AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naz



Yüklə 4,43 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə20/50
tarix13.01.2020
ölçüsü4,43 Mb.
#30137
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   50
4 biznes


 

12.2. Təşkilati strukturun formalaşması prinsipləri 

 

İ



darəetmə  strukturunu  müəyyənləşdirərkən  hər  şeydən  əvvəl  onun 

müəssisənin  işləməsi  üçün  lazımi  olan  bütün  fəaliyyət  növlərini  təhlil 

etmək, onlardan ən əsaslarını seçib bloklar üzrə bölüşdürmək lazımdır. 

Müəssisənin  təşkilati  strukturunu  qurarkən  aşağıdakı  suallara  cavab 

tapmaq lazımdır: 

- müəssisənin əsas komponentləri hansılardır? 

- hansı komponentləri birləşdirmək və hansılarını ayırmaq lazımdır? 

- komponentlər hansı ölçüdə və formada olmalıdır? 

-  onları  necə  yerləşdirmək  və  onların  arasında  münasibət  necə 

olmalıdır? 

İ

darəetmənin  təşkilati  strukturunun  qurulması  aşağıdakı  prinsipləri 



nəzərə almaqla həyata keçirilir: 

- idarəetmə strukturunun biznesin məqsədlərinə uyğunluğu; 

- idarəetmənin strukturu və funksiyalarının vəhdətliyi; 

-  idarəetmə  strukturunda  idarəetmə  funksiyalarının  mərkəzləşməsi, 

ixtisaslaşması və inteqrasiyasının rasional əlaqələndirilməsi; 

-  idarəetmə  strukturunun  müəssisənin  istehsal  və  təşkilati  struk-

turlarına uyğunluğu; 

-  idarəetmə  strukturunda  bütün  fəaliyyət  növlərinin  kompleks 

bağlılığı; 

- informasiyaların toplanması  və emalı sisteminin idarəetmənin təşki-

lati strukturuna uyğunluğu. 

Bu  prinsiplərin  reallaşdırılması  zamanı  idarəetmənin  təşkilati 

strukturuna olan tələbləri nəzərə almaq lazımdır. Bu tələblər aşağıdakılardır: 

Optimallıq.  Əgər  bütün  səviyyələrdə  idarəetmə  halqaları  və  pillələri 

arasında  rasional  əlaqə  yaradılarsa,  onda  idarəetmənin  təşkilati  strukturu 

optimal hesab edilə bilər. 

Operativlik.  Bu  tələbin  mahiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  idarəetmə  siste-

mində qərarın qəbulundan onun icrasınadək olan vaxt ərzində qəbul edilən 

qərarın  reallaşdırılmasını  lüzumsuz  edən  mənfi  dəyişikliklər  baş  vermə-

məlidir. 



Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

176 


Etibarlılıq.  İdarəetmə  aparatının  strukturu  informasiyanın  ötürülmə-

sinin  doğruluğuna  təminat  verməlidir,  idarəedici  komandada  və  ötürülən 

digər məlumatlarda səhvlərə yol verməməlidir. 

Qənaətçilik.  Vəzifə  ondan  ibarətdir  ki,  idarəetmə  aparatına  minimum 

xərc sərf etməklə, təşkilati strukturun tətbiqində lazımi effekt əldə edilir. 



Çeviklik. Xarici mühitin də

yişilməsinə idarəetmənin təşkilati strukturu 

tez uyğunlaşa bilir. 

İ

darəetmə  strukturunun  dayanaqlığı.  Müxtəlif  xarici  təsirlər  nəticə-

sində idarəetmənin təşkilati strukturunun əsas xassələri dəyişilmir. 

Müəssisənin  həyat  tsikli  fazaları  ilə  idarəetmə  strukturlarının  əlaqə-

lərinə  xüsusi  diqqət  yetirilməlidir,  hərçənd  mütəxəssislər  idarəetmə  struk-

turunun təkmilləşdirilməsi məsələsini həll edərkən çox vaxt bu vacib amili 

unudurlar.  Yeni  müəssisə  yaradılarkən  onun  təşkilati  strukturunu  sahibkar 

özü  formalaşdırır.  Müəssisənin  inkişaf  mərhələsində  menecerlərin  funk-

sional  əmək  bölgüsü  baş  verir.  Yetkinlik  mərhələsində  idarəetmə  struktu-

runda  ən  çox  qeyri-mərkəzləşməyə  meyil  artır.  Geriləmə  (enmə)  mərhələ-

sində  adətən  tələbata  və  istehsalın  dəyişilməsi  meyillərinə  uyğun  olaraq 

idarəetmə  strukturunun  təkmilləşdirilməsi  üzrə  tədbirlər  işlənib  hazırlanır. 

Nəhayət  əgər  müəssisə  ləğv  edilirsə,  onun  mövcud  təşkilati  strukturu 

tamamilə dağıdılır, yaxud yenidən qurulması prosesi həyata keçirilir. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  müasir  mərhələdə  təşkilati  strukturun  layi-

hələndirilməsi  prosesi  mürəkkəbdir,  çünki  idarəetmə  strukturunun  tət-

biqindən  sonra  müəssisədə  baş  verən  dəyişiklikləri  nəzərə  almaq  olduqca 

çətindir. 

İ

darəetmə  strukturunun  məzmununun  çoxşaxəliliyi  onun  formalaş-



dırılması  prinsiplərinin  çoxluğunu  müəyyən  edir.  İlk  növbədə,  idarəetmə 

strukturu  müəssisənin  məqsəd  və  vəzifələrini  əks  etdirməli,  istehsalda  baş 

verən  dəyişikliklərə  uyğunlaşmalıdır.  O,  əməyin  funksional  bölgüsünü  və 

idarəetmə  işçilərinin  səlahiyyətinin  həcmini  ifadə  etməlidir.  İdarəetmə 

işçilərinin  səlahiyyətinin  həcmi  təşkilatın  siyasəti,  qaydalar  və  vəzifə  təli-

matları əsasında müəyyən edilir və idarəetmə səviyyələrinin yüksəlməsi isti-

qamətində  genişlənir.  Bununla  belə,  hər  bir  idarəetmə  səviyyəsi  rəhbərinin 

səlahiyyəti  yalnız  daxili  amillərlə  deyil,  xarici  mühit    amilləri,  cəmiyyətin 

mənəvi dəyərləri və mədəniyyət səviyyəsi, qəbul edilmiş norma və qaydalar 

ilə məhdudlaşdırılır. Başqa sözlə, idarəetmə strukturu sosial-mədəni mühitə 

uyğun  gəlməli  və  onun  formalaşdırılmasına  təsir  edən  amillər  nəzərə 

alınmalıdır.  Bu  baxımdan  müəssisənin  iş  şəraiti  fərqlidir,  bir  müəssisənin 

idarəetmə strukturunu olduğu kimi digər müəssisədə tətbiq edilməsi məqsə-

dəuyğun  deyil.  Burada  bir  tərəfdən    funksiyalar  və  səlahiyyətlər  arasında, 

digər  tərəfdən  isə  peşə  hazırlığı  və  mədəniyyət  səviyyəsi  arasında  uyğun-

laşma prinsipinin reallaşdırılması mühüm əhəmiyyət  kəsb edir. 

İ

darəetmə strukturlarının aşağıdakı tipləri vardır: 



Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

177 


1.  İyerarxiyalı  və  ya  bürokratik  strukturlar.  Bu  tip  strukturlara  xətti, 

xətti-funksional və divizional strukturlar daxildir. 

2.  Adaptasiyalı  və  ya  orqanik  strukturlar.  Bu  tip  strukturların  layihə, 

matris, konqlomerant və inteqrasiyalı növləri fərqləndirilir. 

Sahibkarlıq  müəssisələrinin  idarəetmə  strukturunun  formalaşdırılma-

sının aşağıdakı mərhələləri mövcuddur: 

1.  Təşkilatın  geniş  üfuqi  bloklara  bölünməsinin  təmin  edilməsi.  Bu 

bloklar təşkilatın inkişaf strategiyasının reallaşdırılmasının mühüm fəaliyyət 

istiqamətlərinə  uyğun  gəlməlidir.  Burada  hansı  fəaliyyət  növlərinin  xətti, 

hansı  fəaliyyət  növlərinin  isə  qərargah  bölmələr  tərəfindən    həyata  ke-

çirilməsi müəyyən edilməlidir. 

2. Müxtəlif vəzifələrin, səlahiyyət həddinin müəyyən edilməsi. Müəs-

sisənin  rəhbərliyi  komandalar  məqsədini  müəyyən  edir  və  ehtiyac  olduğu 

halda  ixtisaslaşmanı  daha  səmərəli  təmin  etmək  məqsədilə  daha  kiçik 

təşkilati bölmələr yaradır. 

3.  Müəyyən  vəzifələrin  və  funksiyaların  məcmusu  kimi  vəzifə  borc-

larının  müəyyənləşdirilməsinin  və  onların  yerinə  yetirilməsinin  konkret 

şə

xslərə həvalə edilməsi. Fəaliyyəti həlledici dərəcədə texnologiyalarla bağlı 



olan  təşkilatların  rəhbərləri  hətta  konkret  vəzifələri  müəyyənləşdirirlər  və 

onları  yerinə  yetirilməsi  nəticələrinə  görə  məsuliyyət    daşıyan  konkret 

icraçılara həvalə edirlər. 

Bürokratiya  konsepsiyası  ilk  dəfə  olaraq  1900-cu  illərin  əvvəllərində 

alman  sosioloqu  Maks  Veber  tərəfindən  formalaşdırılmışdır.  M.Veberin 

nəzəriyyəsinə  görə  bürokratiya  hər  bir  təşkilat  tərəfindən  nail  olmasına 

çalışan idealdır, normativ modeldir. O, bürokratiya konsepsiyasını səmərəli 

bürokratiya adlanan sistem kimi xarakterizə edərək, onu bəşəriyyət tarixində 

ə

n  mühüm  və  faydalı  ideyalardan  biri  kimi  qiymətləndirmişdir.  Səmərəli 



bürokratiya nəzəriyyəsini aşağıdakı kimi xarakterizə etmək olar: 

-  Hər  bir  vəzifə  üzrə  yüksək  ixtisaslı  mütəxəssislərin  hazırlanmasını 

təmin edən əməyin dəqiq bölgüsü; 

-  Hər  bir  aşağı  idarəetmə  səviyyəsinin  yuxarı  idarəetmə  səviyyəsinə 

tabe  olması,  yuxarı  idarəetmə  səviyyəsi  tərəfindən  nəzarətin  təşkili  ilə 

idarəetmə səviyyələrinin iyerarxiyalılığı; 

-  Müxtəlif  məsələlərin  əlaqələndirilməsini  və  əməkdaşlar  tərəfindən 

vəzifə  borclarının  yerinə  yetirilməsinin  eyniliyini  təmin  edən  ümumiləşdi-

rilmiş formal qayda və standartlar sisteminin mövcudluğu; 

-  Rəsmi  şəxslərin  öz  vəzifə  borclarının  yerinə  yetirilməsinin  formal 

şə

xsiyyətsizlik ruhu; 



-  Texniki  peşə  tələblərini  ciddi  nəzərə  almaqla  qəbulun  həyata  ke-

çirilməsi. İşçilərin təsadüfi işdən azad olunması hallarının müdafiəsi. 

Beləliklə,  bürokratik  təşkilati  quruluş  əməyin  yüksək  səviyyəli  böl-

güsünün,  idarəetmənin  inkişaf  etmiş  iyerarxiyasının,  komandalar  ardıcıl-



Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

178 


lığının,  heyətin  davranışının  müxtəlif  qayda  və  normalarının,  peşəkar  və 

işgüzar  keyfiyyətləri  nəzərə  almaqla  heyətin  seçilməsinin  mövcudluğu  ilə 

xarakterizə  edilir.  Bu  cür  strukturu  M.Veber  «səmərəli»  adlandırmış  və 

güman  etmişdir  ki,  bürokratiya  tərəfindən  qəbul  edilmiş  qərarlar  obyektiv 

xarakter  daşıyır.  O,  fərz  edir  ki,  təşkilat  sahiblərinin  və  heyətinin  şəxsi 

mənafeyi təşkilatın məqsədlərinə uyğun gəlməlidir.  

Bürokratiyanı bir çox hallarda klassik və  ya  ənənəvi təşkilati quruluş 

adlandırırlar. Müasir təşkilatların böyük əksəriyyəti bürokratiyanın müxtəlif 

variantlarını  təsvir  edirlər.  Bürokratik  strukturun  belə  uzunmüddətli  və 

genişmiqyaslı  tətbiq  edilməsinin  əsas  səbəbi  onun  xüsusiyyətlərinin  müx-

təlif mülkiyyət formalı təsərrüfat subyektlərinə uyğun gəlməsindədir. Qəbul 

edilən qərarların obyektivliyi səmərəli idarə olunan bürokratiyanın baş verən 

dəyişikliklərə uyğunlaşmasına şərait yaradır. İşçilərin peşəkarlıq səviyyəsinə 

görə irəli çəkilməsi isə bu cür  təşkilatlara daim yüksək ixtisaslı və istedadlı 

mütəxəssisləri axınını təmin edir. 

Sosial  ədalət  və  bərabərlik  konsepsiyası  bürokratik  strukturun  əsasını 

təşkil edərək, inkişaf etmiş  və inkişafda olan demokratik ölkələrin dəyərlər 

sistemi ilə tam uyğunlaşır. 

İ

darəetmənin bürokratik modeli müəyyən üstünlüklərə malikdir. Lakin 



bu  modelin  tətbiqi  prosesində  onun  elementlərinin  tam  dəqiqliyi  ilə  işlən-

məsi və təkmilləşdirilməsi hökmən nəzərə alınmalıdır. 

 

12.3. Təşkilati strukturun əsas növləri  

 

  Təşkilati  struktur  sxemi  bölmələrin  və  vəzifələrin,  onların  arasında 

ə

laqənin xarakterinin statik vəziyyətini əks etdirir. Əlaqələrin xarakterindən 



asılı olaraq təşkilati strukturların bir neçə əsas növləri mövcuddur: 

- xətti; 

- xətti-funksional; 

- divizional; 

- məhsul; 

- istehlakçıya oriyentasiya; 

- matris; 

- azad. 


Xətti struktur ən köhnə və ən sadə təşkilati strukturdur. O, hər şeydən 

ə

vvəl,  təşkilatın  üzvləri  arasında  münasibətlərin  təbiiliyi  və  şəffaflığı,  rəh-



bərin tabeçiliyində olanlara qarşı münasibətinin səmimiliyi ilə səciyyələnir. 

Xətti struktur sxematik olaraq  şəkil 12.3-də verilmişdir. 



Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

179 


 

 

 

Şə

kil 12.3. İdarəetmənin xətti strukturu 

 

Burada  şaquli  xətt  rəhbər-tabeçi  prinsipi  üzrə  quruluş  təşkilati 



kommunikasiyanı  göstərir.  Üfüqi  xətt  eyni  səviyyə  rəhbərlərinin  arasında, 

kollegiyalar arasında işgüzar əlaqələri  bildirir. Bu struktur növünün şaquli 

xətt üzrə aşağıdan yuxarıya doğru iyerarxiya zənciri vardır. Başqa sözlə, hər 

bir rəhbərin tabeçiliyində müəssisə işçilərinin bir neçə üzvü olur. 

Xətti strukturun aşağıdakı üstünlüklərini qeyd etmək lazımdır: 

-  sadə  və  surətli  qərarlar  rejimində  müəssisə  öz  fəaliyyətini  davam 

etdirmək imkanına malikdir; 

-  eyni  səviyyəli  rəhbərlərin  koalasiya  yaratmaq  imkanları 

minimumdur; 

- müəssisədə rəhbər işçilərin sayı az olur. 

Xətti strukturun nöqsan cəhətləri üstün cəhətlərindən daha çoxdur ki, 

onlara aşağıdakıları aid etmək olar: 

- xarici mühitin dəyişilməsinə uyğunlaşması çox çətindir; 

-  əvvəlcədən  ixtisaslaşma  səviyyəsinin  müəyyən  edilməməsi  nəti-

cəsində xətti struktur rəhbərləri təkcə bütün idarəetmə funksiyalarını deyil, 

həm də texniki məsələlər üzrə ekspertlərin vəzifəsini yerinə yetirirlər; 

- istehsal sferasında peşəkarlar ikinci plana keçirilir; 

- təkcə şaquli kommunikasiya əlaqələrinin və çoxsəviyyəli idarəetmə 

strukturunun  mövcud  olması  bölmə  rəhbərləri  səviyyəsində  kollektiv, 

razılaşdırılmış qərarların qəbul edilməsinə əsas verir. 

Müəssisənin 

rəhbəri 


Bölmə 2-nin 

rəhbəri 


Bölmə 2-nin 

icraçısı 

Bölmə 3-ün rəhbəri 

Bölmə 3-ün icraçısı 

Bölmə 1-in rəhbəri 

Bölmə 1-in icraçısı 



Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

180 


Beləliklə,  xətti  struktur  yalnız  çox  məhdud  hallarda,  xüsusilə  sadə 

məqsədlərin  qoyulması  və  dəyişməz  xarici  mühit  şəraitində  tətbiq  edilə 

bilər. 

Xətti-funksional struktur. Müəssisənin təşkilati strukturunda funk-

sional elementlərin mövcudluğu rəhbərlərin yüksək idarəetmə və lider key-

fiyyətlərindən  istifadə  olunmasına  və  dar  ixtisaslaşmış  sahələrdə  savadlı, 

ə

saslandırılmış  qərarların  qəbulunu  daim  zəruri  edir.  Xətti-funksional 



strukturun  mahiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  texniki,  iqtisadi,  hüquqi,  psixoloji 

və  digər  xüsusi  biliklərin  olmasını  tələb  edən  bütün  mürəkkəb  qərarlar 

yalnız  həmin  sahələrdə  ixtisaslaşmış  işçilər  tərəfindən  qəbul  edilir.  Xətti-

funksional struktur şəkil 12.4-də verilmişdir. 

 

 

 



 

 

 

Şə

kil 12.4.  Xətti-funksional struktur 



 

 

Burada  funksional  vahid  xətti  prinsip  üzrə  qurulmuş  bir  sıra 



bölmələrə  xidmət  edir.  Xətti-funksional  strukturun  fərqli  cəhəti  bölmələr 

arasında üfüqi əlaqələri dəqiq müəyyənləşdirməkdən ibarətdir. 

 

Qeyd etmək lazımdır ki, belə təşkilati vəhdət çox da asan nail olun-



mur.  Xətti  və  funksional  strukturların  qovuşmasının  bütün  problemləri 

təşkilati şəraitdə hakimiyyətin fəaliyyət qanunu ilə əlaqədardır. Hər bir xətti 

Müəssisənin 

rəhbəri 


Funksional 

rəhbər 


Funksional 

rəhbər 


Funksional 

rəhbər 


Bölmə 1-in 

rəhbəri 


Bölmə 2-nin 

rəhbəri 


 

Bölmə 1-in 

icraçısı 

Bölmə 2-nin 

icraçısı 

Bölmə 3-ün 

rəhbəri 

 

Bölmə 3-ün 



icraçısı 

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

181 


rəhbər hesab edir ki, yalnız o düzgün qərarlar qəbul edə bilər. Eyni zamanda 

dar fəaliyyət sahəsində mütəxəssis – funksional rəhbər hesab edir ki, ona aid 

məsələləri  heç  kəs  onun  kimi  aydınlaşdıra  bilməz.  Müəssisənin  struktur 

bölmələrində qərarların  qəbulu məsələlərinə belə münasibət bəsləmək xətti 

və funksional rəhbərlər arasında müəyyən gərginlik və münaqişələrin yaran-

masına,  həmçinin  icraçılara  ikili  rəhbərlik  prinsipinin  həyata  keçirilməsinə 

gətirib çıxara bilər. 

 

Bundan başqa, müəssisədə yeni problem – texniki və texnoloji qeyri- 



müəyyənlik qazana bilər. Belə ki, xətti rəhbər dar mütəxəssislərin müdaxi-

ləsini  tələb  edən  çoxlu  mürəkkəb  problemləri  düzgün  həll  edə  bilməz. 

Hazırda  xətti-funksional  struktur  bir  çox  müəssisə  və  təşkilatlarda  tətbiq 

edilir. 


 

Divizional  struktur.  Keçid  iqtisadiyyatında  müəssisələrin  təşkilati 

yenidən  qurulmasının  nəzərə  çarpan  meyillərindən  biri  idarəetmə  struktu-

runun ayrı-ayrı halqalarının müstəqilliyinin əhəmiyyətli dərəcədə artırılması 

və  onun  əsasında  qız  firmaların  yaradılmasıdır.  İri  şirkətlərin  ətrafında 

dəyişən tələbə daha tez uyğunlaşan kiçik mobil firmalar şəbəkəsi formalaşır. 

Bunun  sayəsində  məhsul  istehsal  edən    müəssisələrin  istehlakçılara  yaxın-

laşması  prosesi  gedir  və  məhsulun  realizasiyası  genişlənir.  İri  şirkətlərin 

istehsal  və  təşkilati  strukturundan  tam  istehsal  tsikli  olan  bölmələr  ayrılır. 

Bir  tərəfdən  müəyyən  istehlakçıya  səmtlənmiş    müstəqil  təsərrüfat  sub-

yektləri  yaradılır,  digər  tərəfdən  isə  istehsal-texniki-texnoloji  kompleksin 

bütövlüyü, onun fəaliyyətinin ümumi istiqaməti və profili saxlanılır. 

 

Divizional  struktura  müəyyən  bazara  xidmət  edən  və  mərkəzləşdi-



rilmiş  qaydada  idarə  olunan  təşkilati  halqaların  birləşməsi  kimi  baxmaq 

lazımdır. 

 

Divizion prinsipi üzrə təşkilati strukturun qurulması şəkil 12.5, şəkil 



12.6  və  şəkil  12.7-də  göstərilmişdir.  Bu  tip  strukturlara  məhsul  üzrə  ərazi 

ə

laməti  üzrə  istehlakçıya  oriyentasiya  üzrə  formalaşan  strukturlar  daxildir. 



Məhsul idarəetmə strukturu daha tipik xarakter daşıyır. 

 

Məhsul  strukturu  xətti  təşkilati  strukturu  ifadə  edir,  hansıki  bir  növ 



məhsul  buraxılışına  səmtlənmiş  bir  neçə  kifayət  qədər  spesifik  xətti  struk-

turlara üfüqi istiqamət üzrə dəqiq ayrılır. Belə idarəetmə strukturunun ümu-

mi növü şəkil 12.5-də verilmişdir. 

 


Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

182 


 

                            Şəkil 12.5. Məhsul strukturu 

 

Məhsul  strukturu  xətti  struktura  nisbətən  üfüqi  istiqamətdə  əhə-

miyyətli dərəcədə diferensiallaşmış olur. Əgər  müəssisə texnoloji prosesə, 

yaxud xarici mühitlə qarşılıqlı əlaqənin gedişinə görə fərqlənən müxtəlif çe-

ş

idli  məhsullar  istehsal  edirsə,  onda  məhsul  strukturunun  tətbiqi  məq-



sədəuyğundur. Bu tip təşkilati struktur  bir konkret məhsul istehsalı çərçivə-

sinədək  sahənin  qısaldılması  yolu  ilə  rəhbərin  fəaliyyətində  funksiyaların 

rəngarəngliyini  azaldır.  Burada  faktiki  texnoloji  sahədə  rəhbərin  biliyinin 

ə

həmiyyətini  azaltmağa  yönəldilən  idarəetmə  sferasında  əmək  bölgüsü 



həyata keçirilir. 

Sadə  xətti  struktura  aid  nöqsanlar    məhsul  strukturuna  da  şamil  et-

mək olar. Belə ki, bu struktur çevik deyil, yəni xarici mühitin dəyişilməsinə 

tez uyğunlaşma imkanı yoxdur. 

Ə

razi  strukturu  -  iri  diferensiallaşmış  firmalar  üçün  xüsusilə  cəlb-

edicidir.  Coğrafi  regionlarda  anoloji  işgüzar  əməliyyatların  aparıldığı  hal-

larda bu forma tətbiq edilir. Ərazi strukturlaşması o hallarda effektiv hesab 

Müəssisənin rəhbəri 

Məhsul qrupu 1 

Məhsul qrupu 2 

 

Məhsul qrupu 3 



 

Məhsul A 

Məhsul B 

Tədqiqat və 

işlənilməsi 

Tədqiqat və 

işlənilməsi 

 

İ



stehsal 

İ

stehsal 



 

Marketinq 

Marketinq 

 


Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

183 


edilir  ki,  onun  məqsədi  təkcə  qərarların  qəbulu  prosesində  deyil,  həm  də 

müəssisənin  kommersiya  əməliyyatlarının  lokallaşdırılması  hesabına  və-

saitlərin  qənaətində  lokal  halqaların  iştirakçılarını  stimullaşdırmaqdan  iba-

rətdir.  Bu  strukturun  seçilməsi  zamanı  xərclərin  azaldılması  amili  əsas 

götürülür.  Müəssisənin  yerləşdiyi  rayonun  seçilməsi  nəqliyyat  xərclərinin 

azaldılmasına edilən cəhd əsasında həyata keçirilə bilər. 

Yerli  amillər  nöqteyi-nəzərindən  ərazi  təşkilati  strukturdan  istifadə 

edilməsi bəzi əlavə üstünlüklərə səbəb olur. Daha doğrusu, yerli əhali üçün 

yeni  iş  yerləri  yaradılmasına,    nəqliyyat  xərclərinin  azaldılmasına  və 

tələbatın öyrənilməsinə imkan verir. 

Ə

razi strukturu sxematik olaraq şəkil 12.6-də göstərilmişdir. 



  

Şə

kil 12.6. Ərazi strukturu 



 

İ

stehlakçıya  səmtlənmiş  təşkilati  struktur.  Bəzi  müəssisələr  böyük 

çeşidlə məhsul, yaxud xidmətlər istehsal edirlər, hansı ki, bir neçə istehlakçı 

qrupun (bazarların) sifarişlərinə cavab verirlər. Əgər iki və daha çox müştəri 

müəssisə üçün xüsusilə vacib olarsa, onda istehlakçıya səmtlənmiş təşkilati 

strukturdan istifadə edilə bilər (şəkil 12.7.). 

 

 

Region 2 



 

Region 3 

 

Kadr 


İ

stehsal 


Maliyyə 

Təchizat 

Müəssisənin rəhbəri 

Region 1 

Marketinq 


Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

184 


 

 

 

 

Şə

kil 12.7. İstehlakçıya səmtlənmiş struktur 

 

Bu  strukturun  əsas  məqsədi  bütün  istehlakçıların  tələbatını  dolğun 



ödəməkdən  ibarətdir.  İstehlakçıya  səmtlənmiş  struktur  topdansatış  və 

pərakəndə satış ilə məşğul olan ticarət firmaları üçün səciyyəvidir. 

Ə

gər  müxtəlif  məqsədli  funksiyalarla  əlaqədar  fərqi  nəzərə  alsaq, 



onda  istehlakçıya  səmtlənmiş  strukturun  və  məhsul  strukturunun  üstün  və 

zəif cəhətlərinin eyni olduğunu aydın görərik. 

İ

ri  diversifikasiyalaşmış  şirkətlərdə  məhsul  və  ərazi  strukturlarının 



qarışıq tipli divizional strukturları da formalaşır (şəkil 12.8.). 

 

 



 

Müəssisənin 

rəhbəri 

Pərakəndə ticarət 

Şə

bəkə ticarət 



Topdansatış 

ticarət 


 İstehsal 

 

Maliyyə 



 

Təchizat 

 

Kadr 


 

Marketinq 

 


Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

185 


 

 

 



 

Yüklə 4,43 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin