45
Универсиtеtдя 50-дян чох дил юйрядилир, бейнялхалг mцнасибяtляря аид
600-дян арtыг kурс kечилир. Гырх ил ярзиндя бу исtигаmяt цзря лидерлийини сахлайан
Йел Uниверсиtеtинин бейнялхалг tядгигаtлар mярkязи щазырда баkалавр дяряcя-
синдя алtы, mаэисtр дяряcясиндя ися дюрд ихtисас цзря фяалиййяt эюсtярир. Tяtбиги
лингвисtиk tядгигаtлар, mярkязи глобаллашmа проблеmляринин tядгигаtы вя бей-
нялхалг mалиййя mярkязляри бейнялхалг програmлара арtан mараьы инkишаф еtди-
рир вя Йел Uниверсиtеtинин ихtисаслашmыш фаkцлtяляринин фяалиййяtини зянэинляш-
дирир.
Йел Uниверсиtеtинин илдян-иля хариcи tялябяляринin арtыmына эюря нцфузу
арtыр вя универсиtеt tялябяляринин 16%-дян чоху хариcи tялябялярдир. Щяр tядрис или
бцtцн дцнйада юз юлkяляринин инkишафы цчцн mцщцm наилиййяtляр веря биляcяk
эюрkяmли елm хадиmляри Йел Uниверсиtеtиня жялб олунур вя дцнйанын 100-дян
чох юлkяsиндян mинлярля алиm ишляmяk вя йашаmаг цчцн bura эялир.
Йел Uниверсиtеtинин чохсайлы уьурлу вя mяшhур mязунлары вар. 1989-cу
илдян башлайараг АБШ-ын бцtцн президенtляри Йел Uниверсиtеtинин mязунлары
олуб. Cорc Щерберt Уоkер Буш (аtа – Буш), Билл Kлинtон, еляcя дя онун щяйаt
йолдашы, АБШ-ын sabiq Дювляt kаtиби Щиллари Kлинtон, Cорc Уолkер Буш (оьул –
Буш), онун гызы Барбара Буш, Аmериkанын kечmиш виtсе-президенtи Ричард Диk
Чейни дя Йелин mязунларындандыр.
Йел Uниверсиtеtи Аmериkанын елиt универсиtеtляри групуна дахилдир.
Massaчusets Texnologiya Иnstitutu (Massachusetts Institute of
Technology – MIT). Бу инсtиtуt ABШ-ыn Massaчusets шtatыnda, Kembric
шяhяrindя yerlяшir. Kompyuter texnologiyalarыnыn mяrkяzi adlandыrыlan
universitet elm vя texnologiya, robot texnikasы vя sцni intellekt sahяlяri цzrя
dцnyaда бюйцk нцфуз газанmышдыр. Щяm дя иnstitut menecment, iqtisadiyyat,
linqvistika, siyasi elmlяr, fяlsяfя vя s. sahяlяr цzrя dя mяшhurdur. Иnstitutun яn
tanыnmыш bюlmяlяri Linkoln, Иnformatika vя Sцni Иntellekt laboratoriyalarы,
Иdarячilik Mяktяbidir. 2009-cu ildя Massaчusets Texnologiya Иnstitutu 100 яn
yaxшы universitetin arasыnda doqquzuncu yerdя sыralanыb.
1861-ci ildя Massaчusets Birliyi Uilyam Berton Rocersin "Massaчusets
Texnologiya Иnstitutu vя Boston Tяbiяt Elmlяri Cяmiyyяti"nin yaradыlmasы
haqqыnda xartiyasыnы tяsdiqlяdi. Berton Rocers XIX яsrdя sцrяtlя inkiшaf edяn
elmin tяlяblяrinя cavab verя bilяcяk ali tяhsilin yeni formasыnы yaratmaq
istяyirdi. Berton Rocers tяhsil proqramы hazыrlayaraq hяm шtat rяhbяrliyinin
diqqяtini cяlb edir, hяm dя planlarыnы hяyata keчirmяk цчцn юzяl sponsorlar
tapыrды. Onun fяlsяfяsi belя sяslяnirdi: "Elmlərin tяkcя praktikada istifadя
oluna bilяn manipulyasiya vя adi detallarыnыn tяdrisi yolu ilə deyil, bцtцn яsas
elmi prinsiplяrin izahы ilя юyrяnilmяsi vя baшa dцшцlmяsi юnəmlidir". Иnstitutun
fяaliyyяtinin ilk illяrindяn bu ali tяhsil mцяssisяsinin mяzunlarы юzlяrini yцksяk
ixtisaslaшmыш elmi-texniki mцhяndislяr kimi tяqdim edirдиlяr. Mцяssisяlяrin
яksяriyyяti onlarы hяvяslя iшя gюtцrцr ki, bu da yeni yaranmыш tяhsil ocaьыna
tяlяbяlяrin axыnыna sяbяb olurdu.
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
46
10 aprel 1861-ci il qanunvericilik aktыna яsasяn Massaчusets Texno-
logiya Иnstitutu цч bюlmяdяn: Иncяsяnяt Cяmiyyяti, Sяnaye Иncяsяnяti Muzeyi
vя Sяnaye Elmlяri Mяktяbi bюlmяlяrindяn ibarяt иди.
XIX-XX яsrlяrdя institut maliyyя problemi ilя цzlяшir. Bu problem, яsa-
sяn, yaxыnlыqda yerlяшяn Harvard Universitetilя rяqabяt nяticяsindя yaranыr.
1900-cц ildя Massaчusets Texnologiya Иnstitutunun Harvard Univer-sitetilя
birlяшdirilmяsi ideyasы irяli sцrцlцr, lakin bu ali tяhsil mцяssisяsinin nцfuzlu
mяzunlarы hяmin ideyaya qarшы чыxыr. Bцtцn ehtirazlara baxmayaraq, 1914-cц
ildя birlяшdirilmя planы tяsdiqlяnir, Massaчusets Texnologiya Иnstitutunun
Harvardыn Tяtbiqi Elmlяr bюlmяsi kimi Kembricя kючцrцlmяsi qяrara alыnыr
vя bu mяqsяdlя Kembricdя kompleks binalar tikilir. Hяmin andan kampusda
яn mцasir məşhur memarlar tяrяfindяn yeni цсlubda binalar tikilir. Daш vя
dяmirdяn inшa edilmiш tikililяr юzцnяmяxsusluьu ilя seчilir vя bir nюv, Praqa
шяhяrindя yerlяшяn mяшhur rяqs edяn evi xatыrladыr. Vaxtilя Massaчusets
Texnologiya Иnstitutunun mяzunu olan Uilyam Bosuort tяrяfindяn inшa
edilmiш binalar bu gцn universitetin яsas kampusuna чevrilib. 1916-cы ildя bu
tяhsil ocaьы Kembricdяki yeni kampusuna kючцr, bu dюvrdя Harvardla
birlяшmяk planы юz aktuallыьыnы itirir, Birinci Dцnya mцharibяsi vя bundan
irяli gяlяn ABШ-ыn sяnaye potensialыnыn gцclяndirilmяsi ixtisaslaшmыш elmi-
texniki kadrlara tяlяbatы artыr. Bununla da Massaчusets Texnologiya Иnstitutu
birinci dяrяcяli texniki ali mяktяbя чevrilir vя 1917-ci ildя Harvard
Universitetilя birlяшdirmя mяsяlяsi lяьv edilir.
Mцharibяdяn sonrakы illяr institut sцrяtlя inkiшaf edir, yeni fakцltяlяr vя
tяdqiqat mяrkяzlяri yaradыlыr. Lakin Иkinci Dцnya mцharibяsinя qяdяr institut
ikinci dяrяcяli ali mяktяb hesab olunur vя ABШ-dan kяnarda tanыnmыr. Иkinci
Dцnya mцharibяsi dюvrцndя institutun mцtяxяssislяri, xцsusilя Radiasiya
laboratoriyasыnыn яmяkdaшlarы radar qurьularы, nцvя reaktoru sahяlяrindя vя
digяr hяrbi mяqsяdlяr цzrя yцksяk nailiyyяtlяr яldя edirlяr. Massaчusets
Texnologiya Иnstitutu subsidiyalarыn яn чox alыndыьы ali tяhsil mцяssisяsindяn
olur vя tezliklя dцnyanыn яn nцfuzlu elmi-tяdqiqat mяrkяzinя чevrilir. XX
яsrin 1950-1960-cы illяrindя bu ali tяhsil mцяssisяsi elmi-texniki inqilab edir.
Mяhz bu dюvrdя institutun Linkoln vя Чarlz Stark Draper laboratoriyalarы юz
kяшflяrilя mяшhurlaшыr. 1970-1980-ci illяrdя institut elmi-texniki tяrяqqiyя
sяbяb olan kompyuter dövrünün pionerinя чevrilir. Иnstitutun divarlarы arasыn-
da юz dili, etika vя mяnяviyyatы olan kompyuter mяdяniyyяti yaranыb.
Massaчusets Texnologiya Иnstitutunun kampusu Kembric шяhяrindя
Чarlz чayыnыn sahilindя 68 hektar яrazidя yerlяшir. Massaчusets Texnologiya
Иnstitutunun kampusu ərazisi iki hissяyя bюlцnцr – qяrbdя tяlяbя yataqxa-
nalarы, шяrqdя isя akademik binalar yerlяшir. Akademik binalar, ofislяr vя
yataqxanalarла yanaшы, onlara mцxtяlif adlar verilib. Binalar yerцstц vя yeraltы
tunellяrlя birlяшdirilib. ABШ-da яn bюyцk nцvя reaktoru Massaчusets Texno-
logiya Иnstitutunun kampusunda, яhalinin sыx mяskunlaшdыьы яrazidя yerlяшir.
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ
47
Burada nцvя reaktorunun яtraf mцhitя vurduьu ziyana gюrя institut
rяhbяrliyi ilя yerli яhali arasыnda tez-tez mцbahisяlяr yaranыr. Иnstitut isя onun
tяhlцkяsizliyinя zяmanяt verir. Kampusun яrazisindя yerlяшяn digяr maraqlы
obyektlяrdяn yцksяktяzyiqli aerodinamik tuneli, gяmilяrin tяlimi vя okeanыn
quruluşunu юyrяnmяk цчцn yedяk чяnini qeyd etmяk olar. 2001-ci ildя яtraf
Mцhitin Mцhafizяsi Agentliyi hava vя suyu tullantыlarla чirklяndirdiyi цчцn
tяhsil mцяssisяsini mяhkяmяyя verir. Nяticяdя institut 155000 dollar
dяyяrindя cяrimя юdяyir vя bundan sonra цч ekologiya layihяsi tяtbiq edir.
Иnstitut eyni zamanda havanыn чirklяnmяsinin qarшыsыnы almaq mяqsяdilя
alternativ yanacaq iшlяdяn nяqliyyat vasitяlяri buraxыr.
Иnstitutda tяhsil alan tяlяbяlяr цчцn lazыmi шяrait yaradыlыb. Hяr bir ya-
taqxananыn юz komendantы var. Komendant tяlяbяlяrя, onlarыn saьlamlыьыna
vя psixoloji durumlarыna nяzarяt edir. Kampusa kючmяmiшdяn qabaq tяlяbя-
lяr istяdiklяri yataqxanada vя mяrtяbяdя yer seчя bilяr. Burada yaшayan tяlя-
bяlяr arasыnda mцxtяlif cяmiyyяtlяr yaranыr. Yuxarы kurs tяlяbяlяri Чarlz
чayыnыn o biri sahilindя Bяk Bey rayonunda yerlяшяn 36 yataqxanadan birindя
qalmaьa цstцnlцk verirlяr. Burada, adяtяn, heч kimin maneчilik etmяmяsi
цчцn yaradыcы tяlяbяlяr qalыr və doktorantlar цчцn 8 yataqxana mюvcuddur.
Massaчusets Texnologiya Иnstitutu чoxsaylы elmi kяшflяrin yarandыьы
mяkandыr. Massaчusets Texnologiya Иnstitutunun mцяllim vя tяlяbяlяri
hяmiшя sяrbяst, azadfikirli, bir qяdяr qalmaqallы olmalarы ilя fяrqlяniblяr.
Bu gцn Massaчusets Texnologiya Иnstitutunda 4232 tяlяbя tяhsil alыr,
onlarыn 45%-ni qыzlar, 46%-ni яcnяbi tяlяbяlяr tяшkil edir. Dцnyanыn яn yaxшы
ali mяktяblяrindяn olan bu institut qяbul qaydalarыnыn mцrяkkяbliyi ilя seчilir,
instituta sяnяd verяn 20 abituriyentdяn yalnыz biri qяbul olunur. Иnstitutda
kяmiyyяtя deyil, keyfiyyяtя цstцnlцk verilir. Texniki sferada institutu яvяz
edяn digяr ali tяhsil mцяssisяsi yoxdur. Buraya qяbul olunmaq, oxumaq vя
qurtarmaq чox чяtindir. Lakin bцtцn bu чяtinliklяrя qatlanmaьa dяyяr, чцnki
Massaчusets Texnologiya Иnstitutu kompyuter texnologiyalarыnыn яsas
mяkanыdыr.
Massaчusets Texnologiya Иnstitutunun чoxlu sayda mяшhur mяzunlarы
var, onlardan 75 nяfяri Nobel mцkafatыna layiq gюrцlцb. Иnstitutun tanыnmыш
mяzunlarыndan Azяrbaycan яsilli alim, sцni intellekt sahяsindя qeyri-sяlis
mяntiq nяzяriyyяsinin banisi, hazыrda Kaliforniyanыn Berkli Universitetinin
professoru Lцtfi Rяhim oьlu Яlяsgяrzadяni (Lцtfi Zadя) xцsusi qeyd etmяk
olar. Lцtfi Zadя Tehran Universitetinin elektrotexnika fakцltяsinin bakalavr
pillяsini bitirib. O, 1944-cц ildя ABШ-a kючцb vя tяhsilini davam etdirmяk
mяqsяdilя bu instituta яrizя verib vя 1946-cы ildя hяmin institutun elektro-
texnika ixtisası цzrя magistraturasını bitirib.
Braun Universiteti (Brown University). Braun Universiteti ABШ-ыn Rod
Aylend Шtatыnыn paytaxtы Providens шяhяrindя yerlяшяn qяdim ali tяhsil
ocaьыdыr. 2009-cu ildя aparылан dцnya universitetlяrinin reytinqinя gюrə,
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
48
Braun Universiteti 100 яn yaxшы ali mяktяb arasыnda 31-ci yerdяdir. 2010-cu il
цzrя reytinqя gюrя, bu ali tяhsil mцяssisяsi юlkя universitetlяri arasыnda 16-cы
yerя layiq gюrцlцb. Universitet ABШ-ыn sяkkiz яn nцfuzlu ali mяktяblяrini
birlяшdirяn Sarmaшыq Liqasыna daxildir.
1763-cц ildя Nyu-Cersi Kollecinin mяzunu olmuш keшiш Ceyms Menninq
Baptist (xristian mяzhяblяrindяn biri) Kilsяlяri Assosiasiyasы tяrяfindяn Rod
Aylend Шtatыna kollec axtarmaьa gюndяrilir. Kollec Korporasiyasы Cяmiyyяti-
nin ilk toplantыsы Rod Aylend Шtatыnda Nyuportda yerlяшяn Qяdim Ev adla-
nan binada baш tutur. 3 mart 1764-cц ildя Bюyцk Britaniya kralы III Georq
Rod Aylend Шtatыnda yeni kollec yaradыlmasы haqqыnda xartiya imzalayыr. Ali
mяktяbя Rod Aylend Kolleci adы verilir. Xartiyanы kraldan baшqa, 60-dan чox
шяxs imzalayыr, bunlarыn arasыnda kollecin tяшkilatчыlыq, maliyyяlяшmя vя
idarяolunmasыnda bюyцk xidmяtlяri olan Braun ailяsinin цzvlяri (Con, Ni-
kolas vя Mozes qardaшlarы) dя olur. Universitetin adыnı daшыdыьы (1804-cц
ildяn) Nikolas Braun kollecя bюyцk miqdarda yardыmlar edir.
1765-ci ildя Ceyms Menninq yeni yaradыlmыш kollecin prezidenti tяyin
edilir vя 1791-ci ilяdяk bu vяzifяdя qalыr. Tяlяbяlяr Kollecя dini mяnsubiyyя-
tindяn asыlы olmayaraq qяbul edilir. 1770-ci ildя universitetin hazыrda Provi-
dens шяhяrindя Цst-Saydda yerlяшяn яsas binasы tikilir. 1891-ci ildяn Braun
Universitetinin nяzdindя Qыzlar Kolleci yaradыlыr vя ali mяktяbя qыzlar qяbul
olunur.
1850-ci ildя Braun Universitetindя elmi dяrяcяlяr verilmяйя baшlasa da,
1857-ci ildя dayandыrыlыr. 1887-ci ildя universitet tяlяbяlяrinя magistr vя
doktorluq dяrяcяlяri vermяk hцququnu bяrpa edir. Burada ilk magistr
dяrяcяsi 1888-ci ildя, ilk doktorluq dяряcяsi isя 1889-cu ildя verilib.
Braun Universitetindя ilk tibb proqramы 1811-ci ildя hяyata keчirilib.
Tibb цзrя elmi dяrяcяlяr ali tяhsil mцяssisяsindя 1975-ci ildяn verilir. 1984-
1985-ci illяrdя Braun Korporasiyasы 8 illik Liberal Tibbi Tяhsil Proqramы
qяbul edir. Hazыrda Braun Universiteti Tibb Mяktяbinin tяlяbяlяrini ildя 90-a
yaxыn tibbi dяrяcя ilя tяltif edir.
1904-cц ildя universitetdя Con Karter Braun, 1908-ci ildя isя Riчard
Rammell kitabxanalarы aчыlыr.
Braun Universiteti 1969-cu ildя qeyri-adi tяdris proqramы qяbul edir. Bu
proqrama яsasяn, universitetdя heч bir fяnn mяcburi tяdris edilmir. Tяlяbяlяr
mцstяqil olaraq istяdiklяri fяnlяri seчir vя istяdiklяri zaman qiymяt яvяzinя
"mяqbul" vя ya "qeyri-mяqbul" ala bilir. Hяlя 1850-ci ildя universitetin
prezidenti Frensis Ueylend yazыrdы: "Mцxtяlif kurslar elя tяшkil olunmalыdыr ki,
hяr tяlяbя seчdiyi fənlərin hamыsыnы vя yalnыz seчdiyini юyrяnя bilsin".
2009-cu ildя Braun Universitetinin illik gяlirlяri 623887000 ABШ dollarы
tяшkil edib. Bu vяsaitin 302018000 ABШ dollarы tяhsil haqqыndan, 133847000
ABШ dollarы qrant vя saziшlяrdяn, 49905000 ABШ dollarы yardыmlardan,
133030000 ABШ dollarы ianя fondunun gяlirlяrindяn, 80682000 ABШ dollarы
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ
49
satыш vя gюstяrilяn xidmяtlяrdяn, 24586000 ABШ dollarы isя digяr gяlirlяrdяn
яldя olunub.
Hяmin il Braun Universitetinin illik xяrclяri isя цmumilikdя 636547000
ABШ dollarы dяyяrindя olub. Bu mяblяьin 301192000 ABШ dollarыnы яmяk-
haqqы, 83639000 ABШ dollarыnы iшчilяrя verilяn mцkafatlar, 48447000 ABШ
dollarыnы universitetя gюсtяrilяn xidmяtlяr, 77787000 ABШ dollarыnы tяchizat,
21495000 ABШ dollarыnы kommunal, qalanlarыnы isя digяr xяrclяr tяшkil edib.
2009-cu ilin yekunlarы цчцn Braun Universitetinin illik dюvriyyяsini
2724816 ABШ dollarы tяшkil edib.
Braun Universitetindя tяlяbяlяrin tяhsil haqqы onlarыn oxuduьu mяktяb,
fakцltя vя proqramdan asыlы olaraq dяyiшir. 2009-2010-cu tяdris ilindя
tяlяbяlяrin tяhsil haqqы цmumilikdя 38048 ABШ dollarы tяшkil edib. Tяlяbяlяrin
qidalanmasы vя digяr xяrclяri isя 11080 ABШ dollarы dяyяrindя olub. Tяhsil
haqqы da daxil olmaqla, hяmin tяdris ilindя tяlяbяyя tяxminяn 49128 ABШ
dollarы dяyяrindя mяblяь lazыm olub.
Universitet bцtцn tяlяbяlяrя 100%-lik yardыm (tягaцd) tяklif edir. Ali
tяhsil mцяssisяsinin tяlяbяlяrinin 41%-i maliyyя yardыmы alыr. Tяqaцdцn
mяblяьi burada orta hesabla 33290 ABШ dollarыdыr.
Braun Universitetindя mцяllimlяrin яmяk haqqы onlarыn elmi dяrяcя-
lяrindяn asыlы olaraq dяyiшir. Burada professor orta hesabla ildя 134500 ABШ
dollarы, elmlяr doktoru 87276 ABШ dollarы, dosent 75768 ABШ dollarы, mцяl-
limlяr (mцhazirячi) 59858 ABШ dollarы, stajlы mцяllimlяr isя 71983 ABШ dollarы
dяyяrindя maaш alыr. Яmяkhaqqыnыn mяblяьi universitetin mяktяb vя fakцltя-
sindяn asыlы olaraq, az da olsa, fяrqlяnir.
Braun Universiteti Providens шяhяrindя яn bюyцk яraziyя malik ali tяhsil
mцяssisяsidir. Universitet яsas, Pembrok, Шяrq kampuslarыndan vя bir sыra
digяr яrazilяrdяn ibarяtdir. Яsas kampus Иst-Saydda Providens чаyыndan baш-
layaraq шяhяrin mяrkяzinя doьru 0,58 km
2
яrazini яhatя edir. Yaшыllыqlarla
яhatя olunan bu шяhяrcikdя яksяriyyяti viktorian цslubunda inшa edilmiш 235
bina yerlяшir. Akademik binalarыn чoxu яsas kampusdadыr.
Pembrok kampusunda Pembrok Qadыnlar цчцн Tяdris vя Tяdqiqat,
Koqut Humanitar Elmlяr mяrkяzlяri, tяlяbя yataqxanalarы, yemяkxanalar,
яylяncя mяrkяzlяri yerlяшir.
40000 m
2
яrazidяn ibarяt olan Шяrq kampusu Braun Universiteti
tяrяfindяn 1969-cu ildя 5 milyon ABШ dollarыna яldя olunub, 1971-ci ildяn isя
rяsmяn Braun Universitetinin kampusu elan edilib.
Bu kampuslardan яlavя, Braun Universitetinя яsas шяhяrcikdяn bir mil
Шimal-Шяrqdя yerlяшяn vя 1925-ci ildя tikilmiш Braun stadionu, Ceverli rayo-
nunda 5 inzibati bina, Providens шяhяrindяn kяnarda, Bristol шяhяrindя 1,52
km
2
яrazi aiddir.
Braun Universitetindя fяaliyyяt gюstяrяn kolleclяr bunlardыr: Bakalavr,
Ali (magistr vя doktorantlar цчцn) kolleclяri vя Alpert Tibb Mяktяbi.
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
50
Bakalavr Kolleci universitetin əsasını təşkil edir vя ali mяktяbin yarandы-
ьы andan fяaliyyяt gюstяrir. Hazыrda kollecin tяlяbяlяrinin sayы 6013 nяfяrя
bяrabяrdir.
Kollec iki mцxtяlif bakalavr dяrяcяsi tяklif edir: incяsяnяt vя elmlяr
bakalavrы. Bu dяrяcяlяrin ikisini dя almaq цчцn tяляbяlяr beш il tяhsil almalыdыr.
Яgяr bюlmяlяrin arasыnda tяlяbяnin arzuladыьы proqram yoxdursa, o, шяxsi
proqram hazыrlamaq vя mцstяqil tяdqiqat aparmaq hцququna malikdir.
Alpert Tibb Mяktяbi, universitetdя tibb proqramы 1811-ci ildяn yara-
dыlыb. 1991-ci ildяn mяktяb Braun Tibb Mяktяbi adlandыrыlыr. 2007-ci ildя iш
adamы Uorren Alpert mяktяbя 100 milyon dollar vяsait yardыm edib. Bunun
qarшыlыьыnda mяktяbin adы dяyiшdirilяrяk Uorren Alpert Tibb Mяktяbi olur.
Hazыrda bu mяktяb Amerikanыn яn rяqabяtli mяktяblяrindяn biridir. Mяktяbя
qяbul olmaq istяyяnlяrin yalnыz 2%-dяn aшaьыsы mцsabiqяdяn uьurla keчir.
Mяktяbdя hцceyrя biologiyasы, fiziologiya, biokimya, qidalanma, immunolo-
giya vя genetika, mikroskopik anatomiya, цmumi patologiya, neyrobiologiya,
patofiziologiya, neyrofarmokologiya, mikrobiologiya, epidemiologiya, en-
dokrin patofiziologiya, kardiologiya, nefrologiya, pulmonologiya, gematolo-
giya, qastroenterologiya vя s. elmlяr юyrяdilir. Mяktяbдя 4 il tяhsil aldыqdan
sonra tяlяbяlяr bakalavr diplomu alыr vя avtomatik olaraq tяhsilini MD (latыn
dilindяn "Medicinae Doctor" - tibb doktoru) dяrяcяsi almaq цчцn davam
etdirir.
Alpert Tibb Mяktяbinin nяzdindя Rod Aylend, Miriam, Memorial,
Batler, Emma Pendlton Bradli, Qadыn vя Uшaq xəstəxanaları vя Providens
Tibb Mяrkяzi fяaliyyяt gюstяrir.
Pembrok Qadыnlar цчцn Tяdris vя Tяdqiqat Mяrkяzi 1981-ci ildя
yaradыlыb vя gender mяsяlяlяri цzrя elmi-tяdqiqatla mяшьuldur. Mяrkяz qыzlar
цчцn fяaliyyяt gюstяrяn Pembrok Kollecinin шяrяfinя adlandыrыlыb. Burada
qadыnlarыn tarixi nailiyyяtlяrinin tanыnmasы цzrя bir sыra proqramlar hяyata
keчirilir, hяr il seminarlar tяшkil olunur.
Braun Universitetinin kitabxana sisteminя 6,8 milyon cild kitab, dюvri
nяшr, xяritя, яlyazma, musiqi яsяrlяri vя s. daxildir. Bu resurslarыn цzяrinя hяr
il 70000 nяшr яlavя olunur. Kitabxanadakы materiallar internet vasitяsilя geniш
spektrdя oxucularыn istifadяsinя verilib. Universitetdя aшaьыdakы kitabxanalar
fяaliyyяt gюstяrir: humanitar vя ictimai elmlяr haqqыnda kitablar; toplanmыш
Kiчik Con Rokfeller adыna dяqiq elmlяr, tibb vя kцtlяvi informasiya vasitя-
lяrinя aid kitab vя dюvri nяшrlяrin saxlandыьы Elmlяr (burada tяlяbяlяrin яn чox
toplaшdыьы Syuzen P. vя Riчard A. Fridman adыna Tяdris Mяrkяzi йerlяшir);
xцsusi kolleksiyalarыn, nadir kitablar, яlyazmalar vя arxivlяrin yerlяшdiyi Con
Hey; dцnya цзrя mяшhur Amerikanыn Шimal vя Cяnubuna aid kolleksiyalarыn
toplandыьы Con Karter Braun; Valter Neymanыn 46 sяsyazmasы vя 24000-dяn
чox musiqi яsяrlяrinin saxlandыьы Virciniya Orviq adыna Musiqi; tяsviri
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ
51
incяsяnяt, memarlыq, arxeologiya materiallarыnыn qorunduьu Иncяsяnяt Slayd
kitabxanalarы.
Braun Universitetinin яn bюyцk muzeyi Braun Haffenreffer Antropo-
logiya Muzeyidir. Burada Шimali vя Cяnubi Amerika, Afrika, Asiya vя Sakit
okean mяdяniyyяtinя aid 100000-dяn чox eksponat qorunur. Annmary Braun
Memorial muzeyindя Avropa vя Amerikanыn bяdii rяsm яsяrlяri, eksponatlar,
Britaniyanыn Mazanski qыlыnc kolleksiyalarы, Braun nяslinin cяvahiratlarы
nцmayiш olunur. Bell Qalereyasыnda mцasir rяssamlarыn sяnяt яsяrlяri yerləşir.
Universitetdя цmumilikdя 4629-a yaxыn iшчi qeydя alыnыb. Bunlarыn 1187
nяfяri professor-mцяllim heyяti, 773 nяfяri idarяetmя, qalanlarы isя inzibati
iшчilяrdir.
Braun Universitetindя ABШ-ыn 50 Шtatыndan vя dцnyanыn 107 юlkяsindяn
8261 tяlяbя tяhsil alыr. Onlarыn 6013 nяfяrini bakalavrlar, 1832 nяfяrini
magistr vя doktorantlar, 416 nяfяrini isя Tibb Mяktяbindя tяhsil alan tяlяbяlяr
tяшkil edir. Universitetdя 4016 oьlan, 4245 qыz tяlяbя oxuyur. 2009-2010-cu
tяdris ilindя universitetя qяbul цчцn 24988 яrizя daxil olub, onlardan yalnыz
2790-ы qяbul olunub.
Braun Universitetindя tяlяbя hяyatы чox yцksяk sяviyyяdя tяшkil olunub,
burada gяnclяr цчцn istяnilяn шяrait yaradыlыb. Universitetin kampuslarыnda
internet, kabel televiziyasы, telefon, istilik sistemi vя digяr xidmяtlяrlя tяmin
edilmiш bir, iki vя daha чoxotaqlы 60-a qяdяr yataqxana var. Universitetdя
tяlяbяlяrя tibbi, hцquqi, psixoloji xidmяtlяr dя gюstяrilir.
Braun Universitetindя 300-dяn чox tяlяbя tяшkilatы qeydя alыnыb. Bцtцn
Amerika universitetlяrindя olduьu kimi, bu ali tяhsil mцяssisяsindя dя idmana
xцsusi diqqяt yetirilir vя bu sahяdя bюyцk uьurlar яldя olunub.
Braun Universiteti юzцnц belя xarakterizя edir: "Universitetimizin tяlяbя
vя mцяllimlяri чox yaradыcы vя zяngin intellektual bacarыqlara malik шяxslяrdir.
Elяcя dя onlar hяr zaman apardыqlarы tяdqiqatlara gюrя narahatdыrlar. Onlar
iшin adi gediшindяn qane olmur, problemin yeni hяll yollarыnы axtarыr vя
eksperimentlяr hяyata keчirirlяr. Bizim mяqsяdimiz dцnyaya yeni-yeni
tюhfяlяr verя bilяcяk kosmopolit vяtяndaшlar yetiшdirmяkdir".
Чikaqo Universiteti (University of Chicago). Чikaqo Universiteti ABШ-
ыn Чikaqo шяhяrindя, Иllinoys шtatыnda yerlяшяn elmi-tяdqiqat axtarыш
mяrkяzidir. Bu universitet ABШ-da Amerika fяnlяrarasы humanitar elmlяr
kollecini vя alman tяdqiqat universitetlяrini birlяшdirяn ilk ali tяhsil ocaьыdыr.
Ali mяktяb юzцnцn fяrqli tяdris planы vя 1930-cu ildя universitetin prezidenti
Robert Maynard Hatчins tяrяfindяn яsasы qoyulmuш tяhsil islahatlarы ilя
seчilir. ABШ-da яn bюyцk universitet nяшriyyatы bu tяhsil ocaьыnda yerlяшir.
Universitetin nяzdindя юlkяdя ilk olaraq mцstяqil Sosiologiya Mяktяbi
yaradыlыb. Aparылан dцnya universitetlяrinin reytinqinя яsasяn, 2009-cu ildя
Чikaqo Universiteti 7-ci yerdя qərarlaşmışdır.
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
52
Чikaqo Universiteti 1890-cы ildя neft maqnatы vя xeyriyyячi Con Rok-
feller tяrяfindяn yaradыlыb. 1891-ci ildя Uilyam Reyni Harper universitetin
rяhbяri tяyin edilib vя burada ilk dяrslяr 1892-ci il oktyabrыn 1-dяn baшlayыb.
1898-ci ildя universitetin nяzdindя Biznes, 1902-ci ildя isя Hцquq
mяktяbi yaradыlыb. 1906-cы ildя R.Harper vяfat edir vя 1923-cц ilяdяk burada
цч prezident dяyiшir. Bu dюvr яrzindя universitetin nяzdindя Шяrq Иnstitutu
yaradыlыr. 1929-cu ildя Robert Hatчins Чikaqo Universitetinя prezident tяyin
olunur. Prezidentliyi 24 il sцrяn Hatчins bir чox dяyiшiklik edir, o, alimlяri
universitetя cяlb edяrяk "Ortaq Nцvя" tяdqiqat mяrkяzini yaradыr vя tяdris
planыnы hяyata keчirir. Onun rяhbяrliyi altыnda Чikaqo Universiteti Xяstяxa-
nalarы (Чikaqo Universiteti Tibb Mяrkяzi), Иctimai Dцшцncя Komitяsi yara-
dыlыr, tibb fakцltяsi aчыlыr. II Dцnya mцharibяsi dюvrцndя universitet Manhet-
ten layihяsinя юnяmli яlavяlяr edir. 1942-ci ildя Enriko Fermi burada mцstяqil
nцvя reaksiyalarы aparыr, plutoniumun izolyasiyasы цzrя iш hяyata keчirilir.
1962-cы ildя universitetin prezidenti Bidlin kampus torpaqlarыnы icarяyя
verdiyi цчцn tяlяbя hяrяkatы baш verir. 1969-cu ildя universitetin 400 tяlяbяsi
mяшhur mцяllimlяri Marle Diksonun iшdяn чыxarыlmasыna etiraz əlaməti ola-
raq, bu tяhsil ocaьыnыn inzibati binasыnы яlя keчirir vя 2 hяftя mцddяtindя
binanы tяrk etmirlяr.
1999-cu ildя universitetin prezidenti Huqo Sonnensчeyn яsas fяnlяrin
sayыnы 21-dяn 15-я endirяrяk mяшhur nцvя tяdris planыnы zяiflяdir. Bцtцn mяt-
buat bu mяsяlяni mцzakirя edir, universitetdə bu mюvzu cяmiyyяtdя aparыlan
mцzakirяlяrin mяrkяz nюqtяsinя чevrilir, nяticяdя prezident Huqo Sonnens-
чeyn 2000-ci ildя istefa vermяli olur.
Son on ildя Чikaqo Universiteti milyonlarla dollar dяyяrindя geniшlяnmя
layihяlяrinя baшlayыb. 2008-ci ildяn universitetdя Milton Friedman İnstitutu
yaradыlыr.
2008-ci ildя investor Devid But Чikaqo Universitetinin Biznes Ali
Mяktяbinя 300 milyon dollar hяdiyyя edib; bu isə universitetin tarixindя
hяdiyyя olunmuш яn bюyцk mяblяьdir. 2009-cu ildя 100 milyon dollar dяyя-
rindя yeni tяdqiqat mяrkяzlяri vя s. layihяlяr hяyata keчirilib.
Чikaqo Universitetinin kampusu Чikaqo шяhяrinin mяrkяzindя – Hayd-
parkda, Miчiqan gюlцnцn yaxыnlыьыnda 85 hektarlыq яrazidя yerlяшir. Kampu-
sun яrazisindя цmumilikdя 243 bina yerlяшir. Binalar Oksford Universitetinin
binalarыna oxшar qotik (orta яsrlяrdя Avropada yayыlmыш memarlыq цslubu)
tяrzdя inшa edilib. Чikaqo Universitetinin Mitчel qцllяsi eynilя Oksford Uni-
versitetinin Maqdalena qцllяsinя, Hatчinson salonu isя Krist kilsяsinя oxшayыr.
Kampusun "Ana Dюrdbucaq" adlanan яsas hissяsinin binalarы memar Henri
Иves Kobb tяrяfindяn inшa edilib: altы dюrdbucaq bina bir bюyцk dюrdbucaq
meydan яmяlя gяtirir. 1940-cы illяrdяn baшlayaraq, qotik цslubunu mцasir
tяrzdя inшa edilmiш tikililяr яvяz edir.
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ
Dostları ilə paylaş: |