Azərbaycan respublikasi səHİYYƏ naziRLİYİ azərbaycan tibb universiteti S. A. Gürzəliyev
Eksperimental heyvanlarının funksional vəziyyətinin
Yüklə 1,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnteqral göstəricilərə bədən kütləsi, oksigen təlabatı, əzələnin işqabiliyyəti, davranəş reaksiyaları, immunoloji reaktivlik və b.aiddir. Spesifik göstəricilərə
|
2.5. Eksperimental heyvanlarının funksional vəziyyətinin
qiymətləndirilməsi metodları. Sənaye zəhərlərinin toksiki təsirinin öyrənilməsi zamanı müxtəlif müayinə metodlarının köməyi ilə sinir sistemi tərəfindən baş verən reaksiyalar, mübadilə prosesləri, qanda gedən dəyişikliklər və s. ətraflı öyrənilə bilər. Bu metodların bir çoxu mürəkkəb olub, çox vaxt aparmaqla, müxtəlif mürəkkəb aparaturalar tələb edir. Lakin onların bəziləri sadə olub, hətta GEM –lərdə laborotoriya şəraitində istifadə edilə bilər. Bunlar eksperimental müayinə metodları olub, sadə təcrübələrlə bütöv orqanizmin vəziyyətini xarakterizə etməyə imkan verir. Toksikoloji müayinələr prosesində bütövlükdə orqanizmdə gedən dəyişiklikləri öyrənməyə imkan verən müasir metodlardan ( inteqral- qeyri spesifik g östəricilərdən ) və əsasən konkret birləşmələr üçün xarakterik olan spesifik g östəricilərdən istifadə etməklə, heyvanların funksional vəziyyətlərinin hərtərəfli qiymətlləndirilməsi aparılır. İnteqral göstəricilərə bədən kütləsi, oksigen təlabatı, əzələnin işqabiliyyəti, davranəş reaksiyaları, immunoloji reaktivlik və b.aiddir. Spesifik göstəricilərə misal üşün nitrobirləşmələrin təsiri zamanı periferik qanda methemoqlobinin, qurğuşun buxarlarının təsiri ilə əlaqədar zəhərlənmə zamanı porfirin mübadiləsinin pozulması aid edilə bilər. Spesifik göstəriciləri təyin etmək üçün bir sıra hallarda xüsusi avadanlıqlar və çoxlu vaxt tələb olunur, ona görə də təcrübədə ən geniş tətbiq olunanı inteqral göstəricilərdir. 69 Toksikoloji eksperimentdə praktiki olaraq, heç bir halda sinir sisteminin funksional vəziyyəti öyrənilmədən toksikoloji qiymətləndirmə mümkün deyil. Bu məqsədlə xeyli sayda davranış metodlarından istifadə edilir ki, bunların əsasında qidalandırıcı, davranış-axtarış refleksləri dayanır. Mürəkkəb formalı davranışın öyrnilməsinin metodoloji əasında funksional sistemdə baş verən tamlığın pozulması dayanır ki, bu da davranış aktında baş verən dəyişikliklərə və ya pozulmalara gətirib, çıxarır. MMS-nin funksional vəziyyətini qiymətləndirməyə imkan verən ən geniş yayılmış metodlardan biri hevanlarda qabıqaltı impulsların toplanma qabiliyyətinin qiymətləndirilməsidir (QİT). Metodun prinsipi ondan ibarətdir ki, xüsusi elektrodlara birləşdirilmış elektrik cərayanı gərginliyi impulslar şəklində heyvanın arxa ayaqlarında falanqalararasi əzələlərə verilərkən , ilk qıcıq əmələ gətirə bilən gərgiliyin səviyyəsi ölçülür, yəni impulsların toplanması elə həddə çatır ki, heyvan qıcığa qarşı tab gətirməyərək, ayağını çəkməklə cavab reaksiyası verir. Keyfiyətcə sadə, lakin kifayət qədər informativ inteqral göstərici kimi MSS-nin funksional vəziyyətini ifadə edən spontan hərəki aktivliyin qymətləndirilməsi vacib göstərici kimi istifadə olunur .Bu göstəricini öyrənmək üçün müxtəlif növlü aktoqraflardan istifadə olunur ki, onlar xüsusi panellərdə yerləşdirilmiş heyvanın hərəki aktivliyini müəyyən vaxt ərzində (1- 10 dəq.) qeyd etməklə , qiymətləndirməyə imkan verir. Hərəki aktivliyi, hərəkətin koordinasiyasını və emosional reaktivliyi təyin etmək üçün “məhdud məkanda şaquli hərəki ativliyin təyini “metodundan istifadə edilir ki, bu metod 1dəq müddətində heyvanların arxa ayaqları üstünə qalxma sayı ilə müəyyənləşdirilir.Daha bir metod isə -“açıq meydança”(norka refleksinin qiymətləndirilməsi) metodudur ki, burada üfiqi vəziyyətdə quraşdırılmış meydançanın mərkəzində 16 bərabər yuvacıqlar ( deşiklər) açılmışdır. 70 Meydançada yerləşdirilmiş heyvanların 3 dəq. müddətində vizual olaraq neçə dəfə dönüb deşiklərə baxmalarının miqdarı qeydə alınır.Bu avtomatik rejimdə də qeydə alına bilər.Sadalananlarla yanaşı “fırlanan konus”, ”açıq meydança “ və başqalarından da istifadə edilir. Əzələnin işqabiliyyətini qiymətləndirmək məqsədilə əsas inteqral göstəricilər testi yığımından: heyvan mildən və ipdən ayaqları ilə tutaraq , öz ağırlığını saxlaması, tretban üzərində qaçış, suda üzmə, yükü saxlama qabiliyyəti və s. kimi metodlardan istifadə edilir. Əzələnin işqabiliyyəti hər hansı dinamiki işin yerinə yetirilməsi zamanı-məsələn heyvanların suda üzməsini qiymətləndirməklə öyrənmək olar.Qiymətləndirmə zamanı heyvanın suya buraxılmasından onun suda batma anına qədər olan müddət əsas götürülür. Hazırki tədqiqatın aparılması zamanı müəyyən şərtlərə əməl etmək lazımdır : belə ki, suyun temperaturu 38-39 0 C , təşkil etməsi, heyvanın quyruğundan asılan yükün (bu heyvanın çəkisinin 5%-ni təşkil etməlidir) çəkisi nəzərə alınmalıdır. .Eksperimental müayinələrin nəticələri sistemləşdirilir və statistik olaraq işlənilir. Yüklə 1,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|