Paris-Dofin Universiteti (Universite Paris Dauphine). Paris-Dofin Uni-
versiteti Fransanın ən böyük və ən şöhrətli ali məktəblərindən biridir. Universitet
1968-ci ildə Paris Universitetində aparılan islahatın gedişində yaradılmışdır. Pari-
sin qərb hissəsində, NATO qərargahının keçmiş binasında yerləşir.
Paris-Dofin iqtisadiyyat və idarəetmə sferasında altmış istiqamət üzrə ali
təhsil təklif edən ən yaxşı müəssisələrdən biridir. Burada 7,5 mindən çox tələbə
oxuyur və 365 müəllim işləyir.
Paris-Dofin Universitetinin tərkibinə iqtisadiyyat, maliyyə, məlumatların
təhlili, idarəetmə nəzəriyyəsi sahəsində tədqiqat və tədrislə məşğul olan Maliyyə
İnstitutu və qərarların qəbulu sahəsində Riyazi Araşdırmalar Mərkəzi daxildir. Ali
məktəbdə tətbiqi riyaziyyat, informatika və idarəetmə elmlərində araşdırmaların
inkişaf etdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilir.
Universitetin Fransanın özəl və dövlət sektoru şirkətləri ilə sıx əlaqələri,
müəssisənin maliyyəsini idarəetmə, maliyyə menecmenti, dövlət və bələdiyyə
maliyyəsi kimi kursların yüksək səviyyədə tədrisinə imkan verir. Bu fənləri tədris
edənlər universitetin 23 araşdırma mərkəzində fəal şəkildə tədqiqatlar aparır.
Maliyyə, bankçılıq və sığorta üzrə magistr proqramları daha məşhurdur.
Proqram həm baza iqtisad fənlərini (makro və mikro iqtisadiyyat, analizin
kəmiyyət metodu), həm də xüsusi fənləri (maliyyə analizi, bank texnologiyası və
məhsullar, maliyyə idarəetməsi, beynəlxalq maliyyə və s.) ehtiva edir.
XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində qəbul olunmuş qanunlara görə, 6
yaşından 13 yaşa qədər uşaqlara pulsuz icbari təhsil nəzərdə tutulurdu. 1930-cu
ilin əvvəllərində dövlət orta məktəblərində pulsuz təhsil tətbiq edilmiş, 1936-cı
ildə icbari təhsilin müddəti 14 yaşa çatdırılmışdır. 1950-ci ilin axırlarında haki-
miyyət təhsil sistemində çoxlu islahatlar aparmışdır.
Məktəbəqədər tərbiyə orta məktəb və ibtidai məktəblərin yanında körpələr
üçün ayrılmış siniflərdə həyata keçirilirdi.
İbtidai təhsil 1967-ci ildən altı yaşından başlayaraq on il davam edir. Birinci
beş il bütün uşaqlar üçün adi təhsil dövrüdür. Sonra isə dördillik orta təhsilin
birinci dövrü (6-9 illik təhsil) və orta təhsilin ikinci dövrü gəlir. İkinci dövrün iki
istiqaməti: qısa (tam olmayan) və uzun (tam orta təhsil) müddətli istiqaməti var.
Qısa istiqamət ikiillik kolleclərdə (peşə texniki məktəblərdə) orta ixtisaslı fəhlə
hazırlayan peşə təhsilini əhatə edir. Uzun istiqamətli ümumi təhsilə liseylərin (10-
12-illik təhsil) yuxarı sinifləri daxildir. 1802-ci ildən yaradılmış lisey əhalinin im-
tiyazlı təbəqələri üçün klassik elit məktəblər idi. Liseyi bitirənlər müvəffəqiyyətlə
imtahan verdikdən sonra bakalavr dərəcəsi alırdılar.
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ
163
Əcnəbi tələbələr Fransa universitetlərinə asanlıqla qəbul olunur. Bu univer-
sitetlərə (birinci dövrəyə) qəbul olunmaq üçün heç bir qəbul imtahanı nəzərdə tu-
tulmu, yalnız dili bilmək səviyyəsi yoxlanılır. Hər universitet sərbəst testlər
keçirir.
Fransa universitetlərində həm ölkə vətəndaşları, həm də əcnəbilər üçün
təhsil ödənişsizdir. Sığorta, dərsliklə təminolunma və mənzilə çəkilən xərclərlə
birlikdə əcnəbi tələbənin bir ayda yaşayış xərci 380-540 dollara başa gəlir.
İş tapmaq üçün bu işlə məşğul olan təşkilata müraciət olunur. Bu təşkilat
Fransız və əcnəbi tələbələrin həyat şəraitini yaxşılaşdırmaq üçün ali məktəbdə
təhsil alan müddətdə müvəqqəti iş tampaqda onlara köməklik edir. Tədris müddəti
həftədə 20 saata qədərdir. İşləyən tələbələrin əmək haqqı saatda 4-8 dollara
qədərdir.
Tələbə sənədlərinin formalaşması (tərtib edilməsi), vizaların, tibbi sığorta,
gəlmə-qayıtma və tələbənin Fransada sənədlərinin formalaşması üzrə müşayiət
edilməsi işlərinin tam kompleksi Tələbə Komitəsi tərəfindən həll edilir. İşlərin
tam dəyəri 7840 frank qədər təşkil edir. Qəbulolunma prosedurası altı aydan bir
ilə qədər davam edir, zərurət olduqda, fransız dili üzrə yüksək ixtisaslı müəllim
tövsiyə edilir.
“Qolfştrim” firması Fransada yeni Ali Təhsil proqramı ilə fəaliyyət göstərir.
Fransada istənilən universitetdə təhsil ölkənin istənilən özəl tədris müəssisəsin-
dəki təhsildən ucuz başa gəlir. Təəcüblü deyil ki, ölkədə tələbələrin 12-15%-i əc-
nəbilərdir. Asanlıqla, hətta Sorbonnaya və ya Klerraont-Ferrandeyə qəbul olmaq
olar. Fransa gözəlliyi sözlə deyilə bilməyən ölkələrdəndir, məsələn, qədim zaman-
lardan Fransanı görmək rusların arzusu olmuşdur, indi isə çox asandır. Parisdə
satıcı və ofisiantlar rus dilində danışırlar. Turizm idarəsi rus dilində reklam vərə-
qələri buraxır, qırmızı pencək geymiş rus həmvətənlərini fransız həmkarlarından
seçmək olmur. Bəs qəhvəxanalar, bulvarlar... Tarix təkrar olunur!
Dövlət ali məktəblərində, demək olar ki, ödənişsiz təhsil, istənilən qəbul
imtahanının və əcnəbi tələbələrin qəbuluna məhdudiyyətlərin olmaması, yüksək
həyat səviyyəsi və çox gözəl məişət şəraiti həmişə alqışlanır və əksinə, yəni xüsu-
silə birinci dövrdə təhsilin aşağı səviyyəsi diqqəti çəkir. Xüsusi biznes və kom-
mersiya məktəblərinin vəziyyəti: onlar çox bahadır; universitet yataqxanaya
zəmanət vermir, ümumiyyətlə, çox zaman yaşayış yeri axtarılmasında yaxından
kömək etmir.
Hazırda Fransada 71 dövlət universiteti var (özəl universitetlər də var). On-
ların tərkibinə 800 fakültə, bölmələr daxildir. Onlar öz növbəsində institutlarda,
laboratoriyalarda (elmi tədqiqatlar aparılması üçün) və s. birləşir. Universitetlər
bütün ölkədə tanınan milli diplomlar verə bilir və buna görə də universitetin
konkret nüfuzundan asılı olmayaraq qəbul eyni cürdür, özlərinin daxili diplom-
larını da verə bilir, hansı ki, onlar Fransadan başqa xarici ölkələrdə istifadə etmək
niyyətində olanlar üçün kifayət qədər üstün tutulmur. Bəzi daxili diplomlar milli
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
164
diplomlara bərabər (ekvivalent) və hətta üstün qəbul olunur (ancaq Fransanın
daxilində həmin diplomlara üstünlük verilir, hətta onları verən ali məktəblərin
məşhurluğu və nüfuzluluğuna baxmayaraq, dünyanın digər ölkələrində qəbul
edilməsinə zəmanət verilmir). Magistr diplomu magistraturanın üçillik kursunu
bitirəndə verilir və işə qəbul edənlər tərəfindən çox yüksək qiymətləndirilir.
Fransa universitetində təhsil “dövrlərə” (“tsikllərə”) bölünür, onların hər biri
milli diplom almaqla yekunlaşır. Lakin diplom tələbəyə növbəti ildə təhsilini
davam etdirməyə zəmanət vermir, hər şey konkret illik göstəricilərdən asılıdır.
Birinci dövr tələbəyə baza (əsas) təhsil hazırlığı verir. Birinci dövrə orta
məktəb məzunları, yəni bakalavrlar qəbul oluna bilər.
Fransa bakalavrını heç vaxt bakalavr dərəcəsi ilə qarışdırmaq olmaz. Məlum
olduğu kimi, bakalavr dərəcəsi 3-4 tədris ili olan ali təhsil deməkdir. Fransada ba-
kalavr diplomu orta təhsil haqqında şəhadətnamədir (baccalaruat). Bakalavrlar
universitetlərə imtahansız qəbul olunurlar. Orta təhsili olmayan fransızlar üçün
xüsusi prosedura vardır, onlar qiyabi və ya universitetlərdəki hazırlıq kurslarında
oxuyurlar.
Fransa ali məktəblərində təhsilini bitirməmiş şəxslər hüquqşünaslığı öyrən-
mək arzusunda olduqda onlara xüsusi imtahan təyin olunur.
Birinci dövr iki il davam edir və milli diplom almaqla yekunlaşır.
İkinci dövr universitetdə ilk iki il təhsil zamanı alınmış biliklərin genişlən-
məsi və dərinləşməsi ilə bağlıdır. Birinci pillədə lisensiat diplomu, ikincidə ma-
gistr diplomu və üçüncü pillədə mühəndis diplomu verilir. Hər üçü milli səviyyə-
də qəbul edilən diplomlardır. Bəzi ali məktəblərin milli miqyasda qəbul edilmə-
yən magistr diplomunu alanlara ikinci dövrənin üçillik kursunu təklif edirlər.
Sonrakı təhsil ikinci və üçüncü universitet dövrləri, başqa ali məktəblərdə
bu dövrlərə ekvivalent olan təhsil isə doktorantura adlana bilər. Fransızlar Rusiya-
nın ali təhsil diplomlarını özlərinə ekvivalent qəbul edirlər, yəni MDB-də univer-
sitet və ya institut bitirmiş şəxslər Fransa universitetlərinin ikinci pilləsinə qəbul
oluna bilər.
Tələbələrin ikinci dövrə qəbul olunması müsabiqə yolu ilə boş yerlərin sa-
yından asılı olaraq imtahan testlərinin nəticələri ilə həyata keçirilir. İkinci döv-
rənin bütün mərhələlərini, yəni; lisensiat-magistr mühəndis mərhələlərini keçib
birbaşa ikiillik və üçillik kurslara qəbul olunmaq olar (bu, daha sadədir). Məsələn,
birinci dövrü qurtardıqdan sonra magistr kursunu seçmək və iki ildən sonra
diplom almaq olar.
Birinci dövrdən sonra üçillik mühəndis kursuna da qəbul olunmaq mümkün-
dür. Universitetin ikinci və üçüncü dövrünə qəbul olunmaq üçün təyin olunmuş
tədris müəssisəsinə müraciət etmək lazımdır. Bunlar həm də ali mühəndislik
məktəblərinə, universitetin mühəndislik məktəblərinə və başqalarına aiddir.
Qabaqcadan sifariş vermək lazım deyil.
Tələbələr həm birinci, həm də ikinci dövrdə müəssisələrdə bir və ya bir neçə
dəfə praktikada (stajirovkada) olur, bu isə Fransa ali təhsil sisteminin böyük
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ
165
üstünlüklərindən biridir. Praktikada olmaq hamı üçün məcburidir və onların
nəticələri bilik müvəffəqiyyətləri qiymətləndiriləndə nəzərə alınır. Onların əldə
etdikləri nailliyyətlər MDB ölkələrindəki kimi formal deyil. Tələbələr özləri
praktikada olmaq üçün müəssisə və firmalar axtarır, sərbəst surətdə onlarla əlaqə
yaradılır və rəhbərliklə razılaşdırılır. Bu məqsədlə praktikada olmaq üçün yeri
necə tapmaq və xaricdə praktikada olmaq və s. tipli çoxlu sayda informasiya növü
vardır.
Xarici ölkələrdə, məsələn, İngiltərə, Almaniya, İspaniyada praktikada olmaq
universitetlər tərəfindən müəyyənləşdirilir. MDB-dən olan tələbələr üçün də bu
mümkündür, çoxşaxəli Fransa tələbə vizası Avropanın istənilən ölkəsində prob-
lemsiz yaşamaq və təhsil almaq imkanı verir. Başqa ölkələrlə, məsələn, İngiltərə
və ya ABŞ-la müqayisədə Fransaya viza almaq son dərəcədə çətindir.
Fransada orta təhsil müəssisələrini bitirmiş şəxslərə təhsilini davam etdir-
mək imkanı verən bakalavr diplomu verilir. 1998-ci ildə ali məktəblərə 95 milyard
frank (15,8 milyard dollar) ayrılmışdı, son 25 ildə tələbələrin sayının kəskin
surətdə artdığına görə təchizatların məbləği 2,5 dəfə artmışdır. 1946-cı ildə
tələbələrin sayı 123 min, 1970-ci ildə 850 min, 1980-cı ildə 1,2 milyon, 1998-ci
ildə isə 2,1 milyon nəfər olmuşdur. Bəzi universitetlərdə 130 minə yaxın müəllim
və işçi vardır.
Fransada artıq bəzi liseylərdə də ali təhsil alırlar. Onlara bakalavr diplomu
verilir və təhsil müddəti iki ildir. Tarixi və texniki xarakterli səbəblərdən liseylərin
əksəriyyəti orta təhsil sisteminə daxil edilmişdir. Hal-hazırda bu liseylərdə yüksək
ixtisaslı texnik şəhadətnaməsi almaq üçün hazırlıq görülür. Liseylərdə oxuyan-
ların təxminən 80 min nəfəri ixtisaslaşdırılmış ali məktəblərə qəbul olunmaq üçün
hazırlaşırlar. Beləliklə, olduqca ciddi müsabiqə seçimi keçəndən sonra onlara yol
açılması mümkün olan ixtisaslaşdırılmış ali təhsil müəssisələri tərəfindən bakalavr
diplomu verilir və onların hamısı üçün yolu açıq olan universitetlər vasitəsilə ali
təhsil almaq imkanı yaradılır.
Fransada ali məktəblər (ixtisaslaşdırılmış ali təhsil müəssisələri) XVIII
əsrdə universitetlərin böhranlı döründə dövlət hakimiyyətinin təşəbbüsü ilə
inzibati sahədə vəzifələrin müsabiqə yolu ilə tutulması üçün kadrlar hazırlanması
məqsədilə meydana gəlmişdir. Bu cür təhsil müəssisələri sahibkarların təşəbbüsü
ilə yaradıldı ki, müəssisələrin sərəncamında onların inkişafı üçün mütəxəssislər
olsun. Hazırda ali məktəblər müxtəlif nazirliklərin sərəncamındadır və bu məktəb-
lərdə 200 mindən artıq tələbə təhsil alır. Həmin məktəblərdə yüksək səviyyədə
bilik əldə etmək, dünyagörüşlü həqiqi şəxs yetişdirmək üçün bütün sahələrə aid,
yəni fundamental elmlərdən incəsənətə qədər, humanitar və mühəndislik fənlərin-
dən ədəbiyyata qədər, hüquqa, idarəetmə ixtisaslarına aid fənlər tədris edilir. Bu
təhsil müəssisələrinin bir çoxu dövlət strukturları üçün ən yüksək ixtisaslı kadrlar
hazırlamaqdan ötrü ayrılmış nüfuzlu universitetlərdir. Ali pedaqoji məktəblər
pedaqoji kadrlar, politexnik məktəb və Sen-Sir məktəbi ordu üçün mütəxəssislər
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
166
hazırlayır, milli idarəetmə məktəbi dövlət idarəçiliyinin mərkəzi aparatı üçün ixti-
saslı kadrlar yetişdirir. Bu tədris müəssisələrinin əksəriyyəti mütəxəssis hazırla-
maq diapazonunu genişləndirmiş və məzunlarını sərbəst şəkildə təyinatla təmin
edir. Ali məktəblərlə yanaşı, “Ali kommersiya məktəbi”, “Ali iqtisad və kommer-
siya məktəbi”, “Ali milli mühəndislik məktəbləri” və “Kommersiya və idarəetmə”
kimi məktəblər də var. Bunlar günü-gündən daha çox sayda abituriyentləri cəlb
edir, çünki müəssisələrin belə ixtisaslı kadrlara tələbatı daha kəskin surətdə artır.
Tələbələrin sayı təxminən 1,5 milyona yaxındır, onlardan 10%-i əcnəbi-
lərdir, bunların isə bir çoxunu Afrika sakinləri təşkil edir. Nüfuzlu texnoloji insti-
tutlara qəbul olunmaq isə (bunlar 2 il ərzində universitet səviyyəli texniki təhsil
verən diplomla təmin olunurlar, tələbələrin sayı isə təxminən 110 min nəfər təşkil
edir) sənədlərin seçimi yolu ilə həyata keçirilir. Tədris olunan fənlər aşağıdakı
kimi bölüşdürülür: humanitar elmlər - 35%; hüquq elmləri - 24%; təbiət elmləri -
20%; tibb, farmakologiya və stomatologiya 14%. Qalanları isə universitet səviy-
yəli texnoloji institutların və ya “Bədən tərbiyəsi və idman institutu”nun tələbələ-
ridir. Məşğələlər üç dövr üzrə təşkil edilir: birinci ikiillik dövr əsas etibarilə
ümumi universitet təhsilli diplom almaq üçündür; ikinci iki illik dövr əvvəlcə
bakalavr, sonra isə magistr diplomu almağı qarşısına məqsəd qoyur; üçüncü dövrə
yalnız ciddi seçimdən sonra yol açılır və doktorluq dərəcəsi adına nail olmaq üçün
təhsilini davam etdirmək imkanı verir. Tələbələrin təxminən 60%-i universitet
diplomu alaraq müxtəlif müddətlərdə, yəni 28%-i iki il ərzində, 32%-i isə üç və
daha çox il ərzində ikiillik dövrə daxil olurlar.
Universitetlərin təşkilat strukturu 1896-ci ildən üçüncü respublika dövrü-
nədək (tamamilə yenidən təşkili), 1968-ci ildə islahatların tələblərinə cavab verən
“Edqar For” qanunu (bu, tələbə ixtişaşları zamanı aşkar edilmişdir və universitet-
lərə inzibati təhsil və maliyyə muxtariyyəti verən qanun idi), 1984-cü ildə “Sa-
vari” qanunu qəbul edilənə qədər sabit qalmışdı. Fakültələr iki yeni strukturla: bir
tərəfdən, pedaqoji fəaliyyətin əlaqələndirilməsini təmin etməli olan direktorun
başçılıq etdiyi tədris-tədqiqat birlikləri ilə, ikinci tərəfdən isə, tədris-tədqiqat
birliklərinin ümumi xidmətlərinin (kitabxanaların, informasiya və istiqamətləndir-
mə xidmətlərinin, fasiləsiz təhsil xidmətinin və s.) fəaliyyətini birləşdirən, lazım
olduqda universitetlərə verilən institut və məktəbləri idarə edən universitetlə əvəz
edilirdi.
1980-1990-cı illərdə bir-birinin ardınca keçirilən islahatlar universitetlərin
maliyyəsinə, ictimaiyyətin dəyişilmiş tələblərinə, həmçinin tələbələrin sayının art-
masına və onların daha da müxtəlifliyinə uyğunlaşdırmaq məqsədləri daşıyırdı.
1997-ci ildə aparılan islahatlara görə universitetdə tədris ili semestlərə bölünür, bu
bölgü əvvəlkinə nisbətən yenidən istiqamətlənməni tez həyata keçirmək imkanı
yaradır; ödənişli təhsil genişlənmiş, peşəkarlıq təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi
üzrə bölmə təsis edilmiş və müəllimin hər tələbənin fərdi işinə rəhbərliyi təcrübəsi
tətbiq olunmuşdur. İndi təhsilin daha da desentralizasiyası və müasir tələblərə
uyğun islahatların davam etdirilməsi məsələsi qarşıda durur. Təhsil müəssisələri
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ
167
(universitetlər) struklarına görə heç də eyni deyil və onların coğrafi cəhətdən
yerləşdirilməsi bir-birindən olduqca fərqlidir. Yalnız Parisdə ölkə şagirdlərinin
təxminən altıda biri təhsil alır. Əgər qonşu Versal və Kretey (akademiyalarının)
universitetlərini də əlavə etsək, onda Paris məkanına şagirdlərin artıq dörddə biri
düşür. Kiçik universitetlər üçün, adətən, fənlərin çox müxtəlifliyi və birinci dövr
təhsili olan tələbələrin çox saylı olması səciyyəvi olaraq özünü əks etdirir. İri əya-
lət şəhərlərinin hər birində isə adətən olduqca ixtisaslaşdırılmış, ikinci və üçüncü
dövr təhsili alan və böyük sayda tələbələri olan bir neçə universitet vardır, məsə-
lən, Lill, Tuluz, Lion, Eks-an-Provans, Bordo, Qrenobl, Monpelye, Nansi və s..
Tələbələrin sayının daim artması və həmin axının öhdəsindən gəlmək üçün tədris
müəssisələrinin maliyyələşdirilməsində ərazi kollektivlərinin iştirakının artırılma-
sı zəruriliyi bir çox tanınmış şəhərlərdə universitetlərin şöbələrinin yaradılmasını
müəyyənləşdirdi. 1990-cı ilin yazında başlanmış “Universitet-2000” planı əsasın-
da həmin yeni tələbatların ödənilməsi üçün 32 milyard frank (5,3 milyard dollar)
ayrılması nəzərdə tutulur, həm də maliyyələşmənin yarısı dövlət tərəfindən təmin
edilir, digər yarısı isə ərazi kollektivlərinin üzərinə düşür. 1997-ci ilin noyabr
ayında baş nazir Lionel Cospen “U-3000” planını elan etdi, onun məqsədi növbəti
minilliyin tələbələrinin tələblərinin ödənilməsindən ibarət idi. Desentralizasiya
təcrübəsi regional inkişaf və əyalətlərdə yeni fəaliyyət növlərinin genişlən-
dirilməsi üçün mühüm vasitə oldu. İslahatlar həm də Fransada ali təhsilin demo-
kratikləşdirilməsinə yardım edir. Bu cəhətdən maddi təminatı olmayan tələbələr
üçün təqaüdlər şəklində yardım verilir və həm də universitet yeməkxanaları,
mənzil və s. ilə təmin olunur.
Fransa universitetlərinin beynəlxalq və ilk zamanda Avropa səviyyəli mək-
təb kimi tanınması onların muxtariyyət alınmasında rol oynayır. Universitetlər
güclü beynəlxalq mübadilə siyasəti aparır və nüfuzlu mərkəzlərə çevrilirlər. Yal-
nız tərəfdaş universitetlərlə yox, həm də müəssisələrdəki universitetlərlə əmək-
daşlıq edir. Məsələn, Qrenobl, Tuluz, Lill və Renna-Nantanın universitetlərində
belə təcrübə var, çünki müəssisələrin yüksək ixtisaslı kadrlara tələbatı getdikcə
daha da kəskinləşir.
Paris Ali Normal Məktəbi (Ecole Normale Superieure de Lyon). Bu
məktəb Fransa Respublikasının paytaxtı Paris şəhərində yerləşir və Fransanın
dövlət universitetləri çərçivəsində fəaliyyət göstərən nüfuzlu ali məktəblərdən
biridir. Ali Normal Məktəb Fransa inqilabı dövründə yaradılıb və həmin vaxtdan
bugünədək mühüm nüfuzlu institut kimi fəaliyyət göstərir. Məktəbin tələbələri
hökumət və akademik dairələrdə yüksək səviyyədə vəzifə əldə etmək üçün hazır-
lanır. Fransa elitasının əksər nümayəndələri bu məktəbin məzunlarıdır. Böyük
Britaniyanın "Times Higher Education Supplement – QS World Universities
Rankings" jurnalının dünya universitetlərinin 2009-cu il üzrə apardığı reytinqinə
görə, Paris Ali Normal Məktəbi 28-ci yerdə qərarlaşıb. Paris Ali Normal Məktəbi
Parisin 6 ali məktəbindən ibarət olan "Paris universitetləri" qrupunun üzvüdür. Ali
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
168
məktəb Avropanın aparıcı universitetlərini birləşdirən "Atom Mədəniyyəti"
cəmiyyəti ilə əməkdaşlıq edir.
Paris Ali Normal Məktəbi 30 noyabr 1794-cü ildə Fransa inqilabı dövründə
Paris şəhərində Milli Konvent (Fransa inqilabı dövründə vəkillər şurası) tərəfin-
dən yaradılıb. Məktəbdə ilk mühazirə 1795-ci ildə yanvarın 20-də Verniquet amfi-
teatrında oxunub. Məktəbin yaradılmasında məqsəd vətəndaşlara hərtərəfli dünya-
görüşə malik alim və professorlar tərəfindən müəllimlik sənəti öyrətmək idi. Bu-
nun üçün Monc, Vandermond, Dyubenton, Bertolle, Bernardin de Sen Pyer, Vol-
ney kimi dahilər məktəbə dəvət olunur. Məktəb tez bir müddətdə mühüm tədqiqat
mərkəzinə çevrilir. 1808-ci ildə Paris Ali Normal Məktəbinin ilk binası tikilir.
1903-cü ildə Paris Ali Normal Məktəbi Paris Universitetinin tərkibinə
qatılır. Məktəb yalnız 1954-cü ildə müstəqillik əldə edir. 1962-ci ildə Paris Ali
Normal Məktəbi vaxtilə ali təhsil ocağının məzunu olmuş Baş nazir Corc
Pompidu tərəfindən yüksək qiymətləndirilir.
1985-ci ildə Sevrdə yerləşən qızlar üçün Ali Normal Məktəbi Paris Ali
Normal Məktəbinə birləşdirilir. Buna baxmayaraq həmin məktəblər birləşməzdən
əvvəl də qızlar Paris Ali Normal Məktəbində keçirilən müsabiqələrdə iştirak et-
mək hüququna malik idilər. Məsələn, tanınmış filosof Simona Veyl Paris Ali Nor-
mal Məktəbinə 1928-ci ildə, akademik Caklin de Romilli isə 1933-cü ildə qəbul
olublar.
26 avqust 1987-ci ildə Paris Ali Normal Məktəbində dekret qəbul olunur.
Dekretdə deyilir: "Yüksək səviyyəli mədəniyyət və təhsilə malik olan Ali Normal
Məktəbi fundamental və tətbiqi elmi-tədqiqat işləri aparan, ali və orta məktəblərdə
dərs verə bilən, ümumilikdə, dövlət, inzibati, kütləvi müəssisələrdə və şirkətlərdə
fəaliyyət göstərəcək mütəxəssislər hazırlayır". 2001-ci ildə Paris Ali Normal Mək-
təbinin İnternet portalı yaradılır. Burada 2000-dən çox mühazirə və seminarlar
yerləşdirilir.
Paris Ali Normal Məktəbinin kampusları haqqında məlumat verərkən onların
yerləşdiyi əsrarəngiz və kosmopolit şəhəri xatırlatmamaq qeyri-mümkündür. Parisin
mükəmməl elmi, intellektual və mədəni irsi şəhəri canlı auditoriyaya çevirir.
Kölgəli ağaclarla örtülmüş bağlar və parklar, Böyük Tələbə Bağı, Belvilldə hay-
küylü bazar dükanları, Montmartrenin çay daşından salınmış dolanbac yolları,
ümumiyyətlə, hər bir küçə şəhərin unikal irsindən xəbər verir. Paris həmçinin
incəsənət və elmlər şəhəridir. Şəhərdə sonsuz sayda muzeylər, eksperimental və
avanqard teatrlar, klassik və müasir musiqi zalları, kinoteatrlar, kafelər, qəlyanaltı
yerləri və yeməkxanalar var. Bütün bunların hamısı tələbələrə yeni əsərlər yaratmaq
və kəşflər etmək üçün geniş imkanlar açır. Paris Ali Normal Məktəbinin mülkiyyəti
110000 km
2
ərazidə - Sent-Cenevyev dağında, Curdan parkında, Monruc və
Fontenbloda yerləşir. Məktəbin kampusu əsl tələbə şəhərciyidir və əlverişliliyi ilə
digər ali məktəblərin kampuslarından daha səmərəlidir. Buranın sakinləri departa-
mentlər və laboratoriyaların yaxınlığında yerləşdiyindən xeyir əldə etmir, həmçinin
intellektual cəmiyyət yaradır və onlarla dostluq qurur. Məktəbin əsas kampusu
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ
169
Parisin Latın kvartalının mərkəzində yerləşir. İkinci kampus Montsouris parkının
yanında Curdan ərazisində, üçüncü kampus isə Monruc ərazisində və ona yaxın
şəhərətrafı qəsəbələrdə yerləşir. Latın kvartalındakı Rue kampusunda əsasən hu-
manitar elmlər departamentlərinin qədim binaları, Grande Salle tarixi kitabxanası
yerləşir. Kampusun mərkəzindəki böyük dördbucaq meydan tələbə və müəllimlərin
qeyri-rəsmi görüş, söhbət yeridir. Monruc kampusunda tədqiqat mərkəzləri yerləşir.
Dünyanın bir çox ölkələrindən gələn tədqiqatçılar bu kampusda məskunlaşır. Hər
kampusun özünün ayrıca tələbə yataqxanası, bir neçə yeməkxanası, kafeləri,
kinoteatrları, musiqi və rəqs studiyaları, tennis kortları, idman kompleksləri var.
Paris Ali Normal Məktəbinin nəzdində 14 humanitar və dəqiq elmlər depar-
tamentləri, 40 tədqiqat mərkəzi və 100-dən çox tədqiqat institutu və laborato-
riyaları fəaliyyət göstərir. Dəqiq elmlər departamentlərinə riyaziyyat, tətbiqi
riyaziyyat, fizika, informatika, biologiya, kimya, yer haqqında elmlər, koqnitiv
tədqiqatlar kafedraları, humanitar elmlər departamentlərinə isə fəlsəfə, ədəbiyyat
və dillər, tarix və Avropa İnstitutu, antik elmlər, sosial elmlər və Paris İqtisadiyyat
Məktəbi, coğrafiya, tarix və incəsənət nəzəriyyəsi kafedraları daxildir. Bu depar-
tamentlərə əlavə olaraq məktəbdə dünya ölkələri dilləri və mədəniyyəti, tarix və
fəlsəfə elmləri bölmələri, ətraf mühit və cəmiyyət arasında qarşılıqlı əlaqə fənləra-
rası mərkəzi, sağlamlıq imkanları məhdud tələbələr üçün linqafon kabinetləri
mövcuddur. Paris Ali Normal Məktəbi Parisin digər universitetləri ilə birgə 60
magistr və 23 doktorluq proqramı təklif edir. Məktəbdə yapon, isveç, polyak,
hind, türk, fars dilləri daxil olmaqla 15 müasir dil öyrədilir. Paris Ali Normal
Məktəbində Tibb Mərkəzi fəaliyyət göstərir. Mərkəz bir qrup insanlara pro-
filaktika və müalicə məsələlərini tədris edir, tələbələrin rastlaşdığı psixoloji prob-
lemlərin aradan qaldırılması məqsədilə konfranslar təşkil edir.
Paris Ali Normal Məktəbi çox zəngin kitabxana sisteminə malikdir. Burada
antik elmlərdən başlayaraq müasir dəqiq, ictimai, humanitar elmlərə aid material-
lar, alman fəlsəfəsi, Kastler, Dorival arxivləri mövcuddur. Məktəbin əsas kitab-
xanasının açılışı 1847-ci ildə baş tutub və açılış mərasimində dahi yazıçı Viktor
Hüqo iştirak edib. XIX əsrin sonlarında universitetin üç şəhərciyində yeni
kitabxanalar yaradılıb. 12 kitabxanadan ibarət olan sistemə ümumilikdə 800000-
dən çox kitab, milyonlarla sənəd və s., kitabxananın İnternet şəbəkəsinə yüz
minlərlə elektron kitab, lüğətlər, 2800 dövri nəşr, elektron resurs, 25 biblioqrafik
məlumatlar bazası daxildir. Bütün bu resursların sayı mütəmadi olaraq çoxal-
maqdadır. Təkcə 2006-cı ildə eksperimental elmlər, riyaziyyat və informatika üzrə
tədqiqatçılar tərəfindən 1000-dən çox nəşr dərc edilib. 2008-ci tədris ilindən Paris
Ali Normal Məktəbinin kitabxanası Sorbon Universiteti ilə əməkdaşlıq edir. Qeyd
edək ki, Paris Ali Normal Məktəbinin direktorunu ölkə prezidenti təyin edir. Paris
Ali Normal Məktəbi bir çox universitet və tədqiqat mərkəzləri ilə əməkdaşlıq edir.
Məktəbdə həmin mərkəzlər tərəfindən yüksək qiymətləndirilən, dünyada böyük
nüfuza malik alim və tədqiqatçılar fəaliyyət göstərir. Məktəbdə çalışan 800 pro-
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
170
fessor-müəllim (onların 200-ə yaxını əcnəbilərdir) təhsil müəssisəsinin parlaq el-
mi və akademik həyatına öz töhfəsini verir. Bir çox tədqiqatçı alim və akade-
miklər məktəbdə dərs deməklə yanaşı, başqa təşkilatlarda da (hakim qüvvələrdə
və dövlət orqanlarında) çalışırlar. Hər il dünyanın bir çox universitetlərindən yüz-
lərlə alim və tədqiqatçı bu məktəbdə mühazirələr oxuyur və seminarlar təşkil edir.
Paris Ali Normal Məktəbində çalışan inzibati və texniki işçilərin sayı 350 nəfər-
dir. Onlar, əsasən, məktəbin şöbələrində, laboratoriyalarda, kitabxanalarda və di-
gər xidmət mərkəzlərində çalışırlar.
Məktəbin fəxri doktorlarından İtaliyanın 10-cu prezidenti Karlo Adzelio
Çampini, Nobel mükafatı laureatları Toni Morrisonu (ədəbiyyat), Çen Nin Yanı
(fizika), Əhməd Zevaili (kimya), məşhur riyaziyyatçı Luis Kafarellini, kino-
rejissor Abbas Kiarostamini və s. qeyd etmək olar. Paris Ali Normal Məktəbində
hazırda 23000-dən çox tələbə, 650 doktorant təhsil alır. Məktəbdə dünyanın 46
ölkəsindən olan 300 əcnəbi tələbə qeydə alınıb. Onların əksəriyyəti magistratura
və doktorantura pilləsində oxuyan, Avropa ölkələrindən, ABŞ-dan və Çin Res-
publikasından olan gənclərdir. Məktəbin məzunları 11304 nəfərdən ibarət şəbəkə
yaradıb və bu rəqəm ilbəil artır. Paris Ali Normal Məktəbinə qəbul zamanı əcnəbi
abituriyentlərdən fransız dilini xüsusi bilmək tələb olunmur, lakin məktəbin tələ-
bəsi olduqdan sonra fransız dili kurslarına yazılmaq vacibdir. Məktəbə qəbul olu-
nan tələbələr 4 il təhsil almaq imkanı qazanır və 1250 avro dəyərində təqaüd alır.
Dünyanın ali məktəblərindən seçilmiş əcnəbi tələbələr məktəbdə üç il təhsil alır.
Onlar təxminən 1000 avro təqaüd alır. Burada Erasmus proqramı çərçivəsində də
tələbələr oxuyur.
Paris Ali Normal Məktəbinin Tələbə Təşkilatı bu təhsil müəssisəsinə yeni
qəbul olunmuş tələbələrə köməklik edir. Burada himayə sistemi mövcuddur, hər il
yuxarı kurs tələbələri yeni qəbul olunmuş gəncləri bir neçə həftə ərzində məktəblə
tanış edir, ona fərdi tədris proqramı hazırlamaqda və digər işlərdə yardım göstərir.
Paris Ali Normal Məktəbində hər 4 ildən bir tələbələr tərəfindən seçilən Baş
Nümayəndə fəaliyyət göstərir. Baş Nümayəndə tələbələrin gündəlik həyatına,
onların sosial təminatına, tələbə təşkilatlarına və s. nəzarət edir. Tələbələr mək-
təbin ictimai həyatında fəal iştirak edir, inzibati işlərdə yardım edirlər. Məktəbdə
fəaliyyət göstərən Tədris Komissiyası müəllimlər və inzibati işçilərlə tələbələr
arasında səmərəli dialoqlar təşkil edir. Universitet həyatına aid bütün məsələlər,
kurs işləri və s. bu komissiya çərçivəsində müzakirə edilir. Paris Ali Normal Mək-
təbi yarandığı gündən məşhur əməkdaşları, tədqiqatçıları və məzunları ilə diqqəti
cəlb edir. Onların arasında 12 Nobel, 9 Filds Medalı (beynəlxalq mükafat, hər 4
ildən bir 40-dan çox yaşı olmayan gənc riyaziyyatçı alimlərə verilir) laureatları,
eləcə də digər mükafatlara layiq görülmüş şəxslər var.
Paris Ali Normal Məktəbinin direktoru xanım Monika Kanto-Sperber işlə-
diyi təhsil müəssisəsini belə xarakterizə edir: "Paris Ali Normal Məktəbi zəngin
tarixə malikdir. Fransanın intellektual həyatında məktəbin müstəsna xidmətləri
var. Məktəb qətiyyətlə gələcəyə addımlayır".
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ
171
Dostları ilə paylaş: |