Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti “magistratura məRKƏZİ”

2.2. Sənaye məhsullarının keyfiyyət səviyyəsinin və göstəricilərinin ekspert qiymətləndirilməsi metodları
“Ekspert” – verilmiş məsələni həll etmək qabiliyyəti olan təcrübəli mütəxəssisdir. Tədqiq olunan obyektə münasibətdə ekspertin peşə bacarığı, metodologiya (üsul, vasitə) baxımından isə ekspertin verilmiş məsələni həll etmək və qərar vermək bacarığı əsas götürülür. Bunlar birlikdə ekspert bacarığı adlanır. Ekspert tədqiqat obyektini qiymətləndirərkən qərəzsiz, ədalətli və obyektiv olmalıdır. Keyfiyyətin qiymətləndirilməsinin ekspert metodu mütəxəssis ekspert­lərin ümumiləşdirilmiş təcrübəsi və peşə duyumunun (intuisiyasının) istifadəsinə hesablanır. Texniki məhsulun keyfiyyət səviyyəsinin ekspert qiymətləndirilməsi metodu o hallarda istifadə olunur ki, ayrıca və ya kompleks göstəricilərin qiymətlərinin aləti, empirik və ya hesabat metodları ilə obyektiv təyin edilməsi çox çətin və ya qeyri-mümkündür.
Ekspert metodu (və ya ekspert qiymətləndirilməsi) ekspertiza metodunun bir növü və ya modifikasiyası olub, bir neçə müxtəlif metodların məcmusudur. Ekspert metodunun müxtəlif növləri bacarıqlı, səriştəli mütəxəssislərin (ekspert­lərin) kollektiv qərarları əsas götürülən bütün sahələrdə tətbiq olunur. Məsələn, müxtəlif şuraların, konfransların, müşavirələrin, komissiyaların, imtahan götürən­lərin qərarları, həmçinin ali, orta və ixtisas məktəblərində biliklərin qiymətlən­dirilməsi və s. - bütün bu qərarlar ekspert metodu ilə qəbul edilir.
Məhsülun keyfıyyətinin ekspert qiymətləndirilməsi metodları məhsulun key­fiy­yət səviyyəsinin bütövlükdə (detallaşdırmadan) qiymətləndirilməsi, həmçi­nin hər hansı predmetin, məmulatın keyfiyyət göstəricilərinin təyin edilməsi ilə əlaqədar bütün məsələlərin həlli vaxtı istifadə edilir. Beləliklə, ekspert metodu aşağıdakı hallarda tətbiq olunur:

• 
  məhsulun keyflyyətinin ümumi (ümumiləşdirilmiş) qiymətlən­dirilmə­sində;
  
• 
  qiymətləndirilən məhsulun təsnifatlaşdırılmasmda;
  
• 
  məhsulun keyfıyyət göstəricilərinih çəki əmsallarının təyinində;
  
• 
  orqanoleptik metodla (hiss üzvləri ilə təyin edilən) keyfıyyət göstəri­cilə­rinin qiymətləndirilməsində;
  
• 
  baza nümunələrinin və baza keyfıyyət göstəricilərinin ölçüsüz qiymət­lərinin seçilməsində;
  
• 
  kompleks və ya ayrı-ayrı göstəricilərin əsasında (ümumiləşdirilmiş və qrup) yekun kompleks göstəricilərin müəyyən edilməsində;
  
• 
  məhsulun attestasiyası və sertifikatlaşdırılmasında.
  

Məhsulun keyfıyyət səviyyəsi daha az məsrəflə və böyük dəqiqliklə analitik və ya eksperimental metodlarla təyin edilirsə, ekspert metodla qiymətlən­dirilmə tətbiq oluna bilməz.
Çox mürəkəb kompleks xassə olduğundan məhsulun keyfiyyətinin təyi­nində həmişə qeyri-müəyyənlik və əsaslandırılmamış elementlər iştirak edir. Odur ki, məhsulun keyfiyyətinin ekspert qiymətləndirilməsi bütövlükdə ilkin qiymətlən­dirmədir, informativliyi azdır, qiymətləndirilən məhsulu ancaq birinci yaxınlaş­mada və təxminən xarakterizə edir. Keyfiyyətin belə ekspert qiymətləndirilməsi əsasında aydındır ki, hansısa mühəndis-texniki qərarlar qəbul etmək imkanları məhduddur. Lakin bu metod, məsələn, kommersiya sövdələşməsi zamanı alınan məhsulun keyfiyyəti haqqında konkret (ədədlə ifadə olunan qiymətlər) məlumatlar olmadıqda istifadə oluna bilər.
Lakin qeyd edilməlidir ki, texniki və ya digər təyinatlı məhsulların key­fiyyət göstəricilərinin qiymətləndirilməsi üçün bu yeganə metod olub, kifayət qə­dər geniş tətbiq olunur və bunun üçün müvafiq metodik tövsiyələr də işlənib hazırlanmışdır.