Azərbaycan Respublikasının Dövlət Turizm Agentliyi Azərbaycan Turizm Və Menecment Universiteti Fakültə

Kurs işinin obyekti. Tədqiqatın obyekti narkotik asılılığı olan şəxslərdir.
Kurs işinin predmeti. Tədqiqatın predmetini isə narkoman olan gənclərlə sosial iş təşkil edir.
Kurs işinin məqsədi və vəzifələri. Bu işin məqsədi narkoman olan şəxslərlə sosial işin xüsusiyyətlərini və mövcud vəziyyətini araşdırmaqdır. Bu məqsədə nail olmaq üçün işdə aşağıdakı vəzifələrin həlli nəzərdə tutulur:

• 
  Narkomaniyaya meylli yeniyetmələr sosial işin obyekti kimi baxmaq;
  
• 
  Narkomaniyadan əziyyət çəkən şəxslərlə sosial işin forma və metodlarını araşdırmaq;
  
• 
  Azərbaycanda narkomaniyadan əziyyət çəkən şəxslərin sosial vəziyyətini təhlil etmək;
  
• 
  Narkomaniyadan əziyyət çəkən şəxslərin reabilitasiya üsulları və tədbirləri tətbiq etmək.
  

Mövzunun strukturu. Kurs işi 2 fəsil, 4 yarmfəsil, giriş, nəticə və ədəbiyyat siyahısından ibarətdir.

I FƏSİL. GƏNCLƏRİN NARKOMANİYANIN SOSİAL AMİLİ KİMİ TƏHLİLİNİN NƏZƏRİ ASPEKTLƏRI
1.1. Gənclər arasında narkomaniyanın sosial mahiyyəti
“Narkomaniya” terminini sosial-pedaqoji aspektdə nəzərdən keçirsək, onda müəyyən edə bilərik ki, narkomaniya narkotiklərdən fiziki və ya psixi asılılıqda ifadə olunan deviant davranış formasıdır, tədricən uşağın orqanizmini fiziki və əqli vəziyyətə gətirir.
Narkomaniyanın əsas təhlükəsi bədənə fizioloji ziyan vurmaqda deyil, alkoqolizmdən 10-20 dəfə daha sürətli baş verən şəxsiyyətin sonrakı deqradasiyasıdır. Narkomanlar dərslərə, məktəbə maraq göstərməyi dayandırır və sonra tamamilə tərk edirlər. Dostlar, məktəb kollektivi, müəllimlərlə faydalı sosial əlaqələr tədricən zəifləyir və kəsilir, ailədə mürəkkəb münasibətlər yaranır, eqoist xarakter xüsusiyyətləri, ikiüzlülük, hiyləgərlik inkişaf edir; diqqət yalnız narkotik vasitələrin əldə edilməsi probleminə yönəlib.
Gənclik dövründə narkomaniyanın formalaşması məsələləri müxtəlif sahələr üzrə mütəxəssislərin diqqətini getdikcə daha çox cəlb edir, çünki narkomaniyaya cəlb olunan yeniyetmələrin sayı ildən-ilə artır. Bundan əlavə, məlumdur ki, narkomaniyadan əziyyət çəkən yetkinlik yaşına çatmayanların yalnız kiçik bir hissəsi təkbaşına kömək istəyir, halbuki bütün yeniyetmələrin 5-7%-nin artıq ən azı bir dəfə narkotik istifadəsi təcrübəsi var. Gənclərin narkomaniyasına qarşı profilaktik tədbirlərin effektivliyi son dərəcə aşağıdır və bunun səbəblərindən biri də yeniyetməlik dövrünün xüsusiyyətlərini kifayət qədər bilməməkdir. Gənclik, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir, sosial-psixoloji baxımdan çətin olur. Gənclərdə aydın bir idrak fəaliyyəti və eyni zamanda yüksək səviyyədə sosial münaqişə var. Əhəmiyyətli nöropsik qeyri-sabitlik, disharmonik şəxsiyyət inkişafı, aşağı özünə nəzarət qeyd olunur. Eyni zamanda, kifayət qədər formalaşmamış qoruyucu qüvvələrin fonunda orqanizmin yüksək fəaliyyəti var. Bu yaşda onların səhhətinə fikir verilmir. Gənclər özünü təsdiq və müstəqilliyə can atırlar, buna müxtəlif yollarla fəal şəkildə nail olurlar.
Gənclərin şəxsiyyətinin formalaşmasına təsir edən ən mühüm amillərdən biri yeniyetmə davranış reaksiyalarıdır:
- həmyaşıdları ilə qruplaşma;
- emansipasiya - böyüklərin qəyyumluğundan çıxmaq istəyi;
- etiraz və müqavimət hissi - həddindən artıq "böyüklərin təzyiqinə" cavab olaraq, yeniyetmə cəsarətlə siqaret çəkməyə, psixoaktiv maddələrdən, o cümlədən narkotik və alkoqoldan istifadə etməyə başladıqda;
- təqlid - yeniyetmələr tərəfindən böyüklərin davranışlarının bəzi təzahürlərinə lazımi tənqidi yanaşmadan kopyalanması.
Maddələrdən istifadə ciddi gənclər probleminə çevrilmişdir və son onillikdə o, uşaq və yeniyetmələr arasında aşağıdakılarla xarakterizə olunan problem kimi təsnif edilmişdir:
- uşaqlar və yeniyetmələr arasında narkotik vasitələrdən sui-istifadə hallarının kütləvi şəkildə artması, yeniyetmələrdə isə narkotik vasitələrin cəlb edilməsi çox uzun müddət psixi olaraq qalır;
- 13-14 yaşa qədər narkotik vasitələrdən istifadə edən şəxslərin kontingentinin “cavanlaşması”;
- 1980-ci illərdə mövcud olan "asanlıqla əldə edilə bilən" psixoaktiv maddələrdən trankvilizatorlar, barbituratlar, çətənə preparatları, kokain, heroin, ekstazi kimi bahalı və prestijli dərmanlara keçid. Onlar yeniyetmələrin orqanizminə daha dağıdıcı təsir göstərir, narkotiklərə sürətli aludəçilik yaradır və şəxsiyyətin deqradasiyasına gətirib çıxarır, baxmayaraq ki, vəsait çatışmazlığı səbəbindən ucuz, “çirkli” dərmanlardan istifadə edən yeniyetmələrin müəyyən bir qrupu var. Lakin hər iki halda, narkomaniyaya aludə olan böyüklərdən fərqli olaraq, bir qayda olaraq, daha yumşaq narkotik vasitələrdən (marixuana, alkoqol) istifadə etməyə çalışan gənclərdən fərqli olaraq, gənclər narkotik sərxoşluğu sakitləşməyən, əksinə güclü təsir göstərən narkotik maddələrə meyllidirlər;
- qrupda narkotik vasitələrdən istifadənin daha təhlükəli formalarının (məsələn, venadaxili yeridilmə) yayılması; bir yeniyetmənin narkotik asılılığının bir əlaməti yalnız bir dərman qəbul edir;
- yeniyetmənin narkotik maddənin hərəkətinə marağının təmin edilməsi; ləzzətli, yeni, həyəcan verici və təhlükəli təcrübə haqqında bilik, tam rahatlıq hissinə nail olmaq, bəzən "fikrin aydınlığı" və "yaradıcı ilham" verir. Yetkinlər tərəfindən narkotik istifadəsi nadir hallarda maraqla diktə olunur. Burada başqa motivlər meydana çıxır - sakitlik, yüngüllük, dinclik əldə etmək istəyi. Narkotiklərlə bağlı maraq hissinin yaranması Rusiyada bu marağı alovlandıran “narkotik mədəniyyətinin” ən geniş yayılmasından xəbər verir (axı heç kimin maraqdan küçə gölməçəsindən su sınamaq arzusu yoxdur) və dövlət və ictimai qurumların buna qarşı kifayət qədər mübarizə aparmaması;
- narkotik istifadə etməyə başlayan yeniyetmələrin sosial statusunda dəyişiklik.
Əgər beş il əvvəl bunlar valideynlərin sərxoşluğu və ya cinayətkarlığı, qəddar ailədaxili münasibətlər kimi assosial amillərin ön planda olduğu qeyri-funksional ailələrin uşaqları idisə, bu gün narkomanların sayını yüksək gəlirli imkanlı ailələrdən olan yeniyetmələr artırır. Bu ailələrdə mövcud olan yeniyetmənin maddi azadlığı, pulun bolluğu, aşağı mənəvi və əxlaqi normalar gənclərin xüsusi subkulturasının formalaşmasına gətirib çıxarır ki, burada asudə vaxt aparıcı dəyərə çevrilir, narkotiklər isə müəyyən həyat tərzinin atributudur. Nüfuzlu diskotekalar, rok ulduzların konsertləri, gənclərin “partiyaları” narkotiklərin sərbəst satıldığı və qəbul edildiyi “narkotik təhlükəli” məkanlara çevrilir.
“Bu gün kokain, heroin, ekstazi həbləri kimi narkotiklərin istifadəsi (bir dozanın 50-150 ABŞ dolları qədər baha olmasına baxmayaraq) xüsusi təhlükə yaradır. İlk sınaqların mərhələsi yeniyetmənin dəfələrlə və sistematik olaraq müxtəlif narkotik vasitələri qəbul etməyə başladığı "polinarkomaniya" mərhələsi ilə əvəz olunur. Müxtəlif dərmanları sınayan yeniyetmə düşüncəsiz ünsiyyəti asanlaşdıran psixoaktiv maddələrə üstünlük verildikdə seçim edir. Burada artıq deviant davranışın xəstəliyə keçidindən danışmaq olar, burada seçim mərhələsini əvvəlcə psixi, sonra isə hər hansı bir dərmandan fiziki asılılıq izləyir;
- gənclik modasına riayət etmək. Belə ki, gecə diskotekaları gənclərin 10 saat fasiləsiz rəqs edəcəyini nəzərdə tutan gənclərin məşhur əyləncə növünə çevrilir. Belə bir fiziki yükə tab gətirmək üçün gənclər yaxşı hazırlanmalıdırlar: yaxşı rəqs, fiziki, güc forması olmalıdır. Amma bütün gənc kişilər və qadınlar bu gecə marafonuna tab gətirə bilmirlər. Buna görə də, "qeyri-adi əylənmək üçün" psixoaktiv maddələr gənclər arasında çox sürətlə yayılmağa başladı, məsələn, "ekstazi" dərmanı, yalnız bir həbin təsiri altında fasiləsiz, yorğunluq hiss etmədən, 10-12 dəqiqə rəqs edə bildiyiniz zaman. saat. Dəbli musiqinin qavranılmasını, cinsi disinhibisiyanı kəskinləşdirmək üçün gənclər psixostimulyatorlar və psixodelik maddələr qəbul etməyə başlayırlar;
- narkomaniya haqqında miflərin yayılması. Birinci mif - "Mən sadəcə cəhd edəcəyəm, bu qorxulu və təhlükəli deyil" (uşaqlar özlərini ölməz və qorxmaz hiss etməyə meyllidirlər). İkinci mif – “Mən hər an imtina edə bilərəm, mən narkoman deyiləm”. Üçüncü mif "alkoqol və tütün də narkotikdir, lakin insan onları qəbul edir və bu, sosial olaraq təsdiqlənir, ona görə də yumşaq dərmanlar qəbul etməkdə qəbahət yoxdur". Bu miflərin təhlükəsi dərmanların düzgün qiymətləndirilməməsindədir, ilk istifadədən sonra sağlamlığın bütün komponentləri - fiziki (bioloji, ekoloji), genetik, sosial, zehni (zehni və mənəvi) pisləşir və bu sürətli tənəzzül prosesi getmir. dayan”.
Hər hansı bir narkomaniyadan əvvəl asılılıq adlanan davranış - onlardan fiziki asılılıq formalaşmamışdan əvvəl psixi vəziyyəti dəyişdirən müxtəlif maddələrdən, o cümlədən alkoqol və siqaretdən sui-istifadə. Yeniyetmələrdə asılılıq davranışı iki şəkildə inkişaf edə bilər, bunlardan birincisi tibbdə çoxlu maddə, ikincisi isə monosubstant adlanır.
“Polyubstance davranışının mərhələləri:
- bir qayda olaraq, həmyaşıdların əhatəsində keçirilən ilk sınaqların mərhələsi;
- əldə edilə bilən bütün psixoaktiv maddələrin sınaqdan keçirildiyi narkomaniyanın axtarışı mərhələsi;
– axtarışı tamamlayan üstünlük verilən maddənin seçilməsi mərhələsi;
- şirkətdə dərman qəbul etmək ehtiyacı ilə özünü göstərən qrup asılılığının mərhələsi; qrupdan kənar heç bir cazibə yoxdur.
Monobstansiya dövrünün mərhələləri:
- psixoaktiv maddənin təsadüfən istifadəsi;
- epizodik qəbul;
- sui-istifadə;
- qrup asılılığı.
Dərmanın ilk təsadüfi və ya qəsdən istifadəsi mərhələsi orqanizmin dərmanlarla "tanışması" ilə xarakterizə olunur. Bu mərhələdə uşaq dərmanı yalnız maraq və ya dostları ilə ünsiyyət saxlamaq üçün istifadə edir. Bir qayda olaraq, "təcrübəli liderlərin" nəzarəti altında ilk qəbulda sərxoşedici maddələr bədən üçün xoşagəlməz və ağrılıdır.
Narkomaniya mərhələsində orqanizm daimi narkotikləşmə ilə müəyyən edilən yeni şəraitə uyğunlaşır. Bu mərhələdə baş verən dövləti xarakterizə edən bütün əlamətlərdən aşağıdakılar xüsusilə vacibdir: təsirini yenidən yaratmaq üçün dərmanı qəbul etməyə davam etmək arzusu (lakin idarəolunmaz deyil); müəyyən bir şəxsin yalnız psixi vəziyyətinin narkotik maddənin olması və ya olmamasından asılılığı; yalnız insanın özünə təsir edən zərərli nəticələr. Bu mərhələdə psixikada dəyişikliklər vegetativ pozğunluqlar, əhval-ruhiyyənin azalması, qıcıqlanma şəklində baş verir.
Qrup asılılığı mərhələsi, asılılığa çevrilən vərdiş mərhələsidir. Əvvəlki mərhələdən fərqli olaraq, narkomaniya vəziyyəti narkotik qəbul etməyə davam etmək və istənilən yolla əldə etmək üçün idarəolunmaz bir arzu ilə xarakterizə olunur. Burada yeniyetmələrin dozaya nəzarəti itirdiyi və heyrətə gələn, dərman qəbul edərək ölümcül zəhərlənməyə düçar olduğu orqanik beyin zədələnməsinin (demans, şəxsiyyət dəyişikliklərinin) başlanğıcından danışmaq olar”.