Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ sumqayit döVLƏt texniKİ kolleci «Sahə texnologiyasının əsasları»

Sənaye məqsədi üçün istifadə olunan sular.
Suya qoyulan təlabat müxtəlifdir və 
istehsalatın tipindən və suyun təyinatından asılıdır. Kimya sənayesində su məhlullarının
hazırlanmasında, istehsal olunan məhsulun yuyulmasında, soyutmada istifadə olunur. 
Bütün hallarda həll edici kimi istifadə olunan suda asılqanlar və qarışıqlar olmamalıdır. 
Çünki bunlar həll olan maddə və texniki prosesdə alınan maddələrlə qarşılıqlı təsirdə ola 
bilər. Nətəcədə istifadə olunan reaktivlər artıq sərf olunar. Bundan əlavə çöküntülər 
əmələ gələr məhsul çirklənər. Bu qarışıqlara aiddir: Ca
2+
, Mg
2+
, Fe
3+
, PO
4
3-
, CO
3
2-
, 
SiO
3
2-
. 
Suda qazların olmasıda arzuolunmazdır. O
2
və CO
2
avadanlığı karroziyaya uğradır. 
O
2
oksidləşdirici kimi texniki məhlulda reduksiyaediciləri oksidləşdirə bilər. CO
2
texniki məhlullarda olan bəzi ionlarla reaksiyaya girib çöküntü əmələ gətirə bilər.
Bərk maddələri yumaq üçün istifadə olunan suda asılqanlar, kolloidlər və dəmir 
olmamalıdır. Soyutma üçün istifadə olunan su cod olmamalıdır, tərkibində asılqanlar 
olmamalıdır ki, soyutma səthində çöküntü əmələ gəlməsin. Həmin tələblər 
qaynadıcıyada aiddir.
Qida sənayesində istifadə olunan suya olan təlabat içməli suya olan təlabat kimidir. 
Sulfat turşusu istehsalı üçün xammal. 
Sənayedə sulfat turşusu almaq üçün xammal kimi elementar kükürddən və 
kükürd və ya bilavasitə SO
2
– nin alınmasına imkan verən müxtəlif kükürdlü
birləşmələrdən istifadə edilir. SO
2
-nin özünü istehsal etmək üçün işlədilən 
xammallar çoxdur. Bunlardan elementar kükürd, sulfid birləşmələri (FeS
2
, FeS, 
ZnS, CuS, CuFeS
2
), sulfatlar (CaSO
4
, CaSO
4
·2H
2
O, Na
2
SO
4
·10H
2
O), tərkibində 
kükürd qazı olan metallurgiya qazları, hidrogen sulfid və s. daha çox i şlədilir.
Hazırda kükürd qazı almaq üçün 47%–li kükürd kolçedanından, 20%–lkükürddən,
tərkibində 25% kükürd qazı olan metallurgiya qazlarından və tərkibində 8% hidrogen 
sulfid olan digər tullantı qazlarından istifadə olunur. Göstərilən xammallardan 
kükürd daha əlverişli hesab edilir. Belə ki, kükürddən alınan kükürd qazı nisbətən 
təmiz olur. Bu da həm katalizatorun uzun ömürlü olmasını, həm də alınan turşunun 
təmiz olmasını təmin edir.
Kükürd
– sarı rəngli bərk maddədər. Onun kristallarının müxtəlif allotropik
şəkildəyişmələri vardır. Təmiz kükürd 119
0
C –də əriyir, 445
0
C –də qaynayır. 
Elektriki və istiliyi pis keçirir, suda həll olmur. Kükürd təbiətdə həm sərbəst, həm də 
birləşmələr halında tapılır. Külçədə kükürdün miqdarı 10% – dən 75% – ə qədər
olur. Sərbəst kükürdün əmələ gətirdiyi yataqların dərinliyindən asılı olaraq o həm 
açıq, həm dəqazma üsulu ilə çıxarılır. Sərbəst kükürd həm də mis istehsal edən
zavodlarda əlavə məhsul kimi alınır. Kükürd təkcə kükürd oksidi almaq üçün
deyil, həm də barıt, kibrit, rezin, müxtəlif boyalar, kənd təsərrüfatı

---

16 
zərərvericilərinə qarşı mübarizə vasitəsi vədərman maddələri hazırlamaq üçün istifadə 
olunur.
Elementar kükürdü kükürdlü filizlərdən əritməklə, yaxud filizi flotasiya etməklə 
ayırırlar. Orta Asiyada tapılan kükürd yataqlarındakı kükürd filizində 40%, Qafqaz
filizində isə isə 20–30% kükürd olur. Kükürd yataqlarının dərinliyi bəzən 125– 130 
metrəçatır. Daha dərin yataqlardan kükürd çıxarmaq üçün kükürd filizi yer altında
əridilir. Bu məqsədlə bir-birinin içərisindəola üçborulu aparat quraşdırılır.
Beləliklə, sulfat turşusu istehsalının xammal mənbələri olduqca müxtəlifdir.
Lakin buna baxmayaraq indiyə qədər sulfat turşusu istehsalında əsasən elementar
kükürd və dəmir kolçedanından istifadə olunur. İstilik elektrik stansiyalarının odluq 
qazları və mis əritmə istehsalında alınan qazlardan məhdud istifadə olunmasına 
səbəb həmin qazların tərkibində kükürd–4 oksidin qatılığının az olmasıdır. Bu
halda xammal balansında dəmir kolçedanının payı azalır, kükürdün payı isəartmağa 
başlayır. Sulfat turşusu stehsalının ümumi sxemində ilk mərhələ xammalın
hazırlanması və onun yandırılmasıdır. Sulfat turşusunun tərkibi və istehsalın aparat 
tərtibatı xammalın təbiətindən çox əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. Bununla da sulfat 
turşusunun istehsa l texnologiyasını mürəkkəbliyini müəyyən etmək olur.