AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasinin təHSİl problemləRİ İnstitutu

 

133

vя aralыq imtahanlar tяhsilin orta mцddяtini qыsaltmaq imkanы yaradыr. Lakin 

bu, elmi fяaliyyяtdяn imtina edilmяsi kimi baшa dцшцlmяmяlidir. Ölkяnin tяq-

ribяn 200 ixtisaslaшdыrыlmыш universitetindя elmi tяdqiqatlar aparыlыr. Onlar яsa-

sяn sяnayenin ehtiyaclarыnы  юdяmяk  цчцn nяzяrdя tutulduьundan tяtbiqi 

xarakter daшыyыr. 

Almaniyanыn 167 tяtbiqi istiqamətdə universiteti tяlяbяlяrя peшя  tяhsili 

verir. Bu universitetlяrdя  tяdris kursunun mцddяti qыsadыr vя elmi-tяdqiqat 

universitetlяrindяn fяrqli olaraq daha чox praktik yюnцmlцdцr. Hяmin 

universitetlяrdя doktorantura yoxdur. 

Almaniyanыn 57 ali incяsяnяt vя musiqi tяhsili mцяssisяsi yaradыcыlыq peшя-

lяri (rяssamlыq, qrafika, dizayn, heykяltяraшlыq, bяdii tяrtibat, fotoqrafiya, kino, 

musiqi)  цzrя  tяhsil verir. Bu universitetlяrdяki tяhsil peшяkar rяssam vя mu-

siqiчilяr, həm dя bяdii-estetika fяnlяri цzrя mцяllim yetiшdirmяyя istiqamətlənib. 

Son vaxtlar hяr bir universitetdя tяhsilin keyfiyyяtinin obyektiv qiymяt-

lяndirilmяsi tendensiyasы geniш yayыlыb. "Die Zeit" qяzeti ilя Ali mяktяbin inki-

шaf mяrkяzinin birgя hazыrladыqlarы reytinq buna misal ola bilяr. Яnяnяvi ola-

raq bu reytinqdя яn yaxшы mюvqelяri Baden-Vyurtemberq, Bavariya, Meklen-

burq-Шяrqi Pomeraniya, Turinqiya vя Saksoniya universitetlяri tutur. 

1970-ci illяrdяn dюvlяt vя dini universitetlяrlя yanaшы, dюvlяt tяrяfindяn 

tanыnmыш bir sыra юzяl universitetlяr dя fяaliyyяtя baшladı. Hazыrda Almaniyada 

130 юzяl ali tяhsil mцяssisяsi, o cцmlяdяn 10 юzяl universitet fяaliyyяt gюstяrir. 

Bunlardan Oestrix-Vinkeldя yerlяшяn Avropa Biznes Mяktяbini, Vitten-Her-

dekke Юzяl Universitetini, həm dя 12 dini universiteti göstərmək olar. Lakin 

bir чox başqa юlkяlяrdяn fяrqli olaraq, Almaniyada юzяl universitetlяr bюyцk 

nцfuza malik deyil. Tяlяbяlяrin 90 faizdяn чoxu dюvlяt universitetlяrindя tяhsil 

alыr. Buna sяbяb dюvlяt universitetlяrinin dюvlяtin nяzarяti altыnda fяaliyyяt 

gюstяrmяsi vя fяaliyyяtlяrinin dюvlяt tяrяfindяn qiymətlяndirilmяsidir. Bundan 

baшqa, dюvlяt universitetlяri ali mяktяbя daxil olmaq hцququ verяn kamal 

attestatыna (vя ya orta tяhsil haqqыnda  шяhadяtnamяyя  bяrabяr tutulan hяr 

hansы bir sяnяdя) malik hяr bir шяxs цчцn aчыqdыr. 

Almaniyada 39 doktorant mяktяbi fяaliyyяt gюstяrir. Onlar "Яla keyfiy-

yяt tяшяbbцsц"  чяrчivяsindя  dюvlяt tяrяfindяn dяstяklяnir. Bu mяktяblяr  üç 

illik doktorant proqramlarы tяklif edir. Doktorant mяktяblяri ilя yanaшы, юlkя-

dя ali tяhsilli шяxslяr цчцn 226 tяhsil mцяssisяsi fяaliyyяt gюstяrir. Bu universi-

tetlяrdяn 59-u başqa юlkяdя ali tяhsil almыш шяxslяr цчцn nяzяrdя tutulub. Bu 

isə  юlkяlяrin bir vя bir neчя universitetinin alman universitetlяrindяn biri ilя 

яmяkdaшlыq etmяsi demяkdir. 

Son zamanlar юlkя цzrя universitetlяrя daxil olmaq istяyяnlяr sayca atr-

mışdır, sayыn чoxluьu bir neчя ixtisas цzrя qяbula say mяhdudiyyяti qoymaq 

zяrurяti yaratmışdır. 2005-ci ildяn etibarяn bяzi ixtisaslar цчцn "20-20-60" 

qaydasы qцvvяdədir. Qaydaya яsasяn, yerlяrin 20 faizi яn yцksяk bal toplayan 

vя  юz istяdiklяri universiteti seчmяk hцququ qazanan abituriyentlяrя verilir. 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

134 

Yerlяrin qalan 20 faizi gюzlяmя  mцddяtinя  mцvafiq olaraq tяyin edilir. 

Universitetlяrdяki yerlяrin 60 faizi isя ali mяktяblяr tяrяfindяn abituriyentin 

attestatdakы orta balыna vя universitetin meyarlarыna яsasяn bюlцшdцrцlя bilяr. 

Almaniya ali tяhsil almaq istяyяn istяnilяn gяnc цчцn cяlbedici юlkяdir. 

O, ABШ  vя  Bюyцk Britaniyadan sonra яcnяbi tяlяbяlяrin  яn  чox axыn etdiyi 

цчцncц  dюvlяtdir. Bu gцn alman universitetlяrindя 240 min яcnяbi tяlяbя 

tяhsil alыr. Bu, 1995-ci ilin gюstяricisi ilя mцqayisяdя 70 faiz чoxdur. Onlarыn 

hяr dюrd nяfяrindяn biri Almaniyada mцvafiq kamal attestatы alыb. Яcnяbilяr 

цчцn universitetlяrdя  яcnяbi tяlяbяlяrlя  iш  цzrя  xцsusi  шюbяlяr yaradыlыb. 

Bundan başqa, tяxminяn 25 min яcnяbi alim Almaniya universitetlяrinin 

яmяkdaшыdыr. 

Digər tərəfdən, 85 min alman xarici юlkяlяrin universitetlяrindя  tяhsil 

alыr. Almanlar Niderland, Bюyцk Britaniya, Avstriya vя  Иsveчrя ali mяktяb-

lяrinя daha чox maraq gюstяrirlяr. Dцnyada tяxminяn 3 milyon tяlяbя xaricdя 

tяhsil alыr. Onlarыn 12,2 faizi Almaniyanыn payыna dцшцr.  Цmumiyyяtlя, bu 

gцn Almaniya universitetlяrindя tяxminяn 2 milyon gяnc tяhsil alыr. 

Almaniyada ali tяhsilini yarыmчыq qoyanlarыn sayы isя  tяlяbяlяrin tяx-

minяn 23 faizini tяшkil edir. Bu, dцnyada mюvcud olan яn yaxшы gюstяricilяrdяn 

biridir. 

Elmi tяdqiqatlar.  Almaniyada qabaqcыl elmi tяdqiqatlar,  яsasяn, elmi 

tяdqiqat institutlarыnda aparыlыr. Onlara Helmholts adыna Alman Elmi-Tяdqi-

qat Mяrkяzlяri Cяmiyyяti, Fraunqofer adыna Cяmiyyяt вя ya Qotfrid Vilhelm 

Leybnis adыna Elmi Cяmiyyяt kimi tяшkilatlar daxildir. Mяhz universitetdяn-

kяnar elmi tяdqiqat mцяssisяlяrindя aparыcы alimlяr dцnyada  чox az institut-

larыn tяklif edя bilяcяyi optimal iш шяraiti tapa bilir. Burada яn mяhsuldar al-

man tяdqiqatчыlarы  чalышыr, maraqlы elmi nяшrlяr iшыq  цzц  gюrцr. Bu xцsusilя 

Maks Plank adыna Cяmiyyяtin 77 institutuna aiddir. Cяmiyyяt 1948-ci il 

fevralыn 26-da yaradыlmышdыr. Marsda su axtarышы, insan genomu layihяsi, insan 

davranышlarыныn  юyrяnilmяsi kimi mяsяlяlяrin araшdыrыlmasыnda Maks Plank 

adыna Cяmiyyяtin institutlarы yaxыndan iшtirak edir. Yarandыьы 1948-ci ildяn bu 

gцnя qяdяr cяmiyyяtin яmяkdaшlarы 17 Nobel mцkafatыna vя чoxlu sayda digяr 

nцfuzlu beynяlxalq mцkafatlara layiq gюrцlцb. 

2007-ci ildя kimya цzrя Nobel mцkafatыna Maks Plank adыna Cяmiyyя-

tin institutlarыndan birinin direktoru Gerhard Ertl layiq gюrцlцb. 

Maks Plank adыna Cяmiyyяtin cяlbediciliyi onun elmi tяdqiqatlara ya-

naшmasы ilя яlaqяdardыr. Onun tяrkibinя daxil olan institutlar bцtцn mюvzularы 

юzlяri mцяyyяn edir. Иш цчцn optimal шяrait yaratmaqda vя яmяkdaш seчimindя 

dя bu institutlar sяrbяstdir. Cяmiyyяtin institutlarыndan birinя rяhbяrlik etmяk 

alimlяr цчцn karyeranыn яn uca zirvяsi hesab olunur. 

Helmholts adыna Cяmiyyяtin 16 elmi tяdqiqat mяrkяzi var. Bunlarыn 

arasыnda Aьыr  Иonlarыn  Юyrяnilmяsi Cяmiyyяti, Alman Onkologiya Mяrkяzi, 

Alman Elektron Sinxron vя ya Alfred Vegener adыna Qцtb vя  Dяniz Tяdqi-

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

135

qatы institutlarыnыn adlarыnы чяkmяk olar. Bu cяmiyyяt Almaniyanыn яn iri elmi 

tяшkilatыdыr.  Иllik bцdcяsi tяxminяn 2,8 milyard avro olan cяmiyyяtdя 28 min 

яmяkdaш  чalышыr. Cяmiyyяtin institutlarы energetika, torpaq haqqыnda elmlяr, 

ekologiya, sяhiyyя, яsas texnologiyalar, maddяnin strukturu, elяcя dя nяqliy-

yat vя kosmos sahяlяri ilя mяшьuldur. Hяr il minlяrlя яcnяbi alim fiziki vя tibbi 

sыnaqlar aparmaq, dцnyada  яn nadir qurьulardan istifadя etmяk mяqsяdilя 

Helmholts adыna Cяmiyyяtin institutlarыna gяlirlяr. 

Fraunqofer adыna Cяmiyyяtin institutlarы isя sяnaye ilя sыx яmяkdaшlыьa 

цstцnlцk verir. Cяmiyyяtin 80-dяn  чox elmi tяdqiqat mцяssisяsi  яsasяn 

mцhяndislik elmlяri ilя mяшьuldur. Cяmiyyяtin mцtяxяssislяri sifarишlяri яsasяn 

kiчik vя orta mцяssisяlяrdяn aldыqlarы  цчцn laboratoriyalarla yanaшы, zavod 

sexlяrindя dя чalышыrlar. Cяmiyyяtdяki elmi tяdqiqat iшlяrinin illik hяcminin dя-

yяri 1,5 milyard avro tяшkil edir. Fraunqofer adыna Cяmiyyяtin Avropa юlkя-

lяrindя, ABШ, Asiya vя Yaxыn Шяrqdя filiallarы var. 

Leybnis adыna Elmi Cяmiyyяtin 86 institutu yalnыz hяyat vя  tяbiяt 

elmlяri sahяsindя deyil, hяmчinin humanitar, ictimai vя iqtisadi elmlяr 

sahяsindя dя ixtisaslaшыb. Cяmiyyяtin institutlarыnda 14 min nяfяr чalышыr. Иllik 

bцdcяsi bir milyard avrodan чoxdur. 

Elmi tяdqiqatlar innovasiyalar цчцn mцhцm aчardыr.  Иnnovasiyalar isя 

iqtisadi artыmыn tяkanverici gцcцdцr. Bunu nяzяrя alan federal hюkumяt mяq-

sяdyюnlц yardыm ilя elmi vя elmi tяdqiqatlarы daha ardıcıl aparmaq istяyir. 

Odur ki, 2010-2013-cц illяr  яrzindя  tяhsil vя elmi tяdqiqatlar sahяsinя  xяrc-

lяrin цmumilikdя, 12 milyard avro artыrыlmasы яsas mяqsяd kimi qarшыya qoyu-

lub. Bu istiqamяtdя яsas hяdяf 2015-ci ildяn gec olmayaraq цmumidaxili mяh-

sulun 10 faizinin bu sahяyя yюnяldilmяsinя nail olmaqdыr. 

Beynяlxalq elmi яmяkdaшlыq.  Almaniyada elmin beynяlmilяllяшdirilmяsi 

sahяsindя  яldя edilmiш  uьur universitetlяrin, elmi-tяdqiqat mцяssisяlяrinin vя 

siyasяtчilяrin birgя  sяylяrinin mяhsuludur. Dяstяk mяqsяdyюnlц layihяlяrin, 

tяqaцdlяrin vя  hяvяslяndirici mцkafatlarыn yardыmы ilя beynяlxalq tяlяbя, 

doktorant vя alim mцbadilяsinя gюstяrilir. Bu tяdbirlяr tяhsildя nailiyyяtlяrin 

artыrыlmasы vя яcnяbi tяlяbяlяrin sosial inteqrasiyasы цzrя proqramlarla daha da 

mюhkяmlяndirilir. Almaniya universitetlяri bюyцk uьurla dцnyanыn hяr yerin-

dяn tяlяbя vя gяnc alimlяri cяlb edirlяr. Bu iшdя alman mяktяbi sistemi xarici 

юlkяlяrin ali mяktяblяri ilя яmяkdaшlыьы mцhцm rol oynayыr. Bu məqsəddə olan 

tяшяbbцslяrin reallaшmasыnda dцnya  цzrя  tяlяbя  vя alim mцbadilяsinя  dяstяk 

olan Alman Akademik Mцbadilя Xidmяtinin fяaliyyяti dя danыlmazdыr. Bu 

möbadilə xidmətinin 100-dяn чox юlkяdя nцmayяndяliyi fяaliyyяt gюstяrir. Bu 

qurum hяmчinin alman universitetlяrindя  yцzlяrlя xarici dil (яsasяn ingilis) 

kurslarыnыn aчыlmasыnda iшtirak edir. 

Aleksandr Humbolt adыna Fond beynяlxalq elmi яmяkdaшlыьa yardыm 

gюstяrяn  яsas tяшkilatlardan biridir. 2009-cu ildяn baшlanыlan "xarici elmi 

siyasяt sahяsindя tяшяbbцs" sayяsindя Xarici İшlяr Nazirliyi elmi mцbadilя цzrя 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

136 

mюvcud vasitяlяri mюhkяmlяndirir vя yeni tяdbirlяr hesabыna onlarы geniшlяn-

dirir. Xaricdя yaradыlmыш Almaniya Elm vя  Иnnovasiya Evlяri isя alman 

elminin inkiшafыna daha яlveriшli шяrait yaradыr. 

Almaniya universitetlяrinin dяstяyi ilя xaricdя  tяrяfdaш  mцяssisяlяrlя 

birlikdə  nцmunяvi elmi tяdqiqatlar vя  tяdris mяrkяzlяri yaradыlыr. Bundan 

başqa,  яcnяbi tяlяbяlяrя  tяqaцdlяrin verilmяsi  цzrя  tяkliflяr artыr vя  dцnyada 

alman dilinin юyrяnilmяsi цчцn yaxшы шяrait yaradыlыr. 

Almaniyanыn Nobel mцkafatы laureatlarы.  Almaniyanыn 80 Nobel mц-

kafatы laureatыndan 68-i bu mцkafatы tяbiяt elmlяri vя tibb sahяsindяki xidmяt-

lяrinя  gюrя alыb. Fizika sahяsindя ilk Nobel mцkafatыna Konrad Rentgen 

"Шцalanmanыn yeni nюvцnя  gюrя" layiq gюrцlцb. Nюvbяti laureatlar Robert 

Kox, Maks Plank, Albert Eynшteyn vя Verner Heyzenberq olublar. Bu яn 

yцksяk elmi mцkafatы alan sonuncu alman alimlяri isя Kristiane Nцssleyn - 

Volhard, Harald zur Hausen (tibb sahяsi  цzrя), Horst Шtюrmer, Herbert 

Kremer, Volfqanq Ketterle, Teodor Henш, Peter Grцnberq (fizika sahяsi цzrя) 

vя Gerhard Ertldir (kimya sahяsi цzrя). 

Tяqaцd proqramlarы. Almaniyada tяqaцd alman vя ingilis dillяrini yaxшы 

bilяn istedadlы tяlяbяlяrя, doktorantlara vя mцяllimlяrя tяqdim olunur. Tяqa-

цdlяr  яsasяn, Alman Akademik Mцbadilя Xidmяti, hяmчinin siyasi partiya-

lar, kilsя, iri шirkяtlяr vя ayrы-ayrы universitetlər tяrяfindяn maliyyяlяшяn mцxtя-

lif ictimai fondlarыn xяtti ilя verilir. 

Möbadilə xidməti Almaniyanыn 230 universitetini vя 126 tяlяbя tяшkila-

tыnы birlяшdirir. Bu qurum Almaniyanыn xarici mяdяniyyяt, ali tяhsil vя elm 

цzrя siyasяtinin tяшkilindя bir vasitячidir. Xidmяtin xarici dюvlяtlяrdя 14 nц-

mayяndяliyi vя  dцnya  цzrя 48 mяlumat mяrkяzi fяaliyyяt gюstяrir. Alman 

Akademik mübadilə xidməti ildə 55 mindən  чox təqaüd  ayыrыr. Bu mübadilə 

xidməti ilə Azяrbaycan Republikasы  Tяhsil Nazirliyi arasыnda imzalanmыш 

Azяrbaycan tяlяbяlяrininə Almaniyada tяqaцd verilməsi ilя baьlы saziшə яsasяn 

son illяr azяrbaycanlы tяlяbя, magistr vя doktorantlarыn Almaniyada tяhsil al-

masы цчцn geniш imkanlar yaranыb. Bu proqram чяrчivяsindя namizяdin aka-

demik sяviyyяsindяn asыlы olaraq, onlar alman universitetlяrindяn bakalavr, 

magistr vя ya fəsəfə doktoru dяrяcяsi alыr. Proqramda mцhяndislik, tibb vя 

sяhiyyя, tяbiяt elmlяri, sosial vя humanitar elmlяr, biznes vя iqtisadiyyat, 

kompyuter vя informasiya elmlяri, hцquq, incяsяnяt vя musiqi, kяnd tяsяrrц-

fatы, ekologiya vя turizm sahяlяrinin tяlяbяlяri iшtirak edя bilяr. 

Avropa Bяrpa Proqramыnın illik tяqaцdlяri isя iqtisadiyyatчы  tяlяbяlяr 

цчцn nяzяrdя tutulub. Bu tяqaцdlяrin hesabına iqtisadiyyat vя mцяssisя idarя-

чiliyi sahяlяri цzrя цчцncц kurs tяlяbяlяri iki semestr (10 ay) яrzindя Almani-

yanыn dюvlяt universitetlяrindя tяhsil almaq imkanы яldя edirlяr. Almaniyada 

mцяssisяlяrin birindя tяcrцbяnin keчirilmяsi proqramыn mцщцm hissяsini tяшkil 

edir. Daxilolma шяrtlяrinя görə шяxsin yaш hяddi 32-dяn yuxarы olmamalы vя o, 

alman dilini yaxшы bilmяlidir. 

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

137

Almaniyanыn mцxtяlif siyasi partiyalarыna yaxыn fondlarыn tяqaцd proq-

ramlarы da kifayət qədərdir. Əsasяn, Adenauer adыna Fond magistraturaya vя 

Almaniyada elmi tяdqiqatlarыn aparыlmasы istiqamяtindя tяqaцdlяr ayыrыr. 

1860-cы ildя  tяsis olunmuш Aleksandr Humbolt adыna fond яcnяbi vя 

yerli alimlяr arasыnda elmi яmяkdaшlыьыn yaradыlmasыna yardыm edir. O, hяr il 

1900-dяn  чox  яcnяbi alimin elmi mяqsяdlяrlя Almaniyaya gяlmяsinя  шяrait 

yaradыr vя keчmiш 23 minlik tяqaцdчцlяrin dцnya  шяbяkяsini dяstяklяyir. 

Onlarыn arasыnda 130 юlkяdяn 43 Nobel mцkafatы laureatы da var. 

Daha bir nцfuzlu yardыm proqramыnы Beynяlxalq Maks Plank Tяdqiqat 

Mяktяbi tяqdim edir. Onlar savadlы alman vя  яcnяbi tяlяbяlяr  цчцn nяzяrdя 

tutulub. Bu tədqiqat məktəbi strukturlaшdыrыlmыш tяhsil vя tяdqiqatlar цчцn gю-

zяl шяrait yaradыr və bu чяrчivяdя elmi tяdqiqatlarla tяxminяn 2100 doktorant 

mяшьul olur. Onlarыn  яksяriyyяtini xarici юlkяlяrdяn gяlяnlяr tяшkil edir. Bu 

proqramыn tяqaцdчцlяri doktorluq dissertasiyasыnы Almaniya universitetlяrin-

dяn birindя vя ya юz юlkяsindяki universitetdя mцdafiя edя bilяr. 

Иstяnilяn tяqaцdцn alыnmasы цчцn, adяtяn, standart sяnяdlяr paketi tяlяb 

olunur. Buraya mцraciяt anketi, qыsa tяrcцmeyi-hal, diplomun və ya orta tяh-

sil haqqыnda attestatыn surяti, iki vя daha artыq xasiyyяtnamя  vя dil kursla-

rыndan alman dilinin юyrяnilmяsi barяdя arayыш daxildir. Bяzi hallarda saьlam-

lыq haqqыnda arayыш, doktorantlar цчцn elmi nяшrlяrin siyahыsы, alman profes-

sorun elmi rяhbяr olmasыna doktorantın razыlыьы, Almaniyada tяhsilin zяruri-

liyinin яtraflы яks olunduьu яlavя mяktub vя konkret tяlim proqramыnыn seчil-

mяsi dя tяlяb edilя bilяr. 

Azяrbaycanlы tяlяbяlяrin Almaniyada tяhsili. Sevindirici haldыr ki, dцn-

yanыn bцtцn юlkяlяrindяn bюyцk axыn olan Almaniya ali mяktяblяrindя tяhsil 

alan azяrbaycanlыlarыn sayы son illяr durmadan artmaqdadыr. Azяrbaycanla 

Almaniya arasыnda inkiшaf edяn tяhsil яlaqяlяrinin nяticяsidir ki, 1998-2010-cu 

illяrdя Alman Akademik Mцbadilя Xidmяtinin xяtti ilя 800-dяn чox hяmvяtя-

nimiz bu юlkяnin ali mяktяblяrinя  gюndяrilib. Qeyd edяk ki, "2007-2015-ci 

illяrdя Azяrbaycan gяnclяrinin xarici юlkяlяrdя tяhsili цzrя Dюvlяt Proqramы" 

чяrчivяsindя isя 120-yя yaxыn azяrbaycanlы Almaniyanыn  яn nцfuzlu universi-

tetlяrindя tяhsil almaq imkanы qazanыb. Artыq onlarыn bir чoxu ali tяhsillяrini 

baшa vurmuş  və  yцksяk ixtisaslы  mцtяxяssis kimi Azяrbaycanda  чalышır,  юlkя 

hяyatыnыn ayrы-ayrы sahяlяrinin inkiшafыna layiqli tюhfяlяr verir. 

Almaniyanыn  яn mяшhur vя  nцfuzlu ali tяhsil mцяssisяsi Heydelberq 

Universitetidir (1386-cы ildя Parisin Sorbonna Universitetinin nцmunяsi ola-

raq yaradыlmышdыr). O, Frankfurt-Mayndan 60 kilometr mясафядя kiчik Hey-

delberq шяhяrindя yerляшmiшdir. XIX яsrdяn сонра Heydelberq universiteti Av-

ropada яn эюрkяmли hцquqшцnas mяktяbi kиmи бюйцk nцfuza malik olmuşdur. 

Hяmin universitetin mцяllimляri арасында философлар Щеэел вя Йасперс, kиmйачы 

Щейmщолс  вя  с.  сяkkиз  няфяр  Нобел  mцkafatы laureatы olmuшдур. Heydelberq 

universitetinin 15 fakцltяsi-biologiya, kimya vя biokimya, tibb, hцquq, 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

138 

fяlsяfя, Шяrq dillяri, mцasir dilляr, siyasi elmlяr, idman vя бядян tярбийяси vя s. 

fakцltяляri vardыr. Universitetin nяzdindя bir sыra ixtisaslaшdыrыlmыш  tяdqiqat 

mяrkяzlяri  вар, mяsялян, Cяnubi Asiya Иnstitutu vя Maks Pлank adынa 

Heydelberq Nцvя Fizikasы  İnstitutu aчыlmышdыr.  Яcnяbi tяlяbяlяr Heydelberq 

Universitetinin tяlяbяляrinin цmumi sayыnын (25 min) 12 faizini tяшkil edir. 

Almaniyaда universitetляr  ичярисиндя reytиnqя  эюря  Mцnhendя yerlяшяn 

Lцdviq-Maksimillian Universiteti ikinci yeri tutur (XV яsrdя yaradыlmышdыr). 

Bu ali mяktяb Avropada яn bюyцk tibb fakцltяsi  иля  mяшhurdur.  Уniversitet 

19 fakцltяdən ibarətdir. Mцnhen universitetinin tяляbяlяrinin  цmumi sayы 44 

min nяfяrdir. 

AFR-in ali mяktябляринdя  tяhsil mцddяti beш il idi, орада  dюrd vя ya 

altыillik kurslarы olan ali mяktяbляr dя вар иди. Almaniyada ali tяhsil kursunun 

maksimum mцddяti on ildir. AFR ali mяktяbляrinя  qяbul ildя iki dяfя 

kечирилирди: yaйда, yay sеmestri яrяfяsindя vя payыzda, qыш semestri яrяfяsindя. 

Mцsabiqя яsasынda tопланmыш tяляbя mцяyyяn edilmiш ali mяktяblяrя qяbulдан 

яввял  юdяniшli hazыrlыq kurslarыnda dяrs keчmяlidir. Semestr яrzindя  tяhsilin 

yekunlarы zaчot ballarы  iля ifadя  олунурду. Universitet kursu iki mяrhяляyя 

bюlцnmцшdцr: baza mяrhяляsi (3-4 semestr), onun yekunlarы яsasыnda lisensiat 

dяrяcяsi верилир vя яsas mяrhяля (4-6 semestr), onun yekunlarы яsasыnda magistr 

dяrяcяsi verilirди (tеxniki ixtisaslar цзря  tяlяbяlяr dяrяcя  яvяzinя  mцtяxяssis 

diplomu alыrlar). Mяzun universitetin яsas kursunu bitirdikdən sonra, diplom 

iшi mцdafiя etmяlidir. Almaniya universitetляrinin vя onlara bяrabяr  олан ali 

tяhsil mцяssisяlяrinin verdiyi dюvляt diplomu ali tяhsil tяlяb edяn peшяlяr цzrя 

iшlяmяk hцququ verirди. Almaniya ali mяktяbляrinin mязуnlaры  dювляt dip-

lomu vя magistr dяrяcяsi alдыгdan sonra fəlsəfə doktorу dяrяcяsi алmаг цчцn 

dissertasiya mцdafiя  едирди. Bu dяrяcяni yalnыz mцяllimlik tяcrцbяsi olan vя 

яvvяlcяdяn ixtisas imtahanlarы vеrmiш mаэисtрляр алырды. 

AFR-dя  яcnяbi tяlяbяляr Almaniya vяtяnдашlarы ilя  bяrabяр  tяhsil aлыr-

дыlar, yяni dюvляt ali mяktябляриндя  tядрис  онлар  цчцн  юдянишсиз  иди.  Алmани-

йанын бир сыра фонд вя жяmиййяtляри (mясялян, Алеkсандр фон Щуmболдt Фонду, 

Kонрад  Аденауер  адына  Фонд,  Фридрих  Еберt  адына  Фонд, Mаkс  Планk 

Жяmиййяtи, Алmанийа Елmи-Tядгигаt Жяmиййяtи) юлkянин tялябяляриня вя яжняби 

tялябяляря, алиmляря, елmи tядгигаtлар апаранlara, mцяллиmлярə ихtисасы арtырmа-

йа эюря хцсуси tягацдляр tягдиm едилирди. Алmанийа абиtурийенtляриндян фяргли 

олараг,  яжнябиляр  АФР  али  mяktябиня  гябул  олунан  заmан  алmан  дилиндян 

mцtляг иmtащан верmяли иди. 

Mцnhen Texniki Universiteti (Technical University of Mцnchen). Mцn-

hen Texniki Universiteti Almaniya Federativ Respublikasыnda, Bavariya vila-

yяtinin Mцnhen  шяhяrindя yerlяшirdi. Avropanыn tанынmыш  mяrkяzlяrindяn 

biridir вя бу уniversitet dяqiq vя texniki elmlяr цzrя məşhurlaşmışdır. Универ-

сиtеtин mяzunlarыndan 16 nяfяrи Nobel mцkafatыna layiq gюrцlцb. 

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

139

Mцnhen Texniki Universiteti 2009-cu ildя aparылан dцnya universitetlя-

rinin reytinqinя  яsasяn, 100 яn yaxшы ali mяktяb arasыnda 55-ci yerdя olub. 

2010-cu ildя dцnyanыn яn nцfuzlu universitetlяri arasыnda 101-ci, "QS World 

University Rankings"in aчыqlamasыna  яsasən isя 58-ci yerdяdir. Universitet 

Avropa vя Asiya universitetlяrini birlяшdirяn LAOTSE tяlяbя vя mцяllimlяrin 

beynяlxalq tяшkilatыnыn, Avropanыn Top Sяnaye Mцяssisяlяri  шяbяkяsinin 

цzvцdцr. 

1868-ci ildя Bavariya kralы II Lцdviq politexnik mяktяbi yaradыlmasы 

haqqыnda sяnяd imzalayыr. 1877-ci ildя bu tяhsil mцяssisяsi rяsmi olaraq 

Bavariya Kral Texniki Ali Mяktяbi adlandыrыlыr. 1901-ci ildя  универсиtеtдя 

dissertasiya  шurasы  fяaliyyяtя baшlayыr vя elmi dяrяcяlяr verilmяyя baшlanыr. 

1930-cu ildя  Kяnd Tяsяrrцfatы Ali Mяktяbi vя "Veyenшtefan" pivя zavodu 

mяktяbя birlяшdirilir. 1937-ci ildя Maksim Шmidt Nimfenburqda universitetin 

binasыnы yaratmaq layihяsini hazыrlayыr, lakin II Dцnya mцharibяsi 

башландыьына эюря onun planlarы tаmаmланmыр. Mцharibя zamanы ali mяktяb 

fяaliyyяtini dayandыrыr, mяktяbin 80%-i daьыntыya mяruz qalыr. Дяrslяr 1946-cы 

ildяn baшlayыr  вя yeni binalar, kitabxanaлар tikilir. 1957-ci ildя Qarxinq 

шяhяrindя universitet шяhяrciyi tikilir вя 1967-ci ildя universitetin tibb fakцltяsi 

aчыlыr. Изar чayыnыn saь sahilindя ися klinika istifadяyя verilir. 

1970-ci ildя ali mяktяbя Texniki Universitet adы verilir вя 1995-ci ildя kim-

yaчы professor Volfqan German Mцnhen Texniki Universitetinin prezidenti 

tяyin edilir. Volfqan Germanын rяhbяrliyi altыnda universitet sцrяtlя inkiшaf edir. 

2000-ci ildя Universitetdя Veyenшtefan Hяyat vя Qida Elmlяri, Torpaq istifadяsi 

vя яtraf mцhit Mяrkяzi yaradыlыr. Иki il sonra Sinqapurda universitetin Alman 

Elm vя Texnologiya Иnstitutu fяaliyyяtя baшlayыr. 2004-cц il martыn 2-dя Hans 

Mayer-Leybnits adыna Forschungsreaktor Mцnhen II aparыcы neytron mяnbяyi 

olan tяdqiqat mяrkяzi 2009-cu ildя  Mцnhen Texniki Universitetinin Tяhsil 

Mяktяbi yaradыlыr. Universitet Karlsrue, Lцdviq vя Maksimilian Elit 

universitetlяri ilя birgя 2006-cы ilin noyabrыndan baшlayaraq  ачылan "Gяlяcяk 

konsepsiyasы" proqramыnыn iшtirakчыsыdыr. Bu konsepsiyaya яsasяn, universitet 

2011-ci ilяdяk hяr il 30 milyon avro mяblяьindя dюvlяt yardыmы almалы иди. 

2006-cы il mayыn 18-dя Bavariyada "Ali tяhsil haqqыnda" qanunda 

dяyiшikliklяr edilib вя 2007-ci ildяn baшlayaraq tяhsil юdяniшli olub. 2009-2011-

ci illяrdя universitetdя  tяlяbяlяrin tяhsil haqqы bir semestr яrzindя 500 avro 

tяшkil edir вя гeydiyyatdan keчmək цчцn isя tяlяbя 42 avro юdяmяlidir. 2009-

cu ilяdяk burada tяlяbяlяrdяn 50 avro dяyяrindя inzibati юdяnиш tяlяb olunur-

du, lakin hяmin il aprelin 1-dяn bu юdяniш lяьv edilib. Universitetdя tяlяbяlяrя 

mцxtяlif tяqaцd tяklif edilir. Tяqaцdцn mяblяьi orta hesabla bakalavrlar цчцn 

580 avro, magistrant vя doktorantlar цчцn isя 1050 avroдур. 

Mцnhendя yaшayыш  yeri  tapmaq  tяlяbяlяr  цчцn xцsusilя oktyabr vя 

noyabr aylarыnda чяtindir. Tяlяbяlяr, яsasяn, xцsusi evlяrdя kirayяdя qalыrlar. 

Tяlяbя xidmяti idarяlяri gяnclяrя bir sыra yataqxanalar tяklif edir. Burada 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

140 

otaqlarыn aylыq qiymяti 300-600 avro arasыnda  дяyiшir. Mцnhen fцsunkar 

gюzяlliyя malik sakit vя tяhlцkяsiz шяhяrdir. Demяk olar ki, шяhяrin gecя hяyatы 

mюvcud deyil. Bir чox alman universitetlяri kimi бу уniversitetin dя kampusu 

yoxdur. Lakin Qarxinq шяhяrindя yerlяшяn universitetin яrazisi gцndяn-gцnя 

bюyцyцr vя kampusu xatыrladыr. Universitetin яsas binasы  Mцnhen  шяhяrinin 

mяrkяzindя yerlяшir. 

Mцnhen Texniki Universitetindя 133 proqram tяklif edяn 13 fakцltя 

vardır. Bunlar riyaziyyat, fizika, kimya, iqtisadiyyat, inшaat vя geodeziya, 

memarlыq, maшыnqayыrma, elektrotexnika vя hesablama texnikasы, kompyuter 

elmlяri, tibb, idman, tяhsil fakцltяlяriдир. Mцnhen Texniki Universiteti 140-

dan чox юlkяnin ali mяktяblяri ilя яmяkdaшlыq edir, tяlяbя vя mцяllim mцba-

dilяsi aparыr. Sinqapur Milli Universiteti, Nanyanq Texnologiya Universiteti 

ilя яmяkdaшlыq чяrчivяsindя universitetin Almaniya Elm vя Texnologiya Иnsti-

tutu fяaliyyяt gюstяrir. Universitet Danimarka, Vyana, Corciya, Dehli, Sisin-

dorn Beynяlxalq texniki universitetlяri, Stenford, Иllinoys, Kornell, Tsinxua, 

Tokio, Melburn vя  dцnyanыn digяr nцfuzlu universitetlяri ilя beynяlxalq 

яlaqяlяr qurur, birgя layihяlяr hяyata keчirir. 

Mцnhen Texniki Universitetinin idarя olunmasы  Иcra  Шurasы, Dekanlar 

Departamenti, Mяrkяzi Elmi Mцяssisяlяr  Иdarяsi tяrяfindяn hяyata keчirilir. 

Ali mяktяbdя 460 nяfяr professor, 4160 nяfяr akademik heyяt, 2801 nяfяr 

inzibati heyяt  чaлышыr. Universitetin цmumilikdя 25000 nяfяr tяlяbяси  вар. 

Onlarыn 4000-я yaxыnы  dцnyanыn mцxtяlif  юlkяlяrindяn gяlmiш  яcnяbi tяlяbя-

lярdir. Universitetdя dцnyanыn digяr ali mяktяblяrindя olduьu kimi, mцxtяlif 

tяlяbя  tяшkilatlarы, birliklяr, idman komandalarы  fяaliyyяt gюstяrir, gяnclяrin 

dяrsdяn sonrakы asudя vaxtlarыnы  sяmяrяli keчirmяlяri  цчцn tяdbirlяr tяшkil 

olunur. Almaniya tяhsil sistemi hяmишя  dцnyяviliyi, yцksяk sяviyyяdя  tяшkil 

olunmasы ilя seчilib vя digяr юlkяlяr цчцn nцmunя olub. Mцxtяlif dюvlяtlяrdя 

yeni yaradыlan dюvlяt vя юzяl ali mяktяblяr alman prinsiplяrini цstцn tutaraq 

ona яmяl etmяйя чalышыb. Universitet alman tяhsil sisteminin яn yaxшы cяhяtlя-

rini юzцndя birlяшdirяn elmi-tяdqiqat mяrkяzidir. 

Ruprext Karl Heydelberq Universiteti (Ruprecht-Karls-Universitat 

Heidelberg).  Бу  универсиtеt  Almaniya Federativ Respublikasыnыn beшinci  яn 

bюyцk шяhяri olan Heydelberq шяhяrindя yerlяшir вя ali tяhsil mцяssisяsi Mц-

qяddяs Roma imperiyasыnda yaranmыш  dюrdцncц, Almaniyada isя  яn qяdim 

universitetdir. 2009-cu ildя aparылан  dцnya universitetlяrinin reytinqinя  яsa-

sяn, уniversitet 100 яn yaxşы ali mяktяb arasыnda 57-ci yerdя olmuşdur. 2010-

cu ildя dцnyanыn яn nцfuzlu universitetlяri arasыnda Heydelberq Universiteti 

83-cц yerdя, "QS World University Rankings"in aчыqlamasыna gюря isя 51-ci 

yerdя  йерляшиб. Universitet Avropa Tяdqiqat Universitetlяri Liqasыnыn, 

Avropa Universitetlяri Assosiasiyasыnыn, Koimbra qrupunun (Avropanыn 39 

universitet шяbяkяsinin) цzvцdцr. 

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

141

1378-ci ildя xristianlыьыn iki qolu arasыnda baш verяn parчаlanmadan vя 

papa XI Qriqorinin юlцmцndяn sonra iki papa seчilir  вя  оnlardan biri 

Avinyonda (fransыzlar tяrяfindяn seчilmiш), digяri isя Romada (italyanlar tяrя-

findяn seчilmiш) fяaliyyяt gюstяrir. Аlmanlar Romada fяaliyyяt gюstяrяn papa 

VI Urbanы  dяstяklяyir  вя Kurfцrst (feodal Almaniyada imperator seчmяk 

hцququna malik olan nцfuzlu knyaz) I Ruprext papa VI Urbanыn yaxыn 

adamlarы ilя danышыqlar apararaq universitet fondunun yaradыlmasы haqqыnda 

papa bullasы (papa tяrяfindяn mюhцrlяnmiш sяnяd) almaьa nail olur. 1385-ci il 

oktyabrыn 23-dя papa VI Urban mяktяb yaradыlmasыna icazя verir, 1386-cы il 

iyunun 26-da isя I Ruprext universitet yaradыlmasы haqqыnda  яmr imzalayыr. 

Papanыn nizamnamяsindя  gюstяrildiyi kimi, yeni universitet Paris Univer-

sitetinя uyьun yaradыlыr vя dюrd fakцltяdяn (fяlsяfя, ilahiyyət, hцquq vя tibb) 

ibarяt olur. 1386-cы il oktyabrыn 18-dя  Papanın nəzarəti altыnda Heydelberq 

шяhяrindя Almaniyanыn ilk universitetinin aчыlышы baш tutur. Universitet sцrяtlя 

inkiшaf etmяyя baшlayыr vя artıq 1390-cы ildя burada 185 tяlяbя tяhsil alыrdы. 

XV яsrin sonunda universitetin rektoru yepiskop Иohann fon Dalberqin 

tяшяbbцsц ilя burada humanizm mяdяniyyяti tяdris edilir. Universitetdя Alman 

humanizm mяktяbinin yaradыcыlarыndan Rudolf Aqrikola, Konrad Setls, 

Yakob Uimpfelinq, Иohann Reyxlinin adlarыnы qeyd etmяk olar. 1482-ci ildя 

papa IV Sikst ruhani olmayan vя evli шяxslяrin papanыn razыlыьы ilя universitetdя 

adi tibb professoru vяzifяsinя tяyin olunmasыna, 1553-cц ildя isя papa III Yulius 

kilsя gяlirindяn ruhani olmayan professorlara vяsait ayrыlmasыna icazя verir. 

Martin Lцterin disputlarы 1518-ci ilin aprelindя universitetdя bюyцk яks-

sяda doьurur, onun mцяllim vя alimlяr arasыndan olan tяrяfdaшlarы tezliklя 

Almaniyanыn cяnub-qяrbindя İslahat hяrяkatыnыn aparыcы quvvяlяrinя чevrilir. 

1563-cц ildя Universitetin Иlahiyyət mяktяbinin  яmяkdaшlarы Heydelberq 

katexiчisi (xristianlarыn sual-cavab шяklindя olan шяriяt kitabы) hazыrlayыr. XVI 

яsrdя humanizmlя yanaшы, universitetdя Kalvinizm cяryanы da tяdris olunur. 

Bu dюvrdя universitet юlkяnin mцhцm mяdяni vя akademik mяrkяzinя 

чevrilir, ali mяktяbя чoxlu sayda alim cяlb edilir. Lakin 1618-ci ildя baшlamыш 

otuz Иllik mцharibя universitetin inkiшafыnы dayandыrыr. 1622-ci ildя dцnya цzrя 

tanыnmыш Palatina kitabxanasы universitetin kilsяsindяn oьurlanaraq Romaya 

gяtirilir. 1693-cц ildя isя XIV Lцdovikin qoшunlarы, demяk olar ki, Heydelberq 

Universitetinin binalarыnы tamamilя daьыdыr. Sonuncu Katolik islahatının nяti-

cяsi olaraq Heydelberq Universiteti protestant xarakterini itirяrяk yezuitlяr 

tяrяfя keçir. 1735-ci ildя hяmin dюvrdя Domus Vilhelmina adlanan Universi-

tet meydanыnda qяdim universitet binasы tikilir. Yezuitlяrin sяylяri nяticяsindя 

burada hazыrlыq seminariyasы  aчыlыr. 1773-cц ildя universitetdя  mяktяblяrin 

яksяriyyяti Fransыz Lazaritlяr Konqresiyasыnыn  яlinя keчir. 1803-cц ildя 

Universitet Baden hersoqu Karl Fridrix tяrяfindяn bяrpa edilir vя  dюvlяt 

mцяssisяsinя чevrilir. Bu dюvrdяn baшlayaraq universitet I Ruprext ilя yanaшы, 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

142 

Karl Fridrixin dя adыnы daшыyыr. Karl Fridrix юzцnц universitetin rektoru elan 

edir vя ali mяktяbi beш fakцltяyя bюlцr. 

1933-cц ildя Цчцнжц Reyxin yaranmasыndan sonra Universitet Almani-

yanыn digяr ali tяhsil mцяssisяlяri kimi nasistlяri dяstяklяyir  вя  бir  чox dissi-

dentlяr юlkяni tяrk etmяk mяcburiyyяtindя qalыr. Almaniyada qalan yяhudi vя 

kommunist professorlar isя deportasiya edilir vя ya nasist terrorunun 

qurbanыna чevrilir. 1933-cц il mayыn 17-dя Universitetin mцяllim vя tяlяbяlяri 

уniversitet meydanыnda kitab yandыrыlmasы mяrasimindя iшtirak edir vя hяmin 

dюvrdяn universitet faшist ali mяktяbi kimi tanыnыr. II Dцnya mцharibяsindяn 

sonra Universitetdя geniш denasifikasiya (mцharibяdяn sonra alman vя Av-

striya cяmiyyяtinin bцtцn sahяlяrinin nasist ideologiyasыndan tяmizlяnmяsi) 

iшlяri aparыlыr. Universitet mцharibя zamanы dağыntыya mяruz qalmadыьы цчцn 

burada bяrpa prosesi sцrяtlя gedir. 1960-1970-ci illяrdя universitet sцrяtlя 

inkiшaf edir, шяhяr kяnarыnda Nyunheymer Feld яrazisindя ali mяktяbin nя-

hяng tibb vя  dяqiq elmlяr kampusu aчыlыr. 2007-ci ildя  уniversitet Almaniya 

Federal Tяhsil vя Elmi Tяdqiqatlar Nazirliyi vя Almaniya Tяdqiqat Fondu 

tяrяfindяn alman universitetlяrinin beynяlxalq tяsirinin gцclяndirilmяsi, uni-

versitetlяrdя tяhsil alan gяnc alimlяrя gюzяl шяrait yaradыlmasы mяqsяdilя tяsis 

olunan maliyyя proqramыna qoшulur. 2009-2010-cu tяdris ilindя Universitetin 

illik bцdcяsi 603,8 milyon avro иди. Ali mяktяbin illik gяlirləri hяmin il 187,1 

milyon avro, xяrclяri isя 180,5 milyon avro olub. Universitetdя  tяhsil haqqы 

hяr semestr 500 avro tяшkil edir вя гeydiyyatdan keчmяk цчцn tяlяbя 104 avro 

юdяmяlidir. Qeydiyyat xяrclяri ilя birgя  tяhsil haqqыnыn mяblяьi hяr semestr 

604 avrodur. Universitet tяlяbяlяrdяn tibbi sыьortadan keчmяyi tяlяb edir. 

Tibbi sыьortanыn mяblяьi 6 ay цчцn 296,55 avrodur. Avropa Birliyini tяmsil 

edяn tяlяbяlяr  юz vяtяnlяrindя tibbi sыьortadan keчmяlяri haqqыnda sяnяd 

tяqdim еtдиkдя tibbi sыьortadan azad олунурлар. 

Heydelberq Universitetinя  qяbul olan tяlяbяlяr  яvvяlcяdяn  юzlяrinя yer 

axtarmalыdыr. Hazыrda kampus яrazisindя otaqlarыn aylыq qiymяti 200-500 

avro arasыnda dяyiшir. Hяr semestrin яvvяlindя  tяlяbя 120 avro юdяyяrяk 

semestr bileti яldя edir, bu da semestr яrzindя ona шяhяr яrazisindя bцtцn nюv 

ictimai nяqliyyatdan pulsuz istifadя etmяyя imkan yaradыr. Universitetdя 

tяlяbяlяrя bir neчя  tяqaцd tяklif edilir. Tяqaцdlяrin  яksяriyyяtinin, DAAD 

tяqaцdц (400 avro) istisna olmaqla, mяblяьi ayda 660 avrodur. 

Almaniyanыn beшinci  яn bюyцk  шяhяri olan Heydelberq юlkяnin cяnub-

qяrbindя Nekkar чayыnыn sahilindя yerlяшir. Romantizmin beшiyi hesab edilяn 

шяhяrin 145000 nяfяr sakini var. Шяhяrin  яn mяшhur vя turistlяr tяrяfindяn 

ziyarяt olunan yeri Qяdim шяhяr qalasыdыr. Universitet цч kampusdan (Qяdim 

шяhяr, Yeni, Berqheym) ibarяtdir. Yeni уniversitet adlanan яrazi Qяdim шяhяr 

kampusunun mяrkяzi hesab edilir. Bu яrazi  уniversitet meydanыnda univer-

sitet kitabxanasы ilя яsas inzibati binalarыn yaxыnlыьыnda yerlяшir. Yeni Univer-

sitetin rяsmi aчыlышы 1931-ci ildя olub. Onun yaradыlmasы Qoldman Saks, 

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

143

Morgan Kraysler vя  Ford  kimi  zяngin Amerika ailяlяrinin maliyyя  dяstяyi, 

Heydelberq Universitetinin mяzunu vя ABШ-ыn Almaniyada sяfiri olmuш 

Yakob Qould Шurmanыn xeyriyyя kampaniyasыna ayыrdыьы  vяsaitlяr hesabыna 

maliyyяlяшib. Qяdim  шяhяr kampusunda humanitar vя sosial elmlяr  цzrя 

fakцltя  vя institutlar yerlяшir. Fakцltяlяr zяngin kitabxanalara vя  tяdqiqatчы 

tяlяbяlяr  цчцn nяzяrdя tutulmuш laboratoriyalara malikdir. Yeni kampus 

шяhяrin kяnarыnda Nyunheymer Feld яrazisindя yerlяшir.  Бu kampus univer-

sitetin geniш яrazisini яhatя edir vя Almaniyada tяbiяt elmlяri vя biologiya elmi 

цzrя  mюvcud olan яn iri kampusdur. Demяk olar ki, bцtцn tяbiяt elmlяri 

fakцltяlяri vя institutlarы, Tibb mяktяbi, xяstяxanasы, Universitet kitabxana-

sыnыn elm bюlmяsi burada yerlяшir. Nyunheymer Feld kampusunda professor-

mцяllim heyяti vя  tяlяbяlяri, ziyarяtчilяri  цчцn nяqliyyat vasitяlяri vardır. 

Fizika vя Astronomiya fakцltяsi adы  чяkilяn kampuslarыn heч birindя yerlяш-

mir. Fakцltя Qяdim шяhяr kampusundan Nekkar чaйы vasitяsilя ayrыlыr, Yeni 

kampusdan isя 2 km-lik mяsafяdя yerlяшir. Universitetin цч böyük xяstяxanasы 

daxil olmaqla, tяbiяt elmlяri fakцltяlяri vя Tibb mяktяbi Yeni kampusun 

яrazisindяdir. 

Berqheym kampusu keчmiш Ludolf Krehl klinikasы  яrazisindя yerlяшir. 

2009-cu ilin martыndan etibarяn burada Иqtisadiyyat, Politologiya vя Sosiolo-

giya institutlarы  fяaliyyяt gюstяrir. Berqheym kampusunda bir mцhazirя zalы, 

bir neчя seminar otaьы, яn mцasir universitet kitabxanalarы vя bir kafe var. 

2003-cц ildя Heydelberq Universitetindя hяyata keчirilяn struktur dяyi-

шikliklяrindяn sonra burada 12 fakцltя  fяaliyyяt gюstяrir. Fakцltяlяr bir neчя 

departament vя institutlara bюlцnцb. Onlarыn  яksяriyyяti yeni Avropa stan-

dartlarыna cavab vermяk mяqsяdilя bakalavr, magistratura vя doktorantura 

dяrяcяlяri цzrя tədris proqramı tяklif edir. Universitetin on iki fakцltяsindяn 

biri Biologiya fakцltяsidir. Buraya Zoologiya, Bitkiчilik, Neyrobiologiya, 

Яczaчыlыq vя Molekulyar Biotexnologiya institutlarы daxildir. Fakцltяdя 

tяqribяn 2000 tяlяbя  tяhsil alыr, 70 professor, 40 mяruzячi vя 300 elmi iшчi 

чalышыr. Empirik Tяdqiqatlar Fakцltяsinя Psixologiya, Sosial vя  Mяdяni 

Antropologiya institutlarы, Tяhsil departamenti, Иdman vя  İdman Elmlяri 

Иnstitutu vя Gerontologiya Иnstitutu daxildir. Hцquq fakцltяsi universitetin 

яsas fakцltяlяrindяn hesab olunur. Mяktяb 1386-cы ildя I Ruprext tяrяfindяn 

tяsis olunub vя Almaniyanыn  яn qяdim hцquq mяktяbidir. Kimya vя Yer 

haqqыnda elmlяr fakцltяsinя Qeyri-цzvi kimya, Цzvi kimya, Fiziki kimya, 

Coьrafiya, Geologiya vя Paleontologiya institutlarы, Mineralogiya vя 

Geokimya institutlarы daxildir. Kimya fakцltяsi 1817-ci ildя ayrыca bir institut 

kimi tяsis olunub. Coьrafiya  Иnstitutunun yaranma tarixi isя 1895-ci ildяn 

hesablanыr. Tibb fakцltяsi 1386-cы ildя  tяsis olunan dюrd fakцltяdяn biridir. 

Heydelberq Tibb Mяktяbi Almaniyanыn  яn qяdim vя  gцclц tibb mяktяbidir. 

Onun tibb dяrяcяsi  цzrя  tяhsil proqramы (tяlяbяlяr  цчцn iki il vя  dörd il 

doktorantura) 2001-ci ildя яsaslы dяyiшikliyя uьrayыb. Hяmin ildяn fakцltяnin 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

144 

bцtцn tяlяbяlяri tяhsillяrini 6 il mцddяtindя davam etdirir. Bu gцn 22 institutu 

fяaliyyяt gюstяrяn fakцltя Heydelberq Universiteti xяstяxanasы ilя  sыx 

яmяkdaшlыq edir. Manheym Tibb fakцltяsi 1964-cц ildя yaradыlыb vя Manheym 

шяhяrindя yerlяшir. Fakцltя 11 institutdan ibarяtdir, Яsasяn, tibbi texnologiya-

lar sahяsindя araшdыrmalarla mяшьul olur vя Manheym Tяtbiqi Elmlяr 

Universiteti ilя  sыx  яmяkdaшlыq edir. Burada, яsasяn, optik юlчц texnikasыnыn 

inkiшaf etdirilmяsi, proqram tяminatыnыn  ишlяnib hazыrlanmasы  vя s. hяyata 

keчirilir. Riyaziyyat vя Kompyuter elmlяri fakцltяsinя Riyaziyyat, Tяtbiqi 

Riyaziyyat vя Kompyuter Elmlяri institutlarы daxildir. Mцasir dillяr fakцltяsi 

alman dili, ingilis dili, alman dili яcnяbi dil kimi, tяrcцmячilik, kompyuter 

linqvistikasы, Roma dillяri, Orta яsrlяr vя Neo-Latыn filologiyasы  vя Slavyan 

dillяri цzrя kurslarы яhatя edir. Fяlsяfя vя Tarix fakцltяsi 23 institut vя depar-

tamentdяn ibarяtdir. Fakцltя 2002-ci ildя keчmiш Tarix vя Fяlsяfя fakцltяlяri 

ilя  шяrqшцnaslыq vя Klassik Tяdqiqatlar fakцltяlяrinin birlяшmяsi nяticяsindя 

yaranыb. Fizika vя Astronomiya fakцltяsinя Kirxhof adыna Fizika Иnstitutu, 

Fizika, Nяzяri Fizika vя  Nяzяri Astrofizika institutlarы daxildir. Teologiya 

(Иlahiyyət) fakцltяsi universitetin 1386-cы ildя  tяsis olunan яn qяdim 

fakцltяlяrindяn biridir. Иqtisadiyyat vя Sosial Emlяr fakцltяsi Politologiya, 

Sosiologiya, Alfred Veber adыna Иqtisadiyyat institutlarыnы яhatя edir. 

Fakцltяlяrlя yanaшы, Heydelberq Universiteti Fundamental Fizika, 

Heydelberq Riyaziyyat vя Hesablama Metodlarы Elmlяri, Harmut Hoffman-

Berlinq Molekulyar vя Hцceyrя Biologiyasы ali mяktяblяri, Asiya vя Avropa 

Qlobal Kontekstdя elmi-tяdqiqat mяrkяzlяrindяn ibarяtdir. 

Universitetin kitabxanasы Almaniyanыn  яn zяngin kitabxanalarыndan 

biridir.  Иstifadячilяrinin sayыna gюrя kitabxana юlkяdя birinci yeri tutur. Ki-

tabxana sistemi fakцltя  vя institutlarыn kitabxanalarы daxil olmaqla, 

цmumilikdя, 7 milyona yaxыn kitab vя digяr materiallara malikdir. Universite-

tin яsas kitabxanasыnda 3,2 milyon cild kitab, 50000 mikrofilm vя videokaset, 

10732 dюvri nяшr, 6600 яlyazma, 110500 avtoqraf, qяdim xяritя  vя  шяkillяr 

vardır.  Яsas kitabxanadan яlavя universitetin 83 fakцltя  vя institut kitabxa-

nalarыnda 3,5 milyondan чox kitab var. 

Universitetdя 12399 nяfяr iшчi чalышыr, onlardan 4824 nяfяr akademik, qa-

lanlarы isя inzibati heyяtdяn ibarяt яmяkdaшlardыr. Universitetdя, цmumilikdя, 

28266 nяfяr tяhsiл alыr. Onlarыn 16264 (57,5%) nяfяrini qыzlar, 5225 nяfяrini 

яcnяbilяr, 3271 nяfяrini magistrantlar, 1133 nяfяrini doktorantlar tяшkil edir. 

Heydelberq Universiteti dцnyaya  чoxlu sayda filosof, hцquqшцnas, 

ilahiyyətчы, шair vя yazычы, alim bяxш edib. Universitetin mяzunlarы arasыnda 30 

Nobel, 18 Leybnits, 2 Oskar mцkafatlarы laureatlarы var. Almaniyanыn bir 

neчя federal vя baш nazirlяri ilя yanaшы,  юlkяnin beш kansleri dя bu uni-

versitetdя  tяhsil alыblar. Onlardan sonuncusu adы Almaniyanы birlяшdirяn 

kansler kimi tarixə  dцшmцш Helmut Kol olub. Bundan başqa, Belчika, 

Bolqarыstan, Yunanыstan, Nikaraqua, Serbiya, Taylandыn dюvlяt vя hюkцmяt 

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

145

rяhbяrlяri, Britaniya taxtыnыn vяliяhdi, NATO-nun Baш katibi vя Beynяlxalq 

Sцlh Bцrosunun direktoru Heydelberq Universitetindя tяhsil alыb. Rusiyanыn 

gюrkяmli kimyaчы alimi, elementlяrin dюvri cяdvяlinin yaradыcыsы Dmitri 

Mendeleyev dюvrцnцn mяшhur professoru Robert Vilhelm Bunzenin 

universitetdя fяaliyyяt gюstяrяn laboratoriyasыnda iшlяyib. 

Hazыrda universitetin professor heyяtinin tяrkibindя tibb elmi цzrя No-

bel mцkafatы laureatlarы Bert Zakman (1991) vя Harald zur Hauzen (2008), 

yeddi Leybnits laureatы, Almaniya Federal Konstitusiya Mяhkяmяsinin 

keчmiш hakimi Paul Kirxhof vя  Dяniz Hцququ  цzrя Beynяlxalq Tribunalыn 

sabiq prezidenti Rцdiger Volfrum da var. 

Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universiteti (Ludwig-Maximilans-Uni-

versitat Mцnchen).  Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universiteti Almaniyanыn 

Mцnhen  шяhяrindя yerlяшir. 500 ildяn artыq tarixя malik bu universitet 

tяlяbяlяrinin sayыna gюrя юlkяnin яn bюyцk ikinci ali tяhsil ocaьы hesab edilir. 

Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universiteti dцnya universitetlяri arasыn-

da  юзцnяmяxsus yer tutur. Bюyцk Britaniyanыn "Times Higher Education 

Supplement - QS World Universities Rankings" jurnalыnыn 2009-cu ildя 

apardыьы  dцnya universitetlяrinin reytinqinя  яasяn, Mцnhen Lцdviq-Mak-

similian Universiteti 100 яn yaxшы ali mяktяb arasыnda 98-ci yerdя olub. "Ti-

mes Higher Education World University Rankings"in 2010-2011-ci illяr цzrя 

dцnyanыn  яn nцfuzlu universitetlяri arasыnda apardыьы araшdыrmaya  яsasяn, 

Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universiteti 61-ci, "QS World University 

Rankings"in aчыqlamasыna gюrя isя 66-cы yerdя yerləşib. "Times Higher 

Education World University Rankings"in 2011-2012-ci tяdris ili цzrя 

aчыqladыьы reytinq cяdvяlinя  яsasяn universitet 45-ci, "QS World University 

Rankings"in reytinqindя isя 62-ci sirada olmuşdur. 

Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universiteti Avropa Tяdqiqat Univer-

sitetlяri Liqasыnыn, Vyana Beynяlxalq Universitetinin, Almaniya Akademik 

Mцbadilя Xidmяtinin (DAAD) vя Bavariya Beynяlxalq Akademik Mяrkя-

zinin tяsisчi  цzvцdцr. Universitet hяmчinin Avropa Birliyinin maliyyяlяш-

dirdiyi Erasmus Mundus proqramыnda fяal iшtirak edir. 

Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universiteti 1472-ci ildя  Иnqolшtat 

шяhяrindя Roma Papasыnыn dяstяyi ilя bavariyalы Hersoq Lцdviq tяrяfindяn 

tяsis edilib. Иlk olaraq tяhsil ocaьыnыn tяrkibindя  dюrd fakцltя:  Иncяsяnяt 

(hazыrkы  Fяlsяfя fakцltяsi), Tibb, Hцquq vя  Иlahiyyət fakцltяlяri fяaliyyяt 

gюstяrib. Universitet islahatlar dюvrцndя Martin Lцter vя onun tяrяfdarlarыna 

qarшы  mцbarizяdя  bюyцk rol oynayыb. Sonralar universitet 200 ildяn  чox 

Yezuitlяrin tяsiri altыnda olub. 

1800-cц ildя Kral I Maksimilianыn qяrarы ilя ali mяktяb Almaniyanыn 

Landshut  шяhяrinя  kючцrцlцb. Universitetin kючцrцlmяsindя  яsas mяqsяd ali 

mяktяbi yezuitlяrin tяsirindяn azad etmяk vя yezuitlяrя meyilli mцяllim 

heyяtini digяrlяri ilя  яvяzlяmяk olub. 1802-ci ildяn universitet bavariyalы 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

146 

Hersoq Lцdviq vя Kral I Maksimilianыn  шяrяfinя  Lцdviq-Maksimilian 

Universiteti kimi tanыnыb. 1825-1826-cы illяrdя universitetin tяlяbяlяrinin sayы 

artaraq tяxminяn min nяfяrя чatmışdır. 

1826-cы ildя Kral I Lцdviqin  яmri ilя bu ali tяhsil mцяssisяsi Mцnhen 

шяhяrinя  kючцrцlцb. XIX яsrin ikinci yarыsыnda ali mяktяbin hяyatыnda 

dяyiшikliklяr baш verir. Universitetdя keчirilяn mяшьяlяlяrin sayы artыrыlыr vя 

buraya yцksяk ixtisaslы mцяllimlяr cяlb edilir. 1840-cы ildя universitet hazыrda 

yerlяшdiyi binaya kючцrцlцr. 

1900-cц ildя  Шotlandiyalы Mariya Qordon vя Aqnes Kelli Mцnhen 

Lцdviq-Maksimilian Universitetinin doktorluq dяrяcяsini alan ilk qadыn 

alimlяri olublar. Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universitetinin doktorant 

adыnы almыш ilk alman qadыnы isя Adel Hartman olub. 

2010-2011-ci tяdris ilindя Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universitetinin 

illik bцdcяsi 482,4 milyon avro olub. Ali mяktяbin gяlirlяrinin 303,2 milyonu 

dюvlяt yardыmlarыnыn, 117,6 milyonu isя xarici maliyyя  mяnbяlяrinin payыna 

dцшцb. Universitetin xяrclяrinin 27,2 milyonunu tяhsil haqqы, 21,1 milyonunu 

яmяliyyat xяrclяri, 12,3 milyonunu tяmir vя tikinti, qalan 1 milyonunu isя 

başqa xərclər tяшkil edir. 

Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universiteti XX яsrdя яsaslы шяkildя geniш-

lяnmяyя baшlayыr. Universitetin яrazisindя yeni fakцltяlяr (baytarlыq, pedaqoji 

vя s.) yaradыlыr. Universitetdя Avropa яrazisindя yeganя olan Biotexnologiya 

Mяrkяzi, astronomiya vя aqrofizika elmi-tяdqiqat institutlarы  vя aynalы 

teleskopu olan rяsяdxana fяaliyyяt gюstяrir. 

Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universitetinin institutlarы  vя  tяdqiqat 

mяrkяzlяri Mцnhendя  vя ona yaxыn qяsяbяlяrdя yerlяшir. Universitetin яsas 

binalarы Qeшvister-Шol-Plaç  яrazisindя yerlяшir. Digяr binalar isə Hay-Tek 

Kampusu, Pedaqogika vя Psixologiya fakцltяsinin yerlяшdiyi  Шvaynxenbau 

binasы, universitetin klinikalarы, kimya vя biotexnologiya kampuslarы  vя s. 

Qrosxarden rayonu яrazisindя fяaliyyяt gюstяrir. 

Hazыrda universitetdя 18 fakцltя vя 41 tяdqiqat mяrkяzi fяaliyyяt gюstяrir. 

Katolik  Иlahiyyət fakцltяsi universitetin ilk fakцltяlяrindяndir. Fakцl-

tяnin tяrkibinя Martin Qrabman adыna Orta яsrlяr Иlahiyyəti vя Fяlsяfяsi цzrя 

Elmi-Tяdqiqat, Ekumenik Tяdqiqatlar (яsasən mцxtяlif xristian kilsяlяri ara-

sыnda dialoqun tяшkili mяsяlяlяri ilя mяшьul olur) vя Mцnhen Pravoslav insti-

tutlarы daxildir. 

Protestant Иlahiyyət fakцltяsi 1968-ci ildя tяsis edilib. Yarandыьы gцndяn 

fakцltя almandilli юlkяlяr arasыnda ilahiyyət elminin tяdqiqi ilя mяшьul olan яn 

gцclц elmi tяdqiqat fakцltяlяrindяn birinя чevrilib. 

Hцquq fakцltяsindя xцsusi sahяlяr цzrя чoxlu sayda kurslar tяklif edilir, 

hяmчinin ilk dюvlяt imtahanыnы verяnlяrя beynяlxalq vя Avropa biznes 

hцququ sahяsindя  tяhsilini davam etdirmяk imkanы yaradыlыr. Bundan яlavя, 

elmi dяrяcяsi olan яcnяbi tяlяbяlяr alman hцququ цzrя dяrяcя dя ala bilяr. 

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

147

Biznesin Иdarя olunmasы fakцltяsi Mцnhen Иdarяetmя Mяktяbi kimi dя ta-

nыnыr. Fakцltя Almaniyanыn яn yaxшы biznes mяktяblяrindяn biri hesab edilir. Fa-

kцltяdя xeyli sayda milli vя beynяlxalq idarячilik (master) proqramlarы vardır. 

Иqtisadiyyat fakцltяsi 2010-2011-ci tяdris ilindяn baшlayaraq юz tяlяbяlя-

rinя ingilis dilindя ikiillik magistr proqramlarы  tяqdim edir. Bu proqramlar 

яsasən universitetin Иqtisadi Tяdqiqatlar Mяrkяzinя dяvяt edilmiш beynяlxalq 

tяdqiqatчыlar tяrяfindяn tяdris edilir. 

Tibb Fakцltяsi tibb цzrя Almaniyanыn cяnub  яrazisindя  mюvcud olan яn 

bюyцk tяhsil mцяssisяsidir. Onun tяrkibinя  Mцnhen Hospital Universiteti 

daxildir. 

Baytarlыq Tibb fakцltяsi dя Almaniyanыn cяnubunda yerlяшir. Fakцltя bu 

яrazidя mюvcud olan yeganя baytarlыq tяlimi vя tяdqiqatы mяrkяzidir. Fakцl-

tяnin tяdris proqramыnda qida gigiyenasы  vя baytarlыq sяhiyyяsi ilя yanaшы, 

kliniki vя parakliniki tяlimlяrin keчirilmяsi dя nяzяrdя tutulur. 

Tarix vя  Sяnяtшцnaslыq fakцltяsi cяnubi Almaniya яrazisindя incяsяnяt 

elmlяrinin tяdrisi цzrя tяxminяn 25 proqram tяqdim edяn yeganя tяhsil ocaьы-

dыr. Onun tяrkibinя  Иncяsяnяt Tarixi, Иncяsяnяt Pedaqogikasы, Musiqi Peda-

qogikasы, Musiqiшцnaslыq institutlarы vя Mцnhen Teatr Akademiyasы daxildir. 

Fяlsяfя, Elm Nяzяriyyяsi vя Dinшцnaslыq fakцltяsindя tяhsil, яsasən, fяl-

sяfя ixtisasы цzrя dяrяcя proqramlarы istiqamяtindя aparыlыr. Burada hяmчinin 

dini proqramlarыn da tяdrisi hяyata keчirilir. 

Psixologiya vя Pedaqogika fakцltяsi цч institutdan ibarяtdir. Fakцltяdя 

pedaqogika, Tяhsil vя Sosiallaшma, Mяktяb vя Tяlim цzrя Tяdqiqat, Profilak-

tika, Reabilitasiya vя Иnteqrasiya цzrя Tяdqiqat institutlarы fяaliyyяt gюstяrir. 

Mяdяniyyяtшцnaslыq fakцltяsindя Cяnubi, Cяnub-Шяrqi Avropa vя Asiya 

юlkяlяrinin mяdяniyyяtlяrini юyrяnmяk цчцn filoloji, arxeoloji, antropoloji vя 

sosioloji vasitяlяri tяtbiq edяn fяnlяr tяdris olunur. 

Dilчilik vя  яdяbiyyatшцnaslыq fakцltяsi tяlяbяlяrin sayыna gюrя universi-

tetin яn bюyцk fakцltяlяrindяndir. Fakцltя mцxtяlif institutlarы vя яlavя depar-

tamentlяri юzцndя birlяшdirяn цч шюbяdяn ibarяtdir. 

Birinci шюbя Alman Filologiyasы, Mцqayisяli яdяbiyyat, Nordik Filologi-

yasы vя Alman Dili institutlarыnы яhatя edir. Иkinci шюbя yunan vя latыn filologi-

yasы, roman dillяri filologiyasы, italyan filologiyasы, slavyan filologiyasы, dil vя 

kommunikasiya vя Albanologiya proqramlarыnы tяqdim edir. Цчцncц шюbяyя 

Иngilis filologiyasы vя Amerika institutlarы daxildir. 

Иctimai Elmlяr fakцltяsi tяlяbяlяrinin sayыna gюrя цчцncц yerdя yerləşir. 

Fakцltяdя sosiologiya, politologiya, jurnalistika vя kommunikasiya sahяlяri 

цzrя 10 яsas vя ikinci dяrяcяli proqramlar яsasыnda tяdris aparыlыr. 

Riyaziyyat, Иnformatika vя Statistika fakцltяsi bakalavr, magistr dərəcə-

ləri vя diplom verilmяsi цzrя proqramlar tяklif edir. Fakцltя riyaziyyat, infor-

matika vя statistika шюbяlяrindяn ibarяtdir. 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

148 

Fizika fakцltяsi universitetin nцfuz qazanmasыnda xцsusi rol oynayan 

fakцltяlяrdяndir. 2010-cu ildя "Times Higher Education World University 

Rankings"in reytinq cяdvяlinя яsasыn universitet fizika sahяsi цzrя Almaniya-

nыn яn yaxшы ali tяhsil mцяssisяsi hesab edilib. Almaniya Tяdqiqat Fondundan 

maliyyя dяstяyi alan fakцltяnin xeyli sayda tяdqiqat mяrkяzlяri var. 

Kimya vя Яczaчыlыq fakцltяsinя Biokimya vя Яczaчыlыq шюbяlяri daxildir. 

Fakцltя Hay-Tek kampusunda yerlяшir. 

Biologiya fakцltяsi iki шюbяdяn ibarяtdir.  Шюbяlяrdяn birindя botanika 

elmi цzrя kurslar tяklif edilir. Burada biologiya elminin prinsiplяri, genetika, 

mikrobiologiya, sistematik zoologiya, hяmчinin sistematik botanika vя mik-

rologiya elmlяri tяdris olunur. Digяr шюbя isя antropologiya, insan genetikasы 

vя zoologiya elmlяri ilя mяшьul olur. 

Yer vя Яtraf Mцhit Elmi fakцltяsi coьrafiya, yer vя яtraf mцhit elmlяri 

bюlmяlяrindяn ibarяtdir. Fakцltяnin devizi "Qlobal, regional vя lokal dяyiшik-

liklяrin tяdqiqi, anlaшыlmasы vя planlaшdыrыlmasы"dыr. 

Ali mяktяbin tяdqiqat mяrkяzlяrindяn olan Reyçel Karson adыna Яtraf 

Mцhit vя Cяmiyyяt Mяrkяzi Mцnhen Universiteti ilя Alman Muzeyinin birgя 

tяшяbbцsц яsasыnda yaradыlыb. Mяrkяz Almaniyanыn Tяdqiqat vя Tяhsil Nazir-

liyi tяrяfindяn dяstяklяnir. Mяrkяzin mяqsяdi  яtraf mцhitin qorunmasы  цzrя 

aparыlan siyasi vя elmi yığıncaqlarda bяшяriyyяtin rolunu gцclяndirmяk mяq-

sяdilя tяdqiqat vя mцzakirяlяrin aparыlmasыdыr. 

Digяr  яsas mяrkяz kimi Tяtbiqi Siyasi Tяdqiqatlar Mяrkяzinin adыnы 

чяkmяk olar. 1995-ci ildя yaradыlan mяrkяz Almaniyada Avropa vя beynяl-

xalq mяsяlяlяr цzrя fяaliyyяt gюstяrяn siyasi tяdqiqatlar institutlarыndandыr. 

Universitetdя  hяmчinin Yaponiya, Beynяlxalq Sяhiyyя, Nanoelmlяr, 

Neyroelm-Beyin vя Иdrak mяrkяzlяri vя s. fяaliyyяt gюstяrir. 

Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universitetindя mцkяmmяl kitabxana sis-

temi vardır. Mяktяbin kitabxana sistemi яsas vя 130-a qяdяr kiчik kitabxa-

naya bюlцnцr. Burada цmumilikdя  tяxminяn 6,5 milyon cild kitab vardır. 

Universitetin яsas kitabxanasыnda 2,4 milyon cild kitab, 3 mindяn чox qяdim 

яlyazma vя 1900-cц ilя  mяxsus 4 minя yaxыn qяdim  шяkillяr saxlanыlыr. Ki-

tablarыn bюyцk  яksяriyyяtinin elektron versiyasы yaradыlыb. Bundan яlavя, ali 

mяktяbin mцяllim vя  tяlяbяlяri Bavariya Dюvlяt Kitabxanasыndan, Mцnhen 

Texniki Universitetinin kitabxanasыndan, hяmчinin digяr yerli vя  dюvlяt 

kitabxanalarыndan istifadя etmяk imkanыna malikdir. 

Universitetdя  цmumilikdя 14 minя yaxыn  яmяkdaш  чalышыr. Onlarыn 714 

nяfяrini professor-mцяllim heyяti tяшkil edir. 

Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universitetinin mцяllimlяri arasыnda 

1918-ci ildя fizika цzrя Nobel mцkafatыna layiq gюrцlяn kvant nяzяriyyяsinin 

banisi Maks Plankыn adыnы чяkmяk olar. Цmumilikdя universitetin fizika, tibb 

vя kimya sahяlяri цzrя 13 Nobel mцkafatы laureatы var. 

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

149

2011-2012-ci tяdris ili цzrя Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universitetin-

dя 48857 tяlяbя  tяhsil alыr. Onlardan 6615 nяfяri  яcnяbi tяlяbяlяrdir. Hяr il 

tяxminяn 5 min gяnc mцtяxяssis Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universitetinin 

mяzunu olur. Universitetdя  tяhsil almaq istяyяn  яcnяbi tяlяbяlяr  цчцn irяli 

sцrцlяn ilk vя яsas шяrtlяrdяn biri alman dilini mцkяmmяl bilmяkdir. Bu mяq-

sяdlя universitetin tяrkibindя  яcnяbilяr  цчцn alman dili kursu tяшkil edilir. 

Mяшьяlяlяr яsas hazыrlыqla paralel, hяmчinin tяtil vaxtlarы keчirilir. Alman dili 

kursu 6 mərhələyə bюlцnцr. Иlk pilləlяrdя dяrs yцkц hяftяdя 13-20 saat, sonun-

cu pilləlяrdя isя 4-20 saat tяшkil edir. 

Tяhsil ocaьыnda tяdris ili iki semestrя  bюlцnцr. Fakцltяlяr  цzrя  qяbul 

mцxtяlif vaxtlarda hяyata keчirilir. Qыш semestri oktyabrыn ortalarыnda 

baшlayыr vя fevralda baшa чatыr. Yay semestri apreldяn iyul ayыna qяdяr davam 

edir. Qыш semestrindя  tяhsil  цчцn  яrizяlяr oktyabrыn, yay semestrindя isя 

aprelin яvvяlinя qяdяr qяbul edilir. 

Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universitetindя 1400 alim doktorluq dяrя-

cяsi almaq vя tяxminяn 100 nяfяr isя universitetdя чalышmaq hцququ яldя etmяk 

цчцn dissertasiya mцdafiя edib. Ali mяktяbdя  dяrslяr 150 istiqamяt  цzrя 

aparыlыr. Burada, demяk olar ki, bцtцn humanitar fяnlяr, o cцmlяdяn riyaziyyat 

vя tяbiяt elmlяri tяdris olunur. Universitet hцquq, iqtisadiyyat, ilahiyyət, tibb, 

psixologiya, pedaqogika, sosiologiya, tarix vя filologiya elmlяri sahяsindя 

mцtяxяssis hazыrlыьы ilя  mяшьul olur. Eyni zamanda ali mяktяbdя Albaniya vя 

Misir tarixi, mяdяniyyяti, Cяnub-Шяrqi vя  Шяrqi Avropa юlkяlяrinin 

iqtisadiyyatы kimi nadir ixtisaslara da yer verilib. Bununla yanaшы, universitetdя 

tibb цzrя elmi-tяdqiqat iшlяrini hяyata keчirяn klinika fяaliyyяt gюstяrir. 

Mцnhen  шяhяrindя 42 tяlяbя yataqxanasы var. Bu yataqxanalar 9 min 

tяlяbя цчцn nяzяrdя tutulub. Lakin шяhяrdя 9 universitetin fяaliyyяt gюstяrdi-

yini, цmumilikdя hяmin universitetlяrin 100 min tяlяbяsinin olduьunu nяzяrя 

alsaq (bunun 48 mini Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universitetinin payыna 

dцшцr), yataqxanalarыn kifayət sayda olmadыьы aydыn gюrцnцr. Mяhz buna 

gюrя dя tяlяbяlяrin яksяriyyяti kirayə ilə mяnzil tuturlar. 

Mцnhen Lцdviq-Maksimilian Universiteti Almaniyanыn яn tanыnmыш el-

mi tяdqiqat mяrkяzlяrindяn biridir. Universitet юz fяaliyyяtindя шяffaflыq, ya-

radыcы yanaшma vя novatorluq prinsiplяrinя цstцnlцk verir. Ali mяktяb apar-

dыьы elmi tяdqiqat iшlяri ilя nяinki Almaniyada, elяcя dя bцtцn Avropada bю-

yцk nцfuz qazanыb vя yцksяk nailiyyяtlяrlя məşhurlaşıb. 

2013-cü il üzrə Almaniyanın  ən yaxşı universitetlərinin reytinq cədvəli 

açıqlanmşıdır. Tələbələr “şəhər və  mədəniyyət ”,  “müəllim tərkibi ”  və “ xərclər 

və yaşayış səviyyəsi ” kimi kriteriyalar üzrə Köln Universitetinə 1-10 şkala həd-

dində ən yüksək-9.7 bal vermişlər. İkinci yerdə Bamberq şəhərindəki Otto Fridrix 

adına Universitet, üçüncü yerdə isə, Mayints şəhərindəki İohann Quttenberq Uni-

versitet qərarlaşmışdır. 

 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

150