Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Metalişləmə  sənəti sahələrində  əmək alətlərinin daha geniş tipoloji növləri yaranmış  və 
böyük bir qismi zəmanəmizə qədər gəlib çatmışdır. 
Mis məmulatının hazırlanmasında tətbiq olunan istehsal proseslərinin (misin əridilib «qırs» 
halına salınması, istidöymə yolu ilə onların yastılanması, çarxlama, naxışlama, qalaylama və s.) 
tələbinə müvafiq olaraq, misgər dükanlarında müxtəlif növ tutucu,  kəsici, tapdayıcı, sıxıcı, 
hamarlayıcı alətlərdən istifadə olunmuşdur. 
Misəritmə prosesində qoşa və tay körük, kürə, müxtəlif ölçülü gil qəlib, ərintini qəliblərə 
tökmək üçün böyük və bala çömçə, ərintidə kənar qatışığı təmizləmək üçün uzun dəstəkli ödrənc 
və s. istifadə olunurdu.
15
 Misgərlik sənətində ən ümdə proseslərdən biri əridilmiş mis qırsların 
«tapun» adlanan uzun dimdikli tov çəkisi vasitəsilə kollektiv surətdə tapdanıb yastı təbəqə halına 
salmaqdan ibarət idi. Qırsın tapdayıb yastılanması prosesi və  kəsilib pəstaha halına salınması 
«qiblə» zindan üzərində, müxtəlif növ çəkic, kəlbətin, qayçı (gaz) vasitəsilə icra edilirdi. Pəstaha 
soyuduqca onu tov kürəsində qızdırıb təkrar döyürdülər. 
Mis məmulatının ayrı-ayrı hissələri müxtəlif növ zindan («qiblə» zindan, «qulaqlı» zindan) 
üzərində döyülüb müvafiq formaya salınandan sonra «calğa» adlanan həmin hissələrin kənarı 
gaz vasitəsilə doğranıb dilimlənirdi. Calğaların «dəndə» adlanan qıraq dilimləri  «yastıdodaq» 
kəlbətin vasitəsilə «içəri-geri» olmaqla əyilib qatlanırdı. Bundan sonra calğa dəndələri bir-birinə 
keçirilərək ağız-ağıza birləşdirilir və zindan üzərində tapun ilə tapdanıb aşağı yatızdırılırdı. Bu 
əməliyyat başa çatandan sonra calğaların calaqları lehinlənib bir-birinə birləşdirilirdi. 
Mis məmulatının bir qismi hazır olandan sonra çarxa  verilib hamarlanır və onların 
səthindən çəkic izləri itirilirdi. Ona görə  də  ənənəvi mis məmulatları istehsal texnologiyası 
baxımından «çarxı» və «qaratapdaq» olmaqla iki qismə bölünürdü. Bütün bunlardan əlavə, mis 
qabların bir qismi «həkkak» və ya «yazıçı» adlanan nəqqaş  tərəfindən polad qələm  və  həkkak 
çəkici  vasitəsilə naxışlanıb bəzədilirdi. Üzərində  əlavə  əməliyyat aparıldığı üçün naxışlanmış 
qablar «izafə», naxışsız qablar isə «xara» adlanırdı. 
Dəmir məmulatının hazırlanmasında müxtəlif çeşidli istehsal ləvazimatı və alətlər: körüklü 
kürə (qoşa və tay körük), zindan («qiblə zindan», «yumru zindan», «qulaqlı zindan», «nalbənd 
zindanı»),  məngənə,  tutqac (qədgir), müxtəlif formalı  kəlbətin (yastıdodaq kəlbətin, sac 
kəlbətini, novlu kəlbətin, nal-mıx kəlbətini),  çəkic (gürz, tayəlli, naldöyən, mıxkəsən, nalbənd 
çəkici),  sünbə, qəlib, qələm, qayçı (taydəstə, qoşadəstə, ayaq qayçısı), yeyə (balıqbeli, bülül, 
yastı, üçgül, dördgül), törpü (iri, miyanə, narın dişli), çarx (xart), girə, qıra və s. işlənirdi.
16
 
Ənənəvi metalişləmə  sənətində istifadə olunmuş  əmək alətləri tipoloji zənginliyə malik 
olmaqla yanaşı, həm də onların xeyli qismi tətbiq sahələri üzrə spesifik səciyyə daşımışdır. 
Nalbənd, təkərçi  və yaxud zərgərlərin işlətdikləri  əmək alətləri bir-birindən xeyli dərəcədə 
fərqlənirdi. 
Ənənəvi zərgərlik sənətində zərgər kürəsi, körük, məngənə, zindan, çəkic, kəlbətin, həddə, 

---

 
30
simkeş, zərrədin, zərrəbin, qələm, biz, sümbə, bıçaq, matqab, buta, hövnə, yeyə, maqqaş, məhək 
daşı və s. kimi müxtəlif növ əmək alətlərindən istifadə edilmişdir.