Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

1.3. Modanın inkişaf prosesləri

Moda yarandığı gündən bugünə qədər insanları heyrətləndirməyə davam edir. Moda dedikdə insanla geyim arasındakı qarşılıqlı münasibət başa düşülür. Moda daima yenilənir və dəyişir. Bəşəriyyətin ilkin dövrlərində ibtidai insanlar heyvan dərilərindən hazırladıqları paltarları geyinirdilər. Bu gün biz, onlara şərti olaraq geyim deyə bilirik. Dərilərin dəyərləri müxtəlif idi, onların əldə olunması da riskli iş idi. Biz deyə bilmərik canavar və ya bəbir dərisi qədim insanalar üçün dəb hesab olunurdu. İnsanların başqa geyimləri olmadığı üçün, onlar məhz bu geyimlərdən istifadə edirdilər. Bu dövrdə geyim həm də müxtəlif təbiət hadisələrindən qorunmaq üçün də istifadə edilirdi. Heç bir estetik məna daşımırdı. Bununda, dəb anlayışı ilə heç bir əlaqəsi yoxdur.

Zaman keçdikcə müxtəif xalqlar: romalılar, skiflər, monqollar, çinlilər, yunanlılar, hindlilər özlərinə məxsus geyim formalarını yaratmışdılar. İlkin moda anlayışı da belə meydana gəlir. Zamanla bu geyimlər dəyişir, tədricən təkmilləşirdi. Ölkələrdə gedən inkişaf, milli mədəni dəyişikliklər geyimlərdə də öz izlərini buraxırdı. Amma bütün bunlarda modanın əsası hesab edilən fərqli əlamətlər yox idi.

Uzun illərdir ki, moda sənayesində çalışan insanlar modanın harada yaranması sualına cavab tapmağa çalışırlar. Mütəxəssislərin modanın harada yaranması ilə bağlı fikirləri müxtəlifdir.

İncəsənətşünas E.Vende qeyd edir ki, moda Parisin böyük moda evlərində yaranmışdır. Amma bu zamanda belə bir sual meydana çıxır: böyük moda evləri olmadığı dövrdə moda necə yarana bilərdi? Modanın bir müəllifi vardırmı?

Moda tarixçisi Byeon qeyd edir ki, moda xəttini heç kim yaratmır. Moda dövrünün yetişdirməsidir. Cəmiyyətlə birgə yüksəlir və inkişaf edir. O, modanı qar dənəciklərinə bənzədir. Qar dənəcikləri böyüyür, öz zamanını gözləyir və qar uçqununu əmələ gətirir. İstedadlı modelyer bu geyim tərzini tapandır.

Parça istehsalının inkişaf etməsi modanın yaranma səbəblərindən biri kimi qəbul olunur. Çünki geyim formalarının tez-tez dəyişməsi üçün növbənöv, rəngbərəng parçalar daha çox istehsal olmalı idi. Moda sözu “modis” sözündən əmələ gəlmişdir. Hədd, hüdud, tərz, qayda kimi tərcümə olunur. Müasir dövrdə “fashion” sözündən də istifadə olunur və o müasir moda anlayışının bir hissəsini təşkil edir.

Dəblə geyinmək Avropa ölkələrində, xüsusilə İtaliya, İngiltərə və İspaniyada geniş yayılmışdı. Moda zaman keçdikcə inkişaf edir və öz ətrafına geniş kütlələri yığmağı bacarırdı. Yeni, fərqli geyim tərzləri ənənəvi geyim növlərini əvəzləyirdi.

Bu dövrlərdə yaranan geyim bir çox geyim formalarının estetik inkişafdan və ya təlabatdan irəli gəldiyini deyə bilmərik. Məsələn: hündürlüyü bir metrə çatan şlyapalar, qadın paltarlarının yerlə sürünən arxa ətəkləri, burun hissəsi ensiz olan kişi şalvarları, burun hissəsi burulmuş və qaytanla boğaz hissəyə bağlanmış çəkmələr və s. Bəzi mütəxəssislər modanın yaranmasını hər hansı bir dövrlə əlaqələndirmirlər.

Moda bütün dövlərdə heyrətlə, rəğbətlə qəbul edilib, insanlar modanı izləməyi sevirlər. Amma modanı əlbəttə ki, sevməyənlər də daim olmuşdur. Belə insanlar modelyerlərin bütün yeni fikirlərini həmişə etirazla qarşılayıblar. Müasir dəbi sevmirlər onları izləyənləri başa düşmürlər. Amma moda bütün maneələrə rəğmən inkişaf edir, yenilənir və təkmilləşir.

Modanın ən mühüm cəhətlərindən biri onun dəyişkən olmasıdır. Bu estetik və iqtisadi əhəmiyyətli amildir.

Geyimin dəyişməsi cəmiyyətin inkişafı ilə bağlıdır. Yeni geyim formalarının yaranması öncəki geyim tərzinin bir hissəsinin estetik dəyərinin itirilməsi ilə səciyyəvi olur. Geyimin dəyişməsi, həmçinin estetik zövqün dəyişməsi cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqəlidir. Həyat səviyyəsi yüksəldikcə, geyimə olan təlabatda atrır. İnsanlar daha zövqlü və gözəl görünmək istəyirlər. Bu amilin estetik və iqtisadi əhəmiyyəti vardır. Deməli, formalı dəyişməsi(xüsusilə kostyumun) təbii olaraq insanlarda formanın yeniləşdirilməsinə tələbat cəhdi olduğundan, istehlakçılar tərəfindən geyimin dəyişməsi ilə (eyni zamanda estetik zövqünün) və bütünlükdə cəmiyyətin inkişafı iləbağlıdır. Fransız modelçi – rəssam P.Kardena moda haqqında qeyd edir ki, “Moda yeniləşmə deməkdir. Bunun prinsipi daima təbiətdən irəli gəlir”. Ağac öz köhnə yarpağını tökür, insan isə təngə gəldiyi geyimi çıxarır. Hər hansı geyim həddindən artıq adət edilmiş olduqda ondan tez bezirlər. Moda eyniliyin yoruculuğundan xilas edir. İnsanlar bir – birinin xoşuna gəlmək, gözəl geyinmək, yaxşı görünmək istəyirlər.

Moda insanları eyniyyətdən azad edir. Öz geyim tərzləri ilə seçilmək istəyən insanlar modanı daima izləyirlər. Çünki insanlar daima yaxşı geyinmək, gözəl görünmək istəyirlər.