Azərbaycan respublikasi səHİYYƏ naziRLİYİ azərbaycan tibb universiteti S. A. Gürzəliyev
. Kimyəvi maddələrin yerli və dəri- rezorbtiv
Yüklə 1,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.5.5
. Kimyəvi maddələrin yerli və dəri- rezorbtiv təsirinin öyrənilməsi metodları. İstehsalat şəraitində bir çox maddələr: istər maye, istərsə də qaz və buxar vəziyyətdə olan birləşmələr dəridən asanlıqla sorulma qabiliyyətinə malikdirlər. Praktiki olaraq bu cəhətdə ən çox təhlükə təşkil edən maye şəkilli, əsasən də uçucu olmayan maddələr əhəmiyyət kəsb edirlər. Maddənin zədələnməmiş dəridən orqanizmə nüfuz etməsinin öyrənilməsi profilaktik tədbirlərin o cümlədən fərdi mühafizə vasitələrinin təyin edilməsi nöqteyi nəzərindən böyük əhəmiyyət kəsb edir. Kimyəvi birləşməni dəriyə applikasiya etməklə , onun yerli qıcıqlandırıcı və yaxud dəri rezorbtiv təsirə malik olduğunu aydınlaşdırmaq olar.Əgər maddənin ancaq yerli qıcıqlandırıcı təsiri varsa, bu zaman dəyişiklik ancaq dəridə müşahidə edilir.Əgər maddə dəri rezorbti təsirə malikdirsə, onda o tamlığını itirməmiş dəri səthindən sorulmaqla orqanizmin ümumi zəhərlənməsinə səbəb olur. Təcrübəni siçanlar, siçovullar, dovşanlar və dəniz donuzları üzərində aparmaq olar.Maddənin dəriyə təsirinir öyrənmək üçün bir üsuldan istifadə etmək olar.Kimyəvi maddənin dəri rezorbtivtəsir öyrənilməsində ən çox istifadə olunan metod- siçanın və ya siçovulun quyruğunun dərisinə olunan təsirin öyrənilməsidir.Bu zaman heyvan yuvacığa salınaraq onun quyruğu içərisində kimyəvi maddənin məhlulu yerləşdirilmiş sınaq şüşəsinin içərisinə buraxılır.Heyvan quyruğunu hərəkət etdirməməsi üçün quyruğu sınaq şüşəsinin ağzına sıx tıxanmış tixacın deşiyindən keçirmək lazımdır.Müayinə sınaq 75 şüşəsininəasiya etməklə, onun yerli qıcıqlandırıcı və yaxud ştativdə şaquli və yaxud maili vəziyyətdə bərkidilir.Yuvacığa və ya evciyə maili vəziyyət vermək lazımdır ki, ehtiyac olarsa onu aşağı üfiqi vəziyyətə gətirmək mümkün olsun. Müayinə olunan məhlul sınaq şüşəsinə tökülür, sınaq şüşəsi isə ştativə bərkidilir.Hər bir heyvan üçün ayrıca tıxac nəzərdə tutulur ki, onun üzərindən deşik açmaqla , heyvanın quyruğunun uzunluğunun 2/3 hissəsi müayinə olunan məhlulun içərisinə daxil olsun.Heyvan yerləşdirilən evciklə sınaq şüşəsi arasındakı məsafənin dəqiq düzgün seçilməsinə diqqət yetirmək lazımdır.Əgər maddə uçucu xassəyə malikdirsə, heyvanın tənəffüs yolları vasitəsilə zəhərlənməsindən qorumaq üçün təcrübə sorucu şkaf altında yerləşdirilir.Bu zaman heyvanın başı xaricdə olmalıdır.Sınaq şüşəsi özü isə temperaturu 28-30 0 C olan su hamamında yerləşdirilir.Əgər kimyəvi birləşmə bərk maddədirsə, onu əvvəlcədən suda, yağda və yaxud emulsiyada həll etmək lazımdır. Həlledici kimi su, spirt, aseton bitki yağları, donuz piyi, lanolindən də istifadə edilə bilər Bu məqsədlə təcrübə və kontrol qrupu da daxil olmaqla, hər qrupa 6-dan az olmayaraq heyvan daxil edilir. Heyvanın quyruğunun 2/3 hissəsi müayinə olunan məhlulunun içərisinə buraxılır və ətrafı diqqətlə hermetikləşdirilir. Bu metod maddənin toksiki təsirini dəqiq təyin etməyə imkan verməsə də, kimyəvi birləşmənin dəridən daxil olmasını təyin etmək üçün yararlıdır. Hermetikləşdirmədə məqsəd ondan ibarətdir ki, mayenin buxarları heyvanın tənəffüs havasına daxil olmasın ( şək. 4). Bu zaman ekspozisiya müddəti bir neçə dəqiqədən 4saata qədər uzana bilər.Maddənin dəridən daxil olmasının ən yaxşı göstəricisi mayenin içərisində olan quyruğun dəri səthində qan ləkələrinin və yaxud qansızma əlamətlərinin aşkar edilməsi ola bilər.Lakin bunu həmişə müşahidə etmək mümkün olmur.Hər şeydən əvvəl intoksikasiyanın kliniki şəklini müşahidə etməklə, ilkin vəziyyətə nisbətən dəyişikliyin aşkar edilməsidir. 76 Müayinə olunan kimyəvi birləşmə yüksək toksiki təsirə malik olmaqla yanaşı, dəridən asanlıqla sorularsa , ağ siçanlarda ölüm hadisəsi də baş verə bilər.Siçanlar üçün ekspozisiya müddəti 2 saat, digər iri heyvanlar üçün 4 saatdır.Eksperimentdən sonra sınaq şüşəsindən heyvanın quyruğu azad edilərək, ıçərisində isti su olan sınaq şüşəsinə daxil edilir, yaxalanır, sonra sabunlu su ilə yuyulur, pambıqla silinib, təmizlənir.Bir çox kimyəvi maddələrin toksiki olmasını nəzərə alaraq, eksperimentator mütləq rezin əlcəklərdən istifadə etməlidir. Bəzi maddələrin dəridən daxil olması zamanı sinir sisteminin qıcıqlanması nəticəsində heyvanın davranış reaksiyalarında dəyişikliyin aşkar edilməsinə diqqət yetirilməlidir. İntoksikasiya simptomlarının olmaması zamanı birdəfəlik olmaqla 10 gün müddətində hər gün applikasiya edilir. Təcrübədən sonra 3 həftə müddətində heyvan üzərində müşahidə aparılır. Əgər ilkin təcrübədə dəri-rezorbtiv təsir aşkar olunarsa, onda miqdarca qiymətləndirmə aparılır. Heyvan fiksə olunur, diqqətlə tükdən təmizlənmiş dəri səthi (siçovullarda qarın nahiyyəsində 2x2 sm ölçüdə, dovşanlarda onurğanın yan tərəfində ölçüsü 4-5 sm sahədə maddə dozalaşdırılmış miqdarda bədənin hər kq çəkisinə və 1sm 2 dəri səthinə öyrənilən kimyəvi maddə yaxılır. Dəri-rezorbtiv təsirin qiymətləndirilməsi üçün aşağıdakı kriteriyalardan istifadə edilir: təsir həddi dozası, DL 50 , toksiki təsir zonası. Yüklə 1,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|