Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

NƏTİCƏ VƏ TƏKLİFLƏR.................................................................................62

İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT...............................................................64

ƏLAVƏLƏR..........................................................................................................66

XÜLASƏ.................................................................................................................73

РЕЗЮМЕ...............................................................................................................74

SUMMARY............................................................................................................75

Giriş
Əsrlər boyu xalqların tarixindəki dəyişikliklər özünü həmin xalqın geyimində və məişətində biruzə verir. Məhz bu səbəbdən, geyim tarixi bəşəriyyət tarixini özündə əks etdirən güzgü hesab edilir. Moda dedikdə yalnız geyim tərzi nəzərdə tutulmur. Moda geniş anlamda mədəniyyətin bütün zahiri formalarını özündə cəmləşdirir: məişət, həyat tərzi, nəqliyyat və əlbəttə ki geyim. Geyim- tarix boyu dəyişikliklərə məruz qalıb. Bu da zamanla geyimin dəyişməsi və yaxud modanın dəyişməsi deməkdir. Qeyd edək ki, moda və geyim tərzi ifadəsi eyni məna kəsb edir. Çünki moda dedikdə geyim, geyim dedikdə isə moda başa düşülür. Moda yəni geyim tərzi daima yenilənir, inkişaf edir.

Hər bir tarixi dövr ərzində baş verən hadisələr əlbəttə ki, insanların geyim tərzində də öz əksini tapır. Geyim tərzində edilən yeniliklər hər zaman xoş qarşılanmır. Çox zaman bu nəsillər arasında anlaşmazlıqlara da səbəb olur. Moda satirik və yumaristlərin də hər zaman hədəf obyektində olur. Bütün bunlara baxmayaraq, əgər cəmiyyət inkişaf edirsə, moda da inkişaf edəcəkdir, yenilənəcəkdir. Modanın inkişafı digər mənada xalq təsərrüfatının da inkişafı deməkdir. Bu da cəmiyyətin inkişafının modanın əsas faktorlarından biri olduğunu təsdiqləyir.

“İdeal siluet” - geyim, moda dedikdə ilk fikrə gələn məfhumdur. “İdeal siluet”-in əsl mənası bədənin bəzi hissələrini gizlədərək, bəzi hissələrini daha çox nəzərə çatdırmaqdır. Amma zamanla bu anlayış da dəyişmişdir. Çünki moda daima dəyişir. Qədim zamanlardan bugünkü günə kimi gözəllik anlayışı, moda anlayışı tamamilə dəyişmişdir. Məsələn qədim dövrlərdə gözəllik anlayışı bu gün ilə müqayisə edilməyəcək dərəcədə fərqli idi. Nə qədər qəribə görünsədə Çində və Yaponiyada zadəgan ailələri yeni doğulmuş qızlarının ayaqlarına qəlib bağlayardılar. Nəticə olaraq, ayaqlar deformasiyaya uğrayırdı. Sərbəst hərəkət edə bilməyən qızlar qulluqçularının köməyi ilə hərəkət edərlərdi. Orta əsrlərdə Avropada isə, geyimdə rokoko üslübu dəbdə idi. Üslübun əsas xüsusiyyəti xanımlarda belin incə görünməsindən ibarətdir. Buna nail olmaq üçün qadınlar bellərinə korset taxmaq məcburiyyətində qalırdılar ki, bu da çox zaman sərbəst hərəkət etməyi məhdudlaşdırırdı.

İnsanlar XX əsrdən başlayaraq geyim istehsal edərkən, bədənin təbii quruluşuna diqqət etməyə başladılar. Əvvəllər geyimlər bədənin formasını mətənasib göstərməli idilər. Bu da geyimin tarix boyu, bədən ölüçlərinin artırılmasında öz əksini tapıb. Xalqların yaşayış tərzi, əxlaq və etik normaları, əlbəttə ki, onların geyimlərində özünəməxsus xüsusiyyətlər qazandırıb. Müxtəlif dövrlər ərzində yalnız geyimin forması deyil, onun uzunluq ölçüləri də əhəmiyyət kəsb edib. Bunlara bir neçə nümunə göstərə bilərik: Müsəlmanlarda qadının üzünün görünməsi qadağan olsa da, qısa ətək (tuman) geyinmək dəb sayılıb. Avropada isə əksinə orta əsrlər də qadınlar daima uzun ətəklər geyiniblər. Dekoltenin dərinliyi normal qəbul edilsə də, ayaqların görünməsi qeyri-etik hesab olunurdu. Qeyd edək ki, ilkin dekolte nümunəsi kimi e ə. XVII yüz illiyə məxsus “ilahə ilanla” saxsı füquru göstərilir. İlahənin geyimi- şir təsviri olan türban, qısa jilet, çılpaq sinə, xətt kimi bel, volanlı ətək (tuman) və qısa bəzəkli önlükdən ibarət idi. Bu minoy mədəniyyətinin geyim nümunəsi hesab olunur. Dekoltenin təsvirinə yunan abidələrin də çox sıx rast gəlinir. Burqundiya modasında hətta kürək dekoltelərindən də istifadə edilib. Rokoko üslubu dekoltenin daha da dərinləşməsi ilə seçilib. Renesans dövrü isə, açıq dekoltelərin ən çox dəbdə olduğu zamandır. Qeyd edək ki, ispan modasında dekolte qadağan olunmuşdu. Azərbaycan geyim tərzində dekoltedən yalnız üst geyimlərdə istifadə olunub. Yəni yaxası bağlı köynəyin üstündən, yaxası açıq tikilmiş arxalıq, küləcə geyinilirdi.

İnsan yarandığı gündən paltar geyinməyə ehtiyac hissi də yaranmışdır. Bu bədənin müxtəlif yerlərini örtmək və ya təbiətin təsirlərindən qorunmaqla əlaqədardır. Qədim dövrlərdə həmayıl belə, geyim hesab ediblər. Çünki həmayıl insan bədəni ilə, xarici mühit arasında körpü rolunu oynayıb. İnsanlar yalnız zaman keçdikcə geyindikləri geyimin estetik və özünə məxsus mahiyyəti barədə düşünməyə başladılar. İnsanlar çox vaxt geyim tərzləri ilə fikirlərini, dünya görüşlərini, hansı cəmiyyətə məxsus olduqlarını göstərməyə çalışırdılar. Bu da geyimin dilinin olması deməkdir. Buna “canlı moda” dili deyilir. Geyim mədəniyyətin ifadəsi olmaqla, zamanla daim dəyişir, təkmilləşir.

İnsanların geyim seçimləri onların fikirlərini ifadə edən bədii vasitə hesab olunur. Amma bu həmişə belə olmaya da bilər. Çünki geyim hər zaman insanın zövqünü, daxili aləmini əks etdirmir. Atalar demişkən: “İnsanı geyiminə görə qarşılayır, ağlına görə yola salırlar.” Başqa bir nümunə: qədim zamanlarda belə bir inanc vardı – Allaha ibadət edən insanlar palazdan paltarlar geyinərdilər. “Palaza bürün, elnən sürün” ifadəsi də buradan qaynaqlanır. Yəni, geyim çox narahat olsa da, onda insanlar tərəfindən qəbul edilən zahiri formanın saxlanmasına diqqət verilməlidir.

Modanın tarixinə nəzər salsaq görərik ki, öz dövrünün məşhur şəxsiyyətləri də modaya münasibətdə laqeyid olmayıblar. Məsələn: Harun ər Rəşidin xanımı Zübeydə xanım (VIII əsr), İzabella Bavarskaya Fransanın VI kralının xanımı (XIV-XV əsrlər) və s. Bu gün də insanlar efirlərdən gördükləri tanınmışlara, kino ulduzlarına bənzəmək istəyirlər.

Yunan alimi Strabonun əsərlərində qadın geyimi ilə bağlı qeydlərə rast gəlinir. Strabon əlyazmalarında Midiya geyim tərzinin yaranmasını Qafqazla əlaqələndirir. Çünki, məşhur yunan əsatirində təsvir olunmuş Medeya qafqazlı idi. Onun geyim tərzi əsas qadın geyimi hesab edilirdi. Venesiya səyyahı Marko Polo XIII əsrdə Təbrizə səyahəti zamanı burada hazırlanan qızıl və gümüşlə işlənmiş parçalara heyran qalmışdı. 1477-ci ilə qədər Burqundiya modanın mərkəzi hesab edilirdi. İpr, Qent, Bryüqqe hersoqluğun kommersiya mərkəzi sayılırdı. Burada modanın əsas istiqamətini ingilis yunundan toxunan parçalar təşkil edirdi. Zaman keçdikcə Burqundiyanı modada İspaniya əvəzləyir. Bu dövr modada “ciddi kişi” dövrü hesab edilir və əsasən geyimdə qara rəngə üstünlük verilirdi. 1600-cü ildən başlayaraq Fransa moda sahəsində möhkəmlənməyə başladı. Zamanla Paris moda hegemonuna çevrilməyə başladı. Amma London da moda iddiasından imtina etməmişdi və modanın inkişafı üçün çalışırdı. Artıq XIX-XX yüzillikdə qadın geyimi dedikdə Paris, kişi geyimi dedikdə isə London mərkəz hesab olunurdu. İngilis kostyumu, idman paltarı, yağışlı hava üçün geyim, teyler-meyd bu günə qədər ingilis geyimi adı altında istifadə edilir. Bu rəqabətdə ingilisləri nə fransızlar, nə də italiyalılar qabaqlaya bilib. İtaliya atelyelərində modelyerlərin qeyri-adi fantaziya ilə hazırladıqları geyimlər, amerikadan gətirilən paltarlar, fransızların yenilikçi ideyaları ilə tikilən geyimlər nə qədər cəlbedici olsa da, Sevill-Rouda (London) yaranmış kişi geyimləri hələ də öz üstünlüyünü saxlayır.

Müasir modanın tələblərinə cavab verən modelyerləri “kutyure” adlandırırlar. Kutyure sözünün yaranması 1845-ci ildə Fransaya gəlmiş ingilis Karl Fredrik Vort ilə bağlıdır. Maniken sözünün mənası isə - kişi, adam deməkdir. Romada maniken kimi gil fiqurlarından istifadə edilib. Bu fiqurların ölüçüsü 8-25 sm olardı. Məhz bu fiqurlarla(kuklalar) fransızlar öz modellərini Vyana, Madrid, Peterburq və Berlində nümayiş etdiridilər. 1900-cu ildə Parisdə ümumdünya sərgisi təşkil olunur. İlk dəfə olaraq bir qadın modelyer - xanım Pakin sərgidəki moda şöbəsinə rəhbərlik edib. Pakin ilk qadın modelyerdir ki, Şərəf legionu ordeninə layiq görülüb.

İctimai siyasi hadisələr, müharibələr, dövrlərin dəyişməsi modaya da öz təsirini göstərir. İllər keçdikcə, zaman dəyişdikcə moda da dəyişir, daha da təkmilləşir, yenilənir.