə sistemi yaradılır. Bu sistem üzrə seçkilərdə səsvermənin birinci 
və ikinci turlan arasındakı dövrdə dövlət si- yahılarındakı adlar və tərkib 
dəyişdirilə bilməz və nə də ora əlavə, dəyişiklik edilməsinə yol verilmir. 
Seçkilər  aşkar  siyasi  xarakter  daşıyır  və  ümummilli  siyasi  təşkilatların 
iştirakı  ilə  keçirilir.  Bu  seçkilər  qanunvericilik  orqanları  və  Prezident 
seçkiləri ilə eyni vaxtda aparıla bilməz, onların seçkiləri başqa günlərdə 
həyata keçirilir. Bütün bələdiyyə şuraları da eyni qaydada formalaşdırılır, 
lakin  onların  buraxılması  bir  neçə  üsulla  həyata  keçirilir.  Onların 
fəaliyyətinə  6  il  səlahiyyət  müddəti  başa  çatdıqda,  bəzi  hallarda  isə 
səlahiyyət  müddəti  başa  çatmadıqda  xitam  verilə  bilər.  Belə  hallar  çox 
təsadüfi hallarda baş verir. 
Seçki  nəticələrinin  ləğv  edilməsi  bələdiyyə  şurasının  vaxtından 
qabaq  buraxılmasına  əsas  verir.  Bələdiyyə  şurasına  seçkilər  inzibati 
hakimin nəzarəti altında keçirilir. Maraqlı burasındadır ki, hər bir 6 
57 

---

ildə keçirilən seçkilər zamanı seçkilərin gedişində sui-istifadə halları ilə 
əlaqədar, şikayət verənlərin sayı eyni olur. 
Şikayətlərin  əsasında  seçkilərin  nəticələrinə  yenidən  baxılması 
məsələsi  qoyulur.  Bəzi  verilən  şikayət  hallarında  bələdiyyə  üzvlərinin 
istefa  verməsi  ilə  əlaqədar  olaraq,  bu  məsələlərə  bələdiyyə  şurasında 
baxılır. 
Bələdiyyə 
şuraları 
bəzi 
hallarda 
Nazirlər 
Şurasının 
əsaslandırılmış  dekretinə  uyğun  olaraq  buraxıla  bilər.  Bələdiyyələrin 
buraxılması  barədə  verilmiş  şikayətlərə  məhkəmə  nəzarəti  ilə  baxıla 
bilər. Dövlət Şurası tərəfindən bələdiyyə şurası yalnız o halda buraxıla 
bilər ki, həqiqətən, o, öz fəaliyyətini yerinə yetirməyə qadir deyil. Bütün 
bunlarla yanaşı, bələdiyyə şurasının buraxılması haqqında qərarlar siyasi 
motivlərlə  bağlı  olduqda,  onda  dövlət  siyasi  qərarları  ləğv  etmək 
hüququna malikdir. 
Bələdiyyə şurasının işinə müasir dövrdə sayı artmış komissiyalar 
kömək edirlər. 
Bələdiyyə şurasının tərkibinə daxil olmayan bu komissiyalar yerli 
idarəetmədə  əhalinin  bu  sahəyə  yönəldilməsinə  köməklik  göstərir. 
Fransada  bu  cür  komissiyalar  hüquqi  funksiyaları  yerinə  yetirmirlər, 
bunlar faktiki olaraq könüllü surətdə yaradılmışdır. 
Bələdiyyə şurası və mer arasında səlahiyyətlər bölüşdürülür, bu 
bölüşdürmə  milli  səviyyədə  parlament  və  hökumət  arasında  səlahiyyət 
bölgüsü  prinsipi  üzrə  həyata  keçirilir.  Kollegial  orqan  olan  bələdiyyə 
şurası ən mühüm problemləri müzakirə edir, qərarlar qəbul edir və merin 
fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirir. Mer bələdiyyə şurasının çıxardıqları 
qərarların  icrasını  təmin  edir.  İri  miqyaslı  məsələlərin  əksəriyyətini 
bələdiyyə  şuraları  icra  edirlər,  o,  kommunanm  illik  büdcələrini  təsdiq 
edir,  borcların  qaytarılması  barədə  qərarlar  qəbul  edir,  qulluqçuların 
ştatını müəyyən edir. Bundan da başqa o, bir sıra məsələlərə dair öz rəyini 
verir.  Bələdiyyə  sıralarının  çıxardıqları  qərarların  icrası  məcburidir.  2 
mart,  1982-ci  il  tarixli  qanuna  əsasən,  bələdiyyə  şurasının  çıxartdıqları 
qərarlardan  yalnız  inzibati  tribunal  dövlət  nəzarəti  orqanı  kimi  protest 
verə bilər. Mer və onun müavinləri icra orqanıdır. Mer bələdiyyə şurası 
tərəfindən, şura üzvləri arasından seçilir. Bələdiyyə şurasının qərarlarının 
icrası  zamanı,  mer  həmçinin  özünə  məxsus  səlahiyyətlərə,  o  cümlədən 
asayişin qorunmasına dair məsələlərdə mühüm səlahiyyətlərə malikdir. 
Mer, eyni zamanda, dövlət məmurudur, bu baxımdan onun səlahiyyətləri 
qoşalaşır. Gah bu, gah da digər qismdə çıxış edən mer ya dövləti, ya da 
yerli  hakimiyyəti  təmsil  edir.  Məhkəmədə  polis  zabiti  qismində  çıxış 
edərkən mer həm 
58 

---

də ədliyyə orqanları tərəfindən həyata keçirilən tədbirlərə cəlb edilə bilər. 
Kommunanm  ştat  vahidi  merdən  və  onun  müavinlərindən 
ibarətdir. 
Lakin  bələdiyyə  şuralarının  olmasına  baxmayaraq,  onlar  hətta 
xırda  kommunalarda  belə  idarəetmə  üzrə  vəzifələri  yerinə  yetirə 
bilmirdilər,  çünki  onun  göstərişləri  bəzi  hallarda  yerinə  yetirilmirdi. 
Bununla  əlaqədar  əlavə  ştatlar  ayrılır  və  onların  say  tərkibləri  hədsiz 
müxtəlif olurdu. 
Məsələn:  əhalinin  sayı  150-dən  çox  olan  kiçik  kənd  kommuna- 
larında  yarımçıq  iş  günü  ilə  işləyən  bələdiyyə  katibi  bu  vəzifənin  icra 
edilməsi  üçün  müəllim  tuturdu,  başqa  kiçik  kommunalarda  da  bir  sıra 
ştatlar mövcud idi ki, onların fəaliyyəti diqqəti cəlb etmirdi. Bunlara kilsə 
zəngçalanı,  qüllə  saatlarının  təmiri  üzrə  usta  və  teleqram  daşıyan 
xidmətçi  vəzifələri  daxil  idi.  Onların  əmək  haqları  akkord  qaydada 
ödənilirdi. 
İri  şəhərlərdə  isə  vəziyyət  başqa  cür  idi.  Ştat  cədvəli  üzrə  baş 
bələdiyyə idarəsində baş katib ştatı olmaqla yanaşı, çoxsaylı ixtisaslı və 
texniki xidmət işçiləri mövcud idi. 
İri  kommunalarm  iş  günü  və  xidmətləri,  onların  hüquq  və 
vəzifələri 
dövlət 
qulluqçularının 
hüquqi 
statusuna 
uyğun 
müəyyənləşdirilmişdi. Problemlərdən biri kommunanm muxtariyyətinin 
reallaşdırılması ilə bağlı idi. Bu ondan irəli gəlirdi ki, merlər çox zaman 
ştat  cədvəllərinə  görə  işçilərin  qəbulunun  apanimasının  onların 
sərəncamına verilməsini tələb edirdilər. Buna görə də mer və bələdiyyə 
şurası arasında daimi münaqişələr baş verirdi. Digər problem isə ondan 
ibarət idi ki, 6 illik müddət başa çatdıqdan sonra onlar tutduqları vəzifəni 
tərk edir və onları səriştəsi olmayan şəxslər əvəz edirdilər. 
Buna  görə  də,  kommunalar  tərəfindən  bağlanan  müqavilələr 
kommuna  qulluqçularının  milli  statusunun,  yerli  muxtariyyətdə 
qulluqçular  tərəfindən  intizama  nəzarət  edilməsi  sahəsində  onların 
fəaliyyətinin  məhdudlaşdırılmasına  gətirib  çıxartdı.  13  iyul,  1972-ci  il 
tarixli  qanuna  əsasən,  bu  sahədə  bir  kommunanm  digərinə  keçməsi 
məsələsi  kommunarası  icraetmə  səbəbindən  bu  xidmətdə  xeyli 
dəyişikliklər  yaratdı.  Digər  tərəfdən  isə,  qanunla  müəyyən  edilmiş 
qaydada  dövlətin  kommunalannm  xidmətlərini  idarə  edən  «kommuna 
işçiləri hazırlayan mərkəz» yaradıldı. 
Bu yeni qanuna əsasən, dövlət qulluqçularının statusu üç hissədən 
ibarətdir; ümumi müddəalar, dövlət qulluqçularına aid edilən müddəalar 
və ərazi xidmətlərinə aid edilən müddəalar. 
59 

---

Beləliklə,  dövlət  qulluqçularının  əsas  kateqoriyalarına  daxil 
edilmiş  kommunalann  şəxsi  heyəti  dövlət  xidmətini  yerinə 
yetirdiklərindən dövlət qulluqçularına aid edilən ümumi prinsiplər onlara 
şamil edildi. 
- Kommunalann  nəinki  təkcə  öz  ştatları,  eləcə  də  özünəməxsus 
əmlakı  vardır.  Kommunalann  tərkibində  ümumi  (ictimai)  mülkiyyətdə 
olan yol, rabitə sistemi xidmətləri də mövcuddur. Kommunalann xüsusi 
mülkiyyət formalarına çox iri müəssisələr və ya sərvətlər də daxil edilir. 
Xidmət  etdiyi  sahədə  əhalinin  az  olmasına  baxmayaraq,  kənd 
kommunaları varlı olurlar. Buna baxmayaraq, çox kasıb kommuna- lara 
da rast gəlmək olur. 
- Nəhayət, kommunalann öz mülkiyyətlərindən gələn gəlirlərdən 
başqa,  vergilər  hesabına  daxil  olan  maliyyə  vəsaitləri  də  olur.  Buna 
baxmayaraq, vergiqoyma sistemi yerli şəraitə pis uyğunlaşdırıldığından 
ciddi problemlər yaranırdı. Elə buna görə də, bəziləri elə qərara gəlirdilər 
ki, Fransada kommunalar çoxdur və onları birləşdirmək lazımdır. 
Bu həm də ona görə vacib hesab edilirdi ki, maliyyə vəsaitlərinin 
yığılması problemi asanlıqla həll edilsin. Bəziləri belə güman edirdilər ki, 
dilənçiləri birləşdirməklə dilənçiliyə son qoymaq olmaz. Hər halda indi 
müşahidə  edilən  -  kommunalann  təmərküzləşdirilməsi  meylinin 
səbəblərindən biri də vəsait çatışmazlığından ibarətdir. 
- Kommunalann təmərküzləşdirilməsi problemi son iyirmi ildə iki 
qrup tələbat arasında meydana çıxmışdır. Birinci tələbat kommu- naların 
ilkin şəraitdə yuxarıda göstərilən sosiologiya və tarixi reallıqla əlaqədar 
təşəkkül  tapmış  sərhədləri  daxilində  indiki  vəziyyətdə  saxlanılmasının 
məqsədəuyğun olmasından ibarətdir. 
- Buna 
görə  də  Fransada  kommunalann  strukturunda 
yenidənqurma tədbirləri həyata keçirilməyə başlandı: 
■ 
üçüncü  respublika  dövründə  meydana  çıxmış  struktur 
birləşməsinin  klassik  növü  -  kommunalar  sindikatı  mövcuddur  ki, 
bunların da təşkili 11 mart, 1890-cı il tarixli qanunla nəzərdə tutulmuşdur. 
Kommunalar sindikatı  ixtisaslaşma prinsipinə əsaslanan ümumi hüquqi 
təsisatlardır.  Məsələn,  kənd  rayonlarının  elektrikləşdirilməsi,  içməli 
suyun çəkilməsi, yaxud uşaqların kantonun baş şəhərindəki kollecə və ya 
qonşu şəhərdəki liseyə göndərməklə məktəbdə təhsil alması məqsədidə 
bir neçə kommuna öz arasında razılığa gələrək birləşdilər; 
■ 
çoxməqsədli  təyinatlı  kommunalararası  sindikat  bundan  əvvəlki 
növ üzrə təsis edilmiş təşkilatlardır. Söhbət marağı olan kommuna- 
60 

---

lar  tərəfindən  yaradılmış  könüllü  təşkilatdan  gedir.  Müəyyən  vəzifələri 
yerinə  yetirmək  üçün  ixtisaslaşan  kommuna  işçiləri  bütün  məsələlərin 
həllini həyata keçirirlər. 
Minlərlə  belə  təşkilatlar  yaranmış,  onlar  ordonanslar  tərəfindən 
təsis edilmişdir. 
■ 
Sindikat  kimi  şəhər  nahiyəsi  də  bir  neçə  kommunanı  birləşdirir. 
Sindikat  kimi  şəhər  nahiyəsi  də  ona  daxil  olan  bütün  kommunaların 
mənafelərini  təmsil  edən  şura  tərəfindən  idarə  olunan  dövlət  təsisatı 
hüquqları ilə çıxış edir. Lakin şura öz üzərinə daha çox vəzifələr götürə 
bilər, belə olduqda isə kommunalar səlahiyyətlərini itirə bilər. Hazırda 20 
minədək  şəhər  nahiyəsi  fəaliyyət  göstərir  ki,  bunlar  da  bir  neçə  yüz 
kommunanı birləşdirir və müxtəlif səlahiyyətlərə malikdirlər; 
■ 
struktur  birləşmələri  arasında  respublikanın  əvvəlində  meydana 
gəlmiş  şəhər  cəmiyyəti  təşkilatları  yeni  təşkilat  olmaqla,  şəhər 
nahiyəsində mühüm əhəmiyyətlidir. Ayrı-ayrı kommunaların, demək olar 
ki,  bütün  səlahiyyətləri  onlara  verilmişdir.  31  dekabr,  1966-cı  il  tarixli 
qanuna əsasən, rəsmi olaraq dörd şəhər cəmiyyəti - Bordo, Bili, Lion və 
Strasburq cəmiyyətləri yaradılmışdır. O, dövrdən başlayaraq yeni- yeni 
şəhər cəmiyyətləri əmələ gəlmiş, indi onların sayı 12-yə çatmışdır. 
Həmin  şəhər  cəmiyyətləri  Paris  regionunda  yaradıldı.  Paris 
şəhərində və onun regionunda abadlıq və şəhərsalma məsələləri üzrə bu 
cəmiyyət geniş səlahiyyətlərə malik idi. 
Sonralar  onun  əvəzinə  ümumi  hüquq  rejiminə  tabe  olan, 
genişlənmiş struktur birləşməsi nəticəsində il-de-Frans region cəmiyyəti 
yaradıldı.  Bütün  bu  struktur  bölmələri  yerli  idarəetmə  orqanları  kimi 
deyil, dövlət təsisatları rolunda çıxış edirdilər, çünki bu struktur vahidinin 
şurası ümumi səsvermə əsasında seçilmək imkanına malikdir. Beləliklə, 
yeni  strukturlar  bir-birinin  üstünə  qalanır  və  onlara  daxil  olan 
kommunaları 
sıxışdırırdılar. 
Deməli, 
kommuna 
orqanlannın 
səlahiyyətləri də qeyri-müstəqil səsvermə ilə seçilən cəmiyyət şurasının, 
maliyyə şurasının və yaxud sindikat komitəsinin səlahiyyətləri içərisində 
əriməyə başlayırdı. 
Kommunaların  birləşməsi,  həm  də  yeni  şəhər  cəmiyyətinin 
yaradılması, onların təchizatı və idarə olunması üçün keçid forması kimi 
istifadə  edilmişdir.  13  iyul,  1983-cü  il  tarixli  qanuna  əsasən,  şəhər 
aqlomerasiyaları  «cəmiyyətlər»inin  və  sindikatlarının,  ərazi  idarəetmə 
vasitələrinin yeni kateqoriyaları yaradıldı. 
Struktur  dəyişikliyi  yenidənqurma  ilə  yanaşı,  kommunaların 
birləşməsini,  bir-birinə  qovuşma  nəticəsində  maliyyə  baxımından 
stimullaşdırdı. Kommunaların qovuşması və birləşməsi qaydaları haq 
61 

---

qında  10  iyul,  1971-ci  il  tarixli  qanun  verildi.  Bu  qanuna  əsasən  kom- 
munalar  səviyyəsində  idarəetmə  rejimdndə  çox  mühüm  dəyişikliklər 
edildi. 
Qanun kommunaların iki variantda birləşməsinə imkan verdi; öz 
hüquqi  şəxs  əlamətlərini  itirməklə,  bir-birinə  qovuşmaqla  və  daha 
tutumlu  təşkilati  birlik  yaratmaq  məqsədilə  özünüburaxma.  Sonuncu 
halda kommunalar öz hüquqi statusunu saxlayır, lakin ya şəhər cəmiyyəti, 
ya da nahiyə, ya kommunalar sindikatı şəklində birləşirlər. Üstünlük hər 
halda bir-birinə qovuşmağa verilir, çünki belə halda kommuna hüquqi və 
maliyyə  xarakterli  səlahiyyətləri  özündə  saxlayır.  O,  yerli  idarəetmə 
normalarına, yeni kateqoriyalı kommunaya daxil edilir. 
Stimullaşdırmanm ikinci növündə əsas diqqət maliyyə cəhətlərinə 
yönəldilir.  Çünki  digər  kommunalara  qovuşmaq  arzusunda  olduqlarını 
bildirən  kommunalar  üçün  5  il  ərzində  abadlığa  ayrılan  təx-  sisatların 
50% artırılması nəzərdə tutulur. 
Bundan  başqa,  qanun  yeni  prosedur  da  nəzərdə  tutur.  Departa- 
ment  səviyyəsində  seçilən  şəxslərdən  ibarət  komissiya  tərəfindən  birgə 
səyləri  və  hər  bir  kommunanın  payını  nəzərdə  tutan  plan  hazırlanır. 
Tövsiyə  mahiyyətli  olan  plan  əsasında  komissiya  prefektin  marağını 
təmin  etmək  üçün  kollektivlərdə  məsləhətləşmələr  keçirir  və  bunların 
nəticələrindən  asılı  olaraq qovuşma  və  yaxud  birləşmə  üzrə  layihələrin 
hazırlanması barədə müvafiq göstərişlər verir. 
Ümumi hüquq rejiminə tabe olan ərazi kollektivlərindən biri də 
departamentlərdir.  Departamentlərdə  dövlət  xidmətlərinin  fəaliyyəti 
cəmləşdirilmişdir. Onların strukturu və təşkilati əlaqələri yerli idarəetmə 
vasitələrinin fəaliyyətinə çox mühüm təsir göstərir. 
Əvvəllər  departamentlər  iki  əsas  səbəbə  görə  çox  zəif  struktura 
malik  idilər:  birincisi,  onun  səlahiyyətləri  və  funksiyaları  müvafiq 
kommunaların  səlahiyyətləri  və  vəzifələrinə  nisbətən  çox  məhdud,  az 
əhəmiyyətli  idi.  İkincisi,  kommunadan  fərqli  olaraq  həmin  səviyyədə 
seçkili  icra  hakimiyyəti  mövcud  deyildi.  Departamentdə  hakimiyyət 
dövlət məmuruna - prefektə məxsus idi. 
1982-1983-cü  ildə  Fransada  aparılan  islahatlar  nəticəsində  xeyli 
dəyişikliklər baş verdi. Hər şeydən əvvəl dövlət səlahiyyətinin ən mühüm 
hissələri  departamentlərə  verildi.  İkinci  tərəfdən  isə  onun  icra  orqanı 
seçkili şəxs olmaqla baş şuranın sədri vəzifəsini icra edirdi. 
Departamentin statusuna gəldikdə, kommuna kimi departa- ment 
də hüquqi şəxsdir, onun dövlət tərəfindən müəyyən edilmiş xidmətləri və 
təsisatları  vardır.  O,  həmçinin  müxtəlif  birliklərin  fəaliyyətində  iştirak 
etmək hüququna malikdir. 
62 

---

Departamentin  hüquqi  statusunun  elementləri,  baş  sahələrinin 
seçilməsi  və  ərazi  hüdudlarının  müəyyənləşdirilməsinə  dair  nə  varsa 
hamısı,  əvvəlki  kimi  yenə  də  2  noyabr,  1945-ci  il  tarixli  ordonansla 
tənzimlənir. Həmin elementlərin mahiyyəti departamentin baş şurasının 
və  yaxud  digər  əlaqəli  orqanların  rəyləri  əsasında  Dövlət  Şurası  ilə 
razılaşdırmaqla qəbul edilmiş dekretlə müəyyənləşdirilir, lazım gəldikdə 
isə dəyişdirilə bilər. 
Departamentlərin  elə  adları  var  idi  ki,  həmin  ad  onlar  üçün 
təhqiredici sayılırdı:  məsələn.  Aşağı  Sena,  Aşağı  Luara,  Aşağı  Saranta, 
Aşağı Pipeniya və Aşağı Alp. 
Dekret əsasında onlar həmin adların dəyişdirilməsinə nail oldular. 
İndi onlar dənizkənan Sena, Atlantik Lyara, dənizkənarı Saranta, Atlantik 
Pireneya və nəhayət, yuxarı Provans Aln adlanırlar. 
Baş  şəhərin  adlarının  dəyişdirilməsi  isə  çox  nadir  hallarda  baş 
verir.  1964-cü  ildə  Paris  regionunun  iki  departamenti  xüsusi  qanunla 
yeddi departamentə bölünmüşdür. Korsika departamenti də 1976-cı ildə 
iki  müstəqil  departamentə  ayrılmışdır.  Bu  müstəsna  hallar  nəzərə 
alınmaqla,  inqilab  dövründə  təsis  edilmiş  departamentlər  xəritəsi 
dəyişməz qalmaqdadır. 
Departament təsisatları, idarəetmə sahəsində departamentlə bağlı 
olan hüquqi şəxslər departamentin ictimai təşkilatları adlanır. 
Həmin təsisatların rolu kommunalar səviyyəsindəki kimi mühüm 
olmasa  da,  onların  bəziləri  mənzil  kirayə  miqdarı  orta  səviyyəli  olan 
mənzil fondunu idarə edən departament xidmətləri kimi mühüm vəzifələri 
yerinə  yetirirlər.  Kirayə  miqdarı  orta səviyyəli  olan mənzillər haqqında 
qanunvericilik  çərçivəsində  ictimai  istifadə  üçün  mənzillər  tikintisi  də 
onlara həvalə edilmişdir. 
Departamentlər,  kommunalar  kimi  də  birlikdə  fəaliyyət  göstərə 
bilirlər. Departamentin elə iştirakçıları var ki, onlar iki formada olurlar: 
departamentlər  səviyyəsində  yaradılan  departamentlərarası  orqanlar  və 
departamentlər  tərəfindən  yaradılan  müştərək  qarşılıqlı  orqanlar  olan 
digər növ təşkilatlar və kollektiv birliklər. 
a)  Departamentlərarası  orqanlann  təşkili  haqqında  müddəalar  9 
yanvar,  1930-cu  il  tarixli  qanunla  müəyyən  edilmişdir.  Departa- 
mentlərarası  icra  orqanları  müəyyən  problemləri  həll  etmək  üçün 
departamentlərin konfransını təşkil edirlər. Bu yeni kollektiv deyildir, bu 
müştərək  problemləri  müzakirə  etmək  üçün  keçirilən  epizodik 
konfranslardır. 
Digər tərəfdən isə daha inkişaf etmiş yeni hüquqi şəxs yaradan, bir 
neçə departamentin birgə səlahiyyətlərini özündə birləşdirən de- 
63 

---