Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

2.Sənətkarlıq alətləri  
Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik tarixi ərzində  zəngin sənət irsi yaratmışdır. Ayrı-ayrı 
sənət sahələrində istehsal prosesinin tələbindən asılı olaraq, tarixən müxtəlif növ əmək alətləri 
yaranmışdır. Çox vaxt universal səciyyə daşıyan bu alətlərin bir qismi ev peşəsi və  sənət 
istehsalının müxtəlif sahələrində müştərək işlənmişdir. Bununla belə, xüsusi peşə yönümlü əmək 
alətləri də az deyildi. 
Daşişləmə sənətində sal daşın çıxarılması və daşınması prosesində külüng, ling, bel, kürək, 
para (paz), yanpara (nalçaq), qalaqburun, gürz, gırdın  və s. kimi əmək alət və vasitələrindən 
istifadə edilmişdir. 
 Daşyonma prosesində adətən, daş baltası, dişək (təvər-dişək), düsəri, dəzgə, künyə, gireh 
və s. işlənirdi. Bəzək daşının cilalanıb hazırlanmasında iri və narın dişli  törpü, yastı, üçgül, 
dördgül, yuvarlaq formalı («bülül») yeyə, ülgü, künyə, pərgar və s. istifadə olunurdu.
13
 
Ağacişləmə sənətində müxtəlif növ kəsici, deşici, yonucu, oyucu, kərtləyici alətlər başlıca 
yer tutmuşdur. Ağacın kəsilib doğranması prosesində xüsusi meşə baltası, nacaq  və  batman 
balta  işlənirdi. Tay və qoşa üzlü baltalardan fərqli olaraq nacaq kiçik tiyəli və yüngül olurdu. 
Polad tiyəli dəmir baltalar antik dövrdən etibarən dəb düşməklə, tipologi baxımdan tunc təbərzini 
xatırladırdı. Bunlardan əlavə, ağac həm də kərki vasitəsilə yonulurdu. Ağacişləmə sənətində «əl 
kərkisi» və «ayaq kərkisi» olmaqla, ölçü etibarilə bir-birindən fərqlənən iki cür kərki işlənirdi. 
Ağac materiallarının yonulmasında tətbiq olunan əmək alətlərinin  ən mürəkkəb növü 
«xarrat dəzgahı» adlanan mexaniki yonma çarxı olmuşdur. Ağacişləmə  sənətində yeganə 
mexaniki  əmək aləti sayılan xarrat çarxının  əl və su düvvəsi ilə  hərəkət etdirilən iki növü 

---

 
29
zəmanəmizədək gəlib çatmışdır. 
Ağac məmulatının yonulub hamarlanmasında dartı  və rəndə, mexaniki yonma işində  lisə 
və əydi, oyuq açmaq üçün burğu (burov), lobur, matqab və müxtəlif formalı isgənə nö-vündən 
istifadə edilmişdir. 
Ağac ustaları, xüsusilə, xarratlar hazırladıqları  məmulatları formaya salmaq və onlara 
bəzək vermək üçün lisə, əydi, tişə, xətkeş və s. əmək alətindən istifadə edirdilər.