Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ sumqayit döVLƏt texniKİ kolleci «Sənaye sahələrinin proses və aparatları»

 
Distillə. Prosesin fiziki mahiyyəti, distillə üsulları, maddi və istilik 
balasları 
Distillə nəzəriyyəsi 
Bütün mayelər istənilən temperaturlarda buxarlanırlar. Mayelərdə 
buxarlanma prosesi iki cür ola bilər. Əgər mayenin hər hansı temperaturda doymuş 
buxar təzyiqi 
𝒫
, onu əhatə edən mühitin ümumi təzyiqindən 
𝑃
kiçik (
𝒫
< 
𝑃
) 

---

olarsa, bu şəraitdə gedən buxarlanma olduqca kiçik sürətlə gedir və maye yalnız 
sərbəst səthdən buxarlanır. Maye hər hansı temperaturda doymuş buxar təzyiqi onu 
əhatə edən mühitin ümumi təzyiqinə bərabər olduqda P= 
𝒫
belə buxarlanmaya 
qaynamadeyilir.
Müxtəlif fərdi komponentlər eyni təzyiqdə müxtəlif temperaturda qaynayırlar, ona 
görə ki, komponentlərin uçuculuq xassələri müxtəlifdir. Uçuculuğu böyük olan 
komponentlər daha aşağı temperaturda qaynayırlar və əksinə. Eyni təzyiqdə 
(P=const) komponentlərin qaynama temperaturlarının müxtəlifliyindən istifadə 
edərək maye qarışıqları distillə yolu ilə komponentlərinə ayırmaq olar. Bundan 
ötrü distillə nəzəriyyəsi mövcuddur. 
Fərz edək ki, tərkibi alçaq qaynayan komponent (AQK) və yüksək qaynayan 
komponentdən (YQK) ibarət olan iki komponentli maye qarışığı verilmişdir. Bu 
qarışığı sabit təzyiqdə (P=const) tədricən qızdırılarsa, qarışıq hər hansı t 
temperaturda qaynamağa başlayar. Distillə nəzəriyyəsinə görə distillə prosesi 
başladıqda (AQK) tamamilə buxara çevrilir ,YQK isə tamamilə maye halında qalır. 
Beləliklə distillə prosesində iki tarazlıqda olan maye-buxar fazası yaranır. Buxar 
mayedən dəfələrlə (P
bux
<<
maye
) yüngül olduğundan asanlıqla maye fazadan 
ayrılırlar və distillə aparatının yuxarı hissəsindən xaric olur, soyuducu aparatda 
soyudularaq kondensləşdirilir və alınan kondensator distilat deyilir. Distillə 
aparatının aşağısında qalan maye aparatın aşağı hissəsindən xaric olur, buna qalıq 
maye deyilir. 
Distillə nəzəriyyəsinə görə prosesdən alınan distilatın tərkibi texniki təmiz 
AQK-dən, qalıq mayenin tərkibi isə texniki təmiz YQK-dən ibarət olmalıdır. Lakin 
təcrübələr göstərir ki, maye qarışıqlarını sadə distillə ilə təmiz halda 
komponentlərinə ayırmaq mümkün deyildir. Bunun səbəbini aşağıdakı kimi 
aydınlaşdırmaq olar.
Məlumdur ki, mayelər istənilən temperaturda buxarlanırlar, ona görə də 
distillə zamanı həm AQK və eləcə də YQK hər ikisi buxarlanır. Lakin 
temperaturlarda AQK daha uçucu olduğundan daha çox buxarlanır, YQK isə 
nisbətən az uçucu olduğundan az buxarlanır. 
Distillat
AQK- 80% 
YQK- 20% 
Maye xammal qarışığı 
AQK- 70% 
YQK- 30% Qalıq maye 
AQK- 30% 
YQK- 70% 
Distill
ə 
prosesi 

---

distillə prosesinin maddi axınlarla sxemi 
Nəticədə distillə zamanı alınan buxarın (distillatın) tərkibi təmiz AQK-dən deyil, 
hər iki komponentin qarışığından ibarət olur, lakin qeyd etmək lazımdır ki, distillə 
prosesindən alınan distillatın tərkibindəki AQK-in qatılığı, distillə prosesinə 
verilən xammal qarşığına nisbətən yüksək olur. 
Distillə prosesi zamanı AQK-in hamısı buxara çevrilmir, onun bir hissəsi 
maye halında qalır, ona görə də prosesdən alınan qalıq mayenin tərkibi təkcə 
YQK-dən deyil, hər iki komponentin qarışığından ibarət olur. Lakin prosesdən 
alınan qalıq mayenin tərkibindəki YQK-in qatılığı xammal qarışığındakına 
nisbətən yüksək olur. Bu deyilənləri aşağıdakı distillə prosesinin sxemindən daha 
aydın görmək olar.Distillə nəzəriyyəsi təcrübədə özünü doğrultmur, həqiqətdə isə 
bu belə deyildir. Əgər sadə distillə prosesindən alınan məhsulları distillat və qalıq 
mayeni bir neçə dəfə təkrar distillə etsək, xammalın komponentlərini təmiz halda 
bir-birindən ayırmaq mümkün olar.