AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ GƏNCƏ DÖVLƏt universiteti

Görkəmli alim, mahir pedaqoq, istedadlı folklorşünas, professor Sədnik Paşa Pirsultanlının 80 illik yubileyi münasibətilə parlaq xatirə
Vətənpərvər, əməksevər, humanist, qayğı­keş və yaradıcı həyatda yaşayan insan haqqında parlaq xatirə yazmaq çox çətin, məsuliyyətli, ­həm də maraqlı və gözəldir.

Ona görə ki, mənalı ömrün tarixi səlna­məsini diqqətlə nəzərdən keçirmək, həqiqəti, acılı və şirinli, ağrılı və istəkli, mənalı və xoşbəxt günləri xatırlamaq, həm də tarixdə yaşayan par­laq xatirələrin gənc nəslin təlim-tərbiyəsinə, bədii-estetik zövqünə, yüksək əxlaqi keyfiy­yətlərinə ləyaqətli təsir göstərəcəyini əsas meyar tutmaq lazımdır.

Mənalı ömrünü vətəninə və xalqına həsr edən, bədii yaradıcılıqla və səmərəli əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan, kollektivlə, qohum-qardaşla, el-oba və qonşu ilə, dost-tanış, yoldaşla səmimi rəftar edən, mehriban və əziz müna­sibətini davam etdirən professor Sədnik Paşayev Xəlil oğlu (Pirsultanlı) haqqında xatirə yazmaq xoşbəxtlikdir, mənalı ömrün 80 illik parlaq zirvəsini alqışlamaq, təbrik etməkdir.

Uzun illərdir ki, Sədnik müəllimlə səmimi yoldaşıq, qəlb sirdaşı, könül qardaşıyıq. Sədnik Paşayev Xəlil oğlunun (Sədnik Paşa Pirsultanlı) kimi məşhurlaşmasında, tanınmasında, mahir pedaqoq, şair, folklorşünas, tədqiqatçı, istedadlı alim kimi yetişməsində yeganə arxa, bünövrə, müdrik dayaq, zəngin mənəviyyat, ismət, namus və qeyrət çələngi ömür-gün yoldaşı Səfurə Əli qızı Pirsultanlı (1938-1994) olmuşdur.

Səfurə xanım haqqında bir neçə məqalə və xatirənin müəllifiyəm. H.Zərdabi (1837-1907) yazır: “Qadın bəşə­riyyətdə ana və ilk tərbi­yəçidir”. Mustafa Kamal Atatürk (1881-1938) demişdir: “Türk qadınını elmi, əxlaqi, sosial, iqtisadi həyatda kişinin otağı, yoldaşı, yardımçısı və qoruyucusu etmək doğru yoldur” .

Azərbaycan dövlətçiliyinin qurucusu, Yeni Azər­baycan partiyasının memarı, ümummilli liderimiz Heydər Əliyev (1923-2004) iftixarla demişdir: “Mən dünyanın çox yerini gəzmişəm, dünya qadınlarını görmüşəm. Fikrim belədir ki, Azərbaycan qadını bütün dünyadakı qadınlardan gözəldir... Qadınları qiymətləndirin, qadın­ları sevin, heç yerdə, heç bir ölkədə, heç bir millətdə Azərbaycan qadını kimi gözəl qadın tapa bil­məzsiniz”.

Səfurə xanım müqəddəs ana, müdrik gözəllik, incəlik, səmimilik, zənginlik, qay­ğı­keş­lik və tələbkarlıq nümunəsi olmuş, mədəniyyət zirvəsinin parlaq ölüm­süzlük ulduzuna çev­ril­mişdir.

Ülvi ana Səfurə xanımın ziyarətgaha çev­rilmiş müqəddəs məzarı, “Dünya, səndə nəyim qaldı?” (1994), “Ağ yağış” (1995), “Şeirim, sözüm qalar” (1995) , “ Ay Qara dənizim, ay qara gözlüm” (2005) kitabları, Gəncə şəhərinin “Səbiskar” qəbiristanlığındakı məzarının üstün­dəki mərmər “Ehsan bulağı” abidəsi, şair-publisist Ələsgər Əlioğlunun “Səfurə Pirsultanlı dünyası” adlı monoqrafiyası, professor Sədnik Paşa Pirsultanlının ona həsr etdiyi bədii əsərlər xatirə qalmışdır. Məzarı nura boyanmış, cənnətin ibadətgahı olmuşdur.

Gözəllər gözəli Səfura xanımın oğlanları Səyyaf, Sabutay, Sərvan, qızları Sahibə, Sədafət, Sərvanə onun analıq ehtimadını doğruldur, əziz və əbədiyaşar fitri istedadlı sənətkar anaları Səfurə xanıma ümumxalq məhəbbəti qazan­dı­rırlar.

Mənim qəlb sirdaşım, pedaqoq, müəllim, alim yoldaşım professor Sədnik Paşa Pirsultanlı qayğıkeş və tələbkar ailə başçısı olmuş, dərin hörmət qazanmış və qazanır. Ona görə ki, onun qəlbində ailə məhəbbəti əbədiyaşardır.

Daşkəsən təmiz havalı, saf sulu, sərin bulaqlı, başı qarlı uca dağlar qoynunda yerləşmiş romantik diyardır, saza və sözə qiymət verən gözəl məkandır.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlı ömrü­nün parlaq dövrünü yaşayır, yazıb yaradır, hörmət qazanır. Dahi Nizami Gəncəvinin (1141-1209) “İsgəndərnamə” poemasının “İqbalnamə” hissəsindəki aşağıdakı misrala­rı professor Sədnik Paşa Pirsultanlının şərəfli ömrünün salnaməsinə şamil etmək xoşbəxtlikdir.

Elmlə, hünərlə! Başqa cür heç kəs

Heç kəsə üstünlük eyləyə bilməz!

Rütbələr içində seçilir biri,

Hamıdan ucadır alimin yeri.

Professor Sədnik Paşayev Xəlil oğlu Pirsultanlı bu günün və sabahın mahir ustasıdır, çünki tələbələrin yüksək əqli inkişafında, elmi səviyyəsinin, biliyinin, dünyagörüşünün, mənəvi aləminin zənginləşdirilməsində gözəl pedaqoq­dur, məsuliyyətli tərbiyəçidir, gözəl insan, incə, zərif, həssas qəlbli tarixi şəxsiyyətdir. Onun əsər­ləri gənc nəslin təlim-tərbiyəsində və hər­tə­rəf­li inkişaf etmiş bir şəxsiyyət kimi forma­laşmasında zəngin təlim-tərbiyə xəzinəsidir.

Tədqiqatçı alim, istedadlı folklorşünas Səd­nik Paşa Pirsultanlının anadan olduğu fü­sunkar təbiətli, dağlar qoynunda yerləşmiş Qa­zaxyolçular kəndi insana bədii estetik zövq verir.

Onun mənəvi aləmini zəngin­ləşdirir. Bu­na görə də Sədnik Paşa Pirsultanlı cavan, müdrik oğlandır, 80 illik yubileyinə kimsə inanmır.

Onun gözəl qaməti, cəsarətli duruşu, incə yerişi, səmimi baxışı, mehriban görünüşü cavan oğlan təsiri bağışlayır. Hamı ürəkdən deyir: “Sədnik Paşa 100 illər yaşa” .

Görkəmli folklorşünas alim, tədqiqatçı, nasir, çoxsaylı monoqrafiyaların, dərsliklərin, dərs vəsaitlərinin müəllifi professor Sədnik Paşa Pirsultanlı müasir pedaqoq, istedadlı tarixi şəx­siy­­yətdir. Təbii istedada malik olan Sədnik Paşa Pirsultanlı xeyirxahlığı, qayğıkeşliyi, zəngin mə­nə­viyyatlı, namuslu olması ilə ümumxalq məhəb­bəti qazanmış və qazanır. Xalq şairi Zəlimxan Yaqub gözəl yazır:
Bu dağlar qoynunda iki zirvə var,

Biri Ələsgərin, biri Vurğunun!

Hər gün ağ eylədi elin üzünü,

Nuru Ələsgərin, nuru Vurğunun!

Uca dağlar qoynunda uşaqlıq və gənclik illəri mənalı keçmiş Sədnik Paşayev Xəlil oğlu Pirsultanlının səmimi, zərif, nurlu, gözəl xasiy­yəti, Xoşbulaq yayla­ğı­nın, Həsənbaba, Həsən­nənə, Eldar, Kəpəz, Murov, Qonur, Qoşqar dağlarının romantik, təbii və nurlu qoynu­nda keçmiş, igidlərin qəhrəmanlığından, yaylaqların xoş tamaşasından, al-yaşıl geyinmiş, meşələrin, nərgizli, bənövşəli, güllü-çiçəkli çəmənliklərin gözəlliklərindən, nurlu təbiətdən ilham almış, müdrik bir gənc kimi böyümüş, vətənpərvər, əməksevər, işgüzar dağlar oğlu olmuş, parlaq zirvələrə ucalmışdır.

Məhəmməd Peyğəmbərin məşhur kəlamı var: “Alimləri eşidin, çünki onlar dünyanın çırağı, axirət nurudurlar”. “Alimlərin sərf etdiyi mürəkkəb, şəhidlərin tökülən qanı ilə tutuş­du­rulduqda alimlərin mürəkkəbi çəkidə ağır gəldi”.

Azərbaycanda gənc nəslin təlim-tərbiyəsi və şifahi xalq yaradıcılığının araşdırılıb tədqiq olunması ilə məşğul olan alim-pedaqoq Sədnik Paşa Pirsultanlı dünya şöhrətli alimdir, zəngin mənəviyyatlı gözəl insandır.

Namusla yaşadın, namusla durdun,

Heç kimə, heç kəsə quyu qazmadın.

Yaltağı, xaini gözündən vurdun,

Şöhrətə aldanıb, yolun azmadın.

Əziz Sədnik müəllim, vətənin oğlusan, elin oğlusan! Sədnik Paşa yüz yaşa! Bu müdrik kəlam elin-obanındır.

Həyatda elə bəşəri keyfiyyətlər var ki, zaman və vaxt məfhumu tanımır. Səmimilik, təvazökarlıq, mərdlik, həqiqətsevərlik bəşəri keyfiyyətlərdir. Bu keyfiyyətlər mənim müəllim yoldaşım, qəlb sirdaşım Sədnik Paşa Pirsultan­lıya məxsusdur.

Filologiya elmləri doktoru, əməkdar müəllim, mahir pedaqoq, fitri istedadlı şair, məsuliyyətli journalist, qayğıkeş, tələbkar insan, professor Sədnik Paşa Xəlil oğlu Pirsultanlı vətənpərvər, əməksevər, müdrik tarixi şəxsiyyət, zəngin mənəviyyatlı ailə başçısıdır.

İllərin sınağından çıxmış Sədnik müəllim “cənnətini bu dünyada qazanan adamdır, onun üzündən nur tökülür, hamı deyir: “Ay Paşa, səni yüz yaşa!”
Gün o gün olsun ki, yüz yaşın olsun!

Könüllər sevinib, fərəhlə dolsun!

Qoy onda söyləyək mübarək olsun!

Sevinək, gülüşək, deyək mübarək!

Sədnik Paşa Pirsultanlı zəhmət ilə ucalan alim­dir, xeyirxah insandır, mənim ziyalı dostum, mənəvi qardaşım, səmimi sirdaşımdır. Böyük el məhəbbətinə layiq olan gözəl alim-pedaqoqdur.

Aşıq Ceyhun poetik dillə demişdir:

Kimin dostu çoxdu o bəxtiyardı,

Onun həyat yolu bir növbahardı.

Dostluq elə bağdı, elə gülzardı,

Bağı bar verəcək ildən illərə.

Doğrudur, Sədnik Paşa Pirsultanlının başı ağarmışdır. Bir həqiqəti unutmaq olmaz ki, bu bəyaz saç qocalıq əlaməti deyildir, çünki insanı inandırmır. Ataların çox müdrik kəlamı vardır: “Uca dağ başına qar yağar!”

Azərbaycan poeziyasının bayraqdarı, xalq şairi Səməd Yusif ağa oğlu Hacıməmmədağayev (Vəkilov) çox mənalı poetik dillə demişdir:

Baş ağardı ancaq ürək,

Alovludur əvvəlki tək.

Bilirəm ki, deməyəcək,

Bir sevgilim,

Bir də Vətən,

Şair, nə tez

Qocaldın sən!
Deməli, başda saçın ağarması təbiətin təbii qanunudur, uca dağlar başına qar yağar, insanın qocalması deyil.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlı soykö­künə, el­mi əqidəsinə sadıq olan, ona hörmət və mə­həbbət qazandıran adlı-sanlı bir nəslin - Pirsultanlı nəslinin övladıdır. Bizim səmimi dostluğumuz, qarşılıqlı ehtira­mımız halal ziyalı olmağımız həqiqətən xoşbəxt­li­yi­miz­dir, müdrik insanlığımızın, alimliyimizin nəticəsidir.

Sədnik Paşa Pirsultanlının türk torpağına tükən­məz sevgisinin əsası ulu babası Pirsultanın, Hacı Vəli Bektaşinin, Mustafa Kamal Paşa Ata­türkün bu müqəddəs torpaqda dəfn olun­masından ibarətdir. Bu müdriklərin müqəddəs məzarları türk torpağında ziyarətgaha çevril­mişdir. Hamı səcdə edir, rəhmət oxuyur!

Professor Yaşar Qarayev yazmışdır: “Türküstan, (Orta Asiya) xalqlarının əfsanələrini ilk dəfə toplayan və yazıya alan Sədnik Paşa Pirsultanlı olmuşdur. Həmçinin bu xalqlara bu işə stimul verən də Sədnik müəllimdir.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlının “Yaşayan əfsanələr” (1973) kitabından sonra Türkiyədə bu sahədə fəaliyyətə başlamışlar. Tür­ki­yədə Saim Sakoğlu və digərləri əfsanələri toplamaqla məşğul olmuşlar.

Türkiyə Respublikasının banisi Mustafa Kamal Atatürk (1881-1938) demişdir: “Azadlıq və istiqlaliyyət mənim xarakterimdədir. Mən millətimin və böyük əcdadımın ən qiymətli mi­ra­sı olan istiqlaliyyət eşqi ilə yaranmış bir ada­mam. Mən yaşaya bilmək üçün mütləq müstəqil bir millətin övladı olmalıyam.”

Mustafa Kamal Atatürk türk xalqının, şanlı qələbəsi ilə dolu olan müstəqil azadlıq hərəkatı nəticə­sində müstəqil bir dövlət olan Türkiyə Respublikasını yaratmışdır.

Mustafa Kamal Atatürk milyonlarla insan­­ların qəlbində özünə əbədi abidə quran və şərəfli yaşayan, ölümsüzlüyün zirvəsinə ucalan dahi şəxsiyyətdir.

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev demişdir: “Mustafa Kamal Atatürkün xidmətləri bir də ondan ibarətdir ki, o, Türkiyə Cüm­huriy­yətinin nəinki əsasını, təməlini qoydu, həm də onu qurdu, onun bütün təsisatlarını yaratdı, böyük dövlət etdi, bu günkü nəslə, gənclərə əmanət edərək özünü əbədiyyata qovuşdurdu”.

Türk dünyasının öndəri Mustafa Kamal Atatürk XX əsrin və gələcək əsrlərin dünya miqyaslı, ən nadir şəxsiyyətlərindəndir. Atatürk həqiqi mənada Türkiyəni qəlbinə sığdırmışdı. Onun böyüklüyünü “Yurdda sülh, Cahanda sülh” devizi təsdiqləmişdir.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlının Türkiyə dövlətinə, Türk dünyasına, Türk xalqına, Türk dilinə məhəbbəti və hörməti onun yaratdığı hər bir ədəbi nümunədə duyul­maqdadır. Onun poeziyasında bu dərin hörmətin poetik bədii ifadəsi canlı tərənnümünü tapır və oxucusunu se-vindirir, həm də ona parlaq uğurlar qazandırır.

Sədnik Paşa Pirsultanlı 90-cı illərdə Almaniyaya Türk-İslam birliyinin xətti ilə dəvət olunanda Almani­yada Yunus İmrə günlərinin keçirilməsində fəal iştirak etmiş, məruzəsinə görə mükafatlandırılmışdır.

Folklorşцnas alim gənc nəslin, xüsusilə Türk gəncliyinin birləşməsinin, milli kimliyini dərk etməsinin zəruriliyini əsas problem sayır. Ona görə ki, Türk dünyasının birləşməsi Türk gəncliyinin yeganə arzu və istəyidir.

Buna görə də əsas məqsəd Təbriz, Dərbənd, Qarabağ, Göyçə, Borçalı, Kərkükün geri qaytarılması mütləq lazımdır. Heç şübhə yoxdur ki, xalqın bu mü­qəd­dəs arzu və istəyi həqiqətə çevriləcəkdir.

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev siyasi kursunun davamçısı, Azərbaycan xalqını ilhamla xoşbəxt gələcəyə aparan, dünyaşöhrətli siyasətçi, Ali Baş Komandan, Yeni Azərbaycan Partiyasının sədri hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyev Professor Sədnik Paşa Pirsultanlının bu müqəddəs arzusunu həyata keçirəcəkdir. Ona görə ki, bu müqəddəs arzu Azərbaycan xalqının, Türk dünyasının, Türk dilli xalqların yeganə arzu və istəyidir.

“Sədnikəm bir sevgi dəniziyəm mən! Yunis İmrələrin bir iziyəm mən!” poetik kəla­mını bildirən vətənpərvər alim-şair Sədnik Paşa Pirsultanlının “Nizami baba” şeirində dahi Nizami Gəncəviyə xitabən, səmimi müraciətlə dediyi ürək sözləri türk dilli xalqların müra­ciətidir:

Göy gölü əlində ayna kimi tut.

Bu xoşbəxt Gəncənin camalına bax.

Axşamlar baxdıqca fəvvarələrə,

Elə bil dağlardan xoş bulaq gəlir.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlının “Yaşayan əfsanələr” (1973), “Yurdumuzun əfsanələri” (1976), “Ya­nar­dağ əfsanələri” (1978), “Azərbaycan xalq əfsanələri” (1985), “Xalqın söz mirvariləri” (1999), “Eldən-obadan eşit­diklərim” (2006), “Azərbaycan əfsanə və rəvayət­lə­rinin ədəbi abidələrimizlə müqayisəli tədqiqi” adlı funda­mental tədqiqat monoq­rafi­yaları gənc nəslə təlim-tərbiyəvi, bədii-estetik, yüksək əxlaqi keyfiyyətlər aşıla­yır. Onları Azərbaycançılıq ruhunda tərbiyə edir.

Məhsuldar folklorşünas alim Sədnik Paşa Pir­sul­tanlı folkloru sədnikləşdirmək sahəsində şərəfli fəaliyyət göstərmiş, məqsədinə nail olmuş, ümumxalq məhəbbəti qazanmışdır.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlının bu parlaq uğurları onun elmi-nəzəri ideyasının zənginliyini və yüksək əxlaqi keyfiyyətlərə malik olmasını təsdiqləyir.

Filologiya elmləri doktoru, professor Səd­nik Paşa Pirsultanlı yalnız Azərbaycan folklor­şünası kimi şöhrət qazanmır, türk dilli xalqların yaşadıqları ölkələri, mahalları gəzir, folklor incilərini diqqətlə toplayır, çap edib, Türk dünya­sına ərməğan verir və bütün Türk dünyasının mahir folklorşünası kimi tanınır, sevilir, türkdilli xalqların şöhrətini qazanır.

Dünya miqyasında Sədnik Paşa Pirsultanlı təkrarolunmaz, bənzərsiz, orijinal, əbədiyaşar folklor­şünasdır.

Türk dünyasını, ərazisini folklorşünaslıq eşqi ilə gəzən Sədnik Paşa Pirsultanlı nadir folklor incilərini sərraf dəqiqliyi ilə toplayır, zəngin yaradıcılıq təcrübə­sindən keçirib, dəqiq­ləşdirdikdən sonra xalqa hədiyyə verir.

Müasir aşıqları, ozanları, folklorşünasları professor Sədnik Paşayev araşdırır, tədqiq edir, onların fəaliyyətini yüksək qiymətləndirir. Buna görə də Sədnik Paşa Pirsultanlı sağlığında klassik folklorşünas adını qazanmışdır. Onun milli-mənəvi dəyərlərimizi toplaması, araşdırması, tədqiq etməsi, diqqətlə nəzərdən keçirib, çap etdirməsi, xalqımıza ərməğan verməsi, Vətənə və xalqa parlaq xidmətidir, əbədiyaşar, şərəfli zəhmətidir.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlı yetmiş­dən artıq kitabın və folklor toplusunun, üç yüzdən artıq elmi-nəzəri, elmi-metodik məqa­lələrin müəllifidir.

Mahir publisist Sədnik Paşa Pirsultanlı Daşkəsəndə “Yeni Daşkəsən”, Goranboyda “Mübariz”, Kəlbəcərdə “Yenilik” adlı rayon qəzetlərinin redaktoru vəzifəsində çox məsuliy­yətlə işləmiş, fəxri fərmanlar, mükafatlar almış, “Əməkdə fərqlənməyə görə” medalı ilə təltif edilmişdir.

Türk dünyasının, türkdilli xalqların məşhur folklorşünas professoru Sədnik Paşa Pirsultanlı səmərəli fəaliyyətini müasir müstəqil­liyimiz dövründə ləyaqətlə davam etdirir, məşhur folklorşünas alim kimi ümumxalq məhəbbəti qazanır.

Qədim və zəngin tarixə malik olan Azərbaycan klassik və şifahi xalq ədəbiyyatının görkəmli tədqiqatçılarından biri kimi şərəfli yer tutan filologiya elmləri doktoru, Əməkdar mədəniyyət işçisi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi­nin, Jurnalistlər Birliyinin və Aşıqlar Birliyinin üzvü, Əməkdar müəllim, Qabaqcıl Təhsil işçisi, “Əmək veteranı”, “Yurddan Səslər” jurnalının və “Xalq ozanı” qəzetinin təsisçisi, professor Sədnik Paşayev Xəlil oğlu Pirsultanlının 80 illik yubile­yini təbrik edir, ona cansağlığı, uzun ömür, elmi-nəzəri, pedaqoji-metodik və bədii fəaliy­yətində səmərəli uğurlar qazanmasını, parlaq zirvələrə yüksəlməsini arzulayırıq.

Filologiya elmləri doktoru, mahir pedaqoq, istedadlı folklorşünas, professor Sədnik Paşa Pirsul­tanlı­nın anadan olmasının 80 illik yubleyi təntənəli qeyd edilmiş, onun şərəfli fəaliyyəti yüksək dəyərlən­diril­miş, “Sədnik Paşa! Səni yüz yaşa!” alqışları ilə yekunlaşdırılmış, Sədnik müəllimə uzun ömür, cansağlığı və parlaq uğur­lar arzu edilmişdir!.

XI fəsil
Professor Sədnik Paşa Pirsultanlının şərəfli fəaliyyətinə həsr olunmuş tədqiqat əsərləri

Köçəri Cəfərli “Sədnik Paşa Pirsultanlının təqdimatında: Melodik musiqi çeşməsi və “Aşıq Şəmşir” adlı yüz iyirmi beş səhifədən ibarət kitabını 2011-ci ildə Bakıda nəşr etdirmişdir.

Kitab filologiya elmlər doktoru, görkəmli folklor­şünas, əməkdar mədəniyyət işcisi, Gəncə Dövlət Universitetinin professoru, şair, tədqi­qatçı, mahir peda­qoq, Sədnik Paşa Pirsul­tanlının səmərəli fəaliyyətinə həsr olunmuş, professorun elmi-əzəri ideyası haqqında məlumat verilmişdir.

Kitabda “Sədnik Paşa Pirsultanlı və Kəlbəcər ədəbi mühiti” adlı girişdən sonra iki fəsil yazılmışdır. Birinci fəsildə “Aşıq Şəmşir-saz və söz havaları haqqında”, “Dədə Şəmşir xati­rə­lərdə”, “Qoy gözümə gözəl Gəncə görün­sün”, “Aşıq Şəmşirlə Dəmirçi Süleymanın deyişməsi” adlı mövzular araşdırılmışdır.

Kitabın ikinci fəslində “Yolum Kəlbəcərə düşdü”, “Ağdabanlı Qurban və müasirləri”, “Tor­pa­ğın folklor örtüyü”, “Aşıq Bəstinin nakam sevgisi”, “Kəlbəcər-sirli, sehrli bir aləm”, “Yenilik”-Kəlbəcərin güzgüsü”, “Kəlbəcər adı haradan yaranıb?”, “Dəlidağın Şəmşiri və onun yurdsevər övladları” adlı mövzular qısa şərh edilmişdir.

Bundan sonra kitabda “Kəlbəcərin yer adlarını bildirən əfsanələr” başlığı haqqında “Laçınqaya əfsanəsi”, “Qaraçənli əfsanəsi”, “Gəlin qayıtdı əfsanəsi”, “Qamışlı Rüstəmin məhəbbəti”, “Alın yazısı”, “Uzun ömürlülüyün sirri”, “Alolar Zalın söhbəti”, “Qardaş”dakı, “qoç”və “atlar”, “Gən­cə­yə necə gəldi?”, “Kəlbəcərin pəhləvan övlad­ları”, “Zar şəhərinin xəzinəsi”, “Keyti-Meyti əfsanəsi”, “Maral bulağının möcüzəsi”, “Növrəs İmanı diyarbadiyar saldı”,”İki düyüm”, “Löyün qalasında xəzinə”, “Silindi Murovun köksündə qarı” və “Şehli çiçəklər” oxucunun mütaliəsinə verilir.

Kitabın müəllifi Köçəri Cəfərli Kəlbəcər rayo­nunun Dalqılınclı kəndində 1967-ci ildə anadan olmuşdur. 1993-cü ildən “Kəlbəcər hara­yı” qəzetində hərbi müxbir, hüquq-müdafiə şöbəsinin müdiri, məsul katib işləmişdir.

O, hazırda “Kəlbəcər” qəzetinin redaktoru vəzifə­sin­də işləyir, ancaq yaradıcılıqla səmərəli məş­ğul olur, faydalı əsərlər yazıb çap etdirir. Onun yaradıcılığında Vətənə və xalqa məhəbbət ideyası əsas yer tutur.

Onun “Çalmalıda qalanan ocaq”, “İlk nüba­rım-son baharım”, “Bir çiçəyinə, hər çiçəyinə möhtacam”, “Dikyurd” adlı kitabları nəşr olun­muş, oxuculara ərməğan verilmişdir. Bu onun beşinci kitabıdır.

Kitabda professor Sədnik Paşa Pirsultanlının tədqiq edib aydınlaşdırdığı otuz kədər ifadə edən saz havalarının, qırx sevinc ifadə edən saz hava­larının, on insanı mübarizəyə, döyüşə və qəhrə­manlığa çağıran “Cəngi havaları “ qeyd olunmuş, bu havaların adları göstərilmişdir.

Aşıq Şəmşir 1950-ci illərdə bu səksən hava­nın yetmiş üçünü konservatoriyada ifa etmiş, Əminə Eldarova həmin havaları lentə köçür­müşdür.

Dədə Şəmşir xatirələrdə əbədiyaşar sənətkar olduğunu poetik dillə cilalayıb demişdir:

Şiş qayalı uca dağlar!

Heç doymadı gözüm səndən.

Sənin üzün dönər olsa,

Dönməz mənim üzüm səndən.

Кямянд атма башыма сян,

Зящяр гатма ашыма сян.

Эцнейлярдян гашыма сян,

Гой итмясин изим сяндян.

Aşıq Ələsgər, Ağdabanlı Qurban kimi saz-söz sənətkarlarından ustad dərsi alan Dədə Şəmşir ustad olmuş, Dədəlik titulu qazanmış, əllidən artıq şəyird yetişdirmişdir.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlı 1961-ci il­dən Aşıq Şəmşirin nəsil şəcərəsini tədqiq etmə­yə başlamış və yaxşı nəticələr əldə etmişdir.

Belə ki, Aşıq Şəmşirin nəslini, qohumlarını öyrənmiş, onların harada yaşaması haqqında məlumat toplamışdır.

Professor Sədnik Paşa deyir ki, istər Эюйчядя, истяр Кялбяъярдя щеч кяс Ашыг Шямширнян зилдян охуйа билмяйиб. О, шеир yаз­ма­ьындан башга, мяъ­лис апармаьындан башга бир Ко­роьлу ашыьы кими танынмышды.

Азярбайъанда атын цс­тцндя Короьлу кими cянэи щаваларыны ча­лыб охуйан йеэаня ашыг Дядя Шямширдир. Доьру­дур, Ашыг Ясяд Ко­роьлу щава­сыны чох охуйуб, амма мяълисдя габаг-габаьа. Ат белиндя Ко­роь­лу щаваларыны ифа етмяк йалныз Ашыг Шямширя мяхсусдур.

Шямшир ями Короьлу ща­васыны о вахт охуйарды ки, вурьуну олду­ьу, шеир­ляриндя эюзялликляриндян доймадыьы даьларын башына чыхарды. Бу мягамда ики щаваны охуйарды, бири Ко­роьлу бозуьу, диэяри Мяммядщцсейнi иди. Бу сяси еши­дян елат, аран ъамааты билирди ки, Ашыг Шямшир Тахта йайлаьын­да­дыр, Cейран булаьын­дадыр, Дяли­даь­дадыр, Гоч­даш йайлаьындадыр. Онун сяси юзцнцн бя­ляд­чиси иди.

Ашыг Шямшир «Гурбан Булаьы» мяълиsиндян дярс алмышды. О бир дяфя башы папагсыз ялиня саз ал­мазды. Истиращят едяндя папаьыны башындан чы­хар­­дыьыны эюрмцшдцм. Еля ки, сянятдян сюз дцшдц, шеир демяйя башлады, йериндян гывраг сычрайыб папаьыны башына гойар, либасыны дцзял­дяр, тоггасыны бяркидярди.

О, гящ­ряманын ат чапмасыны, гылынъ ойнат­масыны, няря чяк­мясини сянятдя эюстярмяйя чалышарды. Шямшир ями юз сюзцyнян, юз ифасыйнан, юз мусигисийнян бир лювщя йарадырды.

Йарым ясрдир ки, бу нясл шяъяря иля баьлы тяd­ги­гатларыm давам едир, Эянъя ашыг мяктяби, Ширван ашыг мяктяби, Газах-Товуз ашыг мяктяби вар.

Бу сянятин кюкцндян йапышмаг, ХВЫ ясрдян тутмуш Шащ Исмайыл Хятаи иля aды qоша эялян Мискин Абдалдан Ашыг Шямширя гядяр олан дювр­дя бу сянятин инъяликлярини цзя чыхармаьа çalışmışam.

Шащ Исмайыл Хятаи иля Мискин Абдалын ХВЫ ясрдя йазылы поезийаны вя ашыг поезийасыны бир мяърада бир­ляшдирдикляри кими, Мискин Абдалын вариси Ашыг Шямшир дя ХХ ясрдя бюйцк шаиримиз Сямяд Вурьунла эю­рц­шцб, дейшиб, ики поезийаны тякрарян бир-бириня говуш­дурараг юз тарихи мисси­йасыны йериня йетирмишдир.

Сямяд Вурьун онун кюкцня дя бяляд олду, нясил-шяъярясиня дя бяляд олду. Ашыг Шямширя гядяр Ся­­мяд Вурьун Газахда Şикястя Şиринля дейишди, алын­мады, Товузда Бозалганлы Щцсейнlə дейишди, алын­мады, Газаьын Даш Sалащлысында Мирзя Сяməд вар иди, оннан мяктублашды, алын­мады.

О хяйалында бир образ ахтарырды, еля бир сяняткар ки, онун габаьында даь кими дайансын. Еля бил ики даь габаг-габаьа дурсун. О, узун мцддят сонра Шямшири тапды, о ки, Сямяд Вур­ьу­на дейяндя ки, Гошгарла йанашы дуран адын вар, онда би­лирди ки, даьла габаг-габаьа дуруб.

Səməd Vurğun Aşıq Şəmşiri kəşf etmiş, onun yaradıcılığını çiçəkləndirmişdir. Buna görə də Səməd Vurğunun vəfatı Aşıq Şəmşiri sarsıtmış, ona pis təsir etmişdir.

1938-ъи илин пайызында Гасым Исмайылов районун Гызыл Щаъылы кяндиндя Эюйчянин Zяр кяндиндян Ашыг Идрисля məclis кечирирдик. Шянлик Паша кишинин евиндя иди. Маьара гяфлятян 9 няфяр гызмыш шир кими aşıq gəldi.

Toyu çox maraqlı keçirdik. Toy qurtarandan sonra Aşıq İdris yığılmış pulları qardaş malı kimi böldü.

Bu səmiyyətin yaranmasında professor Sədnik Paşa çox böyük fəaliyyət göstərmiş, səmi­­miyyət, mehribanlıq, dostluq və qardaşlıq yaratmış, dahi Nizami Gəncəvidən “Qüvvət elmdədir, başqa cür heç kəs heç kəsə üstünlük etməz” müqəddəs kəlamını şərh etmişdir.

Folklorşünas-alim Sədnik Paşa Pirsultanlı Aşıq Şəmşirin “Görünsün” qoşmasından bir bənd deyir:

Murov, Kəpəz baxışıma yol verin,

Qoy gözümə gözəl Gəncə görünsün.

Nizaminin yurdu-o qədim şəhər,

İstərəm gözümə Gəncə görünsün.

Professor göstərir ki, bu misralarda şeir, sənət, mədəniyyət beşiyi olan Gəncəyə Aşıq Şəmşirin məhəbbəti ifadə olunur.

1967-ci ildə Aşıq Şəmşir Gəncəyə qonaq gəlir. Sədnik müəllim Aşıq Şəmşiri Göyçənin Zod kəndindən olan Tahirin Gəncədəki çayxanasına aparır.

Aşıq sənətini sevən və bilən Tahir onlara gözəl hörmət edir. Tahir onlara atasının Aşıq Alının Koroğlu havasında oxuması, görkəmli aşıq ol­ması haqqında söhbətini xatırladır.

Sədnik müəllim deyir ki, Şəmşir əmi əsər­lə­rin­də Низаминiн Исэяндяр­намя­синдя, Хос­ров вя Ши­риндя мусигидян чох данышылыр. Онун сяксян, дохсан фаизи ашыг щавасыдыр. Мян шикяст­əляри охуйурам, Хос­ров вя Шириндя тапырам. Щятта Хосров вя Ширинин сев­эисини мусиги иля еля ъан­ландырырлар ки, бу севэи тязя­лянсин.

“Исэяндяр­намя”дя Яфлатун бцтцн щейванлары му­си­ги иля йатырдырыр, сонра охуйуб щамысыны ойадыр. Де­дим биздя дя «Шащ йухусу» ваr, ону да дцз де­мирляр. Чцнки ону Ağ Aшыг охуйур, Пянащ ханы ойат­маг цчцн oxuyur.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlı “Şah durguzan”, “Hicuz gülü”, “Şah yuxusu” havalarının incəliklərini şərh edir, dinləyicilərə yüksək əxlaqi keyfiyyətlər aşıladığını aşkarlayır.

Görkəmli sənətkar Aşıq Şəmşirlə bağlı Gəncə Şəhərində çox maraqlı xatirələr indi də dillər əzbəri olub yaşayır və aşığa hörmət qazandırır.

Mahir folklorşünas professor Sədnik Paşa Pirsultanlı deyir ki, mən индийя гядяр мин бир кянддя гонаг гал­мы­шам. Кялбяъяр гядяр саза, сюзя, сяняткара гиймят ве­рян икинъи бир йер эюрмямишям.

Еля бил торпаьын юзц шеирий­йятдир, даьын юзц шеириййятдир, чайын юзц шеирий­йятдир. Еля бил чайлар няьмя дейир, зцм-зцмя еляйир. Саз щаваларыны ифа еляйир.

Мян Дашкясяндя дцнйайа эял­мишям. Kəl­bəcər şeir, musiqi torpa­ğı idi. İndi mənim sizinlə söhbətimdə xəyalım Kəlbəcərdə, Qoçdaş yayla­ğındadır.

Ъейран булаьындайам, Пяри чынгылындайам, Чи­чяк­лидяйям. Онларын щамысыны гарыш-гарыш эязми­шям.

Aşıq Şəmşiri də, Ağdabanlı Гурбаны да сянят зирвясиня уъалдан, шющ­рят­лян­ди­рян о торпаг, о даьлар иди.

Шямшир ями щаглы олараг бу ъяннят дийарда дцнйайа эялмясийля юйцнцрдц, фяхр едир və deyirdi:
Гартал дцшцнъяли, шаир хяйаллы,

Тярлан йува салан даьлар оьлуйам.

Анам Истисуду, атам Дялидаь,

Муров, Лцлпар, Гонур, Гошгар оьлуйам.

Dədə Şəmşirlə Dəmirçi Süleymanın bu deyiş­məində Aşıq Şəmşirin hümanist sənətkar oldu­ğuna sevinir, ona məzarın nurla dolsun deyirik.
Görkəmli folklorşünas, professor Sədnik Paşa Pirsultanlı “Yolum düşdü Kəlbəcərə “ müdrik kəlamında hadisələrin çox maraqlı şərhini verir. Buna görə də həmin kəlamları oxucuların müta­liəsinə verməyi faydalı bilirik.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlı deyir ki, 1961-cè èëäÿ Äàøêÿñÿí ãÿçåòèíèí ðåäàêòîðó èøëÿ­éèðäèì. Áèð äÿôÿ Ãàáàãòÿïÿéÿ ýåòäèì. Îðàäà äåäèëÿð êè, Àøûã Áÿñòè áó êÿíääÿ áÿäàùÿòÿí 11 íÿñëÿ ñþç ãî­øóá. Ðÿñóëëó íÿñëèíÿ,

Éàéëàã éîëëàðû éîõóøëó,

ßëëÿðè äÿðìÿ íàõûøëû.

Ùàìûñû ìàðàë áàõûøëû,

Ðÿñóëëóíóí ãûçëàðû.

Áàøãà áèð íÿñëÿ:
Êÿíäëÿðèíèí éàíû ÷è÷ÿê,

Ùàìûñû áèð-áèðèíäÿí ýþé÷ÿê.

Áóëàãëàðäàí ñó âåð è÷ÿê,

Áàüûðëûíûí ýþçÿëëÿðè.

Äÿâðàëëûéà ýåòäèê ãîíàã,

Áèøèðäèëÿð ñàï-ñàðû ãàéüàíàã.

Áàõäûãcà îëìóð äîéìàã,

Äÿâðàëëûíûí ýþçÿëëÿðè.

Ìÿëóì îëäó êè, Áÿñòèíèí áèð áàcûñû Ýþé­÷ÿ­äÿ, áèð áàcûñû Ãàáàãòÿïÿäÿ, áèð áàcûñû Ýî­ðàí­áîéäà, áèð áàcûñû Ñàìóõäà âÿ áèð áàcûñû Ýÿícÿäÿ ÿðäÿ îëóá.

Îíóí ùàããûíäà ÷îõ ðÿâàéÿòëÿð åøèòäèì. Äîüðóñó ìÿíäÿ Àøûã Áÿñòèíè òàíûìàã ö÷öí áþéöê ìàðàã éà­ðàíäû. Ñåíòéàáðäà ìÿçóíèééÿò ýþòöðöá, Êÿëáÿcÿðÿ éî­ëà äöøäöì.

Ìåùìàíõàíàäà áèð îòàã òóòäóã. Éîë áî­éó áèð ýþ­çÿë øåèð éàðàíäû.
Éîëóì äöøäö Êÿëáÿcÿðÿ,

Íå÷ÿ äàü-äÿðÿäÿí êå÷äèì.

Èícè éûüäûì øàù ÿñÿðÿ,

Áèð-áèð õÿçèíÿäÿí ñå÷äèì.

Ýÿëèá ÷àòäûì ýöë ÷àüûíà,

Ñèíÿì äþíäö ñþç äàüûíà.

Ýèðäèì Øÿìøèðèí áàüûíà,

Î è÷ÿí ÷åøìÿäÿí è÷äèì.

Äåäèì ùàíû, ßëè, Áèìàð?

Ñþçö ïÿðÿí Áÿñòè äÿ âàð.

Éàäà äöøäö ÷îõ ñÿíÿòêàð,

Ñÿíÿò ñþâäàñûíà äöøäöì.

Áèðèícè ýöí áó øåèð ãÿçåòäÿ ÷ûõäû. Áèð äÿ ýþð­äöì àõøàì Ùÿáèá ßùìÿäîâ, Øàìèë ßñýÿð­îâ, ÷îõ­ëó éà­çàð­ëàð éûüûøûá ýÿëäè. Ñàáàùûñû ìÿíè Cåéðàí­áóëàüûíà àïàðäûëàð.

Ùÿðÿìèç áèð øåèð éàç­äûã. Ùþðìÿò ÿëàìÿòè èäè, íÿ èäè áèëìèðÿì, ðàéîí ìÿðêÿçèíÿ ãàéû­äàíäà ýþð­äöì êè, Àøûã Ýÿðàéëà, Ãàðäàøõàí ìÿíèì øåèðèìè îõó­éóðëàð.

Èëê ýöíäÿí î òîðïàüà ãÿëáÿí âó­ðóëäóì êè, øåèðÿ, ñÿíÿòÿ íÿ ãÿäÿð ýþçÿë ãèéìÿò âå­ðèðëÿð. Ìÿí îðàäà Äÿëèäàüà ìöðàcèÿòëÿ Ñÿìÿä Âóð­üó­íó õÿáÿð àëäûì.
Áÿõòÿâÿðñÿí, ócàëàðäàí-ócàñàí,

Ýþð íå÷ÿ äàüëàðûí ýþçö âàð ñÿíäÿ.

Ñîðóøñàëàð áèëÿðñÿíìè, Äÿëèäàü,

Íå÷ÿ íÿüìÿêàðûí ñþçö âàð ñÿíäÿ.

Íÿüìÿëÿð, äàñòàíëàð ÷è÷ÿêëÿðäÿäèð,

Àììà ñÿíèí àäûí öðÿêëÿðäÿäèð.

Êþíöë ðöáàáûmäà î, øàù ïÿðäÿäèð,

Øàèðëèê òÿáèìèí þçö âàð ñÿíäÿ.

Éàääàí ÷ûõìàç áó ýþðöøöì, âöñàëûì,

Èçí âåð Äÿëèäàü, áèð õÿáÿð àëûì.

Íèéÿ, ìÿí ýåäèðÿì, ýåòìèð õÿéàëûì!?

Éîõñà Âóðüóíóìóí èçè âàð ñÿíäÿ.

Ãàéûäàíäà Êÿëáÿcÿðèí éàçàðëàðû ùàãäà "Äàü ÷è­÷ÿêëÿðè" àäëû áþéöê áèð éàçû âåðäèì. Î âÿäÿ Ìÿì­ìÿä Àñëàíëà, Áÿùìÿí Âÿòÿíîüëó òÿëÿáÿ èäèëÿð.

Ìÿí àòëà éîëà äöøäöì Ñåéèäëÿð êÿíäèíÿ. Îðà­äàí äà Ëåâÿ ýÿëäèì. Éîëóí öñòöíäÿ áèð ãóçó îòàðàí óøàã­ëà ðàñòëàøäûì. Îëàðäû îí-îí èêè éàøû. Áÿùìÿíèí áèð øåè­ðèíè îõóéóðäó. Øåèð áó ìèñðàëàðëà áèòèðäè.

ßðèäè Ìóðîâóí áàøûíûí ãàðû,

Àü êÿëàüàéû êèìè äþøöíäÿ ãàëäû.

Óøàüûí áó èñòåäàäû ìÿíè ùåéðàí åòäè. Îíóíëà áèð õåéëè ñþùáÿò åòäèêäÿí ñîíðà êÿíäÿ ýèðäèì. Ëåâäÿ Øàìèë àäëû áèð çîîòåõíèê âàðäû, Áÿñòèíèí ãîùóìó èäè. Îíóí øåèðëÿðèíè äåäè, ìÿíè ÷îõ øåéëÿ òàíûø åòäè.

Ýåò­äèê ãÿáiðñòàíëûüà, Áÿñòèíèí ìÿçàðûíû çîðëà òàïäû. Ìÿí îíóí öñ­òö­íÿ äàø éûüäûðäûì, êîëõîç ñÿäðèíÿ ñå­ìåíò àëäûðäûì, ãÿáðè ýþòöðò­äöì êè, èòìÿñèí. Õóäà­ùàôèçëÿøèá Ýÿícÿéÿ ãà­éûòäûì.

Êÿëáÿcÿðäÿí ãàéûòäûãäàí ñîíðà ìÿíè ðàéîí­ëàð­àðàñû áèðëÿøìèø "Ìöáàðèç" ãÿçåòèíÿ ðåäàêòîð òÿéèí åò­äè­ëÿð. Ãÿçåò îí èêè ðàéîíó ÿùà­­òÿ åäèðäè. Ìÿðêÿç Ýî­­ðàíáîé èäè. Îíäà ìÿíèì iyirmi səkkiz éàøûì âàðäû.

Qəzetdə səmərəli işlədim. Sonra bu qəzeti ləğv etdilər. Məni Şıxəli Qurbanov Kəlbəcərə Əli Mirzəyevin yerinə redaktor göndərdi.

Mən Kəlbəcərdə “Àüäà­áàíëû Ãóð­áàí âÿ îíóí ìöàñèð­ëÿðè” ìþâçóñóíäà åëìè èø ùàçûðëà­dıì. Möàñèðëÿðèí ñûðàñûídà Növrəs Èìàí, Áÿñ­òè, Çîäëó Àáäóëëà, Øÿìøèð var idi.

Îíëàðûí ùàããûíäà áþéöê åëìè ÿñÿðlər éàçìàğa başla­dım. "Åëì âÿ ùÿ­éàò" jóðíàëûíäà Àøûã Áÿñòè ùàããûíäà áþéöê ìÿ­ãàëÿì ÷ûõäû. Ìÿíÿ ìàøûí âÿ îí ìèí manat õÿðcëèê âåðèá, Êÿëáÿcÿðÿ göndərdilər.

Mən, Ağdabana getdim. Qənbər müəllim məktəb direktoru idi, həmişə görüşürdük, onlar­dan babaları Ìèñêèí Àáäàëû ñîðàãëàäûì. Ìèñ­êèí Àáäàëûí íÿñëènin Ãÿðáè Àçÿð­­áàécàíäà – Àüáóëàã kəndində éàøàdığını öyrəndim.

Ýþé­÷ÿ­éÿ, Ýÿäÿ­áÿ­éÿ ýå­äèá þéðÿíäèì êè, oí­ëàðûí áèð ãîëó Äàüûñòàíäàkı Ìèñêèícÿäÿäèð. Ìèñêèí­cÿdə onların qohumları ilə görüşdüm, şeirləri topladım, "Éåíèëèê" qəzetində dərc etdir­dim.

Àüäàáàíëû Ãóðáàíûí áó øåèðè dillər əzbəri olmuşdu.
Ýþçÿëëÿð êàðâàíû éîëà äöçÿëäè,

Êÿïÿçèí êÿêëèéè, ìàðàëû ýåòìÿ.

Ýþçëÿðèí ñöçöëäö, ãÿëáèì öçöëäö,

Ìÿíè ãîéóá äÿðäëè-éàðàëû ýåòìÿ.

Áèð äÿðä öðÿéèìäÿ âàð, öçäö càíûì,

Áèð äÿ ãÿñä åéëÿäè, éàð öçäö càíûì.

Áöëáöëÿì, ãÿôÿñäÿ õàð öçäö càíûì,

Áèð ãþí÷ÿñÿí, ñÿíè õàð àëû, ýåòìÿ.

Ãóðáàí äåéÿð, äÿðäèí àçàðûì öñòÿ,

Áèð äÿ ýöçàð åéëÿ, ýöçàðûì öñòÿ.

Ìÿí þëÿíäÿ áèð ýÿë ìÿçàðûì öñòÿ,

Ñÿí Àëëàù éàð þòöá àðàëû ýåòìÿ.

Àçÿðáàécàí àøûã ïîåçèéàñû âÿ éàçûëû ïîå­çèéà òÿä­ðèñèíèí èíêèøàô òàðèõè êèòàáûíûí doxsan ôàèçè Àüäàáàíëû Ãóð­­áàíûí, Äÿäÿ Øÿìøèðèí, Áèìàð ßëèíèí, Çàëûí, Ãÿì­­êåøèí, Ìÿììÿä Àñ­ëà­íûí òÿcíèñëÿðèíäÿí èáà­ðÿòäèð.

“Àøûã Øÿìøèðèí ïîåòèê àëÿìèíÿ ñÿéàùÿò” àäëû ìî­íîã­ðàôèéàäàí ñîíðà Aşıq Øÿìøèð ùàã­ãûíäà èêè áþéöê ìî­íîã­ðàôèéàì äà ýåíèø éåð àéûðìûøàì.

Ùàçûðäà "Ãóðáàí áóëàüû" ìÿcëè­ñèíäÿ Àøûã Øÿìøèð çèðâÿñèíÿ ýåäÿí éîë” àäëû ñàìáàëëû áèð åëìè ìîíîãðàôèéà èøëÿéèðÿì. Ãóð­áàí âÿ Øÿìøèð îcàüû àøûã ñÿíÿòè ö÷öí áèð àêàäå­ìè­éàäûð.

Áó ýöíëÿðäÿ éåíÿ Äÿäÿ Øÿìøèðëÿ Áÿùìÿí ùàã­ãûíäà “Àçÿðáàéúàí àøûã éàðà­äûcû­ëûüûíûí íÿçÿðè ìÿñÿëÿëÿðè” adlı kitab yazdım.

Öìóìèééÿòëÿ, éàçäûüûì yetmişdən artıq êèòàáäàí èéèðìèñè Êÿëáÿcÿðëÿ – Kəlbəcər òîð­ïàüûí éåòèøäèðäèéè ñÿíÿò­êàð­ëàðëà áàüëûäûð.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlı “Aşıq Bəstinin nakam sevgisi” haqqında hadisələrin ət­raf­­lı şərhini verir və yazır ki, bir dəfə áèð êîõà Áÿñòèéÿ äåéèð êè, íÿ âàõòà ãÿ­äÿð ñóáàé ãàëà­càãñàí? Aşıq Áÿñòè càâàá âåðèð êè, äå­ìÿéèíÿ äöç äåéèðñÿí, àììà ìÿí ùÿð "àäàì"ûí õþ­ðÿéè äåéèëÿì. Þçöìÿ ëàéèã èíñàíà ðàñò ýÿë­ìèðÿì. À÷û­üû ñÿíèí êèìèñèíèí éåìè îëìàã èñòÿ­ìèðÿì.

Áÿñòè Ãàðàáàüäàí ýÿëìèø ßééóá àäëû îü­ëàíû ñå­âèð. Î äþâðöí áÿéëÿðè ùÿìèí îüëàíû þë­äöðòäöðöðlər. Áÿñòè ôÿ­üàí åéëÿéèð, îíóí àùû, ôÿðéàäû äàøëàðû àüëàäûð:
Êþ÷äö Xàí÷îáàíûì ôàíè äöíéàäàí,

Íÿðýèçëÿð äàüëàðäà áèòìÿìèø ýåòäè.

Ãàðàíãóø åéâàíäà éóâà ãóðìàìûø,

Ãóøëàð áàëà öñòÿ éàòìàìûø ýåòäè.

Àü÷ûíãûë áÿçÿíäè, cóíàëû ãàëäû,

Êÿêëèéèí àéàüû õûíàëû ãàëäû.

Ýþëëÿðèí þðäÿêëè, ñîíàëû ãàëäû,

Ùåéèô, éàð ìóðàçà éåòìÿìèø ýåòäè.

Ýþçÿëëÿð éûüíàüû, ÷åøìÿëÿð áàøû,

Ãûçëàðûí äÿñòÿñè áèð öçöê ãàøû.

Áÿñòè ôÿüàí åéëÿð, àüëàäàð äàøû,

Àü ÿëëÿðèì õûíà òóòìàìûø ýåòäè.

Áÿñòè otuz üçüncü èëÿ ãÿäÿð äþéöøÿ ýèðèð, Ëà÷ûíà ýåäèð, î áÿéëÿðè ýöëëÿëÿäèð, èíòèãàìûíû àëûð.

Ùÿìèí îü­ëàíûí éóðäóíà - ßðýöíÿøÿ ýåäèð, îíà åùñàí âåð­äèðèð, þçöíö ýÿëèíëÿðè îëäóüóíó òàíûäûð âÿ áóíëàðû øåèðÿ ýÿòèðèð:

Ìÿcíóíñóç ÷þëëÿðèí Ëåéëèñèéÿì ìÿí,

Èòýèí éàðûí ñîðàüûíà äöøìöøÿì.

Éàõøû àøèãèéëÿ ýÿçèð ÷ÿìÿíäÿ,

Ùÿêÿðèíèí ãûðàüûíà äöøìöøÿì.

Øèðèíèí áåéíèíäÿ åøãèí ÿñÿðè,

Ôÿðùàä ãàéàëàðà âóðóð äöñÿðè.

Êèïðèê ãàòëàìûðàì î ýöíäÿí áÿðè,

Éàòà áèëìÿì ãÿì äàüûíà äöøìöøÿì.

ßñëèíè éàíäûðûá êþçëÿéÿí ôÿëÿê,

Íàìÿðäëèê ìÿãàìûí ýþçëÿéÿí ôÿëÿê.

Áÿñòèíè þëöícÿ èçëÿéÿí ôÿëÿê,

Þëäöð-ãóðòàð àéàüûíà äöøìöøÿì.

Ñåâýèëèñèíè þëäöðäöêëÿðè éåðäÿí ëàëÿëÿð áèòèð.

Éàðûí ãàíëû êþéíÿéè òÿê,

Ãûçàðûð éîë öñòÿ ëàëÿ.

Õàí÷îáàíû ýÿòèð äèëÿ,

Áèð øèðèí càí èñòÿ ëàëÿ.
Äÿðäèì äþíöá ùåêàéÿòÿ,

Càíûì äþçìöð áó çèëëÿòÿ.

Éàð ìÿçàðûí çèéàðÿòÿ,

Ýÿëèá äÿñòÿ-äÿñòÿ ëàëÿ.

Ùàðà ýåòñÿì, ýÿëÿðÿì ìÿí,

Àùó êèìè ìÿëÿðÿì ìÿí.

Áÿñòè äåéÿð, þëÿðÿì ìÿí,

Áó äàüëàðäàí ýåòñÿ ëàëÿ.

“Àçÿðáàécàí ãàäûí øàèðëÿðè âÿ àøûãëàðû” êèòàáûíà ìöãÿääèìÿäÿ Íèýàð Ðÿôèáÿéëè éàçûð êè, - ÿýÿð ìÿí áèðcÿ "Äöíéà" øåèðèíè éàðàòñàé­äûì, þçöìö øàèð ùåñàá åäÿðäèì.
Ìÿëåéêÿ áîéëóäóð, øèðèí ëÿùcÿëè,

ßçÿëäÿí òàìàøà îëàí áó äöíéà.

Ãîcà càäöýÿðäèð àëäàäàð ñÿíè,

Càâàíëûã äîíóíäà ãàëàí áó äöíéà.

Ãàíàíû åéëÿéèá òàëåñèç, áàõòñûç,

ßéèáäè ãÿääèíè ãîcàëäûá âàõòñûç.

×îõëàðûíû ãîéóá åéâàí, îòàãñûç,

Âàðëûíûí äÿðäèíÿ ãàëàí áó äöíéà.

Ãÿìäÿí ïàé ýþòöðäöì, íàëÿäÿí ãèñìÿò,

Ýþðìÿäèì áèð ëÿççÿò, ÷ÿêäèì ÿçèééÿò.

Càíäà åøã àòÿøè, äèëäÿ ìÿùÿááÿò,

Áÿñòèíè îäëàðà ñàëàí áó äöíéà.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlının 2007-ci ilin 7 noyabrında Bakıda Türkiyə prezidenti Abdulla Gülün şərəfinə veriən ziyafətə dəvət edilməsi, onun “Pirsultan Pinarı” adlı şeirlər ki­ta­­bını prezidentə hədiyyə verməsi oxucuya gözəl təsir bağışlayır.

Mahir pedaqoq Sədnik Paşa Pirsultanlı “Kəlbəcər-sirli, sehrli bir aləm” adlı müsahi­bəsində böyük hörmətlə deyir ki, Êÿëáÿcÿð ïîåçèéà èëÿ éîüðóëóá.

Î äàüëàð áó ñÿ­íÿ­òèí ñåùðèíè éàðàäûá. Êÿë­áÿ­cÿð òÿê äåéèë, îðäà Äÿëè­äàü, Ïÿðè÷ûíãûëû, Òàìàøàëû, Àücàãûç äàüëàðûí êåøèéèíè ÷ÿêèá. Áèçèì äöøìÿíëÿð äöçÿíýàù­ëàðäà àéàüûìûçû òàï­äàëàñàëàð äà áàøûìûçà ÿëëÿðè ÷àòìàéûá.

Éöçëÿðëÿ äöø­­ìÿí Äÿëèäàüà òàìàðçû ãàëûá. Òÿðòÿðèí íÿüìÿ­ëÿðèíè ùå÷ áèð áÿñòÿêàð áÿñòÿëÿéÿ áèëìÿç. Ìÿí î òîðïàüà, î äàü­ëàðà î ãÿäÿð âó­ðóë­ìóøàì êè, îíóí ùÿð ãàðûøûíäà éà­òàí ñèððè, ñåùðè þéðÿíìÿéÿ ÷àëûøìûøàì.

Folklorşünas Sədnik Paşa Pirsultanlı “Qoçdaş” dakı “Qoç” və “atlar” Gəncəyə necə gəldi adlı mənalı və dərin məzmunlu söhbətində deyir ki, Kəlbəcərin Òàðèõ Äèéàðøöíàñëûã ìóçåéèíÿ ýÿ­ëÿí ãî­íàãëàðûí äèããÿòèíè èëê íþâáÿäÿ ìóçåéèí ùÿéÿ­òèí­äÿêè, ãî÷ âÿ àò ùåéêÿëëÿðè cÿëá åäèðäè. Muzeyin ditektoru Şamil Əsgərov çox səmərəli işləmişdir.

- Åðìÿíèëÿð "Ãî÷äàø" éàéëàüûíà âåðòîë­éîòëà ýÿ­ëèá õàëãûìûçûí þâëàäëàðûíûí áó ÿë èøëÿ­ðèíè îüóð­ëà­éûðäûëàð. Áó ùåéêÿëëÿð òöðê ñîéóí­äàí îëàí ìÿçàðëàðûí öçÿðèíäÿ ãîéóë­ìóøäó.

Təxminən 1970-ci èë­ëÿð­äÿ ìÿí Ýÿí­cÿ­äÿí Êÿëáÿcÿðÿ éîëëàíäûì âÿ èêè ìà­øûíëà Ãî÷­äàø­äàí, Àòäàøäàí, Ñûíûãêèëñÿäÿí, Äÿ­ìèð÷è­­äàì­äàí î äàøëàðäàí áèð íå÷ÿñèíè Ýÿícÿéÿ ýÿ­òèðäèì êè, õàëãûìûçûí éàðàòäûüû áó àáèäÿëÿðè åð­ìÿíèëÿð þçöíöí­êöëÿøäèðÿ áèëìÿñèíëÿð. Ýþ­çöì ýþð­äöéöíäÿí ãîðõ­ìóøäó.

Erməni qəbrinin üstə qoyulmamaq üçün bu işi əvvəlcədən düşündüm, çox ağır zəhmət və əzabdan sonra həll edib məqsədimə nail oldum.

Kəlbəcərin qəhrəman övladları çox olmuşdur. Tarixi mənbələrdən məlumdur ki, Ùàõî, Íÿáè ùÿì ùàëàë àäàì, ùÿì äÿ ýöcëö ïÿù­­ëÿâàí îëóá, səmərəli fəaliyyət göstərmişlər.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlının Növrəs İman haqqında məlumatı da çox maraqlıdır.

Kitabın müəllifi Köçəri Cəfərli yazır ki, inşallah Kəlbəcər işğaldan azad olacaq, Кялбя­ъярдя онун эюзцнцн эюрдцйц, гулаьынын ешiтдийи бир алямя чякилиб yazısını давам етдиряcəк, о йайлаглар, о диш эюйнядян булаглар бизим бу сющбятимизя шащид олсунлар.

Ъейранбулаьы, Səməd Vurğunla Дядя Шям­шир эю­рцшцнц бизим дилимиздян ешитсин, онун саз-сюз йыьнаьы юз нювраьына гайытсын. Гурбан бу­лаьы бу мяълисин щяс­рятиндя оланлары башына топ­ласын. Лев кяндиндя Ашыг Бястинин накам, на­ращат рущу севинсин.

Kəlbəcər övladlarının ocağında Bəhmən Və­tən­oğlunun özünə və poeziyasına dərin hörmət var. Bəhmən Vətənoğlu əbədi yaşayır və yaşa­yacaqdır. Bəhmən Vətənoğlunun “Qadın gözəl­liyi tək” şeirini Köçəri Orucoğlu oxuculara hədiyyə verir:

Йер йерликдя фырланыр,

Эюй эюйлцкдя дайанар,

Улдузлар ишым-ишым,

Эцняш парлайар, йанар.

Ай да мави сямада,

Назланар, хумарланар…,

Тякъя бу дцнйаны йох,

Каинаты долан эяз,

Гадын эюзяллийи тяк,

Эюзяллик ола билмяз!

Йер цзцндя эюзялдир,

Йашыл-йашыл мешяляр,

Халгымызa хялг едиб,

Ъяннят-ъяннят эушяляр.

Гызыл эцлляр, лаляляр,

Нярэизляр, бянювшяляр…,

Тякъя бу дцнйаны йох,

Каинаты долан эяз,

Qadın gözəlliyi tək,

Gözəllik ola bilməz.

Ялбяття бу щяйатда,

Эюзялликляр чохдур чох…

Цзляриндя тябяссцм,

Эюзляриндя севэи йох,

Дцнйадан доймуш кими,

Эюзляри тох…, кюнлц тох…,

Тязядян сейря чыхыб,

Bu hяйаты долан, эяз,

Гадын эюзяллийи тяк,

Эюзяллик ола билмяз.

22.03.1998
Sədnik müəllim Kəlbəcərin Seyidlər kən­dindən bir uşağın bu şeiri oxumasını dinləyir. Şeir Bəhmən Abbasovun olduğunu uşaq din­ləyənlərə deyir:
İllər gəlib keçdi, Dəlidağ yenə,

Ərşdəki buludun tuşunda qaldı.

Silindi köksündən Murovun qarı,

Ağ kəlağay kimi başında qaldı.

Bu şeir Bəhman Vətənoğlunundur. Seyidlər kəndinin yanında təbiətin gözəllikləri bir-birini əvəzləyib bizi heyran edir, bizə gözəl təsir bağışlayırdı.

Biz “Buz” bulağın başında dayandıq. Яйилиб чешмянин эюзцндян ичдим. Санки булаьын су­йу шеир-няьмя олуб гялбимя ахды. Синямдя йени дуй­ьуlар баш галдырды.

Юз-юзцмя дедим: бялкя Бящ­мян щеч шаир дейил, мащир бир ряссамдыр. Бялкя бу шаир даь­ларын сюзцня-сющбятиня вурьун бир инсандыр. Бялкя биз онун, о да бу гоъа даьларын йар­а­ды­ъылыьына щейран галыб.

Şair Bəhmən Abbasov Vətənoğlunun şeirlərini bircə dəfə oxuyanda insanın yadında qalmasını Sədnik müəllim çox gözəl əsaslandırır.

Сейидляря чатдыг. Бящмян кянддядир де­диляр. Биз онуnла эюрцшцб таныш олдуг. Бящмян илк дяфя «Эял­ми­шям» адлы гошмасыны охуду. Йери дцшмцшкян де­йим kи, биръя kярям йаны­mызда охудуьу шeири йады­мызда язбяр галырды. Онун шеиринин ясас мязий­йят­ляриндян бири еля будур.

Folklorşünas şair və tədqiqatçı-alim Sədnik Paşa Pirsultanlı təbiətin bu dilbər guşəsini poetik dillə tərənnüm edir:

Дейин бу йерлярин вармы явязи,

Эязмишям Гошгары, о шащ Кяпязи.

Доланмышам Чичяклини, Чилэязи,

Тяртяр чайын гыраьына эялмишям.

О, бизя «Эедяйдим», «Ай илляр», «Юмцр вар», «О dаьларын мян», «Еллярдян айры» гошмаларыны язбяр деди.
Де няйя эярякдир марал мешясиз,

Ъейран, ъейран олмаз чюллярдян айры.

Щяр гuш эюзял олур юз йувасында,

Сона, сона дейил эюллярдян айры.

Бящмян ня гяdяр шеир дейир-десин, биз онун сюз сющбятиндян доймамышыг. Ары бу даьларын мин бир чичя­йиндян бал-шан чякир. Беля бал яля дцшмяз. О щяр dярдин дярманыдыр. Бящмянся о чичяклярдян рянэ алыб шеириня биr бязяк вурур.

Bəhmən шеир дейяндя инсан юзцнц тя­биятин ян эюзял эцшясиндя, шещли чичякляри щяля дя­рилмямиш чя­мяндя-чюлдя щисс едир. Онун шеир­ляри бил­лур бир чешмянин шяф­фаф суйу кими шещли чичяклярин арасы иля щей ахыр-ахыр.

«Итирдим» адлы гошманы оху­йанда инанырсан ки, Бящмян бу даьлара, дурна эюзлц булаглара бцтцн варлыьы иля баь­лыдыр.
Йцз ахтарсам, йцз арасам тапылмаз,

Эянълийими узагларда итирдим.

Гатмадым бцркцйя, тоза, думана,

Ня йахшы ки, о даьларда итирдим.

Цряйими юз башына баьлайан,

Нечя йорьун йолчулары сахлайан.

Ясрлярин няьмяси тяк чаьлайан,

Дурна эюзлц булагларда итирдим.

Bəhman Vətənoğlunun əsas mövzusu Ana Vətəni tərənnüm etməkdir, çünki humanist, vətənpərvər və əməksevər şairdir, doğma ana vətənin istedadlı, müdrik oğludur.

Bəhman Vətənoğlu müstəqil respublikamızda azad, xoşbəxt, günəşli günə, çiçəkli bahara çıxmış vətənimizdə xalqımızın həyatından yaz­mağı, gözəl sənət inciləri yaratmağı özünə şərəf bilir, bununla fəxr edir.

Bəhman Vətənoğlu Azərbaycanın başı qarlı uca dağlarını, alyaşıl geyinmiş bağça və bağ­larını, Ana Vətənin əmək qəhrəmanlarını sevir, onlara dərin hörmət və məhəbbət bəsləyib qələ­mə alır, bu qəhrəmanların şərəfli ömrünə poetik sənət inciləri tövsiyyə verir.

Bəhman Vətənoğlunun əsərlərində, xüsusilə qoşmalarında, gəraylılarında dərin məna, bədii-estetik ideya, tərbiyəvi mahiyyət yüksək sənət­karlıqla tərənnüm edilir, oxucunun qəlbini pər­vazlandırır, ona gözəl təsir bağışlayır.

Эяряк дярд ящлинин йана цряйи,

Ясяр бала цстя ана цряйи.

Язəлдян баьлыдыр она цряйи,

Бящмян доьма баласыды даьlарын.

Görkəmli şair Bəhmən Vətənoğlunun yaradı­cılığı dağların və sal qayaların dibindən süzülən bulaqdır. Murov dağının zirvəsinə yüksələn Bəhmən Vətnoğlunun sənət inciləri bulaq suyu kimi şəffafdır, təmiz və sərfəlidir.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlı 1966-cı ildə Bəhmən Vətənoğlunun yaradıcılığı haqqında “Şehli çiçəklər” adlı dərin məzmunlu məqaləsini yazmış, onun istedadlı sənətkar olduğunu və zəngin ədəbi irs yaradacağını şeirlərindən gətirdiyi nümunələr əsasında göstərmişdir.

Filologiya elmlər doktoru, professor Sədnik Paşa Pirsultanlı və mərhum filologiya elmləri doktoru Əli Mirzəyev Sarıoğlu “Kəlbəcər hara­yı” (“Yenilik”) qəzetinin redaktoru olmuş, Kəlbəcəri sevmiş, onunla fəxr etmişdir.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlı istedadlı şair, məsuliyyətli jurnalistdir. Sədnik müəllim Aşıq Bəstinin nakam məhəbbətini, Ağdabanlı Qurbanın, Dədə Şəmşirin narahat ruhlarını hə­mi­şə əziz tutmuş, hörmətlə yad etmiş, mənəvi aləmində daxilən ağlamış, müqəddəs Kəlbəcər torpağına, müdrik və qədirbilən Kəlbəcər xalqına dərin hörmət və istəklərini poetik dillə vurğulayıb yazmışdır.

Görkəmli şair Bəhman Vətənoğlunun yara­dıcılığı dağların və sal qayaların dibindən süzü­lən bulaqdır. Murov dağının zirvəsinə yüksələn Bəhman Vətənoğlunun sənət inciləri bulaq suyu kimi şəffafdır, təmiz və sərfəlidir.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlı 1966-cı ildə Bəhman Vətənoğlunun yaradıcılığı haqqında “Sehrli çiçəklər” adlı dərin məzmunlu məqa­ləsini yazmış, onun istedadlı sənətkar olduğunu və zəngin ədəbi irs yaradıcılığını nümunələr əsasında göstərilmişdir.

Bəhman Vətənoğlu zəngin poeziyası ilə Azər­baycan ədəbiyyatında tanınmış və dərin hörmət qazanmış, onun əsərləri dərsliklərin bəzəyinə çevrilmişdir.
Yolum düşdü Kəlbəcərə,

Neçə dağ-dərədən keçdim.

İnci düşdüm şah əsərə,

Bir-bir xəzinədən keçdim.

Gəlib çatdım gül çağına,

Sinəm döndü söz dağına.

Girdim Şəmşirin bağına.

O, içən çeşmədən içdim.

Dedim hanı Əli Bimar,

Sözü pərən Bəsti də var.

Yada düşdü çox sənətkar,

Sənət sövdasına düşdüm.

Professor Sədnik Paşa Pirsultanlı Kəlbəcəri ülvi məhəbbətlə sevir, çünki Qoşqar dağının di­bin­də dün­yaya göz açıb, Kəlbəcərin təbiətinə vurğun olub, Dəlidağdan bədii zövq alıb, ilhamını qüvvətləndirmişdir.

Onun Kəlbəcərdə işləməsi, akademik Səməd Vurğun Hacıməmmədağayevi (Vəkilovu) soruş­ması oxucunun xəyalını pərvazlandırır, ona bə­dii-estetik zövq verir. Şair Sədnik Paşayev Də­lidağa müraciətlə deyir:

Bəxtəvərsən, ucalardan-ucasan,

Gör neçə dağların gözü var səndə.

Soruşsalar bilirsənmi Dəlidağ,

Neçə nəğməkarın sözü var səndə.

Nəğmələr, dastanlar çiçəklərdədir,

Amma sənin adın ürəklərdədir.

Könül rübabında o, şah pərdədir,

Şairlik təbimin özü var səndə.

Yaddan çıxmaz bu görüşüm, vüsalım,

İzn ver Dəlidağ, bir xəbər alım.

Niyə mən gedirəm, getmir xəyalım,

Yoxsa Vurğunumun izi var səndə.

Folklorşünas alim, istedadlı şair Sədnik Paşa Pirsultanlının poeziyasında Kəlbəcər ətraflı tərən­nüm edilir, onun müqəddəs torpaq olduğu, görkəmli tarixi şəxsiyyətlər, qəhrə­manlar, sənətkarlar, aşıqlar yetiş­dirdiyi, zəngin təbii və maddi nemətlər vətəni olduğu göstərilir.

Filologiya elmləri doktoru, professor Sədnik Paşa Pirsultanlının fəaliyyətinə həsr olunmuş tədqiqat əsərlərində onun həyatı, fəaliyyəti və zəngin yaradıcılıq yolu yüksək qiymətləndirilir.

Filologiya elmləri doktoru, “Əməkdar veteran” (1988), “Əməkdar mədəniyyət işçisi” (1992), “Qabaqcıl təhsil işçisi” (2007), “Əməkdar müəllim”, Azərbaycan Jurnalistlər, Aşıqlar, Yazıçılar Birliyinin, Yeni Azər­baycan Partiyasının üzvü, professor Sədnik Paşa Pir­sul­tanlının şərəfli fəaliyyətinə həsr olunmuş əsərlər faydalı və səmərəli ömrün müqəddəs salnaməsi təsiri bağışlayır, maraqlı və əhəmiyyətli məlumatlar verir.