Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
89 Nəticə Müstəqil Azərbaycanın demokratik inkişaf yoluna qədəm qoyması, ölkə iqtisadiyyatında bazar münasitlərinin formalaşması, sahibkarlıq fəaliyyətinin məqsədyönlü şəkildə genişlənməsi və bununla bağlı bazar iqtisadiyyatına xas olan təsərrüfat subyektlərinin yaranması maliyyə nəzarəti sisteminin də yenidən və müasir tələblər əsasında qurulmasını zərurətə çevirmişdir. Dünya təcrübəsində maliyyə nəzarətinin ən geniş yayılmış mütərəqqi forması kimi audit çıxış edir. Azərbaycanda audit sisteminin təşkili və tənzimlənməsinin əsaslan «Auditor xidməti haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununda öz əksini tapmışdır. Azərbaycanda audit sisteminin formalaşması prosesi ölkənin maliyyə həyatına şəffaflıq gətirməklə, iqtisadi məcraya yönələn mütərəqqi nəzarət qurumuna xas olan keyfiyyətləri özündə əks etdirir. Beləliklə, audit sisteminin bir qolu kimi, daxili audit müasir daxili nəzarət forması və müəssisənin daxili nəzarət sisteminin tərkib hissəsi olaraq aktivlərin və uçot məfhumlarının qorunmasını, əks etdirilmiş maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarının düzgünlüyünü, tamlığını və müvafiqliyini, həmçinin vaxtında düzgün maliyyə hesabatının hazırlanmasını təmin edir və məqsədi müəssisənin idarəetmə sisiteminin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsidir. Daxili auditorlar həm dövlət sektorunda, həm də özəl sektorda fəaliyyət göstərirlər. Müasir audit maliyyə nəzarətin xüsusi təşkilati formasıdır. O, inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı şəraitində, hətta hazırda Azərbaycanda formalaşan yeni iqtisadi şəraitdə də özünü müsbət tərəfdən göstərir. Başqa sözlə desək, müasir audit - bazar infrastrukturunun ayrılmaz elementidir, onun xüsusiyyəti də məhz buradan yaranır. Dissertasiya işinin məzmunundan irəli gələn nəticələr aşağıdakılardan ibarətdir. 1. Təsərrüfat subyektində daxili auditin tətbiqi nəticəsində idarəetməyə böyük diqqət; riskin qiymətləndirilməsinin təkmilləşmiş metodları; qanun pozuntusu hallarının azalması; səmərəliyin artması; vəsaitlərə qənaət olunması; maliyyə hesabatlarının yüksək etibarlılığı və aktivlərin qorunması kimi nəticələr əldə edilir. 2. Müasir auditin növlərini onun əhəmiyyətliliyi və iqtisadiyyatda oynadığı rola görə aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək məqsədəuyğundur: maliyyə auditi; əməliyyat 90 auditi; uyğunluq auditi; ilkin audit; dövrü audit; təsdiqedici audit; sistemli-istiqamətli audit; riskli sahənin auditi. Bazar münasibətləri şəraitində təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyəti ilə bağlı audit əsasən ilk növbədə iki istiqamətdə fərqlənir: - kənar audit; - daxili audit. Müasir iqtisadi şəraitdə idarəetmə fəaliyyətinin aktuallığının artdığı bir vaxtda müəssisənin idarə edilməsində daxili audit əsasverici rol oynamaqla təsərrüfat subyektinin idarəetmə sistemində aparıcı yer tutur, həmçinin təsərrüfat fəaliyyətini reallaşdıran obyektin əməkdaşlarının fəaliyyətinin norma və standartlardan kənarlaşma hallarına da nəzarət edir. Bununla yanaşı, daxili audit strukturlarının müstəqil fəaliyyəti bir qayda olaraq müəssisədə fəaliyyəti yoxlanılan struktur bölmələrə nisbətən mümkündür. Kənar auditor və ya auditor təşkilatlarına gəldikdə isə onlar audit keçirilən müəssisələrdən həm maddi, həm də təşkilati cəhətdən asılı deyillər və öz fəaliyyətlərini yalnız müqavilə əsasında həyata keçirirlər. Daxili audit xidmət sahəsi kimi iqtisadi proseslərin iqtisadi, hüquqi əsaslarla tənzimlənməsinə, hər bir təsərrüfat subyektinin fəaliyyətinin səmərəli təşkilinə, cəmiyyətdə iqtisadi qanunvericiliyə, maliyyə intizamına riayət olunmasına, təsərrüfat subyektlərinin maliyyə sisteminin şəffaflığının təmin olunmasına təsir göstərir. Belə ki, müəssisənin maliyyə vəziyyətinin, bazardakı mövqeyinin müəyyənləşdirilməsində, onun taktiki və strateji inkişaf planlarının (biznes-plan) hazırlanmasında daxili audit əhəmiyyətli dərəcədə rol oynayır. İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi bir daha göstərir ki, auditor fəaliyyəti iqtisadiyyatın inkişafında, müəssisələrin fəaliyyətinin tənzimlənməsində iqtisadi - maliyyə tənzimləyici funksiyasını həyata keçirən vacib bir struktur kimi səciyyələnir. Daxili auditin əsas məqsədi - müəssisənin ali rəhbərliyinin, təsisçilərin, mülkiyyətçilərin maraqlarına xidmət edərək, idarəetmə funksiyasının səmərəliliyini artırmaq, maliyyə - təsərrüfat fəaliyyətinin müvafiq qanunvericilik və normativ - hüquqi bazaya uyğun şəkildə həyata keçirilməsinə köməklik göstərməkdir. 91 3. Daxili nəzarət dedikdə ictimai orqanlar və struktur bölmələr tərəfindən cəmiyyətin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə nəzarət başa düşülür. Daxili nəzarət proseduruna maliyyə-təsərrüfat planı çərçivəsində əməliyyatların həyata keçirilməsi proseduru, həmçinin qeyri-standart əməliyyatların aşkarlanması və yerinə yetirilməsi üzrə prosedurlar daxildir. Daxili nəzarət proseduruna riskləri idarəetmə də daxildir. Daxili nəzarət maliyyə və əməliyyat risklərini, həmçinin vəzifəli şəxslər tərəfindən hər cür sui-istifadə etmə hallarını operativ sürətdə aşkar etmək, onların qarşısını almaq və məhdudlaşdırmaq imkanı yaradır. Bununla belə lazımi qaydada təşkil olunmuş daxili nəzarət cəmiyyətin xərclərini azaldır və onun resurslarının səmərəli şəkildə idarə olunmasına kömək edir. Cəmiyyətdə onun maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinə nəzarət üzrə qüvvədə olan sistem investorların cəmiyyətə və onun idarə orqanlarına etibarının təmin olunmasına yönəldilmişdir. Belə nəzarətin əsas məqsədi səhmdarların kapitalının və cəmiyyətin aktivlərinin müdafiəsidir. Audit sistemi bazar münasibətləri şəraitində iqtisadi-hüquqi nəzarətin təkmilləşməsinə daha əlverişli zəmin yaradaraq, iqtisadiyyatın inkişafı üçün zəruri şəffaf, sivil maliyyə nəzarətinin, formalaşmasına güclü təkan verir. Bu nəzarətin, əsas vəzifəsi yeni yaranmış iqtisadi münasibətləri qeyri-sağlam sahibkarlıq fəaliyyətindən müdafiə etmək, iqtisadiyyat sahəsində iqtisadi, hüquq və maliyyə pozuntularına qarşı mübarizə və profilaktik tədbirlər aparmaqla bitməyərək, həm də daha yüksək səviyyədə ictimai iqtisadi hüquqi şüurun formalaşmasına yardım etməkdir. Səmərəli daxili nəzarət sisteminin qurulması və tətbiqi müəssisənin rəhbərliyinə aşağıda göstərilənlərə nail olmaq üçün imkan verir: 1. İdaəetmə qərarlarının qəbulu üçün vacib olan etibarlı məlumatların alınması; 2. Müəəssisənin aktivlərinin və sənədlərinin qorunması (müvafiq nəzarət sistemi Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|