Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ «AZƏrbaycan hava yollari» qsc mġLLĠ avġASĠya akademġyasi

 
 
Şək. 2.7. Vilson kamerası 

-zərrəciklər üçün 
e/m
nisbəti məlum olduğundan, (2.1)-ə 
əsasən onun sürətini və enerjisini təyin etmək olar. 
Çerenkov sayğacı.
Onun iş prinsipi Vavilov-Çerenkov 
ef-fektinə əsaslanmışdır. Çerenkov sayğacı şüalanmanın 
buraxılma bucağı məlum olduğu halda zərrəciyin sürət və 
enerjisini (zərrəciyin kütləsi məlum olduqda) təyin etməyə 
imkan verir. Müxtəlif sürətli iki dəstə halında müxtəlif bucaq 
altında buraxılan şüalanmanın bu bucaqlara əsasən hansı 
zərrəciklərdən ibarət olduğu təyin edilir. Bu üsulla enerji 10 
GeV tərtibində olduqda elementar zərrəcikləri bir-birindən 
ayırmaq mümkün deyil. Sayğacların ayırdetmə müddəti 10
-9
saniyədir. 
Çerenkov 
sayğaclarından 
əsasən 
kosmik 
şüalanmanın tədqiq olunmasında istifadə olunur. 

---

55 
Diffuziya kamerası.
Diffuziya kamerası Vilson 
kamerasının başqa bir növüdür. Diffuziya kamerasında işçi 
maddə ifrat-doymuş buxardır. İfratdoymuş hal 10

C-ə qədər 
qızdırılmış spirt buxarlarının -60

C-yə qədər soyudulmuş 
oturacağa diffuziyası nəticəsində yaranır. Oturacağın 
yaxınlığında təxminən 5 sm qalınlığında ifratdoymuş buxar 
alınır və bu təbəqədən keçən yüklü zərrəciklər öz yolunda iz 
buraxırlar. Vilson kamerasından fərqli olaraq diffuziya 
kamerası arasıkəsilmədən işləyir. Bundan başqa, burada porşen 
olmadığına görə 4MPa qədər təzyiq yaradıla bilir. 
Qabarcıqlı kamera
.
Qabarcıqlı kamera 1952-ci ildə 
ame-rika fiziki D. Qlezer tərəfindən hazırlanmışdır. Qabarcıqlı 
kame-rada işçi maddə kimi təzyiq altında ifrat qızdırılmış 
şəffaf maye (maye hidrogen, propan və ya ksenon) götürülür. 
Vilson kame-rasında olduğu kimi qabarcıqlı kamera da 
təzyiqin kəskin azalması ilə işə salınır. Bunun nəticəsində 
maye ifrat-qızmış hala keçir. Bu zaman kameraya buraxılmış 
zərrəcik mayenin kəskin qaynamasına səbəb olur və zərrəciyin 
trayektoriyası buxar qabarcıqlarından ibarət olur və onun foto 
şəkli çəkilir.