Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ sumqayit döVLƏt texniKİ kolleci «Sahə texnologiyasının əsasları»

Neftin emal üçün hazırlanması. 
Neftin emalı mürəkkəb proses olduğu üçün onu 
əvvəlcə bu prosesə hazırlamaq lazımdır. Neftin emal üçün hazırlanması dedikdə onun 
sudan, həll olan qazlardan, mexaniki qarışıqlardan (qum və gil) və mineral duzlardan 
azad olması başa düşülür. Hazırlıq prosesi neft çıxarılan yerdə başlanır. Quyudan çıxan 
kimi neft borularla nəql olunaraq tutucularda toplanır. Orada yolüstü qazlardan azad 
olur. Neft tutucudan sonra yığıcıya verilir və orada mexaniki qarışıqlardan azad olur. 
Çox qaldıqda isə su neftdən ayrılır. Su alt təbəqəni əmələ gətirir. Yığıcıda mexaniki 
qarışıqlar və sudan ayrılan neft borularla neft emal edən zavodlara göndərilir. 
Zavodlarda o sudan, mexaniki qarışıqlardan, mineral duzlardan tamamilə təmizlənir və 
emal üçün quraşdırılan aparatlara verilir.
Qaz yanacaqların emalı 
 
Ölkəmizin qaz yataqları tükənməzdir. Qaz yatağı filiz yataqlarının altında 
yerləşdikdə 
təbii qaz, 
neftdə həll olmuş olduqda isə 
yolüstü qaz 
adlanır. Əsas qaz 
yanacaqlar təbii qazlar, yolüstü qazlar və neftin emalı zamanı alınan qazlar hesab edilir. 
Bundan başqa generator qazı, koks qazı, domna qazı da yanacaq və sənaye xamalları 
kimi istifadə olunur. Təbii və yolüstü qazların əsas tərkibini metan, etan, propan və 
butan, neftin emalından alınan qazların və koks qazının tərkibini isə göstərilən 
karbohidrogenlərdən başqa, etilen, propilen və butilenlər təşkil edir. Generator qazında 
karbon 2-oksid və hidrogen daha çox olur. Yuxarıdakı qazların tərkibində olan maddələr 
gübrələr, plastik kütlələr, sintetik kauçuklar, həlledicilər, yuyucu maddələr və s. almaq 
üçün əsas xammal hesab edilir. Təbii və yolüstü qazların tərkibi qaz yatağının əmələ 
gəlmə şəraitindən və emal üsulundan asılı olur. Qazların emal üsulunu üç əsas qrupa 
bölmək olar: 

---

46 
1.Qazın tərkibinə daxil olan maddələrə oksigeni, xloru, hidrogeni, suyu
birləşdirmək, yaxud həmin maddələrdən hidrogen ayırmaq, onlara CH
3
, C
2
H
5 
və s. kimi 
qrupları birləşdirmək, molekulun quruluşunu dəyişmək, çoxlu kiçik molekulları böyük 
bir molekula çevirmək istiqamətində emal etmək.
2. Qazın tərkibinə daxil olan karbohidrogenlərin krekinqindən doymamış 
karbohidrogenlər (olefinlər) almaqla emal etmək. 
3. Həmin qazların su buxarı ilə konversiyasından karbon 2-oksid və hidrogen 
almaqla emal etmək.
Neftin emalından alınan qazların yenidən emalı neft-kimya sintez sənayesinin 
əsasını təşkil edir. Həmin qazların kimyəvi emalından müxtəlif kimya məhsulları – etil 
və metil spirtləri, ammonyak, formaldehid, sirkə turşusu, malein anhidridi, divinil, onun 
xlorlu törəmələri, polimer materialları, gübrələr və s. alınır. Onu da qeyd etmək lazımdır 
ki, təbii qazlardan və ya neft qazlarından alınan kimyəvi məhsulun maya dəyəri digər 
xammaldan alınan məhsulun maya dəyərindən çox aşağı olur. Məsələn, 1t etil spirti 
almaq üçün 9,6t kartof və 200 adam-saat, lakin 1t etil spirtini etilendən almaq üçün 0,8t 
etilen və 10 adam-saat vaxt lazımdır.