Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

1. Regional inkişaf siyasətinin uğurlu nəticələri
Ölkənin həm sosial həm də iqtisadi inkişaf baxımından prioritet kimi müəyyən olunmuş elecedə neft-qaz gəlirlərindən səmərəli istifadə etməklə regional tarazlığın təmin edilməsi istiqamətində əvəzsiz rola malik olan regional inkişaf üzrə Dövlət Proqramları əhalinin işgüzar fəalliyyətinin artmasına, regionlarda sahibkarlıq fəaliyyətinin daha da fəallaşmasına, infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsinə, habelə beynəlxalq tələblərə cavab verən rəqabətqabiliyyətli və ixracyönümlü məhsullar istehsal edən yeni müəssisə və obyektlərin yaradılmasına səbəb olmuş, vətəndaşların rifahını xarakterizə edən keyfiyyət göstəricilərini yüksək bir səviyyədə yaxşılaşdırmışdır.
Buna görədə ölkə Prezidentinin 2004-cü il 11 fevral tarixli 24 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq olunmuş "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafına dair Dövlət Proqramının (2004-2008-ci illər)" əsas məqsədi və vəzifəsi qeyri-neft sektorunun fasiləsiz inkişafı həmçinin ölkə regionlarının tarazlı inkişafının təmin olunması, regionlarda olan kommunal xidmət , sosial infrastruktur təminatının yaxşılaşdırılması, yeni iş yerlərinin və müəssisələrin yaradılması nəticəsində əhalinin məşğulluq səviyyəsinin minimuma çatdırılması və əhainin həyat səviyyəsinin rifahının yüksəldilməsindən bəhs olmuşdur.
2004-2008 ci illərdə yaranan və fəaliyyətə başlayan regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı -nın uğurlu həyata keşrilməsi nətcəsində bütün regionların inkişafında yeni bir mərhələnin yaranmasına səbəb olmuş, o cümlədən formalaşmış əlverişli iqtisadi mühit ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı sahəsində başlanmış digər tədbirlərin fəaliyyət etdirilməsi zərurətini yaratmışdır. Respublikamızda qeyri-neft sektorunun inkişafının sürətləndirilməsinə, habelə iqtisadiyyatın diversifikasiyasına, əhalinin həyat səviyyəsinin maksimum şəkildə yaxşılaşdırılmasına nail olunması məqsədilə 2004-cü ildən başlanmış tədbirlərin dahada möhkəmləndirilməsi və eyni zamanda da davam etdirilməsi üçün Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 2009-cu il 14 aprel tarixli 80 nömrəli Fərmanı ilə "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı" təsdiq olunmuşdur.
2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"nın uğurla həyata keçrilməsi nəticəsində ölkəmizdə makroiqtisadi göstəricilərin səviyyəsində yüksək dərəcədə artım əldə olunmuş , sosial-iqtisadi inkişaf sahəsində nəzərdə tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsi əhalinin həyat səviyyəsinin daha da yüksəlməsində mühüm rola malik olmuşdur.
Regional inkişaf üzrə hər iki dövlət proqramlarının fəaəliyyəti və icrası zamanında bütün iqtisadi rayonlara daxil olan şəhər və rayonların sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə 240 sərəncam imzalanmışdır.
Ümumilikdə götürdükdə son, 10 il ərzində regionların sosial-iqtisadi inkişafı sahəsində həyata keçirilən siyasət ölkənin makroiqtisadi göstəricilərinin sürətlə yaxşılaşmasına səbəb olmuş, Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM) 3,2 dəfə, adambaşına ÜDM-in həcmi 2,8 dəfə, həmçinin qeyri-neft sektoru 2,6 dəfə artmış və ölkəmizdə orta illik iqtisadi artım 12,9 % təşkil etmişdir.
Ötən 10 ildə strateji valyuta ehtiyatları 31 dəfə artmış , xarici ticarət dövriyyəsi 6,6 dəfə, ixrac 9,3 dəfə, idxal 4,1 dəfə, həmçinin qeyri-neft ixracı 4,7 dəfə artmışdır..
Minimum əmək haqqının ölkə üzrə yaşayış minimumuna çatdırılması siyasəti davam etdirilmiş, əmək siyasəti və əməyin ödənilməsi sahəsində həyata keçirilən islahatlar nəticəsində işləyənlərin orta aylıq əmək haqqının ilbəil artması əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsini təmin etmişdir. Həmçinin Son 10 ildə ölkədə olan minimum əmək haqqının məbləği 11,7 dəfə artmış, yoxsulluğun səviyyəsi 2003-cü ildəki 44,7 faizdən 2013-cü ildə 5,3 faiz aşağı düşmüşdür.
Ölkəmizdə həyata keçirilən büdcə-vergi siyasəti nəticəsində dövlətin iqtisadi qüdrəti dahada artmış , regionların, habelə qeyri-neft sektorunun və sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi, istehsal və infrastrukturun müasir tələblərə uyğun yenidən qurulması, və cavab verməsi , xalqın rifah halının yüksək səviyyədə yaxşılaşdırılması istiqamətində işlər davam etdirilmişhəmçinin , dövlət büdcəsi həm sosial həm də investisiya yönümlü, inkişaf və quruculuq büdcəsi, iqtisadi islahatların və dövlət proqramlarının maliyyələşmə mənbəyi olmuşdur.

Ümumilikdə, 2004-2013-cü illərdə daxili investisiyaların sayı 14,6 dəfə, qeyri-neft sektorundakı investisiyaların sayı isə 12,9 dəfə artmış və bununla yanaşı regionlara bütün mənbələr hesabına 50,7 milyard manat vəsait yönəldilmişdir.

Son 10 il ərzində həyata keçirilmiş tədbirlər nəticəsində ölkədə 1,2 milyondan çox yeni, o cümlədən 900 min daimi iş yeri açılmış, 55,6 min isə yeni müəssisə yaradılmış və fəaliyyətə başlamışdır. Yenicə açılmış iş yerlərinin 80 faizə yaxını regionların payına düşmüşdür.
Regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair dövlət proqramlarında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının istifadə etdikləri yanacağın, motorun yağlarının həmçinin istifadə etdikləri mineral gübrələrin dəyərinin demək olar ki, orta hesabla 50 faizi dövlət tərəfindən ödənilməsi , eləcə də dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına buğda istehsalının artırılması məqsədilə onlara yardım verilməsi, toxumçuluq və damazlıq işləri üzrə müəyyən işlərin görülməsi, aqroservis xidmətlərindən güzəştli qiymətlərlə istifadə edilməsi , həmçinində Azərbaycan Respublikasının Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu və Kənd Təsərrüfatı Kreditləri üzrə Dövlət Agentliyi tərəfindən kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına verilmiş güzəştli kreditlər kənd təsərrüfatı istehsalı sahəsində ilbəil dinamik inkişafın əldə edilməsini təmin edən amillərlə bağlı olmuşdur..
Kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu son 10 ildə 1,5 dəfə, taxıl istehsalı 43,9 faiz, kartof istehsalı 29,1 faiz, tərəvəz 17,8 faiz, bostan məhsulları 20,5 faiz, meyvə və giləmeyvə 49,1 faiz, üzüm istehsalı isə 2,4 dəfə artmışdır..
Yerli istehsal sahələrinin yenidən qurulması və uğurla həyata keçirilən aqrar islahatların aparılması nəticəsində bir sıra yerli qida məhsullarının istehsalının artmasına və ölkəmizə bu məhsullara olan təlabatın minimuma endirilməsinə o cümlədən idxalının azalmasına səbəb olmuşdur. Öz Yerli məhsullar daxili bazarımızı zənginləşdirmiş, əsas qida məhsullarına təlabatımızı ödəmiş idxaldan asılılığımızı minimuma çatdırmışdır.
Ölkənin sahibkarlıq sektorunun inkişafı göstəricilərinin dinamikası həyata keçirilən iqtisadi islahatların uğurlu nəticələrinin əyani təsdiqidir.
Son illərdə sahibkarlığın inkişafına dövlətin maliyyə dəstəyi daha da yaxşılaşmış, güzəştli kreditlərin həcmi əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Ötən müddət ərzində ölkənin müxtəlif bögələrində müntəzəm olaraq təşkil edilmiş biznes forumlar yerli və müxtəlif ölkələrdən olan iş adamları, sahibkarlar arasında maarifləndirmə işinin təşkilinə, onların məlumat əldə etmə imkanlarının genişləndirilməsinə, ölkə regionlarının mövcud təbii və əmək resurslarından səmərəli istifadə edilməsi, habelə xarici investisiyaların cəlb edilməsi prosesinin dəstəklənməsinə müsbət təsir göstərmişdir.Ölkəmizdə aparılan regionlarin sosial iqtiasdi proqramı eyni anda ölkədə turizm sahəsindədə bir çox yeniliklərin əldə olunmasına şərait yaratmışdır.Turizm ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunmaqla zəngin coğrafi landşafta malik ölkəmizin təbiət abidələrinin və eləcə də xalqımızın mədəni-tarixi irsinin geniş miqyasda tanıdılmasını təmin etmək məqsədiləvhətda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən 2011-ci il ölkəmizdə "Turizm ili" elan edilmişdir.
Bu zaman daxilində Bakı ilə yanaşı, bir çox regionlarda da turizm komplekslərinin, otellərin, istirahət mərkəzlərinin istifadəyə verilməsi turizmin inkişafına, əhalinin istirahətinə geniş imkanlar yaratmışdır.
Son illərdə inkişaf edən infrastruktur sahələrindən biri də nəqliyyat sektorudur ki, bu sahəyə davamlı və iri həcmli investisiyaların yönəldilməsi nəticəsində nəqliyyatın hərəkət heyətinin yeniləşməsi, körpülərin tikilməsi, yeni avtomobil yollarının çəkilişi, yenidən qurulması və s. işlər davam etdirilmiş, strateji əhəmiyyətli layihələrin səmərəli fəaliyyəti sahənin inkişafına öz müsbət təsirini göstərmiş, ümumilikdə bu sahədə 2,5 dəfə artıma nail olunmuşdur.Buna misal olaraq , Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft ixrac kəmərini və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz ixrac kəmərini misal çəkə bilərik. Bununla yanaşı, ölkənin tranzit potensialının reallaşdırılması istiqamətində tədbirlər, o cümlədən Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizinin fəaliyyəti, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun, Ələt Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının, Şimal-Cənub, Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizləri üzrə magistral yolların tikintisi layihələri uğurla davam etdirilmişdir.
Regional İnkişaf Dövlət Proqramlarının icrası çərçivəsində son 10 il ərzində regionlarda Naxçıvan, Gəncə, Lənkəran, Zaqatala, Qəbələ və Yevlax şəhərlərində hava limanları istifadəyə verilmişdir. Nəqliyyatın hərəkətinin tənzimlənməsi və idarə olunması məqsədilə habelə Ölkəmizdə Bakı şəhərində Nəqliyyatı İntellektual İdarəetmə Mərkəzi yaradılmışdır.

Bütün bunlarla yanaşı bu dövr ərzində uğurla həyata keçirilən məsələlərdən biridə İnsanların sağlam təbii mühitdə yaşamaları və təbii sərvətlərdən xalqın rifahının yaxşılaşması naminə istifadə etməsi məsələsidir.. Ekologiyanın və təbii mühitin tarazlığının qorunması, həmçinin əhalinin təmiz suya və havaya olan təlabatını təmin etməkdən ötəri son illər ərzində bir sıra tədbirlər görülmüşdür

.
Ölkədə xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri şəbəkəsinin genişləndirilməsi və ekoturizmin inkişaf etdirilməsi məqsədilə 2003-cü ildən başlayaraq Bakı və Abşeron yarımadasının palçıq vulkanları qrupu, Eldar şamı, Korçay dövlət təbiət qoruqları, eləcə də Abşeron, Ağgöl, Göygöl, Şahdağ, Şirvan, Akademik Həsən Əliyev adına Zəngəzur, Hirkan, Altıağac və Samur-Yalama milli parkları yaradılmış, xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin sahəsi 478 min hektardan 893 min hektaradək artırılmışdır. Bu dövrdə yaşıllıqların salınması sahəsində 20 milyon ağac və kol əkilmiş, əhalinin ekoloji cəhətdən təmiz su ilə təminatının yaxşılaşdırılması üçün 222 yaşayış məntəqəsində modul tipli sutəmizləyici qurğular quraşdırılmışdır..
İdman sahəsindədə maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi üçün 10 il ərzində ölkənin müxtəlif regionlarında 41 olimpiya idman kompleksləri tikilmiş və istifadəyə verilmiş, ümumilikdə isə 250-dən çox idman və gənclər obyekti tikilmiş və ya yenidən qurulmuşdur.