Azərbaycan respublikasi səHİYYƏ naziRLİYİ azərbaycan tibb universiteti S. A. Gürzəliyev

inhalyasion yolla zəhərlənmə ehtimalı 
əmsalı
(
İZEƏ
) təyin edilir. Havanın 20
0 
C tempuraturunda 
maddənin buxarlarının doydurucu konsentrasiyasının siçanlar 
üçün maddənin orta ölüm konsentrasiyasına (2 saatlıq 
ekpozisiyasında və 2 həftəlik müşahidəsində) nisbəti ilə təyin 
edilir.
İZEƏ=
𝐶
20
𝐶𝐿
50
120
Burada, C
20
- 20
0 
C-də yaranan maksimal konsentrasiya,
𝐶𝐿
50
120
-120 dəqiqəlik ekspozisiyada ağ siçanlar üçün orta ölüm 
konsentrasiyasıdır.
Beləliklə, otaq temperaturunda maddənin doydurucu 
konsentrasiyası nə qədər yüksəkdirsə və orta ölüm 
konsentrasiyası nə qədər aşağıdırsa (İZEƏ-nin əhəmiyyəti 

---

96 
böyükdür) bu o, deməkdir ki, kəskin zəhərlənmənin inkişaf etmə 
ehtimalı böyükdür.
İstehsalat şəraitində inhalyasion yolla yanaşı kimyəvi 
birləşmələrin enteral yolla, dəri örtükləri vasitəsilə- perkutan 
yolla daxil olması mümkündür. Praktiki planda maddənin dəri -
rezorbtiv və yerli yerli qıcıqlandırıcı təsirinin təyin edilməsi 
böyük əhəmiyyət kəsb edir. Qabaqcadan dəri-rezorbtiv təsirin 
qiymətləndirilməsi xırda laborator heyvanlarında quyruğun 2/3 
hissəsi müayinə olunan məhlulun içərisinə salınır və ya yaxılır. 
Ekspozisiya müddəti ağ siçanlar üçün 2 saat, ağ siçovullar üçün 
4 saatdır. Aplikasiya zamanı intoksiya əlamətləri olmadıqda 
aplikasiyanı 10 gün müddətində davam etdirir və heyvan 3 həftə 
müddətində müşahidə altında saxlanılır. Rezorbtiv təsir aşkar 
olunduqda toksikilik miqdarca təyin edilir. Bu məqsədlə xüsusi 
fiksəedici cihazda fiksə olunur və əvvəlcədən qırxılmış dəri 
səthinə müayinə olunan birləşmə müəyyən dozada dəriyə yaxılır. 
Qarşıya qoyulan məqsəddən asılı olaraq dəri-rezorbtiv təsirin 
müayinəsi zamanı DL
50
və təsir həddi təyin edilə bilər.
Aplikasiya zamanı yerli qıcıqlandırıcı təsir 2 növ heyvan 
qruplarında dovşan və dəniz donuzları üzərində öyrənilir. Hər 
qrupda heyvanların sayı 10-dan az olmayaraq təşkil edilir. 
Aplikasiya sahəsi dovşanlar üçün 7x9 sm, dəniz donuzları üçün 
5x5 
sm
təşkil edir. Eksperimentdən 2 gün əvvəl heyvanın 
onurğasının hər iki yan tərəflərində dəri səthi tükdən 
təmizlənir.sağ tərəf applikasiya üçün, sok tərəf isə kontrol kimi 
istifadə olunur.Heyvan dili ilə aplikasiya sahəsini yalamaması 
üçün fiksasiya olunur.Ekspozisiya müddəti 4 saatdır.Müayinə 
olunan maddə dəriyə 20 mq/sm
2
hesabı ilə yaxılır. Əgər bu 
mümkün olmadıqda, destillə suyundan və yaxud model mühitdən 
immitasiya terkibli məhluldan istifadə edilir.Eksperimentdən 
müayinə yeri isti su və sabunla yuyulur. 
Dərinin reaksiyası bidəlik ekspozisiyadan 1 və 15 saat 
sonra 
simmetrik 
olaraq, 
müqayisəli 
şəkildə 
qiymətləndirilir.Dərinin funksional pozğunluğu müxtəlif dərəcəli 

---

97 
eritema, şişkinlik, çatlar, yaralar, həmşinin dəri temperaturunun 
dəyişməsi və s. şəkildə xarakterizə olunur. 
Maddənin dəriyə təsirinə görə qıcıqlanmanın kəskinlik 
dərəcəsi on bir sinfi özündə birləşdirən təsnifata görə (məsələn,
0- təsirin olamaması, 10-maddənin 5%-li zəif məhlulu nekroz 
törədir) xarakterizə olunur.
Maddənin yerli təsiri gözün selikli qişasına, konyuktiva 
kisəsinə 1 damcı maddə tökməklə qiymətləndirilir. Bərk maddə 
isə 50 mq miqdarda (hissəciklərin dispersliyi 10 mkm qədərdir) 
tökülməklə qiymətləndirilir. Sonra 2 həftə müddətində buynuz və 
selikli qişanın şəffaflığı üzərində müşahidə aparılır. Buynuz 
qişada bulanıqlığın və selikli qişanın kəskin iltihabının inkişafı 
baş verir, sonradan çatvarı yaraların inkişafı və göz qapağında 
iltihabın baş verməsi kimyəvi maddənin kəskin qıcıqlandırıcı 
təsirə malik olduğunu göstərir.
Yarımkəskin eksperiment şəraitindəki (1 ay müddətində) 
müayinələr toksiki maddələrin eksperimental heyvanların orqan 
və sistemlərindəki törətdiyi ən həssas dəyişikliklərin aşkar 
edilməsinə yönəldilir. Bu xroniki eksperiment şəraitində 
əsaslandırılmış konsentrasiyanın seçilməsinə imkan verir.