Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRL
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
17
Son illər Azərbaycanın dünya və Avropa məkanına inteqrasiya getdikcə genişlənir. Ölkəmizin Avrasiya nəqiliyyat dəhlizinin üstündə yerləşməsi, iqtisadiyyatın davamlı inkişafının təmin olunması, əlverişli investisiya mühitinin mövcudluğu, bu prosesi daha da sürətləndirir. Ölkəmizdə mövcud iqtisadi sərbəstlik, özəl bölmənin inkişafı üçün yaradılmış əlverişli şərait nəticəsində xarici ticarət əlaqələrinin, idxal-ixrac əməliyyatlarının həcmi ilbəil artır. Azad sahibkarlığa və təşəbbüskarlığa geniş meydan verilməsi ölkədə yeni, müasir texnologiyalar əsasında rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsalı üçün geniş imkanlar yaradır. Bazar rəqabəti şəraitində dünyanın inkişaf etmiş ölkələri yüksək keyfiyyətli strateji ticarət simvolu və milli sərvətlərin ən mühüm mənbəyi kimi qəbu edirlər. Keyfiyyət bir çox sahələrdə dövlət və hökümətin nüfuzunu müəyyən edir. Azərbaycan sənayesinin, qloballaşmanın gətirdiyi ağır rəqabət şərtləri altında inkişaf edə bilməsinin təməl şərti, dünya şərtlərində istehsal etməsi, başqa bir deyişlə beynəlxalq sahədə rəqabət gücü olan mal və xidmət istehsalı etməsidir.
Son illərdə Azərbaycanda aparılan iqtisadi islahatlar, keyfiyyət probleminə diqqəti artırıb. Milli iqtisadiyyatımızın möhkəmlənməsi məhz keyfiyyətdən asılıdır. Bu fikirlə razılaşmağa bizi qabaqcıl ölkələrin təcrübəsi məcbur edir. Azərbaycanda aparılan Keyfiyyət siyasətinin ən bariz nümunəsi kimi “Keyfiyyət Assosiasiyasını” göstər bilərik. “Keyfiyyət Assosiasiyası” İctimai Birliyi (bundan sonra birlik adlandırılacaq) 25 noyabr 2007-ci ildə təsis edilmiş, özünü idarəedən, ictimai-faydalı məqsədlər daşıyan qeyri – kommerisya, qeyri – hökümət təşkilatıdır.
Birliyin əsas məqsədi ölkə ərazisində məhsulların və xidmətlərin keyfiyyətli və rəqabətyönümlü olması sahəsində maarifləndirmə işini aparılmasına kömək etməkdir.
Birlik məqsədələrə çatmaq üçün aşağıdakı vəzifələri həyata keçirir: 18
- keyfiyyətin idarəedilməsi sahəsində beynəlxalq və milli standartların təbliğinə kömək etmək;
- keyfiyyətin idarə edilməsi sahəsində əsas bilikləri təbliğ etmək; - keyfiyyət sahəsində xarici ölkələrin nailiyyətlərin öyrənmək və onların tətbiqi imkanlarını araşdırmaq;
- ölkə iqtisadiyyatının inkişafına kömək etmək; - sahibkarlığın inkişafı ilə bağlı maarifləndirici tədbirlər həyata keçirmək.
Birliyin fəaliyyətinin mühüm istiqamətlərindən biri də keyfiyyət və idarəetmə sahəsində uğur qazanmış, yüksək keyfiyyət göstəricilərinə nail olmuş və müştəri rəğbətini qazanmış müəssisələrin qabaqcıl iş təcrübəsinin öyrənilməsi, yerli müəssisələr arasında yayılması, həmçinin onların istehsal etdiyi məhsullar barədə ölkə ictimaiyyətində müsbət imicinin formalaşdırılmasından ibarəetdir. Bu məqsədlərə nail olmaq üçün Birilik tərəfindən “Keyfiyyət və Menecment”adlı elmi-texniki və iqtisadi jurnal təsisi edilmişdir ki, həmin jurnalda respublikamızın tanınmış alimləri və aparıcı mütəxəssislərinin yaxından iştirakı ilə keyfiyyət və idarəetməyə dair tendensiyalaın dəqiq təhlili və qiymətləndirilməsi aparılır, həmçinin milli (AZS) və beynəlxalq standartlar (ISO 9001, ISO 14001, OHSAS 18001 və s) eləcədə standartlaşdırma, sertifikatlaşdırma, metrologiyaya dair məlumatlar, analitik məqalələr dərc edilir. İndiyənədək “Keyfiyyət və Menecment” jurnalının 7 sayı işıq üzü görüb (3,10).
Hazırda Birlik dünyanın keyfiyyət və idarəetmə sahəsində fəaliyyət göstərən bir sıra nüfuzlu təşkilatları ilə yaxından əməkdaşlıq edir. 22-26 yanvar 2008-ci il tarixlərində Birlik Türkiyədə işgüzar səfərdə olmuşdur. Bu səfər Türkiyə Respubilkasi Nazirlər Kabinetinin nəzdində fəaliyyət göstərən Türk İşbirliyi və İ nkişaf Agentliyinin dəstəyi ilə həyata keçirilmişdir. 2008-ci il may ayının 28-də Birlik Asiya və Sakit okean regionu ölkələrinin Keyfiyyət Təşkilatının (APQO) İdarəetmə Şurasına qəbul edilmiş, birliyin sədri Samir Novruzlu isə bu beynəlxalq qurumun İdarəetmə heyətinin üzvü seçilmişdir. Həmin ilin 3-10 noyabr tarixlərində isə Birliyin üzvülərindən ibarət nümayəndə heyəti Şanxay Keyfiyyət Assosiasiyasının rəsmi dəvəti və dəstəyi ilə
19
Çin Xalq Respubilkasının Şanxay şəhərində işgüzar səfərdə olmuşdur. Keyfiyyət Assosiasiyasının ÇXR-na səfər etməsinidə əsas məqsəd, bu ölkənin keyfiyyət qurumlarının işi ilə tanışlıq, aidiyyatı sahə üzrə təcrübə mübadiləsi və əməkdaşlıq ə laqələrinin qurulması idi. Azərbaycan müəssisilələrinin hal-hazırdakı problemi rəqabətə dözümlü məhsul istehsal etməkdən ibarətdir. Bu problemi həll etmək üçün hər təşkilat keyfiyyət sistemini müəyyən etməlidir. Keyfiyyət sisteminin olması müəssisənin xarici bazarlarda uğur qazanmaq ehtimalını artırır. Çünki xarici təşkilatlar iki anoloji məhsul istehsal edən firmalardan, keyfiyyət isteminə ISO sertifikatı əldə etmiş təşkilata üstünlük verirlər. Keyfiyyət sistemi hər firmanın spesifikliyin nəzərə almalıdır və elə hazırlanmalıdır ki, məhsulun istehsalı zamanı xərcləri minumuma endirsin. İstehlakçı əmin olmalıdır ki, aldığı məhsulun keyfiyətinə 100% təminat var. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində keyfiyyətə əlaqədar bütün problemlərin dəqiq və hərtərəfli öyrənilməsi onun firma və ya müəssisənin istehsal siyasətinin tərkib hissəsi olması ilə əlaqədardır. Kəskin rəqabət mübarizəsi şəraitində firmaların iqtisadi inkişafının şərtlərindən biri də məhsul keyfiyyətinin elmi əsaslarla, sistemli şə kildə idarəedilməsinə nail olmaqdır. Keyfiyyətin səmərəli idarə olunmasının 3 zəruri şərti nəzərdə tutulur:
1) Firma və müəssisənin rəhbərliyi tərəfindən keyfiyyətin yüksəldilməsi fəaliyyətin əsas strateji məqsədi kimi qəbul edilir. Bu zaman konkret vəzifələr müəyyən olunur və bu vəzifələrin yerinə yetirilməsi üçün vəsaitlər ayrılır. Keyfiyyətə dair tələblər istehlakçı tərəfindən irəli sürüldüyündən keyfiyyətin sabit səviyyəsi də ola bilməz. Keyfiyyətin səviyyəsi həmişə artırılmalıdır, yəni keyfiyyət həmişə dəyişən məqsəddir.
2) Keyfiyyətin yüksəldilməsi tədbirləri bütün bölmələri əhatə etməlidir. Təcrübə göstərir ki, həyata keçirilən tədbirlərin böyük əksəriyyətini keyfiyyətə nəzarət şöbəsi tənzimləyir.
3) Kadrların ixtisasının artırılması və onların istehsal olunan məhsulların keyfiyyətinin yüksəldilməsi sahəsində fəaliyyəti stimullaşdırılmalıdır. 20
Keyfiyyətin idarə edilməsindən son məqsədə az məsrəflə və səmərəli yolla məhsulun istismar və istehlak xassələrini istehlakçıların tələbi səviyyəsinə qaldırmaqla gəlir əldə etməkdir. Keyfiyyəti idarəetmə nəzəriyyəsində iki problem mövcuddur:
1.Menementin keyfiyyəti 2. Keyfiyyətli məhsul Keyfiyyətin əldə olunması az xərc aparmır. Qabaqlar keyfiyyət xərclərinin ə sas hissəsi fiziki əməyin payına düşürdü. Bu günlərdə isə intelektual əməyin payı artıb. Keyfiyyət prblemi alimlərin, mühəndislərin, menecerlərin iştirakı olmadan həll oluna bilməz. Məhsulun keyfiyyətinin artırılması və yüksək keyfiyyətli məhsulu seçmək üçün ölkə səviyyəsində müsabiqələr keçirilməlidir. Belə ki, müasir dövrdə satış bazarının hansısa bir hissəsini əldə etmək üçün əsas şərt – keyfiyyətdir. Yalnız keyfiyyət, məhsulun rəqabət qabiliyyətini yüksəldir. İstehlakçı üçün keyfiyyət anlayışı məhsulun funksional, sosial, estetik, ekololi xüsusiyyətlərindən formalaşır. Yalnız, müəssisələr keyfiyyətli məhsul istehsal edərkən, əhalinin alıcılq qabiliyyətini yaddan çıxarmalı deyillər. Ona görə ki, iki anoloji məhsuldan, maya dəyəri aşağı olan məhsul daha rəqabətə dözümlü olur. Sözsüz ki, keyfiyyətin əldə edilməsi xərc tələb edir. Amma keyfiyyət satışı artıran amildir və satışdan əldə olunan mənfəət, xərcləri kompensasiya edir. Əgər müəssisə məhsulu bazara çıxarır və liderlik mövqeyinə çıxmaq istəyirsə, təbii ki, həmin məhsulu vaxtaşırı təkmilləşdirməlidir. Mikro səviyyədə keyfiyyət ilə bağlı problemin həll edilməsi makro səviyyə üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Əgər müəssisələr keyfiyyətə vaxtı – vaxtında fikir verməsələr, qüsürlu məhsulların sayı artacaq və bu da öz növbəsində hər vahidin maya dəyərini artıracaq. Çünki, zay məhsul istehlakçıya çatmasın deyə onun qüsüru aradan qaldırılmalıdır. Bu isə öz növbəsində əlavə xərc tələb edir. Bu qüsürlar yaranmasın deyə hər bir müəssisə keyfiyyət üzrə uzun müddətli proqram hazırlamalıdır. Bu günlərədək hesab olunurdu ki, keyfiyyətin əldə olunması ilə xüsusi şöbə məşğul olmalıdır. Bazar iqtisadiyyatına keçid dövrü bizləri inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsini öyrənməyə məcbur edir və nəticədə məlum olur ki, keyfiyyətlə bütün şöbələr məşğul 21
olmalıdır. Bir neçə ölkələrin müəssisələrində aparılmış tətqiqatlar göstərir ki, keyfiyyətə az diqqət yetirən təşkilatlar 60% vaxtlarını qüsürların aradan qaldırılmasına sərf edirlər. Keyfiyyətin artırılmasının ölkə iqtisadiyyatında ə həmiyyətinin misalı kimi ikinci dünya müharibəsindəki ağır məğlubiyyətdən sonra ən qısa müddətdə toparlanıb inkişaf etmiş ölkələr sırasına yüksələn Yaponiyanı göstərmək olar. 1947-ci ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarında Marşal planı adlanan plan işlənib hazırlandı və onun həyata keçirilməsi başlandı. Bu plana uyğun olaraq ABŞ müharibədən sonrakı dağıntıdan xilas olmağa kömək məqsədilə Almaniyaya, Böyük Britaniyaya, Yaponiyaya, Fransaya, İspaniyaya və digər dövlətlərə mal kreditləri verdi. Elə bu məqsədlə oraya metallurqlar, kimyaçılar, inşaatçılar və s. mütəxəssislər göndərildi. 1947-ci ildə Yaponiyada elektrotexnika sənayesinin bərpasına köməklik məqsədilə göndərilən mütəxəssislər içərisində hazırda məşhur olan keyfiyyətin patriarxı W. Edwards Deming, (1900-1993) də var idi. Müharibəyə qədər olan dövrdə və Ikinci dünya müharibəsinin gedişində o, statistik nəzarət və məhsulun keyfiyyətinin idarə edilməsi problemlərinə həsr edilmiş tədqiqatlarla məşğul olurdu. Keyfiyyət Menecmenti Sisteminin baniləri amerikan alimləri W.В. Shewhart , W. Edwards Deming, Armand V. Feigenbaumdir. Amma onların nəzəriyyələri Yapon firmalarında öz əksini tapdı. Qeyd etmək lazımdır ki, kiməsə kömək edən zaman sponsorların əksəriyyəti onlarda olanlardan ən qiymətlisini vermək istəmirlər. Bunu nəzərə alaraq fərz etmək olar ki, ABŞ-ın hökümət idarələrinin rəhbərləri W. Edwards Deming, Yaponiyaya göndərəndə onun məhsulun keyfiyyətinə nəzarət və idarə edilməsi metodları və vasitələri haqqındakı biliyinin özlərinin ölkəsi üçün qiymətli olduğunu hesab etmirdilər. W. Edwards Deming, Yaponiyada olduğu zaman əsl alim kimi keyfiyyətin idarə edilməsi sahəsində özünün elmi tədqiqatlarının nəticələri haqqında deməyə bilməzdi. 1950-ci ildə o, Yaponiyanın 45 ən iri kompaniyalarının rəhbərləri üçün
22
seminar təşkil etdi və burada məhsulun rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi üçün nəzarətin və keyfiyyətin idarə edilməsinin metodlarından istifadə edilməsinin geniş imkanları barədə danışdı. E.Deming Yapon iş adamların özünü 14 prinsipini söylədi və söylədiklərinə əməl olunarsa 5 il içərisində dünya miqyasında güclü bir ölkə olacaqlarını söylədi. E.Deming: “əgər dediklərimə əməl etsəniz 5 il içərisində dünyaya çata bilərsiniz, əməl etməyə davam etsəniz dünya sizə çatmaq üçün çox çalışar”. Birinci konfransdan 18 ay sonra yapon məhsullarında və məhsuldarlıqda xeylli irəlləyişlər gördülər. Yaponya Büdcəsi 1950-ci ildə 10 milyad dollarkən 1980-cı illərin sonuna kimi ildə 9% artışla 1970-ci ildə 1.7 milyard dollar, 1987-ci ildə 3.4 milyard dollar, 2000-ci ildə 4.7 milyard, 2007-ci ildə isə 5.2 milyard dollara çatmışdır. Yaponyanın “TOYOTA” şirkətinin 2007- ci ildəki gəliri 230 milyard dollar və işçilərin sayı 316 min, mənfəəti 15 milyard dollar olmuşdur. E.Deming Yaponyada “yapon keyfiyyəti” və “möcüzənin memearı” olaraq adlandırılmaqda, Toyota çirkətinin ofisinin girişində Toyotanın yaradıcısından böyük şəkli asılmış və keyfiyyətdə müvəffəqiyyətlər əldə etmiş firmalara “DEMİNG KEYFİYYƏT MÜKAFATI” verərək ona, minnətdar olmaqdadırlar.
Bu 14 qanun sənayedəki çevirilişin təməli və rəhbərliyin iş həyatında qalma, şə riklərin və işçilərin işlərinə nəzarət olunduğunun güclü bir göstəricisidir. E.Deming.
Yaponların uğurlarındakı təməl səbəblərdən bir müştərilərin – plan, satınalma, istehsal, sövqetmə və paylama mərhələlərinə cəlb edilməsi və müştərilərdən ə ldə
edilmiş məlumatlar ə sasında
bu mərhələlərin təkmilləşdirilməsidir. E.Deming.
23
W. Edwards Demingin prinsipləri aşağıdakı cədvəl 1. göstərilmişdir (16,3): Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|